recenzja 3x - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

recenzja 3x - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Prof. dr hab. inż. arch. Hanka Zaniewska
Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania
w Warszawie, ul. Olszewska 12
Recenzja
o dorobku naukowym i pracy habilitacyjnej dr inż. arch. Mirosława Bogdana
Podstawa formalna: decyzja Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 8 maja 2015 r.
Uwagi ogólne
Recenzja opracowana jest w oparciu o otrzymane materiały, w tym: autoreferat Kandydata,
wykaz opublikowanych prac naukowych, twórczych prac zawodowych, informacja o osiągnięciach
dydaktycznych, współpracy naukowej i działalności popularyzujących naukę. Ponadto Kandydat
przedstawił wybrane, opublikowane artykuły i referaty, 8 monografii, wśród których jest praca
habilitacyjna pt. Architektura gotycka, jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnych budowli
sakralnych”, 2013, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Studia i Monografie, z.362, Opole.
Kandydat, dr inż. arch. Mirosław Bogdan zatrudniony jest na stanowisku adiunkta w Katedrze
Budownictwa i Architektury na Wydziale Budownictwa Politechniki Opolskiej. Jest absolwentem
(1986 r.) Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Tam też, w 1992 r. uzyskał stopień
naukowy doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Ołtarze jako centrum
przestrzeni sakralnej według prawa liturgii posoborowej, której promotorem był prof. dr inż. arch.
Wiktor Jackiewicz.
Na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej pracował od czasu ukończenia studiów do 30
września 2010 r., a od 1 października, w wyniku konkursu na stanowisko adiunkta, zatrudniony został
na Politechnice Opolskiej. W ciągu 28 lat pracy Kandydat ma w swoim dorobku działalność
projektową, dydaktyczną i naukową.
Zainteresowania badawcze koncentruje na architekturze sakralnej, a zwłaszcza przestrzeni
sakralnej, pogłębiając wiedzę w zakresie sztuki liturgicznej podczas studiów podyplomowych organizowanych dla plastyków i architektów w Instytucie Liturgicznym Wydziału Teologicznego Papieskiej
Akademii Teologicznej. Studia te ukończył w 1990 r. na podstawie pracy dyplomowej pt. Ołtarz
i tabernakulum we wnętrzu sakralnym. Pozyskaniu wiedzy empirycznej służyły Kandydatowi liczne
wyjazdy do Francji i studia literatury francuskojęzycznej, co wyraziło się w dwujęzycznych (w jęz.
polskim i francuskim) publikacjach.
1
Ocena rozprawy habilitacyjnej
Przedstawioną do oceny rozprawę habilitacyjną dr inż. arch. Mirosława Bogdana jest
publikacja pt. Architektura gotycka jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnych budowli
sakralnych, 2013 r. wydana przez Politechnikę Opolską, Studia i Monografie, z. 362. Ta obszerna,
licząca 363 strony praca zawiera 117 rycin, tematycznych, przy czym wielokrotnie poszczególnym
tematom
przypisano od 2 – 4 ilustracji. Źródła z których Autor korzystał, wyrażają przypisy
(247) i wykaz pozycji (207) bibliograficznych. Recenzentami pracy byli prof. dr hab. inż. arch. Maciej
Zawadzki i dr hab. inż. arch. Jan Rabiej, prof. Politechniki Śląskiej.
Praca opatrzona jest wstępem określającym cele i metody pracy oraz wprowadzeniem
odnoszącym się do idei jej podjęcia. Rozbudowane w podpunktach treści merytoryczne i analityczne
tworzą, zamknięte zakończeniem, cztery rozdziały:
−
pierwszy: Secesja wobec konstruktywizmu Antoniego
Gaudiego i tradycjonalizmu Paula Tournona a wertykalne realizacje (10 podpunktów),
−
drugi: Rozkwit modernizmu w pierwszej połowie XX
wieku
a
wertykalizm
form
sakralnych
(5 podpunktów),
−
trzeci: Inspiracja gotycka na początku drugiej połowy
XX
wieku
a
odnowa
liturgiczna
w nowych i historycznych kościołach (13 podpunktów),
−
czwarty: Modernistyczna architektura posoborowa
nawiązująca do inspiracji gotyckiej a nurt postmodernistyczny
i high – tech
(14
podpunktów).
W pracy zamieszczono spis ilustracji wraz z ich źródłami, streszczenie w 4 językach (polskim,
angielskim, francuskim i niemieckim) oraz bibliografię.
Autor zafascynowany gotykiem, podjął się analizy architektury sakralnej z XX i początku
XXI wieku z punktu widzenia wpływu tego stylu na jej formę, konstrukcję, plan zagospodarowania
wnętrza i detal współczesnych budowli sakralnych, zwracając szczególną uwagę na formę wertykalną
obiektów sakralnych Jako cezurę współczesności przyjął obrady II Soboru Watykańskiego (1962 –
1965), decydującego w kwestii metody kształtowania układu sakralnego wynikającej z odprawiania
mszy przez księdza zwróconego twarzą do zgromadzonych wiernych. Mimo tak przyjętej cezury
sięga do przykładów
wykorzystania zasad
inspiracją gotykiem w okresie secesji, zwłaszcza w odniesieniu do
konstrukcji, przejrzystości bryły i wertykalnej formie przy zastosowaniu
nowoczesnych materiałów budowlanych. Ten nurt będzie towarzyszył Autorowi w pierwszych dwu
2
rozdziałach, aby w trzecim i czwartym odnieść się do zasadniczego celu jakim jest możliwość
inspiracji
gotykiem w obiektach sakralnych wznoszonych i przebudowywanych po II Soborze
Watykańskim.
Dokonując oceny materiału analitycznego Autor przyznaje, że
autentyczną inspirację
gotykiem wyraża rozpoczęty w XIX w., a więc przed II Soborem Watykańskim, będący w budowie
kościół Sagrada Familia Gaudiego. Natomiast współczesne budowle sakralne mają pewne cechy
widoczne w rozwiązaniach konstrukcyjnych, które mogą potwierdzać inspiracje gotykiem, mimo
zastosowania nowoczesnych materiałów budowlanych. Podkreśla jednak, że brak gotyckiego
mistycyzmu sprawia iż inspiracja gotykiem ma bardziej symboliczne niż wizualne znaczenie. Może się
jednak wyrażać poprzez projektowanie węzgłowia kościelnego i witraży.
Metoda analizy porównawczej przyjęta przez Autora ma opisowy charakter poparty cytatami
z literatury oraz ilustracjami obrazującymi cechy gotyckich budowli sakralnych wznoszonych w XX
i XXI wieku. W analizie odnosi się przede wszystkim do pierwowzoru katedry gotyckiej, jakim była
bazylika Saint Denis jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnej architektury sakralnej.
Przykłady
reprezentują architekturę sakralną Francji, Belgii, Niemiec i Polski, a literatura z której
głównie korzysta jest w większości francuskojęzyczna.. Polskojęzyczna stanowi ok.30% pozycji.
Ponadto Autor korzysta z dokumentów Kościoła a także własnej dokumentacji fotograficznej.
W przyjętej metodologii brakuje kryteriów wyboru przykładów, zwłaszcza polskich. Zamieszczone
w pracy przykłady współczesnej architektury sakralnej pochodzą z bliższej Autorowi południowej
części kraju. Dokonując oceny współczesnych form budownictwa sakralnego pominął polskich
autorów, architektów zajmujących się architekturą sakralna (m.in. K. Kucza Kuczyński,
M. Budzyński, J. Uścinowicz). Zabrakło również przykładu polskiego modernizmu międzywojennego
jakim jest kościół św. Rocha w Białymstoku, architekta Oskara Sosnowskiego. Szkoda także, że nie
uwzględnił wśród autorów polskich publikacji Andrzeja Grzybkowskiego. Autor ten podkreśla rolę,
jaką w rozwoju polskiej architektury sakralnej odgrywało wspólne z innymi krajami środowisko
geograficzne i zależności artystyczne od krajów sąsiadujących1. A w cytowanej pracy
pisze:
„w odróżnieniu od recepcji w Niemczech nie było w Polsce fazy włączania do budowli
późnoromańskich poszczególnych elementów gotyckich
z Francji: ostrołuków i filarów
przyporowych, maswerków. Także przeciwnie niż w Niemczech budowniczowie pracujący w Polsce
nie uczyli się ani nie pracowali we Francji. Wykształcony w tym kraju nowy program artystyczny nie
dotarł do Polski w głównej postaci katedralnej”…
1
Grzybkowski A., 2015, Gotycka architektura murowana w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa
3
Takiego spojrzenia zabrakło, moim zdaniem, w analizach Pana dr inż. arch. Mirosława
Bogdana.
W ocenie naukowej i merytorycznej rozprawy habilitacyjnej dr inż. arch. Mirosława Bogdana
należy spojrzeć na całokształt tematyki i jego dorobku naukowego, w którym ta praca mimo
przedstawionych uwag niewątpliwie się wyróżnia. O ile w dorobku dr inż. arch. Mirosława Bogdana
dominują prace dotyczące aspektu liturgicznego przestrzeni sakralnej i duchowego wyrazu kościoła,
to
zakres
tematyczny
rozprawy
habilitacyjnej
jest
bliższy
środowisku
architektów.
Szkoda jednak, że Kandydat nie poruszył, istotnego znaczenia jakim było w średniowieczu
usytyowanie kościoła.
naprowadzaniu
Wielokrotnie wspominana o wertykalnym charakterze, strzelistość formy,
na przestrzeń sacrum wewnątrz kościała, lecz jego widoczne usytuowanie
w przestrzeni, czego najlepszym przykładem jest katedra w Chartres pod Paryżem miało znaczenie
podkreślająca rolę kościoła dla wiernych.
Ocena działalności naukowej
Dr inż. arch. Mirosław Bogdan od czasu uzyskania stopnia naukowego doktora nauk
technicznych opublikował 8 pozycji monograficznych i 20 artykułów. Pierwszą była opublikowana
w 1994 r. rozprawa doktorska pt. Ołtarz – centrum przestrzeni sakralnej według prawa liturgii
posoborowej, wyd. Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Kolejne cztery monografie publikowane
były przez Wydawnictwo Naukowe Śląsk w Katowicach: Architektura historycznej formy kościoła,
2003 r., ( w dwu wersjach językowych: francuskiej i polskiej); Architektura gotycka a sacrum posoborowe, 2005 r., ( w języku francuskim z fragmentami w języku polskim); Prezbiterium w przestrzeni
architektonicznej kościoła, 2008 r. ( w języku polskim), oraz Architektura chóru gotyckiego i przestrzeni sakralnej, 2008 r., ( w dwu wersjach językowych: francuskiej i polskiej). Ta publikacja zgłoszona
została jako praca habilitacyjna w 2009 r. podczas nieudanej próby starań o uzyskanie stopnia
naukowego dr habilitowanego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej.
Praca na Politechnice Opolskiej zaowocowała dwiema monografiami opublikowanymi przez
Oficynę Wydawnicza Politechniki Opolskiej. Należą do nich: Architektura polskiej katedry a jej
europejskie źródło, 2013 r., oraz przedstawiona do oceny praca habilitacyjna „Architektura gotycka
jako źródło inspiracji w kształtowaniu współczesnych budowli sakralnych, 2013 r.. Ostatnią z kolei
publikacją o zwartym charakterze wydana przez Wydawnictwo Naukowe Śląskie w Katowicach jest
Piękno ołtarza i świątyni gotyckiej, 2014 r.. Ta dwujęzyczna publikacja (w języku francuskim i polskim)
jest zbiorem 5 artykułów, w tym czterech opublikowanych wcześniej (trzech w jęz. francuskim
i jednego w jęz. polskim oraz nowego opublikowanego po raz pierwszy). Już z samych tytułów
publikacji monograficznych dr inż. arch. Mirosława Bogdana widać, że dominuje w nich tematyka
4
przestrzeni sacrum, świadczy o tym również fakt, że jednym z recenzentów tych publikacji
dotyczących tej przestrzeni był ksiądz prof. dr hab. Stefan Koperek.
Dr inż. arch. Mirosław Bogdan jest autorem 12 artykułów z których 6 opublikowanych było
w latach 1996–2001 w Zeszytach Naukowych Politechniki Śląskiej w Gliwicach,
5 w latach
1999–2013 w Czasopiśmie Naukowym Papieskiej Akademii Teologicznej w Katowicach oraz jednego
(2013 r.) w Zeszytach Naukowych Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach. Ponadto jego czynny
udział w konferencjach naukowych w kraju wyraził się publikacjami w
pracach zbiorowych
prezentujących materiały tych konferencji. Należą do nich autorskie publikacje w materiałach trzech
międzynarodowych konferencji Budownictwo sakralne i monumentalne, organizowanych w latach
2002, 2004, 2006 przez Wydział Architektury Politechniki Białostockiej, dwa w pracach zbiorowych
materiałów międzynarodowych konferencji Nowoczesność w architekturze organizowanych w latach
2008 i 2011 przez Wydział Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach, a także w materiałach
konferencji „Spiritual Places” – UIA Miejsca Duchowe. Architektura – bezgłośny przekaz głośnych
emocji, organizowanej przez PR UiA w Warszawie.
Publikacje kandydata powstały w efekcie wieloletnich prac badawczych prowadzonych na
wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach zarówno samodzielnie, jak i pod kierunkiem
prof. dr hab. inż. arch. Wiktora Jachowicza, dr inż. arch. Jerzego Witeczka, prof. dr hab. inż. arch.
Niny Juzwy, prof. dr hab. inż. arch. Krzysztofa Gasidło.
Podjęta
na Wydziale Architektury Politechniki Gliwickiej tematyka przestrzeni sakralnej
i architektury gotyckich kościołów kontynuuje i poszerza prowadząc prace badawcze na Wydziale
Budownictwa Politechniki Opolskiej pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Piotra Obracaja,
prof. Politechniki Opolskiej
Prace badawcze i publikacje dr
i dotyczą
inż. arch. Mirosława Bogdana są monotematyczne
budowli kościołów gotyckich. W pierwszym okresie jego działalności badawczej
(lata 1996–2008), począwszy od rozprawy doktorskiej, zwłaszcza przestrzeni sakralnych
(prezbiterium, ołtarza, chóru gotyckiego) ze wskazaniem konsekwencji liturgicznej odnośnie do ich
architektonicznego wyrazu po II Soborze Watykańskim. Efektem tych zainteresowań badawczych są
publikacje w wydawnictwach teologicznych. Dopiero pod koniec
pierwszej dekady XXI w.
zaobserwować można poszerzenie problematyki i zwrócenie większej uwagi na formę i cechy
architektoniczne gotyckich budowli sakralnych w aspekcie ich wpływu na architekturę
kościołów
budowanych w XX i XXI w.
Wyjątek w podejmowanej tematyce stanowi publikacja Architektura postindustrialna Gliwic
a przestrzenne dziedzictwo nowoczesności i uprzemysłowienia XIX
i XX wieku, 2011,
w: Nowoczesność w architekturze, Politechnika Śląska w Gliwicach.
5
Działalność dydaktyczna
Dr inż. arch. Mirosław Bogdan ma wieloletnie doświadczenie w pracy dydaktycznej. Na
Politechnice Śląskiej prowadził wykłady i ćwiczenia projektowe dotyczące architektury sakralnej,
a ponadto ćwiczenia dotyczące zabudowy mieszkaniowej , obiektów usługowych i użyteczności
publicznej. Zakres jego działalności dydaktycznej poszerzył się o projektowanie urbanistyczne na
Politechnice Opolskiej oraz planowanie przestrzenne i budownictwo na Wydziale Zamiejscowym
Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego w Zabrzu.
Był promotorem 18 prac dyplomowych magisterskich, recenzował prace magisterskie
(zwłaszcza dotyczące obiektów sakralnych) i inżynierskie, a znajomość języka francuskiego pozwoliła
mu na konsultacje podczas międzynarodowych staży i wymiany studentów.
Praca zawodowa
Prace zawodową architekta
rozpoczął w Krośnie tuż po ukończeniu studiów wykonując ,
przy współpracy, projekty koncepcyjne w Krośnie, techniczne
budynków mieszkalnych, rozbudowy
obiektów pomocniczych w zakładach przemysłowych (laboratorium, ambulatorium). Uczestniczył
w konkursie międzynarodowym
w Sztokholmie, współpracował m.in. w opracowaniu projektu
szkoły środowiskowej w Polanicy Zdroju, Kościoła św. Pawła Apostoła w Dąbrowie Górniczej.
Konkluzja
Podsumowując monotematyczny dorobek naukowy i rozprawę habilitacyjną Pana dr inż.
arch. Mirosława Bogdana skierowane na problematykę przestrzeni sakralnej i architekturę budowli
gotyckich kościołów, uważam że wykazał się ogromnym zaangażowaniem, pasją i dociekliwością
w gromadzeniu materiałów. Mimo przewagi tematyki odnoszącej się do sfery sacrum, można
zaobserwować
w ostatnich latach poszerzenie problematyki badawczej o zagadnienia bardziej
związane z dziedziną architektury. Świadczy o tym rozprawa habilitacyjna. Dlatego też stwierdzam, że
dr inż. arch. Mirosław Bogdan może być dopuszczony do dalszego postępowania habilitacyjnego.
6