dobrostan zwierząt

DOBROSTAN ZWIERZĄT
1. Wpływ warunków mikroklimatycznych na zdrowie i produkcyjność zwierząt
Warunki mikroklimatyczne odgrywają , obok czynników genetycznych i żywieniowych, istotną rolę w
kształtowaniu wysokiej produkcyjności i dobrego zdrowia zwierząt gospodarskich, szczególnie utrzymywanych
w systemach fermowych i zamkniętych.
Do najważniejszych parametrów fizycznych mikroklimatu należy zaliczyć:
 Promieniowanie ultrafioletowe(UV), widzialne(W) i podczerwone (IR)
 Temperaturę i wilgotność powietrza
 Ruch powietrza i ochłodzenie bioklimatyczne
 Ciśnienie atmosferyczne
 Hałas (infra i ultradźwięki)
 Promieniowanie elektromagnetyczne(EM) i geomagnetyczne(GM)
Do chemicznych czynników mikroklimatu zaliczamy: zanieczyszczenie powietrza, głównie gazy o działaniu
szkodliwym(np.CO2) lub toksycznym(np. amoniak, siarkowodór), a do mikrobiologicznych: grzyby, bakterie i
wirusy. Do zanieczyszczeń powietrza należy też zaliczyć fizykochemiczne czynniki, jakimi są pyły(kurze) i
endotoksyny.
2. Czynniki mikroklimatogenne
Warunki mikroklimatyczne w pomieszczeniach inwentarskich zależą od typu budynku, technologii produkcji,
obsady zwierząt, pory roku, a także od rozwiązań funkcjonalnych i wyposażenia technicznego. Do
najważniejszych czynników mikroklimatogennych należą: wentylacja, ogrzewanie, kanalizacja, oświetlenie,
podłogi i ściółka. Obecnie wprowadza się też różne urządzenia techniczne sterowane najczęściej elektronicznie,
które utrzymują, szczególnie w budynkach zamkniętych (kurniki bateryjne, chlewnie loch z prosiętami), stały
poziom czynników mikroklimatycznych niezależnie od pory roku. Mikroklimat pomieszczeń inwentarskich
można optymalizować poprzez zastosowanie promienników podczerwieni, lamp ultrafioletowych, generatorów
ozonu, aerofiltrów i bioflitrów, zamgławiaczy (nawilżaczy powietrza) itp.
Jak na razie, w budynkach inwentarskich nie stosuje się urządzeń klimatyzacyjnych, z wyjątkiem zakładów
wylęgu drobiu, w których inkubatory są wyposażone w urządzenia do regulacji temperatury, wilgotności i
wymiany powietrza.
3. Podłogi i legowiska dla zwierząt
Jakość podłóg i legowisk w pomieszczeniach dla zwierząt w pełni istotną rolę w utrzymaniu zwierząt, wpływa na
ich zachowanie się, zdrowotność i produkcyjność. Złe podłogi (legowiska) są czynnikiem stresogennym,
szczególnie u bydła i trzody chlewnej. Ważne są cechy konstrukcyjne podłóg, ich właściwości fizykochemiczne i
higieniczne, a także ilość i jakość materiałów ściółkowych. W budynkach inwentarskich stosuje się
następujące rodzaje podłóg
 Podłogi ściółkowe
 Podłogi bezściółkowe (pełne)
 Podłogi rusztowe (szczelinowe).
4. Dobrostan zwierząt
Dobrostan – dotyczy organizmu jako całości i ogarnia wszystkie jego funkcje, od reakcji psychicznych (emocje,
odczucia) do zjawisk zachodzących na poziomie komórkowym. Interakcje między różnymi poziomami
dobrostanu a równowagą biologiczną ustroju dotyczą całego okresu życia (począwszy od ontogenezy) i podlegają
modyfikacjom wynikającym ze zmiennych czynników środowiska zewnętrznego. Definicja dobrostanu: jest to
stan zdrowia fizycznego i psychicznego, w którym zwierzęta są w pełnej harmonii ze swoim środowiskiem, w
którym zwierzęta mogą się zaadoptować bez cierpienia do środowiska stworzonego przez człowieka. Zdolność
organizmu do utrzymania homeostazy w warunkach nieustannej fluktuacji czynników Endo- i egzogennych.
Zachwianie dobrostanu następuje wówczas, gdy natężenie bodźców działających na systemy
fizjologiczne wykracza poza zdolność utrzymania równowagi w tych systemach. Trzeba tu wyraźnie odróżnić
reakcje adaptacyjne do symptomach stresu do reakcji progowych dobrostanu.
a) Warunki niezbędne do zabezpieczenia dobrostanu zwierząt gospodarskich
Wymogi dobrostanu
Wolne od głodu i
pragnienia
Warunki niezbędne do spełnienia wymogów dobrostanu
Przez zapewnienie świeżej wody i paszy pokrywającej potrzeby w zakresie wzrostu,
zdrowotności i żywotności
Wolne od dyskomfortu
Wolne od bólu, urazów i
chorób
Wolne od strachu i stresu
Zdolne do wyrażania
normalnego behawioru
Przez zabezpieczenie wygodnej powierzchni wypoczynku, możliwości schronienia
oraz optymalnych warunków środowiska
Przez zapewnienie prewencji, profilaktyki, szybkiej diagnostyki i skutecznego
leczenia
Przez eliminację czynników stresogennych
Przez zapewnienie odpowiedniej przestrzeni życiowej i składu socjalnego w grupie
b) Wybrane wskaźniki wysokiego i niskiego poziomu dobrostanu według Brooma:








Niski poziom dobrostanu
Obniżony poziom zdolności adaptacyjnych względem sytuacji
stresowych
Ograniczenia w przejawianiu naturalnych reakcji
behawioralnych
Patologie behawioralne(stereotypie)
Autonarkotyzm
Obniżona zdolność wzrostu i rozrodu
Uszkodzenia ciała (urazogenność środowiska)
Immunosupresja
Choroby
Wysoki poziom dobrostanu
 Przejawianie różnorodnych form
normalnego zachowania
 Utrzymanie w normie wskaźników
fizjologicznych
 Utrzymanie w normie wzorców
behawioralnych
Z definicji dobrostanu wynika, że stan ten jest przeciwstawny stresowi. Rozwój reakcji stresowych –
będących następstwem oddziaływania czynników środowiska na organizm w skali przekraczającej możliwości
kontroli funkcjonowania systemów fizjologicznych, lub w wyniku ograniczonej zdolności sterowania tymi
systemami w odpowiedzi na zmieniające się warunki zewnętrzne i wewnętrzne – w sposób jednoznaczny kojarzy
się z obniżonym lub niskim poziomem dobrostanu.
Wskaźniki fizjologiczne wykorzystywane do oceny dobrostanu u zwierząt to:
 Tętno, oddech, temperatura ciała
 Ciśnienie krwi
 EKG, EEG
 Wskaźniki hematologiczne
 Wskaźniki biochemiczne (glukoza, mocznik, enzymy, białka ostrej fazy)
 Wskaźniki immunologiczne
 Poziom katecholamin i kortykosterydów.
Elementami środowiska i technologii produkcji decydującymi o poziomie dobrostanu zwierząt, dla których
utworzone winny być krytyczne punkty kontroli są:
 Powierzchnia kojca, stanowiska, klatki, wybiegu przypadająca na 1 zwierzę
 Swoboda ruchu (uwięzienie, kojce indywidualne, grupowe, wybiegi, pastwisko)
 Rodzaj podłogi, legowiska dla zwierząt (ściołowe, bezściołowe)
 Ergonomia wyposażenia budynków inwentarskich
 Warunki mikroklimatu (oświetlenie, temperatura, wilgotność, ruch powietrza, zapylenie , szkodliwe
domieszki gazowe)
 Wentylacja budynków (system regulacji, system awaryjny)
 Zabiegi na zwierzętach (kastracje, skracanie ogonków, kiełków itp.)
 Izolacja i opieka nad zwierzętami chorymi
 Monitoring stereotypii behawioralnych
 Warunki załadunku, rozładunku i transportu zwierząt
 Nadzór nad produkcją zwierzęcą (identyfikacja zwierząt, codzienna kontrola zwierząt, kwalifikacje
personelu obsługującego zwierzęta, dokumentacja).
Te zadania nadzoru i kontroli nad dobrostanem zwierząt w wielu państwach europejskich, w tym i Polsce,
powierzono państwowej inspekcji weterynaryjnej.
2
TRANSPORT ZWIERZĄT
Transport – oznacza to przewóz zwierząt za pomocą środka transportu łącznie z załadunkiem, postojem
i wyładunkiem zwierząt,
Środek transportu – oznacza to pojazd (zespół pojazdów) przeznaczony do poruszania się po drogach,
pojazd szynowy, statek morski lub żeglugi śródlądowej oraz statek powietrzny, a także kontener,
przenośny
boks
lub
pojemnik
przeznaczony
do
przewozu
zwierząt,
Opiekun zwierząt – oznacza to osobę opiekującą się zwierzętami i dozorującą zwierzęta w czasie
transportu, odpowiedzialną za postępowanie wobec zwierząt, za ich pojenie i karmienie oraz wykonującą
inne czynności obsługowe,
Nadawca – oznacza to osobę powierzającą transport zwierząt z miejsca wysyłki do miejsca
przeznaczenia,
Przewoźnik – oznacza to osobę fizyczną lub prawną dokonującą zarobkowo transportu zwierząt w
imieniu własnym lub w imieniu innej osoby albo dostarczającą środki transportu przystosowane do
przewozu zwierząt,
Punkt etapowy – oznacza to miejsce, w którym zwierzętom zapewnia się odpoczynek, wodę i karmę
podczas trwającej co najmniej 24 godziny przerwy w podróży,
Punkt transferowy – oznacza to miejsce, w którym transport jest przerwany w celu przeładowania
zwierząt z jednego środka transportu do innego.
PRZEWÓZ = ZAŁADUNEK >PRZEMIESZCZENIE > ROZŁADUNEK
1. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NEGATYWNIE NA DOBROSTAN ZWIERZĄT W TRANSPORCIE:
 Brak dostępu do wody i pożywienia, nowe środowisko, ruch pojazdu, łączenie stad TRANSPORT:
drogowy, kolejowy, lotniczy, wodny.
 Przewoźnik jest obowiązany użyć do przewozu zwierząt środków transportu odpowiednich dla
danego gatunku i przedziału wiekowego zwierząt.
 Wielkość powierzchni ładownej dla zwierząt, powinna być ustalona i stosowana odpowiednio do
gatunku, wielkości, wagi i wieku zwierząt.
2. ZAŁADUNEK I WYŁADUNEK ZWIERZĄT
 Do załadunku i wyładunku zwierząt należy używać odpowiednich urządzeń pomocniczych,
takich jak mostki, rampy, trapy, których konstrukcja i materiały powinny zapewniać bezpieczny i
humanitarny przeładunek zwierząt.
 Niewłaściwe warunki w miejscu wyładunku i załadunku mogą doprowadzić do urazów oraz
zwiększyć poziom stresu u zwierząt. Parametry dotyczące załadunku: Rampy: 8-10° (<20),
Odległości pomiędzy ogranicznikami < 15 cm.
3. Środki transportu, powinny być przystosowane do bezpiecznego i humanitarnego przewozu
zwierząt, a w szczególności posiadać:
- odpowiednią powierzchnię dla każdego zwierzęcia, umożliwiającą swobodne przyjęcie przez
zwierzę pozycji stojącej lub leżącej,
- zadaszenie i ściany izolowane w celu zabezpieczenia zwierząt przed wpływami
atmosferycznymi,
- dostateczną wentylację i w miarę potrzeby ogrzewanie,
- podłogę zapewniającą przyczepność kończyn oraz umożliwiającą utrzymanie higieny w czasie
transportu,
- wystarczającą ilość ściółki, zapewniającej wchłanianie odchodów zwierząt oraz wygodę i
bezpieczeństwo zwierząt,
- odpowiednio mocne zaczepy, do których mocowane będą zwierzęta kopytne,
- urządzenia umożliwiające pojenie i karmienie zwierząt, a także zapewniać dostęp do każdego
zwierzęcia.
Podczas transportu zwierzęta nie mogą być podnoszone za pomocą środków mechanicznych ani ciągnięte za
głowę, rogi, kończyny, sierść lub ogon.
3
4. ZABRANIA SIĘ:
 transportu zwierząt w okresie okołoporodowym oraz młodych zwierząt oddzielonych od matek,
niezdolnych do przyjmowania stałych pokarmów,
 przeładunku zwierząt bez odpowiedniego zabezpieczenia.
5. PRZEWOŹNIK MOŻE PRZYJĄĆ ZWIERZĘTA DO PRZEWOZU TYLKO WÓWCZAS, GDY:
 został wyznaczony przez nadawcę opiekun zwierząt albo gdy przewoźnik sam podejmie się
sprawowania nad nimi opieki, albo gdy nadawca zapewnił opiekuna w miejscach i na czas
postoju,
został przedłużony plan trasy w przypadku, gdy przewóz wraz z postojami będzie trwał dłużej niż
8 godzin,
 nadawca dostarczył świadectwo miejsca pochodzenia zwierząt lub inny dokument identyfikacyjny
oraz świadectwo zdrowia zwierząt,
 lekarz weterynarii wydał orzeczenie, że zwierzęta nadają się do transportu,
 nadawca złożył pisemne oświadczenie, że zwierzęta zostały odpowiednio przygotowane do
transportu.
6. AGRESJA ZWIERZĄT W TRANSPORCIE
 Przyczyny agresji:
o Mieszanie zwierząt z różnych stad
o Ograniczony dostęp do pożywienia i wody
o Efekt urazów, bólu
o Efekt stresu
 Jak zmniejszyć poziom agresji?
o Transport zwierząt bez łączenia stad
o Mieszanie podczas załadunku, a nie w zagrodach
o Ograniczenie zagęszczenia zwierząt w transporcie.
7.
CZAS TRWANIA TRANSPORTU ZWIERZĄT
 Łączny czas transportu zwierząt, z uwzględnieniem postojów, nie powinien być dłuższy niż 24 godziny.
Postój powinien nastąpić co najmniej po 8 godzinach transportu.
 Postój nie jest konieczny, jeżeli przewóz do miejsca przeznaczenia zakończy się w ciągu kolejnych 2 godzin
trwania transportu.
 Po określonym czasie transportu zwierzęta powinny być wyładowane, napojone i nakarmione oraz mieć
zapewniony okres odpoczynku nie krótszy niż 24 godziny.
 Czas transportu może być wydłużony, jeżeli zostały spełnione następujące warunki:
o Na podłodze środków transportu znajduje się dostateczna ilość ściółki,
o Opiekun zwierząt przewozi wystarczającą ilość paszy na cały czas transportu i poi oraz karmi zwierzęta w
czasie transportu o ustalonych porach,
o Jest zapewniony bezpośredni dostęp do zwierząt,
o Środki transportu są wyposażone w przyłącza do dostarczania wody w czasie postojów,
o Środki transportu są wyposażone w przesuwalne panele (przegrody), umożliwiające urządzenie
oddzielnych zagród (boksów).
8. TRANSPORT MOŻE WYWOŁAĆ RÓŻNE PROBLEMY POZA FIZYCZNYM OKALECZENIEM I
USZKODZENIAMI CIAŁA, TAKIE JAK:
 rumień transportowy (transit erythema) – czerwona skóra spowodowana kontaktem z moczem;
 tężyczka transportowa (transit tetany) – rozstrój metabolizmu wywołany przez brak pożywienia i wody.
Zwierzęta kładą się i zapadają w śpiączkę. Jest powszechna u krów, owiec i kucyków;
 gorączka transportowa (transit or shipping fever) – zazwyczaj infekcja bakteryjna (pasteroloza) u
zmęczonych zwierząt, dotyczy w szczególności bydła;
 zmęczenie i wychłodzenie.
9. SPOSÓB POSTĘPOWANIA ZE ZWIERZĘTAMI, KTÓRE ZACHOROWAŁY LUB PADŁY W CZASIE
TRANSPORTU. W razie ujawnienia choroby albo padnięcia zwierzęcia w środku transportu:
 opiekun zwierząt zawiadamia przewoźnika
 przewoźnik zawiadamia lekarza weterynarii
 lekarz weterynarii określa, zgodnie z odrębnymi przepisami, sposób postępowania ze zwierzętami
chorymi oraz padłymi.
4