Edukacja na temat elektrośmieci

Anna Batorczak
Edukacja na temat elektrośmieci
W 2009 r. poziom zbiórki zuŜytego sprzętu w Polsce wyniósł 2,7 kg na jednego mieszkańca.
Bycie członkiem Unii Europejskiej oznacza, Ŝe weszliśmy do elitarnej grupy krajów przodujących na
świecie pod względem dostępu do technologii i rozwiązań, które umoŜliwiają nam – obywatelom unijnego
kraju – wysoki standard Ŝycia. Bycie w elicie zobowiązuje jednak do odpowiednich zachowań, w
szczególności jeśli chodzi o nieśmiecenie!
We wszystkich krajach unijnych obowiązują wysokie normy dotyczące postępowania z odpadami (m.in.
zwiększania ich odzysku i recyklingu), egzekwowane ustawodawstwem UE. Odnosi się to równieŜ do zuŜytego
sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEE).
W Polsce minęło pięć lat od wprowadzenia systemu zbierania i zagospodarowywania ZSEE. Zasady
postępowania z elektrośmieciami reguluje Ustawa z 29 lipca 2005 r. o zuŜytym sprzęcie elektrycznym i
elektronicznym (DzU nr 180, poz. 1495, z późn. zm.). Jest ona następstwem dyrektywy UE w sprawie zuŜytego
sprzętu elektrycznego i elektronicznego – Waste Electrical and Electronic Equipment (WEEE), przyjętej przez
Radę i Parlament Europejski w 2002 r. Czy pięć lat funkcjonowania systemu łączy się z sukcesem zbiórki
elektroodpadów, będzie moŜna przekonać się dopiero po opublikowaniu raportu Głównego Inspektoratu Ochrony
Środowiska, dotyczącego działania gospodarki zuŜytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w 2010 r.
Z pewnością jednak jest okazja do świętowania. Z poprzedniego raportu GIOŚ wynika, Ŝe w 2009 r. poziom
zbierania zuŜytego sprzętu wyniósł w przeliczeniu na jednego mieszkańca 2,7 kg. Choć ta ilość to wciąŜ za mało
w stosunku do oczekiwań UE (wymagane 4 kg ZSEE na jednego mieszkańca), to i tak jest to ogromny postęp w
stosunku do początków zbiórki, kiedy w 2006 r. udało się zebrać zaledwie ok. 0,1 kg ZSEE na mieszkańca! Wynik
z 2009 r. jest teŜ dwukrotnie większy niŜ ten osiągnięty w 2008 r. A zatem naprawdę moŜna się cieszyć.
Doświadczenia krajów „starej Europy” pokazują, Ŝe do osiągnięcia wymaganej efektywności w odzysku i
recyklingu elektrośmieci dochodzono przez wiele lat. Poprawa rezultatów zbiórki, jaką moŜna w Polsce zauwaŜyć,
oraz jej tempo ośmielają i dają nadzieję, Ŝe nasz kraj osiągnie sukces w tej materii.
Sprzymierzeńcem w osiągnięciu docelowych, wymaganych 4 kg ZSEE na pewno jest – a moŜe być jeszcze w
większym stopniu – edukacja ukierunkowana na postępowanie z tymi szczególnymi odpadami i słuŜąca
kształtowaniu właściwych nawyków. Jeśli chodzi o ofertę edukacyjną, pod względem zarówno jej zakresu, jak i
1
poziomu, to spośród ośmiu zarejestrowanych organizacji odzysku ZSEE wyróŜniają się w tym zakresie
ElektroEko, Europejska Platforma Recyklingu (EPR) oraz Auraeko. Szczególnie dwie pierwsze przywiązują duŜą
wagę do wszechstronnie podejmowanych działań edukacyjnych. Aby się o tym przekonać, wystarczy wejść na ich
strony internetowe. Atrakcyjna i kontynuowana z roku na rok oferta programów edukacyjnych przyciąga wiele
szkół z całej Polski. ElektroEko i EPR nie szczędzą trudu i pieniędzy na opracowywanie materiałów
edukacyjnych, a jest to bardzo waŜne, bo tylko w ten sposób moŜna zachęcić do podejmowania tej istotnej, ale
wciąŜ nowej i niezbyt dobrze znanej w szkołach tematyki.
Pierwsze koty za płoty
W 2008 r. po raz pierwszy EPR zorganizowała konkurs edukacyjny dla młodzieŜy szkolnej „Drugie Ŝycie
elektrośmieci”. Nowe doświadczenie okazało się bardzo wciągające i inspirujące. MłodzieŜ udowodniła, Ŝe
świetnie sobie radzi z niełatwą przecieŜ problematyką ZSEE. W pomysłowy sposób udawało im się przekonać
swoich rodziców i dziadków, Ŝe zalęgające w piwnicach i altankach ogródków działkowych odbiorniki telewizyjne i
radiowe nie są juŜ wartościowymi przedmiotami, ale po prostu elektrośmieciami. Do tematu uświadamiania
swoich bliskich, a takŜe szkolnych kolegów i całej lokalnej społeczności, czym jest ZSEE i jak naleŜy postępować
z tym rodzajem odpadów, podchodzili bardzo kompetentnie. Kampanii informacyjnych oraz stylu, w jakim
uczniowie organizowali i przeprowadzali zbiórkę ZSEE, nie powstydziliby się profesjonaliści. Równie imponujące
były osiągnięte efekty zbiórek organizowanych przez uczniów – uczestników konkursu. W drugiej jego edycji
zebrano niebagatelną ilość, bo aŜ 335 ton ZSEE.
Czym skorupka za młodu…
Bardzo waŜnym doświadczeniem są prace zespołów konkursowych. I tak np. w październiku 2008 r. „Bioaktywni”
z II Liceum Ogólnokształcącego im. Emilii Plater w Białej Podlaskiej zorganizowali debatę dotyczącą
zrównowaŜonego rozwoju, a po zakończeniu konkursu moŜna było wziąć udział w konferencji poświęconej
problemom zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zorganizowanej przez zespół „Eko-Bolko” ze
Szkoły Podstawowej nr 3 w Ostrowcu Świętokrzyskim. W obu przypadkach duŜe wraŜenie zrobiła dobra
organizacja i umiejętność włączenia do działań szkolnych tak wielu instytucji: przedstawicieli władz oraz firm
zajmujących się zbiórką ZSEE. Nie zabrakło teŜ mediów: lokalnej prasy, radia i telewizji. Spotkania były inicjatywą
młodzieŜy i nauczycieli – uczestników konkursu. Dla nich ta przygoda edukacyjna okazała się na tyle interesująca
i wciągająca, Ŝe waŜne tematy –zbiórki odpadów, ekologii, troski o środowisko i wreszcie zrównowaŜonego
rozwoju – chcieli poznać lepiej i to wcale nie po to, by wygrać w konkursie. Nie są prowadzone badania, które
mogłyby jednoznacznie wykazać, czy udział w konkursach edukacyjnych, takich jak „Drugie Ŝycie elektrośmieci”,
wpływa na postawy uczniów i zmienia ich nawyki dotyczące postępowania z odpadami. Wydaje się jednak, Ŝe
takie oddziaływanie ma miejsce.
Im wcześniej zostanie podjęta edukacja, tym większe szanse na to, Ŝe w przyszłości nasze społeczeństwo będzie
bardziej świadome i będzie przywiązywało naleŜytą wagę do troski o środowisko, zdrowia i odpowiedzialnego
stylu Ŝycia. Odbiorcami edukacji nie powinni być jednak wyłącznie uczniowie, bowiem to dorośli swoim
postępowaniem najbardziej mogą zaszkodzić środowisku. Dlatego skuteczna edukacja dotycząca postępowania
z odpadami oraz postaw konsumenckich powinna być ukierunkowana bardzo szeroko i obejmować jak
najbardziej róŜnorodne grupy odbiorców. W tym względzie równieŜ wyróŜniają się wspomniane na początku
organizacje odzysku. Poza takimi oczywistymi działaniami jak przygotowanie materiałów informacyjnych: ulotek,
plakatów czy posterów wystawowych wydaje się, Ŝe dobrze spełniają swoją funkcję zbiórki odpadów połączone z
happeningami, zabawami edukacyjnymi dla najmłodszych, wymianą sprzętu na sadzonki roślin lub inne produkty,
które nie będą stanowiły kolejnego obciąŜenia dla środowiska.
Taką ciekawą inicjatywą była „miejska akcja” – „Recykling daje owoce”, zorganizowana we wrześniu br. w
Warszawie przez Dominika Dobrowolskiego z Fundacji Sztuki Współczesnej in Situ, przy współudziale m.in. EPR.
KaŜdy, kto przyniósł na miejsce zbiórki zepsuty lub bezuŜyteczny sprzęt elektryczny, przepalone świetlówki,
zuŜyte baterie i inne surowce wtórne, mógł otrzymać owoce. Akcja zorganizowana w lubianym przez
warszawiaków miejscu na pewno przypadła do gustu aktywnym, młodym ludziom, którzy nie są obojętni na
sprawy przyrody i ekologii.
Warto teŜ odnotować jeszcze jedną ciekawą inicjatywę edukacyjną, podjętą przez organizację odzysku
ElektroEko: wystawę „Dwa Światy Elektrośmieci”, która po raz pierwszy została pokazana w ubiegłym roku w
Muzeum Techniki NOT (Pałac Kultury i Nauki) w Warszawie, a potem „ruszyła” do innych miast w Polsce. Na tej
wystawie dzieci i ich rodzice mogą spędzić ciekawie czas, dowiadując się, jak wygląda „cykl Ŝycia” przedmiotów
AGD. Co moŜe powstać z zuŜytych urządzeń elektrycznych i dlaczego elektrośmieci są szkodliwe dla
środowiska? Wystawa została zaprojektowana w atrakcyjny sposób, z wykorzystaniem interaktywnych
eksponatów, dzięki którym zwiedzanie nie ogranicza się do oglądania, ale równieŜ wprowadza elementy
eksperymentu i aktywnej zabawy. Informacje na temat ekspozycji moŜna przeczytać na specjalnie utworzonej
podstronie.
Niewykorzystany potencjał
Czy zatem pięć lat od powstania systemu zbierania i zagospodarowywania ZSEE w Polsce edukacja na temat
elektrośmieci ma się dobrze i wszyscy moŜemy sobie pogratulować postępów równieŜ w tej dziedzinie? Chyba
jeszcze za wcześnie na powinszowania. Zgodnie z art. 23a ustawy o ZSEE, obowiązek edukowania
społeczeństwa spoczywa na wszystkich wprowadzających sprzęt elektryczny i elektroniczny. Obowiązujące
prawodawstwo wiąŜe się z bardzo konkretnymi środkami finansowymi, które powinny być przeznaczone na
kampanie edukacyjne: 0,1% przychodu w przypadku producentów i importerów niezrzeszonych w organizacjach
odzysku i aŜ 5% przychodu w przypadku organizacji odzysku. Mamy więc do czynienia z duŜym potencjałem,
który nie jest w pełni wykorzystany.
Inicjatywy edukacyjne, o których wspomniano, choć bardzo wartościowe i na pewno spełniające swoją funkcję,
niestety, nie wychodzą od wszystkich, na których spoczywa obowiązek prowadzenia kampanii edukacyjnych. Nie
w pełni wykorzystane środki finansowe to nie jedyna słaba strona edukacji na temat ZSEE. Brakuje współpracy
zarówno wśród organizacji odzysku, jak i z gminami, które są odpowiedzialne za zbiórkę ZSEE na swoim terenie,
a zarazem „gospodarzami” szkół jako jednostek samorządowych. Działania gmin związane ze zbiórką ZSEE,
zsynchronizowane z działaniami edukacyjnymi szkoły i wsparciem finansowym oraz merytorycznym organizacji
odzysku, mogłyby przynieść satysfakcjonujący i trwały efekt edukacyjny.
O sukcesie edukacji dotyczącej ZSEE, tak jak w ogóle o sukcesie edukacji na rzecz zrównowaŜonego rozwoju,
będzie moŜna mówić jednak dopiero wtedy, kiedy działania na rzecz środowiska przestaną być czymś
marginalnym. Gdy troska o przyrodę i o innych ludzi, równieŜ tych, którzy przyjdą po nas, będzie przejawiać się
we wszystkich naszych działaniach – kaŜdego z nas, a takŜe (lub przede wszystkim) grup wpływowych: biznesu,
decydentów i mediów. Będzie to oznaczało, Ŝe edukacja przynosi efekty. Na razie moŜna marzyć o tym, aby
medale na Euro 2012, wzorem medali z zimowych igrzysk olimpijskich w Vancouver, były wykonane z metali
pochodzących z recyklingu telefonów komórkowych i komputerów.
Śródtytuły od redakcji
Źródło
1.
Raport GIOŚ dotyczący funkcjonowania gospodarki zuŜytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w
2009 r. http://www.gios.gov.pl//zalaczniki/artykuly/raport_zseie_2009.pdf.
Artykuł znajduje się w miesięczniku „Przegląd Komunalny”, Numer 11/2010 (230)