Laboratorium V - Akademia Muzyczna w Łodzi
Transkrypt
Laboratorium V - Akademia Muzyczna w Łodzi
Ewa Mrowca Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi Laboratorium V Jednym z pierwszych w historii źródeł wspominających o klawesynie była encyklopedia Liber viginti artium opracowana w latach 1459–1463 przez pochodzącego z Pragi profesora Akademii Krakowskiej Paulusa Paulirinusa. Do końca XVIII wieku, a potem na początku XX wieku powstawało wiele typów instrumentów: wirginały, szpinety, klawesyny skrzydłowe. Te ostatnie były jednomanuałowe lub dwumanuałowe, a czasami – jak te z pracowni Hieronymusa Albrechta Hassa – nawet trzymanuałowe. Przez kolejne stulecia powstawały szkoły budownictwa, które ze względu na obszar geograficzny klasyfikujemy jako: włoską, flamandzką, francuską, niemiecką, angielską. Instrumenty, które powstały na przestrzeni ponad trzystu lat, były bardzo zróżnicowane i mimo tego, że nazywają się tak samo, często wymagają od grającego zastosowania innej techniki. Trudno porównać klawesyny z XVI wieku i z XVIII wieku: ogólna zasada ich działania jest taka sama, lecz jakże odmienne są ich typy budowy i właściwości brzmieniowe. Ktoś mógłby zapytać: po co to wszystko? Otóż dla klawesynistów ta różnorodność stanowi dzisiaj niezwykłe źródło inspiracji. Jednym z najpowszechniej kopiowanych współcześnie modeli jest instrument Pascala Taskina znajdujący się w St. Cecillia Hall w Edynburgu. Reprezentuje on najwyższe osiągnięcia francuskiej szkoły budownictwa klawesynowego XVIII wieku. Został zbudowany w Paryżu w 1769 roku, do roku 1952 był w posiadaniu rodziny Taskinów. Jest jednym z dwóch najwcześniejszych, samodzielnych instrumentów mistrza. Sam budowniczy – Pascal Taskin (1723–1793) według opinii klawesynistów, muzykologów, instrumentoznawców i budowniczych, wyniósł budownictwo klawesynów na najwyższy poziom. Urodził sie w Theux niedaleko Liége, lecz większą część swojego życia spędził w Paryżu, gdzie jako młody człowiek został przyjęty do warsztatu rodziny Blanchetów przy Rue de la Verrerie. Warsztat tej rodziny, z której kolejnych pokoleń pochodzili wielcy budowniczowie, porównywano z antwerpskim warsztatem rodziny RuckersówCouchetów. W 1766 roku, po przedwczesnej śmierci Françoisa-Etienne’a Blancheta, Taskin ożenił się z wdową po swoim mistrzu Marie Geneviève Gobin i przejął renomowany warsztat rodziny Blanchetów, a także nadany przez króla tytuł: Facteur du Clavessins du Roi. Wokół rozety swojego instrumentu z 1769 roku umieścił następujący napis: Pascal Taskin élève de Blanchet1. W 1772 Ludwik XV zaoferował mu stanowisko nadwornego stroiciela instrumentów w Pałacu i Kaplicy Królewskiej w Wersalu. Taskin jednak nie przyjął tej niezwykle prestiżowej posady, aby nie rezygnować z prowadzenia firmy w Paryżu. 1 Pascal Taskin uczeń Blancheta. 191 W warsztacie zajmował się zarówno budową nowych instrumentów, jak i – a może nawet przede wszystkim – przebudową i poszerzaniem (tzw. ravalement) słynnych instrumentów z warsztatu Ruckersów. Kierując się typowymi dla epoki poszukiwaniami w zakresie różnorodnej kolorystyki brzmienia, wprowadził do klawesynu słynny rejestr zwany peau de buffle2. Jego instrumenty były powszechnie znane i pożądane. W 1787 skonstruował swoje pierwsze pianoforte. Do dziś przetrwały trzy zbudowane przez niego tego typu instrumenty – w Berlinie, Wersalu i w New Haven (Yale Collection). Czas działalności Pascala Taskina przypadł na okres największego rozkwitu i złotego wieku klawesynowej muzyki francuskiej. Zapoczątkowany w XVII wieku przez Jacquesa Championa de Chambonnièresa rozwój twórczości klawesynowej doszedł do szczytu w XVIII wieku. Sam klawesyn nie był w tym czasie wyłącznie domeną profesjonalnych muzyków, lecz nauka gry na nim cieszyła się wielką popularnością także wśród zamożnej arystokracji oraz w samej rodzinie królewskiej. Od grudnia 2015 roku studenci Akademii Muzycznej w Łodzi mają do dyspozycji nowy klawesyn – kopię instrumentu Pascala Taskina z 1769 roku, wykonaną w warsztacie Bruce’a Kennedy’ego w Castelmuzzio. Jest to klawesyn dwumanuałowy, o dyspozycji 2x8’, 1x4, wyposażony w rejestr lutniowy. Skrzynię i klapę instrumentu wykonano z drewna topoli, a klawiaturę – ze świerku. Klawisze diatoniczne obłożono hebanem pochodzącym ze Sri Lanki, natomiast chromatyczne obłożono kością. Arkadki z przodu klawiszy wykonano z gruszy. Skoczki wykonane zostały z buka, a języczki z ostrokrzewu. Płyta rezonansowa wykonana jest z ćwiartek pnia szwajcarskiego świerka, suszonego na powietrzu minimum 30 lat. Wykorzystane w instrumencie struny odpowiadają wymogom stosowanym w XVIII wieku. Cały instrument utrzymany jest w kolorystyce charakterystycznej i będącej „a la mode” w XVIII wieku – mianowicie z zewnątrz instrument jest czarny, zdobiony 24-karatowymi płatkami złota, od wewnętrznej strony jest w kolorze cynobru – chińskiej czerwieni ze złotymi lamówkami. Stelaż klawesynu został wykonany w stylu Ludwika XVI. Wspaniały nowy klawesyn o wybornym brzmieniu, niezwykłym rezonansie i niezawodnej mechanice stanowi nowe źródło inspiracji dla studentów i pedagogów Akademii Muzycznej w Łodzi. 2 Rejestr barwowy w klawesynie – jego działanie polegało na zamianie tradycyjnego piórka szarpiącego strunę, wykonanego z ptasiego pióra, na piórko z miękkiej skóry wołu. 192 Ilustracja 1. Klawesyn według modelu Pascala Taskina z 1769 roku, zbudowany w warsztacie Bruce’a Kennedy’ego w Castelmuzzio w 2015 roku. Ilustracja 2. Klawiatura klawesynu według modelu Pascala Taskina z warsztatu Bruce’a Kennedy’ego, Castelmuzzio 2015. 193 Ilustracja 3. Rozeta klawesynu pochodzącego z warsztatu Bruce’a Kennedy’ego, Castelmuzzio 2015. 194