Kozaczyzna i konflikty z Turcją

Kozaczyzna i konflikty z Turcją
1. Turcja i księstwa naddunajskie



XVI w. relacje z Turcją są
ok.
Batory myślał, żeby
wyzwolić Węgry spod
panowania tureckiego, ale
się rozmyślił
Naszymi sąsiadami są też
lennicy tureccy: chanat
krymski oraz
Siedmiogród i
Mołdawia





Turcja silna = lennicy
grzeczni;
Hospodar wołoski Michał
Waleczny w 1594 r. wystąpił
przeciw Turcji (wtedy był
konflikt habsbursko-turecki)
1595 r. zjednoczył wokół
siebie Siedmiogród i
Mołdawię;
Turcja nie zgadza się z tym i
w 1595 r. atakuje, by
wchłonąć te tereny
Z kolei Jan Zamojski się na to
nie zgadza (obawa przed zbyt
silną Turcją); ale ma brak
poparcia króla i sejmu


Zamojski się tym nie zraża i
sam wyprawia się na
Mołdawię w 1595 r. i na
tronie osadza
Jeremiego Mohylę,
zajmuje zamki w
Jassach i Chocimiu i
rusza przeciw Turcji
W tym samym roku bitwa
pod Cecorą; remis ze
wskazaniem na białoczerwonych
Pokój hetmański

Turcy zgodzili się, by Mohyla pozostał na tronie
mołdawskim
1598 w Stambule pokój
1. Mołdawia kondominium polsko-tureckim; Polacy
wyznaczają hospodara,Turcy go uzależniają i
każą płacić haracz


Zamojski w 1600 r. pokonuje Michała Walecznego,
zajmuje Wołoszczyznę i osadza tam na tronie
Szymona Mohylę
2. „Awantury mołdawskie” polskich
magnatów
Jeremi Mohyla wydawał córki za polskich
magnatów;
 Wszystko fajnie, ale gdy Jan Zamojski poszedł walczyć na
„niebieskich polach” Turcy zamierzali odebrać co
swoje czyli Mołdawię
I.
1606 r.Turcy odsuwają od tronu syna Mohyli,
Konstantyna; na to reakcja Stefana Potockiego w
1607r. i przywraca Konstantyna na tron
II. 1612 r. podobna sytuacja, ale nieudana (bitwa pod
Sasowym Rogiem); wojsko mołdawskie podeszło pod
Chocim, ale tu zatrzymał je Żółkiewski; rozejm


Hospodar będzie w przyjaźni z królem RP i nie będzie
występował przeciw niemu
III.


1.
2.
1615r. trzecia wyprawa; magnaci Wiśniowiecki
oraz Korecki atakują hospodara, ale gonią go aż do
granicy z Turcją, którą przekraczają
Turcja to czyta jako wypowiedzenie wojny i w 1616 r.
wkracza do Mołdawii, bije wojska Samuela
Koreckiego, obalili Mohylów i ruszyli na
Rzeczypospolitą
Żółkiewski (znowu) interweniuje pod Buszyną i
rozejm
Turcy będą powstrzymywać najazdy Tatarów
Polacy będą powstrzymywać najazdy Kozaków
Zaporowskich
3. Narodziny Kozaczyzny




Ziemie województw
bracławkiego,
kijowskiego i
czernihowskiego to
nowożytna Ukraina
Tutaj Rusini i od XVI w.
polscy koloniści
Ukraina na północ od
Dniepru zaludniona i
lesista, na południu
stepowa
Południe zwano Dzikimi
Polami albo Zaporożem
lub Niżem

Na Zaporożu mieszkali kozacy
awanturnicy
 zbiedzy z dóbr magnackich
 myśliwi i rybacy
 żołnierze atakujący tatarskie i
tureckie osady i karawany kupieckie

Ci co szczególnie podpadli prawu
stworzyli warowny obóz zwany
Siczą
 Reszta osiedlała się na Zaporożu
(nawet 100 tys. ludzi)






Każdy może być kozakiem
Wojenna demokracja; na czas
wypraw wybierano hetmana z
władzą absolutną w okresie walk
Atamani dowodzili
poszczególnymi jednostkami
kozackimi
Elita to tzw. starszyzna; kozacy z
majątkami ziemskimi + oficerowie
W RP kozacy byli poza
organizacją stanową



Doskonałe wojsko,
głównie piechota, w chwili
zagrożenia broniła się za
taborem
Organizowali czadzki –
wyprawy na posiadłości
tureckie nad Morzem
Czarnym
Często na łodziach
zwanych czajkami (s.246)
4. Rejestr i pierwsze powstania kozackie




Kozacy dobrze walczyli, więc RP
często z ich usług korzystała
Za czasów Zygmunta
Augusta wprowadzono
rejestr; podczas pokoju
cześć z kozaków podlegała
władzy hetmana i dostawała
stały żołd
Początkowo 300, za Batorego
500
Ci co nie byli kozakami
rejestrowymi organizowali sobie
chadzki, które powodowały
odwetowe ataki Tatarów



By ogarnął kozaków w 1590 r. zwiększono rejestr do
3000 i nakazano im składać przysięgę wierności
1591 r. wybucha pierwsze powstanie kozackie (15911593) z Krzysztofem Kosińskim na czele; kozacy
zostali pobici pod Piątkiem
1595 r. kolejne powstania pod wodzą Semana
Nalewajki; w 1596 r. Żółkiewski zdławił bunt, a sejm
uznał Kozaków za wrogów i odebrał im przywileje



Jednak w trakcie wojny ze Szwecją kozacy są
potrzebni, dlatego zostali objęci amnestią
Pod dowództwem Piotra KonaszewiczaSahajdaczyna największe zwycięstwa oraz czadzki;
złupili m.in. Warnę, Perekop, Kaffę; w 1615 r. złupili
przedmieścia Stambułu
Z jednej strony Turcy grożą wojną z powodu
chadzek, jednakże kozacy walczą po stronie
polskiej ze Szwecją i Moskwą oraz wspomagają
wypady na Mołdawię
5. Wojny z Turcją
Przyczyny
1.
2.
3.
4.
Walka o wpływy w Mołdawii
Najazdy kozackie na Turcję oraz tatarskie na
Polskę
Wspomaganie Habsburgów przez lisowczyków
(wojna 30-letnia)
Prohabsburska polityka Zygmunta III Wazy
Bitwa pod Cecorą 1620r.



Po zakończeniu wojny z
Persją w 1618 r.
przygotowanie do ataku
na Europę
1620 r. Żółkiewski
wchodzi do Mołdawii,
w odpowiedzi atak
Turcji
Bitwa pod Cecorą
1620r. - Polacy tracą
zwycięstwo a
Żółkiewski głowę
(dosłownie)
Bitwa pod Chocimiem 1621r.




Ponad 100 tys.Turków
rusza na Polskę
Na czele 27 tys. wojsk polskich
Karol Chodkiewicz a 30 tys.
Kozakom przewodził Piotr
Konaszewicz-Sahajdaczny
2.09-9.10.1621 r. atak
Turków na Chocim;
Mimo śmierci
Chodkiewicza rozpoczęto
pertraktacje pokojowe
Pokój chocimski
1.
2.
3.
Status quo sprzed
wojny
Hospodarów w
krajach
naddunajskich
powołują Turcy, pod
warunków, że będą
oni chrześcijanami
Przyhamowanie
najazdów Tatarów na
Polskę i Kozaków na
Turcję
6. Napięte stosunki i plany wojny z Turcją



Mimo pokoju w 1633 r.
znów wojna
Mehmed Abaza
atakuje (w Polsce
bezkrólewie, wojna z
Moskwą) w celu zajęcia
Kamieńca Podolskiego;
powstrzymany przez
Stanisława
Koniecpolskiego
Pokój




Władysław IV stwierdził, że wybuch wojny z Turcją
uspokoi Kozaków
Rozpoczęto już nawet z nimi rozmowy w tej sprawie;
kwestii zwiększenia rejestru, wycofania wojsk
koronnych z terenu płd-wschód od Białej Cerkwi
Zaprzestano też wysyłania prezentów sułtanowi, by
sprowokować go do wojny
Ale tego nie przedyskutowano z sejmem, który
nakazał królowi wycofania się ze wszystkich tych
poczynań