Mirosław Kisiel

1
Mirosław Kisiel
Wykorzystanie muzyki Mozarta
w edukacji i procesie wspierania rozwoju dziecka
O wpływie muzyki na wszechstronny rozwój dziecka pisze wielu psychologów
i pedagogów muzyki, podkreślając związki wychowania muzycznego z rozwojem
umysłowym, poznawczym, kształtowaniem postaw społeczno-moralnych oraz wyrabianiem
ogólnej wrażliwości na piękno (Jarkowska A., 2004). Współcześnie coraz częściej uwaga ta
skierowana jest na muzykę jednego z najwybitniejszych kompozytorów austriackich epoki
Klasycyzmu.
Wolfgang Amadeusz Mozart napisał ponad 600 kompozycji, które cechuje niezwykła
wielość form, dynamika tempa i oryginalność nastroju. Twórczość Mozarta stanowi syntezę
tradycji niemieckich i włoskich oraz obejmuje wszystkie ważniejsze klasyczne formy
muzyczne (Chodkowski A., 1995). W utworach instrumentalnych na pierwszy plan
wysuwają się formy cykliczne: symfonie, sonaty i koncerty. W dziełach scenicznych
następuje zespolenie elementów komicznych i poważnych. Spuścizna twórcza Mozarta,
mimo, że powstała w bardzo krótkim czasie świadczy o olbrzymiej pracy kompozytorskiej
i wielkim talencie, popartym niezwykłą wyobraźnią i pamięcią.
Muzykoterapeuci wskazują na przydatność utworów W.A. Mozarta w profilaktyce
i terapii dzieci i młodzieży. Muzyka tego kompozytora wskazywana jest m.in. jako pomoc
w utrzymaniu ożywionego nastroju („Wiejscy muzykanci na zespół kameralny”) a w dziale
„muzyka, która leczy” odnaleźć można: Marsz turecki z sonaty A-dur, Uwerturę do opery
„Wesele Figara” oraz cz. I Symfonii g-moll nr 40 KV 550 (Konieczna E. J., 2004).
W opublikowanych „Apteczkach muzycznych” zainteresowani mogą poszukać również
dzieła przyporządkowane określonemu nastrojowi lub stanowi ducha np.: na brak energii
zalecany jest „Taniec” z Koncertu skrzypcowego G-dur, na nastroje depresyjne – Koncert
fortepianowy C-dur, wyzwolenie radości – fragmenty opery „Czarodziejski flet”, na
rozczarowanie i frustrację – Koncert fortepianowy D-dur, nr 26 i in. (Rueger C., 2000).
Upodobania młodych ludzi do muzyki są czymś naturalnym. Dzieci lubią śpiewać,
eksperymentować słowem, poruszać się w rytm muzyki, grać na instrumentach muzycznych,
słuchać muzyki. Dla nich muzyka jest językiem uniwersalnym, pełnym i może stanowić
2
najbardziej odpowiedni sposób wyrażania spontaniczności. Źródłem edukacji muzycznej
dziecka w wieku szkolnym jest nie tylko jego dom rodzinny i szkoła, ale również masmedia
oraz środowisko rówieśnicze (Kisiel M., 2007).
Muzyka ma ogromy wpływ na nasze samopoczucie, emocje, może wprawiać
w doskonały nastrój albo przeciwnie - poirytować czy wręcz wywołać agresję. Już dawno
zauważono, że chorały gregoriańskie redukują stres, pomagają w koncentracji, ułatwiają
zasypianie. Badania nad wpływem muzyki W.A. Mozarta rozpoczęły się we Francji w latach
pięćdziesiątych XX wieku. Alfred Tomatis wykorzystywał koncerty i symfonie skrzypcowe
w pracy z dziećmi z zaburzeniami mowy i komunikacji (Tomatis A., 1995). Początkowo
posiłkowano się tą muzyką w leczeniu epilepsji, potem rozszerzono wykorzystywanie
utworów Mozarta także w leczeniu autyzmu, dysleksji, zaburzeń emocjonalnych, ADHD
i innych chorób. Propagatorem i twórcą terapii nazwanej „efektem Mozarta” jest Don
Campbell (1997).
W Polsce, Renata Borowiecka (2004) propaguje adaptację „efektu Mozarta” pod
nazwą „Uczę się z Mozartem”. Dzieląc się swoim doświadczeniem popularyzuje informacje
na temat wpływu muzyki W.A. Mozarta na organizm i proces uczenia się. Opisuje również
konkretne ćwiczenia przygotowujące dziecko na poziomie ciała i umysłu do podjęcia nauki.
Wybrane utwory Mozarta, stanowią podkład i impuls do wykonywanych ćwiczeń, które
zachęcają do słuchania podczas uczenia się. Ewa Nowak (2003) wyjaśniając „efekt Mozarta”
wskazuje wpływ muzyki na pracę mózgu, poprawę pamięci i usprawnienia procesów
myślowych. Zauważa również, że pochód dźwięków w czasie muzyki Mozarta, wpływa na
pracę układu nerwowego. Słuchając innego rodzaju muzyki pracuje tylko ośrodek
przetwarzania dźwięków. W przypadku utworów tego klasycznego kompozytora, muzyka
aktywizuje pracę całego mózgu.
Organizacja i przebieg zajęć z wykorzystaniem muzyki W.A. Mozarta powinna być
dostosowana do potrzeb dzieci. Elementy edukacyjne winny stanowić fazę dominującą
i łagodnie przeplatać się z ćwiczeniami o charakterze profilaktycznym i terapeutycznym.
W trakcie kolejnych spotkań warto uwzględnić: sylwetkę i twórczość W.A. Mozarta, dialog
z wykorzystaniem instrumentów
perkusyjnych,
stymulowanie aktywności werbalnej
(muzyka i emocje), pobudzanie ekspresji twórczej i odtwórczej, percepcję muzyki
(relaksację), taniec i integracyjne zabawy muzyczno-ruchowe, integrację obydwóch półkul
mózgowych „ciało i mózg, stymulację percepcji słuchowej „kapturek myśliciela”, edukację
wyobraźni „malowana muzyka, udźwiękowiony obraz”.
3
Prowadzony cykl zajęć w ramach projektu „Uczę się z Mozartem” przyczynia się do
wzrostu koncentracji uwagi u podopiecznych, zwiększa również zakres uwagi dowolnej,
a odrabianie lekcji szkolnych dla wielu nie jest już tak męczące. Podczas trudniejszych
zadań, wymagających skupienia i dłuższego myślenia część dzieci wykazuje się dużą
wytrwałością i kreatywnym myśleniem, co owocuje wykonaniem ciekawych prac
plastycznych i opracowaniem utworów instrumentalnych. Efektem prowadzonych zajęć jest
zaobserwowany u dzieci starszych wzrost motywacji do nauki. Obowiązki szkolne nie
stanowią dla wielu z nich już takiego obciążenia jak wcześniej. Młodsi uczestnicy zwłaszcza
ci, którzy uczestniczyli w cyklicznych ćwiczeniach relaksacyjnych stają się spokojniejsi
i bardziej opanowani. Można zauważyć, iż już potrafią rozpoznawać swoje emocje
i sprawniej kontrolują własną nadruchliwość. Proponowany zestaw ćwiczeń, realizowanych
w ramach projektu „Uczę się z Mozartem”, ma na celu poprawę wyników nauczania dzieci
z trudnościami edukacyjnymi w różnych grupach. Już dziś wiadomo, że dla zwiększenia
efektów w nauce szkolnej warto wykorzystać muzykę Mozarta. Punktem wyjścia
w podejmowanych w trakcie zajęć działań bywa zawsze problem, czyli trudność, którą dzieci
mają pokonać w szkole, w kontraktach z rówieśnikami, dorosłymi, z samymi sobą,
w percepcji słuchowo-wzrokowej i ruchowo-manualnej.
Podsumowanie
Wykorzystanie muzyki W.A. Mozarta w działaniach o charakterze edukacyjnoterapeutycznych w procesie wspierania rozwoju dziecka, podczas celowo realizowanych
zajęć przynoszą w większości przypadków oczekiwane, efekty: dynamiczna i radosna
muzyka pomogła usunąć stan zmęczenia, ospałości, apatii, pobudzała dzieci do działania.
Łagodna, śpiewna muzyka w znacznym stopniu zmniejsza stany depresyjne. Dzięki
zabawom muzycznym możliwe jest redukowanie uczucia strachu, niepewności i frustracji
u dzieci nieśmiałych, zagubionych i niepewnych. Melodie o łagodnym, powolnym rytmie,
stają się wielce pomocnym środkiem w likwidowaniu stanu napięć emocjonalnych. Muzyka
pozytywnie wpływa również na sposób myślenia odbiorcy (porządkuje myśli), intensyfikuje
sposób odczuwania, pobudza fantazję. Odpowiednio dobrane utwory muzyczne stanową tło
do przeprowadzania konkretnej techniki terapeutycznej, stają się wtedy pewnego rodzaju
„osłoną” przed światem zewnętrznym. Częsty, w atrakcyjnej formie, kontakt z muzyką
artystyczną, daje podopiecznym możliwość swobodnej oceny i okazję do spontanicznych
przeżyć, które wyzwalają różne emocje, przyczyniają się do rozbudzenia zainteresowań
dziecka sztuką wyższą.
4
Bibliografia
Borowiecka R.: 2004. Uczę się z Mozartem. Wyd. CEDiT P-P, Warszawa.
Campbell D.: 1997. Efekt Mozarta. Anon Books.
Chodkowski A. (red.): 1995. Encyklopedia muzyki. PWN, Warszawa.
Jarkowska A.: 2004. Muzyka jako element wychowania w rozwoju osobowym dziecka
z niepełnosprawnością. Wyd. „Matrnus Media”, Tychy.
Kisiel M. 2005. Muzyka w zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej. Studium metodycznobadawcze. Wyd. UŚ, Katowice.
Kisiel M.: 2007. Pedagogiczno-dydaktyczne aspekty wykorzystania muzyki w stymulacji
rozwoju dziecka. Wyd. WSB, Dąbrowa Górnicza.
Kisiel M.: 2008. Edukacyjne inspiracje dziecięcego przeżywania, doświadczania
i poznawania muzyku. Wyd. WSB, Dąbrowa Górnicza.
Konieczna E. J.: 2004. Arteterapia w teorii i praktyce. Oficyna Wyd. „Impuls”, Kraków.
Rueger C.: 2000. Muzyczna apteczka na każdy nastrój od A do Z. Tłum. M. Skalska.
Wyd. Klub Świat Książki”, Warszawa.
Tomatis A.: 1995. Ucho i śpiew. Wyd. UMCS, Lublin.