sprawozdanie z realizacji badania jakościowego

Transkrypt

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Badanie ścieżek migracyjnych klientów pomocy społecznej i urzędów pracy
oraz możliwości wprowadzenia zintegrowanych usług aktywizacji zawodowej
SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI BADANIA JAKOŚCIOWEGO
TECHNIKĄ SWOBODNEGO POGŁĘBIONEGO
WYWIADU INDYWIDUALNEGO
Z KLIENTAMI POMOCY SPOŁECZNEJ
I PUBLICZNYCH SŁUŻB ZATRUDNIENIA
WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO
III ETAP BADAŃ
Katowice, 15.07.2010
Spis treści
Streszczenie wyników badań....................................................................................................................................3
1. Wprowadzenie ......................................................................................................................................................5
1.1 Opis przedmiotu zamówienia......................................................................................................................5
1.2 Główne założenia i cele III etapu badań klientów PUP i OPS ............................................................6
2. Metodologia badania ............................................................................................................................................7
2.1 Termin i miejsce realizacji badania..............................................................................................................7
2.2 Dobór respondentów do badania i zastosowane metody badawcze ...................................................7
2.3 Okoliczności towarzyszące realizacji badania ..........................................................................................9
3. Wyniki badań .......................................................................................................................................................11
3.1 Zmiany w sytuacji klientów od czasu poprzedniego wywiadu ...........................................................11
3.1.1 Zmiany w urzędzie pracy i oferowane wsparcie............................................................................13
3.1.2 Zmiany w ośrodku pomocy społecznej i oferowane wsparcie....................................................32
3.1.3 Przyczyny pozostawania bezrobotnym – bariery w podjęciu zatrudnienia...............................47
3.1.3.1 Bariery zewnętrzne.....................................................................................................................47
3.1.3.2 Bariery wewnętrzne....................................................................................................................48
3.1.3.3 Wymówki dla bierności w poszukiwaniu pracy.....................................................................51
3.1.4 Próby zmiany swojej sytuacji – samodzielne poszukiwanie pracy..............................................53
3.1.5 Okoliczności znalezienia pracy.........................................................................................................55
3.1.6 Migracja klientów Pomocy Społecznej i Publicznych Służb Zatrudnienia ..............................58
3.1.7 Wsparcie z innych instytucji..............................................................................................................59
3.2 Funkcjonowanie urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej – ocena respondentów ............61
3.2.1 Zmiany w opinii klientów .................................................................................................................61
3.3.1 Zintegrowanie usług Pomocy Społecznej i Publicznych Służb Zatrudnienia – perspektywa
respondentów................................................................................................................................................64
3.3 Plany na przyszłość klientów Pomocy Społecznej i Publicznych Służb Zatrudnienia....................65
4. Podsumowanie ....................................................................................................................................................68
Tabela rekomendacji................................................................................................................................................71
Załącznik 1: Scenariusz wywiadu .........................................................................................................................76
Realizacja badania jakościowego techniką swobodnego pogłębionego wywiadu
indywidualnego z klientami Pomocy Społecznej i Publicznych Służb Zatrudnienia
województwa dolnośląskiego.
2
Streszczenie wyników badań
Trzeci etap badania jakościowego przeprowadzonego z klientami instytucji rynku pracy i pomocy
społecznej wykonano w terminie 15.05 – 27.05.2010. Na tym etapie badań uzyskano następujące
informacje oraz zaobserwowano przedstawione poniżej tendencje:
•
Zmiany istotne z punktu widzenia migracji klientów UP i OPS to przede wszystkim
wyrejestrowanie z urzędu pracy spowodowane podjęciem zatrudnienia (przypadek trzech
respondentów). Inną przyczyną rezygnacji z korzystania z usług omawianych instytucji,
podobnie jak w drugim etapie badania, jest negatywne nastawienie względem nich oraz
rezygnacja wobec braku efektów podejmowanych działań, co więcej, rezygnacja z usług UP
wiąże się często z rezygnacją z pomocy OPS.
•
W ramach wsparcia udzielanego przez UP dwie respondentki zostały objęte indywidualnymi
planami działania, a jeden z respondentów otrzymał propozycję stażu, z której jednak nie
skorzystał.
•
Wśród respondentów, którzy podjęli zatrudnienie żaden nie otrzymał skierowania z UP. W
dwóch przypadkach podjęcie pracy związane było z kontaktami z uprzednimi pracodawcami.
Ponadto w wyniku własnej interwencji jedna respondentka została skierowana do prac
społecznie użytecznych Jeden z respondentów znalazł pracę dzięki interwencji pracownika
socjalnego.
•
Nieco większe zmiany zaszły w zakresie usług oferowanych przez opiekę społeczną. Jedna z
respondentek otrzymała zasiłek celowy, dwoje respondentów zostało skierowanych na
szkolenia. Nowością jest możliwość skorzystania z kolonii dla dzieci oraz większa ilość wsparcia
finansowanego ze środków unijnych. W przypadku wykorzystywanych zasiłków wśród
pozostałych respondentów zmian w zasadzie nie zauważono.
•
W kwestii możliwości podjęcia zatrudnienia stanowisko respondentów również nie uległo
zmianie. Wydaje się, że większa część grupy mogłaby podjąć zatrudnienie jednak pod pewnymi
warunkami. Zasadniczym problemem w opinii respondentów są liczne przeszkody utrudniające
podjęcie pracy jak konieczność opieki nad dziećmi, duża odległość miejsca zatrudnienia od
miejsca zamieszkania i związane z tym trudności komunikacyjne, a także koszty dojazdów do
3
pracy czy znajomości, co pozwala sądzić, że w wielu przypadkach chęć podjęcia pracy jest
pozorna, a napotykane trudności stanowią wymówki dla bierności.
•
Problemem jaki zdiagnozowano w trzecim etapie badania jest brak świadomości potrzeby
ciągłego dokształcania i dostosowywania kwalifikacji do zmieniających się warunków rynku
pracy. Niechęć do dokształcania, czy też przekwalifikowania się nie jest domeną tylko
respondentów starszych, lecz również ludzi młodych, którzy nie widzą zasadności w
uczestniczeniu w kursach oferowanych im przez instytucje. Wobec takich postaw niezwykle
istotne jest budowanie wśród klientów UP świadomości konieczności kształcenia ustawicznego.
•
Opinie respondentów dotyczące funkcjonowania instytucji również nie uległy znaczącym
zmianom. Negatywne opinie wyrażali głównie respondenci cechujący się roszczeniowym
podejściem do oferowanego im wsparcia, szczególnie w sytuacjach gdy przyznane im w
omawianym okresie środki były ich zdaniem niewystarczające. Te osoby również gorzej oceniały
pracowników instytucji, którzy mimo kilku negatywnych stwierdzeń, ogólnie ocenieni zostali
dobrze (szczególnie pracownicy socjalni).
•
Plany na przyszłość większości badanych są podobne do zamiarów sprzed kilku miesięcy.
Głównym planem jest znalezienie, lub utrzymanie (w przypadku zatrudnionych) pracy. Kilkoro
respondentów rozważa wyjazd zagraniczny w celu znalezienia pracy jednak trudno określić na
ile jest to rzeczywisty plan. Kilku respondentów otwarcie przyznało się, że w najbliższym czasie
nie zamierza poszukiwać pracy. Jest to postawa charakterystyczna dla kobiet samotnie
wychowujących dzieci. Analizując rozmowy z nimi odnosi się wrażenie, że opieka nad dziećmi
stanowi główny powód ciągłego odkładania w czasie decyzji o podjęciu zatrudnienia.
4
1. Wprowadzenie
1.1 Opis przedmiotu zamówienia
Niniejsze sprawozdanie obejmuje wyniki trzeciego etapu badań przeprowadzonych w ramach projektu
pn. „Badanie ścieżek migracyjnych klientów pomocy społecznej i urzędów pracy oraz możliwości
wprowadzenia zintegrowanych usług aktywizacji zawodowej”, finansowanego przez Unię Europejską
ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,
Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Badanie jakościowe przeprowadzone zostało techniką swobodnego wywiadu pogłębionego
z klientami instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Badanie zrealizowane zostało przez konsorcjum
złożone z: Grupa Gumułka – Kancelaria Prawa Finansowego Sp. z o.o. oraz Grupa Gumułka Sp. z o.o.
Badanie wykonano w terminie 15.05 – 27.05.2010.
Celem ogólnym badania jest dostarczenie instytucjom pomocy i integracji społecznej wiedzy w zakresie
możliwości wprowadzenia zintegrowanych usług Pomocy Społecznej (PS) i Publicznych Służb
Zatrudnienia (PSZ), a poprzez to podniesienie skuteczności, efektywności i lepszego skoordynowania
działań służb w zakresie aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
5
1.2 Główne założenia i cele III etapu badań klientów PUP i OPS
Wywiady przeprowadzone zostały z wszystkimi dwudziestoma osobami, które uczestniczyły
w pierwszym i drugim etapie badań. Każdy kolejny etap badań ma na celu pozyskanie nowych
informacji oraz pogłębienie wątków z poprzednich rozmów w celu zdiagnozowania zmian, szczególnie
zawodowych, jakie zaszły w życiu respondentów na przestrzeni kilku miesięcy oddzielających wizyty.
Podczas realizacji pierwszych wywiadów z klientami PUP i OPS szczególny nacisk kładziono na
dokładne poznanie respondenta – w wywiadzie pogłębiano wątki biograficzne czy okoliczności
zostania klientem danej instytucji. Rozmowy z respondentami podczas drugiego etapu badań miały na
celu dowiedzenie się, czy w sytuacji (głównie zawodowej) klientów instytucji zaszły jakieś zmiany.
W trzecim etapie po raz kolejny badano zmiany sytuacji respondentów, ponadto większą uwagę
poświęcono procedurom jakie towarzyszą klientom PUP i OPS w trakcie korzystania z usług instytucji.
Respondentów pytano o to, czy nadal korzystają z usług urzędu pracy czy pomocy społecznej, jakie
oferowano im formy wsparcia i czy z nich skorzystali, jak oceniają obsługę obu urzędów, czy zmieniła
się ich opinia i ocena funkcjonowania instytucji. W przypadku respondentów którzy podjęli pracę
zbadano okoliczności jej znalezienia, warunki zatrudnienia oraz perspektywy zawodowe w nowym
miejscu pracy.
Podobnie jak w drugim etapie badania, w związku ze znajomością sytuacji osobistej i zawodowej
respondentów, skupiono się na okresie od przeprowadzenia poprzedniego wywiadu tj. od lutego 2010
roku.
6
2. Metodologia badania
W rozdziale zaprezentowano przede wszystkim metody doboru próby respondentów do badania oraz
wykorzystane techniki pozyskiwania danych.
2.1 Termin i miejsce realizacji badania
Badanie zostało przeprowadzone w terminie 15.05.2010 - 27.05.2010. Termin realizacji wywiadów był
zależny od dostępności respondentów. O planowanym wywiadzie informowano każdorazowo
z ustalonym wyprzedzeniem Zamawiającego, przekazując szczegółowy harmonogram realizacji
poszczególnych wywiadów, ponadto o wszelkich nieprzewidzianych zmianach terminów wynikających
ze strony respondentów informowano na bieżąco.
W badaniu wzięli udział klienci instytucji rynku pracy i ośrodków pomocy społecznej z województwa
dolnośląskiego, z powiatów kamiennogórskiego, dzierżoniowskiego oraz wałbrzyskiego.
Szczegółowe informacje dotyczące miejsca zamieszkania respondentów poszczególnych wywiadów
przedstawiono w kolejnym podrozdziale dotyczącym doboru próby do badania.
2.2 Dobór respondentów do badania i zastosowane metody badawcze
Dobór rozmówców do badania podlegał określonym przez Zamawiającego kryteriom. Dobór
respondentów w badaniu jakościowym jest doborem celowym – respondenci wybrani do badania mają
posiadać określone cechy lub spełniać zdefiniowane warunki. W realizowanym badaniu kluczowym
warunkiem udziału w badaniu był fakt zarejestrowania w PUP oraz korzystania z usług OPS.
Pozostałe kryteria doboru respondentów do 20 indywidualnych wywiadów pogłębionych
przedstawione przez Zamawiającego (kryteria były nieznacznie modyfikowane w trakcie realizacji
badania):
− stosunek 12:8 kobiet do mężczyzn
− minimum 90% (18 osób) stanowią klienci obydwóch instytucji
− minimum 8 osób pozyskanych z bazy PUP, pozostałe z bazy OPS
7
− zróżnicowanie ze względu na miejsce zamieszkania oraz jego wielkość
− zróżnicowanie według wieku i płci według schematu przedstawionego poniżej:
Tabela 1: Schemat doboru próby – zróżnicowanie według płci i wieku
Kobiety
Przedział
wiekowy
Do 25 r.ż.
26-35
36-45
46-60
Suma
Ilość
Mężczyźni
Przedział wiekowy
1
4
4
3
12
Do 25 r.ż.
26-39
40-49
50-60
Suma
Ilość
1
2
2
3
8
W badaniu podjęto wszelkie starania, aby zapewnić możliwie największe zróżnicowanie respondentów
pod względem ich miejsca zamieszkania. Poniżej przedstawiono tabelę prezentującą miejsca
zamieszkania uczestników badania.
Tabela 2: Miejsce zamieszkania uczestników badania
Miejsce
zamieszkania
Wielkość
miejsca Powiat
zamieszkania
Ilość
przeprowadzonych
wywiadów
Sędzisław,
Pastewnik,
Glinno
Wieś
KG – 2; W - 1
3
Niemcza
Miasto 3,1 tys.
Dzierżoniów
1
Szczawno Zdrój Miasto 5,5 tys.
Wałbrzych
4
Mieroszów
Miasto 7,5 tys.
Wałbrzych
2
Boguszów
Gorce
- Miasto 16 tys.
Wałbrzych
3
Kamienna Góra Miasto 21 tys.
Kamienna Góra
2
Bielawa
Miasto 30 tys.
Dzierżoniów
2
Wałbrzych
Miasto 122 tys.
Wałbrzych
3
8
W celu realizacji badania Wykonawca zastosował następujące metody badawcze:1
•analiza danych zastanych (desk research)
•indywidualne wywiady pogłębione (IDI)
2.3 Okoliczności towarzyszące realizacji badania
Trzecia wizyta u tych samych respondentów generowała jeszcze mniej trudności niż drugie spotkanie.
Wywiady były zdecydowanie łatwiejsze dla obu stron. W większości przypadków respondenci byli
bardzo pozytywnie nastawieni i chętnie wyrazili zgodę na kolejne spotkanie. Znajomość respondentów
ułatwia również pracę moderatorom, którzy traktowani są z coraz większym zaufaniem, o czym
świadczy chęć dzielenia się nie tylko spostrzeżeniami stanowiącymi zakres badania, ale także faktami
z życia prywatnego. Umówienie wywiadów z większością respondentów nie stanowiło problemu,
respondenci doskonale pamiętali poprzednie spotkania i oczekiwali kolejnego, co ułatwiło dobór
terminów. W trzech przypadkach konieczna była zmiana terminu spotkania, co nie wynikało ze złej
woli badanych a z nagłych sytuacji losowych. Należy zaznaczyć, że mimo trudności respondenci
deklarowali chęć udziału w wywiadzie.
Na tym etapie badań respondenci znają już cel przeprowadzanych z nimi rozmów, co więcej, niektórzy
wykazywali zainteresowanie efektem finalnym. Można również zauważyć, że respondenci chętniej
przedstawiają swoje oceny a także są bardziej skłonni do refleksji, szczególnie w kwestiach związanych z
funkcjonowaniem UP i OPS. Podobnie jak w przypadku drugiego etapu badania, w rozmowach
uczestniczyły kilkakrotnie osoby trzecie – pozostali członkowie rodziny – ich współmałżonkowie,
rodzice czy dzieci – osoby najczęściej również mające doświadczenia z instytucjami, których dotyczyło
badanie, a także sąsiedzi obecni w domach respondentów w trakcie wywiadów. Osoby te często dzieliły
się swoimi opiniami na temat działania instytucji i wzbogacały wywiad o dodatkowe, cenne informacje.
W każdym przypadku wypowiedzi tych osób nie były traktowane jako zastępcza odpowiedź wybranego
respondenta, ale jako pogłębienie tematu i poznanie kolejnych opinii – wartość dodana badania, tak aby
1 Szczegółowy opis zastosowanych metod badawczych znajduje się w sprawozdaniu z I etapu badań z dn. 28.12.2010, na
str. 9,10.
9
wpływ pozostałych osób podczas wywiadu nie zagrażał uzyskaniu rzetelnych informacji od
respondenta.
Na omawianym etapie badań punkt wyjścia stanowiły zmiany jakie zaszły u respondentów od ostatniej
wizyty. Na podstawie doświadczeń z drugiego etapu badania, gdzie pytanie co się zmieniło od ostatniej
wizyty często skutkowało odpowiedzią, że nic się nie zmieniło, mimo że jakieś zmiany istotne w
kontekście celów badania zaszły co wykazywała dalsza rozmowa, a także w celu rozluźnienia i
ośmielenia respondentów, w trzecim etapie wywiady rozpoczynano od ogólnego pytania a wydarzenia
jakie miały miejsce od ostatniego spotkania. Podejście do scenariusza wymagało dużej elastyczności,
szczególnie w przypadku osób zatrudnionych. Wśród tych respondentów oś rozmowy stanowiła nowa
praca oraz szczegółowe okoliczności jej uzyskania. W sytuacjach życiowych pozostałych respondentów
nie zaszły większe, znaczące zmiany, co potwierdza wątpliwości związane z terminem realizacji
ostatniego etapu badania, a co za tym idzie Wykonawca, podobnie jak w przypadku drugiego etapu
sugeruje rozważenie zwiększenia odstępu czasowego między trzecim i czwartym etapem badania. Okres
trzech miesięcy to często okres zbyt krótki szczególnie dla długotrwałych klientów PUP i OPS aby
można było omawiać jakieś zmiany. Konieczna wydaje się również modyfikacja pytań scenariusza
badawczego w przypadku osób pracujących (po konsultacji z Zamawiającym) gdyż istnieje zagrożenie,
że pracujący respondenci podważą zasadność uczestnictwa w czwartym etapie badania.
10
3. Wyniki badań
W rozdziale zostaną przedstawione i omówione najważniejsze wyniki z realizowanych badań. Wyniki
te dotyczą III etapu badań – wcześniejsze wyniki zawierające informacje takie jak m.in. charakterystykę
respondentów czy okoliczności zostania klientem instytucji urzędu pracy i pomocy społecznej
są zamieszczone w sprawozdaniu z pierwszego etapu badań. Analizowane zmiany w sytuacjach
respondentów odnoszą się do okresu między drugim a trzecim spotkaniem, natomiast w celu
weryfikacji planów respondentów dotyczących przyszłości analizie poddano plany deklarowane
w trakcie drugiego i trzeciego wywiadu.
3.1 Zmiany w sytuacji klientów od czasu poprzedniego wywiadu
Grupa respondentów uczestniczących w badaniu cechuje się dużą różnorodnością pod względem
doświadczeń życiowych, zawodowych, przyczyn pozostawania bez pracy, planów na przyszłość,
korzystania z usług instytucji stanowiących przedmiot badania oraz ich oceny. Zasadniczą grupę wśród
20 uczestników badania stanowią osoby długotrwale bezrobotne. Respondenci ci wydają się
reprezentować podobne postawy względem swojej sytuacji zawodowej i korzystania z usług PUP i OPS.
Trzeci etap badania potwierdził wcześniejsze obserwacje, że jednostki te, mimo deklaracji chęci
znalezienia pracy i odwrócenia swojego losu w gruncie rzeczy pozostają bierne niewiele robiąc
by wpłynąć na zmianę swojej sytuacji. Wśród tych respondentów w większości przypadków nie zaszły
diametralne, pozytywne zmiany sytuacji.
(...)Ale zupełnie najpierw tytułem wstępu chciałam zapytać co się zdarzyło przez te trzy
miesiące?
Nic takiego. Cały czas jest sytuacja taka jaka była do tej pory. Nic ciekawego. Urząd Pracy nadal nie ma dla mnie
żadnej propozycji pracy, ani szkolenia, nic. [ Kobieta, 27 lat]
Nic, tak jak było tak zostało. Szukam gdzieś jakiejś [pracy], bo i grupę se wyrobiłem inwalidzką i to wszytko dla
tych zakładów pracy chronionej i za stary chyba jestem. [ Mężczyzna, 62 lata]
Muszę pani powiedzieć, że nic się nie wydarzyło, to samo co było tak jest. [Mężczyzna, 27 lat]
11
Odpowiedzi na pytanie co się wydarzyło od poprzedniego spotkania sugerują, że w sytuacji badanych
nic istotnego nie zaszło, jednak dalsze pogłębianie tematu pozwoliło zdiagnozować pewne zmiany. Były
to sytuacje związane m.in. z wyrejestrowaniem z urzędu, problemami w urzędzie pracy, zaprzestaniem
korzystania z pomocy OPS, ale pojawiły się również propozycje szkoleń, stażu, prac społecznie
użytecznych, przyznanie renty, a także ponowne zarejestrowanie w UP w przypadku jednej
respondentki, która nie stawiła się na wyznaczony termin, co zaowocowało wyrejestrowaniem. Należy
zwrócić również uwagę, na fakt, że kilkoro respondentów, którzy nie korzystają z usług UP
zrezygnowało również z OPS.
W grupie badanych są również osoby wobec których, na podstawie wyników poprzednich etapów
badania, można wysunąć stwierdzenie, że aktywnie poszukują pracy i dążą do polepszenia swojej
sytuacji zawodowej. Sytuacja tych respondentów uległa zmianie przede wszystkim ze względu na
znalezienie zatrudnienia, powrót do pracy a także uczestnictwo w szkoleniach. Trzech uczestników
badania podjęło pracę etatową, jeden z badanych zdecydował się na nielegalne zatrudnienie.
(…) Dostałem pracę dzięki właśnie, ooo się zdarzyło. (…) Ja przedtem na węglu pracowałem. Teraz mi normalnie
załatwiła taka pani z opieki. Ooo, tyle, mi po tylu latach załatwiła, że mi pracę załatwiła. [Mężczyzna, 49 lat]
I co się zdarzyło od naszej ostatniej wizyty?
No ja już pracuje od wczoraj. [Kobieta, 36 lat]
No to już pracuję, wreszcie, nareszcie. (…) Ale nie na swoim, tak jak chciałem, ale prawie, prawie to samo jest bo się
załapałem jako majster. [Mężczyzna, 32 lata]
Niezwykle istotną zmianą w kontekście tematyki badania jest zaprzestanie korzystania z usług UP i OPS
niewynikające z wyrejestrowania, czy jak w przypadku OPS, utraty prawa do zasiłku z powodu zmiany
sytuacji finansowej a dobrowolna rezygnacja z usług instytucji, co zostanie omówione w kolejnych
rozdziałach, odpowiednio dla poszczególnych instytucji, jednak istotne w tym miejscu jest
współwystępowanie zjawiska rezygnacji z usług obu instytucji – respondenci, którzy zrezygnowali z
usług urzędów pracy zdecydowali również o niekorzystaniu z pomocy OPS. Oczywistym jest, że osoby
które podjęły pracę nie korzystają z usług instytucji, natomiast można zauważyć, że w przypadku
pozostałych respondentów, osoby, które dobrowolnie rezygnują z tych usług to po pierwsze osoby
które mają jakieś źródło dochodu (praca dorywcza, renta własna lub członków rodziny), po drugie
12
osoby cechujące się starszym wiekiem oraz negatywnym nastawieniem do instytucji – posiadające
negatywne doświadczenia z przeszłości oraz przeświadczenie o bezużyteczności UP i OPS.
Zmiany które zaszły w życiu respondentów zostaną omówione szczegółowo przez pryzmat wsparcia
udzielanego przez stanowiące przedmiot badania instytucji w kolejnych podrozdziałach.
3.1.1 Zmiany w urzędzie pracy i oferowane wsparcie
Urzędy pracy kierują do osób bezrobotnych szeroki wachlarz instrumentów mający na celu aktywizację
zawodową. Na chwilę obecną żaden z respondentów pozostających bez zatrudnienia na ma prawa do
zasiłku, jednak, obok skierowania do pracy, które stanowi tylko pierwszy etap na drodze do
zatrudnienia, istnieje wiele innych możliwości jak kursy, szkolenia, programy aktywnego poszukiwania
pracy. Ponadto dla wspólnej grupy klientów UP i OPS istnieje szansa na tymczasowe zatrudnienie w
postaci prac interwencyjnych czy też prac użytecznych społecznie. Poniższa tabela prezentuje wsparcie
oferowane przez urzędy pracy respondentom w okresie obejmującym trzeci etap badania (od końca
lutego 2010 do końca maja 2010).
13
Tabela 3: Wsparcie otrzymane od PUP
Respondent
Wizyta w PUP (tak/nie)
Oferta pracy (tak/nie)
Efekt
Skierowanie do doradcy
(tak/nie)
Efekt
Skierowanie na
kurs/szkolenie/warsztaty
/staże
(tak/nie)
Efekt
Inne formy wsparcia
(tak/nie)
W01
TAK
NIE
Respondentka ponownie
zarejestrowana po
trzymiesięcznym okresie
wyrejestrowania
NIE
-
NIE
-
-
W02
TAK
NIE
-
NIE
-
NIE
-
-
W03
TAK
NIE
-
TAK
Oferta stażu 45+, jednak
respondentka nie
kwalifikuje się
NIE
-
-
W04
NIE
-
-
-
-
-
-
-
W05
TAK
NIE
-
TAK
-
TAK
Respondent nie wziął
udziału w kursie
-
W06
TAK
NIE
-
TAK
Skierowanie na szkolenie
TAK
Zdobycie praktycznych
umiejętności z zakresu
pisania cv, podniesienie
poziomu samooceny
-
W07
TAK
NIE
-
NIE
-
TAK
Udział m.in. w giełdach
pracy
-
W08
TAK
TAK
Respondentka nie
przyjęła oferty ze
względu na chorobę
NIE
NIE
NIE
-
-
Realizacja badania jakościowego techniką swobodnego pogłębionego wywiadu indywidualnego z klientami Pomocy Społecznej
i Publicznych Służb Zatrudnienia województwa dolnośląskiego.
14
Respondent
Efekt
(tak/nie)
Efekt
Skierowanie na
/staże
(tak/nie)
Efekt
Inne formy wsparcia
(tak/nie)
dziecka, twierdzi, że
miejsce pracy na nią
czeka i podejmie pracę
po zakończeniu L4
W09
TAK
NIE
-
NIE
-
NIE
-
NIE
W10
TAK
NIE
-
TAK
-
TAK
Respondent ostatecznie
nie zakwalifikował się
NIE
W11
TAK
NIE
-
-
-
NIE
-
-
W12
TAK
TAK
Przy każdej wizycie (raz
w miesiącu) respondent
otrzymuje skierowanie,
jednak w jego opinii nie
nadaje się do prac do
których jest kierowany,
oferty nieaktualne
NIE
-
NIE
-
NIE
W13
TAK
NIE
-
-
-
-
-
-
W14
NIE
NIE
-
NIE
-
NIE
-
NIE
W15
TAK
NIE
-
NIE
-
NIE
-
NIE
W16
TAK
NIE
-
NIE
-
NIE
-
NIE
W17
NIE
NIE
-
NIE
-
NIE
-
NIE
W18
TAK
NIE
-
NIE
-
NIE
-
NIE
15
Respondent
Efekt
(tak/nie)
Efekt
Skierowanie na
/staże
(tak/nie)
Efekt
Inne formy wsparcia
(tak/nie)
W19
TAK
NIE
-
NIE
-
TAK
Respondent otrzymał
ofertę stażu, lecz jej nie
przyjął gdyż była
niezgodna z jego
preferencjami
zawodowymi
NIE
W20
TAK
NIE
-
TAK
Planowano drugie
spotkanie, ale respondent
podjął pracę
NIE
-
NIE
16
Wyrejestrowanie z urzędu pracy
Jedną z najbardziej znaczących w kontekście badania zmianą jest wyrejestrowanie z urzędu pracy.
W omawianym okresie spośród 20 respondentów sześciu nie korzystało z usług UP. Przyczyny
wyrejestrowania są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze powodem wyrejestrowania jest niezadowolenie z
funkcjonowania instytucji, zniecierpliwienie i poirytowanie brakiem efektów. W związku z tym dwoje
respondentów nie korzystało z usług urzędu pracy już w drugim etapie badania i sytuacja ta nie uległa
zmianie. Ponadto jeden z respondentów pozostający do niedawna bez środków do życia otrzymał rentę
w związku z czym, w obliczu negatywnego nastawienia do UP, nie widzi potrzeby korzystania z pomocy
tej instytucji. Pozostali badani podjęli pracę.
Analizując przyczyny wyrejestrowania należy zwrócić uwagę na dwa czynniki wpływające na niechęć do
ponownego zarejestrowania w urzędzie. Mężczyźni, którzy deklarowali, że nie korzystają i nie
zamierzają korzystać z usług UP to po pierwsze renciści, czyli osoby niepozbawione zupełnie środków
do życia, a ponadto przekonane o nieskuteczności działania instytucji:
Ja tam nie chodzę, bo nie ma kurde po co nawet. Tam u doradcy zawodowego byłem, pisałem podanie, gdzie tam (…)
[Mężczyzna, 56 lat]
A to zrezygnował pan z tych usług dlatego że był pan niezadowolony?
Niezadowolony. Kazali mi się zgłaszać raz w miesiącu, potem co dwa miesiące kazali podpisywać tę listę. No to po
jaką cholerę to jest? [Mężczyzna, 62 lata]
Przytoczone powyżej cytaty pokazują również, że w opinii respondentów wysiłek jaki muszą podjąć w
celu korzystania z UP jest niewspółmierny do rezultatów. Osoby te wydają się być poirytowane faktem
konieczności okresowego stawiania się w urzędzie na tzw. „podpis”, co w ich opinii niczego nie wnosi,
a naraża jedynie na stanie w kolejkach i nieskuteczną walkę z biurokracją. Obaj respondenci nie
dostrzegają żadnych korzyści zarejestrowania w urzędzie, w przeciwieństwie do grupy badanych, dla
których urząd pracy stanowi przynajmniej źródło ubezpieczenia.
W przypadku osób, które w omawianym okresie podjęły pracę przyczyna wyrejestrowania jest
oczywista. Jedna z respondentek pracowała dorywczo na umowę zlecenie już w trakcie drugiego etapu
badania, co częściowo wynikało z wyrejestrowania z UP z powodu zaniedbania i pomylenia terminów.
Pozostali respondenci posiadają umowy o pracę. Żadna z tych osób nie uzyskała zatrudnienia poprzez
17
skierowanie z urzędu, jeden z respondentów uzyskał zatrudnienie dzięki opiece społecznej.
Okoliczności i warunki znalezienia pracy omówione oddzielnie w podrozdziale Okoliczności znalezienia
pracy.
Oferty pracy
Zamieszczona na początku niniejszego rozdział tabela wsparcia oferowanego respondentom ilustruje
ilość skierowań do pracy wśród badanej grupy. Tylko dwoje respondentów otrzymało skierowanie do
pracodawcy. W obu przypadkach oferty zostały przekazane w wyniku cyklicznych wizyt w UP w celu
potwierdzenia statusu bezrobotnego.
Jak wynika z przeprowadzonych rozmów jeden z respondentów na przestrzeni od końca lutego 2010
do końca maja 2010 otrzymywał oferty przy każdej wizycie w UP – 1 skierowanie przy każdej wizycie,
przy czym respondent w celu otrzymania skierowania musiał stawić się w urzędzie kilka dni po dniu
rejestracji i dopiero mógł odebrać skierowanie i udać się do pracodawcy. Oferty pracy które są
przedstawiane związane są z doświadczeniem badanego – w większości to oferty pracy na budowie.
Mimo kilku skierowań respondent nadal pozostaje bezrobotny. W dużej mierze wynika to, w opinii
badanego, z niedostosowania ofert pracy do możliwości respondenta, który jak twierdz, jest osobą
schorowaną i nie może podjąć pracy fizycznej co skutkuje odrzucaniem go przez pracodawców i coraz
większym zniechęceniem ze strony respondenta.
(…) Biorę to skierowanie, idę z tym skierowaniem, obojętnie do jakiego zakładu, a już se tak wymyślają z tym, się w
głowie nie mieści. Dostali zaświadczenie lekarskie, tam gdzie mnie skierowali do swojego lekarza, że nie mogę podjąć
żadnej pracy fizycznej. Jestem pod ochroną i mogę jako stróż, jako portier gdzieś (…). To oni mnie wysyłają gdzie się
da. (…) To idę do klienta, no nie. Już odpisują: nie nadaje się, nie nadaje się. No i zanoszę im to zaświadczenie no i
za miesiąc od nowa.[Mężczyzna, 62 lata]
Druga osoba, która otrzymała skierowanie do pracy również tej pracy nie podjęła, mimo
zainteresowania ze strony pracodawcy. Respondentka otrzymała skierowanie – pisemne wezwanie do
pracy. W trakcie przeprowadzania wywiadu respondentka przebywała na zwolnieniu chorobowym (z
powodu choroby dziecka) w związku z czym nie wiedziała jakie będą konsekwencje nieprzyjęcia oferty
pracy w urzędzie, jednak liczyła się z możliwością wyrejestrowania. Oferta którą otrzymała była ściśle
związana z jej wykształceniem i doświadczeniem zawodowym, była to praca fryzjerki w dużym salonie.
Co więcej zarówno obecnie jak i teraz respondentka deklarowała chęć podjęcia takiej pracy, w zasadzie
18
nie rozważała innych możliwości. Zasadniczą przyczyną decyzji o niepodjęciu zatrudnianie była
choroba dziecka.
(…) Poleciałam do tej pani, do tego salonu no i rozmawiamy, no i co ja bym chciała, ale jeszcze nie wiem jak to zrobić.
(...) Na razie wypisała mi, i to jest coś czego ja nie zrozumiałam, bo wypisała mi hmmm w tym wniosku, napisała mi
niedysponowana, bo Paweł był wtedy chory więc ja bym się wtedy nie ruszyła, to było jeszcze przed szpitalem, więc ja się
nie mogłam wtedy ruszyć z domu. [Kobieta, 23 lata]
Wydaje się, że zły stan zdrowia dziecka, które bardzo często choruje, stanowi jedyny problemy
na drodze do podjęcia pracy. W sytuacji respondentki samotnie wychowującej dziecko i nie mogącej
liczyć na pomoc ze strony rodziny wydaje się to rzeczywistą barierą w podjęciu zatrudnienia, niemniej
jednak dalsza analiza pozwala wnioskować, że tłumaczenie takie po części stanowi wymówkę dla
faktycznych powodów oporów przed podjęciem pracy. Wnioskując z wypowiedzi respondentki w jej
sytuacji jest to po prostu nieopłacalne (respondentka w obecnej chwili ma przyznane alimenty oraz
dodatek rodzinny, nie pobiera innych zasiłków z OPS, ponieważ ma za wysokie dochody). Podjęcie
pracy wiąże się z dojazdami do innego miasta i opłaceniem opieki dla dziecka, co generuje dodatkowe
koszty.
(…) No nie wiem zobaczymy co mi powiedzą, ja mam, drugiego mam się stawić jeszcze, już tam w zakładzie u mnie
nie, także zobaczę co mi teraz powiedzą, no ale trochę paranoja, np. bo teraz jest dopłata do opiekunki, przysługuje
tylko wtedy gdy nie przekracza się 350 zł na osobę, to praktycznie musiałabym pójść zarabiać za darmo, żeby móc
dostać pomoc od opiekunki, nie wiem kto to wymyślał, nie wiem kto to robił. [Kobieta, 23 lata]
Wszystkie czynniki, jak zły stan zdrowia dziecka, konieczność zapewnienia mu opieki w godzinach
pracy, niezbyt wysokie zarobki które będą w większości przeznaczane na opiekunkę, trudności
z oddaniem dziecka do przedszkola powodują, że mimo deklarowanych chęci podjęcia pracy nawet
w niepełnym wymiarze godzin wydaje się, że w rzeczywistości wizja podjęcia pracy przestaje być
atrakcyjna.
Podobnie jest w przypadku ofert pracy dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności. Kilkoro
respondentów już we wcześniejszych etapach wiązało duże nadzieje ze znalezieniem pracy w przypadku
posiadania grupy inwalidzkiej i nawet zamierzało podjąć starania w tym kierunku w związku z tym,
że w ich opinii było dużo tego typu ofert, a nawet sądzili, że tylko w ten sposób mogą znaleźć pracę.
19
Należy wspomnieć, że w tej grupie respondentów przeważają osoby cechujące się starszym wiekiem
przekonane, że jakąkolwiek pracę można otrzymać raczej dzięki znajomościom niż korzystaniu
z pomocy UP.
Na obecnym etapie badania można stwierdzić, że deklarowane przez respondentów plany związane
z uzyskaniem grupy inwalidzkiej i w dalszej konsekwencji posady w zakładzie pracy chronionej
stanowiły w większości przypadków wytłumaczenie dla opóźniania podjęcia jakichkolwiek działań
związanych ze znalezieniem pracy. Po pierwsze, respondenci, którzy posiadają zaświadczenie
o niepełnosprawności twierdzą obecnie, że takich ofert pracy nie ma, lub, że aby dostać posadę
w zakładzie pracy chronionej należy mieć znajomości. Inni zrezygnowali w ogóle ze starań o przyznanie
grupy ze względu na zbyt liczne formalności i małe szanse na otrzymanie grupy.
(…) Już bylem na Beethovena w tych zakładach pracy chronionej, kazali czekać na telefon. Z niektórych zakładów
czekam ponad rok. Nie ma, po prostu trzeba mieć znajomości i finał. [Mężczyzna, 62 lata]
No a jak starania o grupę, czy coś się zmieniło?
Nic, w ogóle. Ja po prostu drugi raz już się nie starałem, bo to nie ma sensu, bo ja więcej stracę na paliwo i na ten, niż
tego. A ten sam lekarz jest co wystawia na te grupy i wszytko, no to ja bym się musiał odwoływać od decyzji gdzieś tam
do Jeleniej Góry czy do Wrocławia żeby coś w ogóle wskórać. Ale jak to tam byli ze mną na właśnie na tych grupach to
mówili, że to nie jest takie proste. Że na ileś tam osób przyznają ileś tam grup o stopień niepełnosprawności.
Nieaktualne oferty pracy
Analizując dane zawarte w Tabeli 3 można stwierdzić, że pojawiające się w większości rozmów opinie
uczestników badania że w urzędach nie ma dla nich pracy nie stanowią tylko wymówki dla
rzeczywistych powodów niepodejmowania pracy. Również respondenci, którzy aktywnie poszukiwali
pracy od początku badania i ci, którzy ostatecznie podjęli zatrudnienie w okresie od ostatniego
spotkania nie otrzymali ofert pracy. Co więcej podobnie jak w poprzednich etapach badania pojawia się
problem nieaktualnych ofert pracy. Z nieaktualnymi ofertami na przestrzeni trzech etapów badania
spotkali się niemal wszyscy respondenci, niezależnie od cech demograficznych, okresu pozostawania
bezrobotnym, czy nastawienia do poszukiwania pracy i rzeczywistej chęci jej znalezienia. Nieaktualne
oferty pracy są przekazywane respondentom zarówno w trakcie wizyt w urzędzie podczas tzw.
20
„podpisu”, ale także znajdują się w gablotach urzędów, na co zwrócili uwagę badani, którzy
nie ograniczają się do ofert przekazywanych bezpośrednio przez pracowników instytucji ale także sami
czytają oferty eksponowane w urzędach, co więcej, jak wynika z przeprowadzonych rozmów nieważne
oferty nie są usuwane, wiszą w gablotach przez długi czasu wobec czego osoby często odwiedzające
urząd i sprawdzające oferty są w stanie takie propozycje wyłapać. Zagadnienie nieaktualnych ofert pracy
w trakcie trzeciego etapu badania poruszyło trzech respondentów.
(…) A ja przychodzę a tu koniec jest i co? Przychodzę i mówią, tak już zatrudniliśmy kolegę czy tam kogoś, pan się
spóźnił o dwie godziny, czy o jeden dzień, no to to jest niepoważne. [Mężczyzna, 27 lat]
To wisi ciągle to samo, a z tego co się słyszy co ludzie między sobą gadają to nawet jak UP daje jakieś skierowanie do
pracy to się okazuje, że to już dawno nieaktualne w ogóle jest. Niby mają w tych komputerach, no to to się powtarza.
Ludzie wkurzeni, bo jednak jeżdżą, na te nyski wydają mimo że nie mają, a się okazuje ze nieaktualne. [Kobieta, 45
lat]
Było tak, ale teraz to zależy od nich, bo oni dadzą niby pracę, która jest już dano nieaktualna a człowiek załatwia tą
pracę a ta praca już nieaktualna, znowu idzie się do tego urzędu, ta praca nieaktualna, trzeba daty nowe dać, to
przecież fikcja jest bo przy rejestracji to stare te ogłoszenia i praca. A kto pójdzie za tą pracą to to nieaktualne, to to ja
nie wiem po co to ktoś wywiesza, z ludzi balona robią. [Kobieta, 57 lat]
Problem niekatulanych ofert jest bardzo istotny w kontekście nastawienia klientów UP do instytucji pod
kątem jej efektywności, jednak w dużej mierze jest to czynnik niezależny od UP, bowiem pracodawcy
nie mają obowiązku informowania o zatrudnieniu pracownika, a co za tym idzie urzędy nie otrzymują
informacji zwrotnej o konieczności wycofania oferty. Wydaje się, że polepszenie komunikacji między
pracodawcami a urzędami w prosty sposób mogłoby pozytywnie wpłynąć na omawianą sytuację
poprzez zminimalizowanie ilości nieaktualnych ofert dostępnych w urzędzie. Zastrzeżenie budzi jednak
brak reakcji pracowników instytucji w obliczu uzyskania informacji o nieaktualnych ofertach od
klientów. Takie informacje powinny być weryfikowane, co pozwoli nie tylko usprawnić pracę urzędu ale
także stanowić może narzędzie kontroli aktywności osób bezrobotnych w zakresie poszukiwania
zatrudnienia.
21
Doradztwo zawodowe
Skierowanych do doradcy zawodowego w UP w okresie między drugim a trzecim etapem badania
zostało pięciu respondentów, z których żaden nie korzystał w przeszłości z tego typu wsparcia. Poza tą
jedną wspólną cechą respondenci objęci wsparciem doradcy zawodowego to grupa bardzo
zróżnicowana zarówno pod względem cech demograficznych jak i rodzajów wykorzystywanego
w przeszłości wsparcia oferowanego przez instytucje. Zróżnicowany jest wiek, doświadczenie
zawodowe, okres pozostawania bezrobotnym oraz rodzaj wsparcia z UP wykorzystywany w przeszłości
przez badanych. W omawianej grupie znajdują się zarówno osoby młodsze (ok 30 roku życia) jak i
starsze (panie, które ukończyły 45 lat). Kobiety objęte tym rodzajem pomocy, mimo że nie korzystały
wcześniej ze wsparcia doradcy zawodowego, korzystały z innych ofert UP – uczestniczyły różnego
rodzaju szkoleniach. Jedyny w tej grupie mężczyzna nie był wcześniej objęty żadną formą pomocy.
Przekrój cech omawianej grupy pozwala stwierdzić, że urzędy pracy kierują doradztwo zawodowe do
różnych klientów, nie ograniczając się do określonego typu osób.
Skierowanie do doradcy zostało przekazane respondentom, podobnie jak w przypadku ofert pracy,
podczas okresowej wizyty w UP, której celem było poświadczenie statusu bezrobotnego.
Jednej z respondentek zaoferowano staż dla osób po 45 roku życia jednak ostatecznie respondentka nie
podjęła go gdyż nie spełniała jednego z kryteriów, którym oprócz wieku był minimum roczny okres
zarejestrowania jako osoba bezrobotna. W przypadku drugiej respondentki spotkanie z doradcą
zawodowym zaowocowało objęciem jej indywidualnym planem działania, z czego respondentka była
bardzo zadowolona i jak wynika z wywiadu osiągnęła wymierne korzyści, przede wszystkim
psychologiczne – wzrost pewności siebie i przełamanie lęku przed poszukiwaniem pracy,
co szczegółowo zostanie omówione w części dotyczącej indywidualnych planów działań. Ponadto jedna
z respondentek w ramach doradztwa odbyła również spotkanie z psychologiem, na którym poruszono
temat przyczyn pozostawania bez pracy. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że wsparcie
psychologiczne ocenione zostało pozytywnie, co świadczy o tym, że duchowe wsparcie jest dla
niektórych respondentów również istotne. Pozostali respondenci, którzy ostatecznie uczestniczyli w
spotkaniu z doradcą nie osiągnęli wymiernych korzyści ze spotkania, co spowodowało stosunkowo
negatywną ocenę tych spotkań, które uznawane są za mało przydatne i niewiele wnoszące. Dla jednego
z respondentów była to pierwsza forma wsparcia zaoferowana przez urząd pracy (nigdy nie
22
uczestniczył w szkoleniach, kursach, warsztatach). Druga z osób ma za sobą kurs obsługi kasy fiskalnej
na który została skierowana przez OPS.
Opinia na temat niskiej użyteczności spotkania z doradcą związana jest zapewne z problemem
identyfikowania UP wyłącznie z pośrednictwem pracy a co za tym idzie nieumiejętnością dostrzeżenia
korzyści wynikających z innego rodzaju wsparcia. W przypadku jednej z respondentek takie nastawienie
wiąże się nie tylko z negatywnym nastawieniem do oferowanej przez instytucje pomocy, co jest
charakterystyczne dla tej osoby, ale również z niemożliwością podjęcia pracy w związku z zadłużeniem
i zajęciem ewentualnych zarobków przez komornika, stanowiącym obiektywną przeszkodę w podjęciu
pracy.
No w biurze pracy byłam to biuro pracy mnie do doradcy dali. Ten doradca to poszłam tam i myślałam, że usnę, taka
przymulona babka że masakra. Ona do mnie: może by pani poszła da pracy, a ja do niej: a poszłaby pani za 200300 złotych pracować? Jak ja mam komornika za ojca. Jak ja nie mogę iść do pracy. Pójdę do pracy i będę za darmo
pracowała? A chodziła pani, szukała pracy? Tak szukałam i co z tego? I pójdę za 800 złotych, siądzie mi komornik
60% ściągnie a ja będę za darmo robiła. [Kobieta, 31 lat]
(…) Jak pan postrzega to spotkanie z doradcą zawodowym?
Z jednej strony to mi się śmiać z tego chce , chciało (…) No bo ona mówiła, to wszystko co ja wiem jednym słowem
(…) znaczy ona tam, dużo mówią np. na temat jak to powiedzieć, z ustaw i takie, ustawa ta tamto przewiduje, tamto
a po prostu jak ja w ustawach nie siedzę to skąd mogę wiedzieć o niektórych rzeczach które są w ustawach, ale z tego co
ona mówiła resztę, poza tymi ustawami to wszytko po prostu, to co w życiu jest przez cały czas. (…) No jeszcze tam
wypisywałem co bym chciał robić, jakie mam zainteresowania, wszystko nie, a z tego co ja podałem to ona nic nie
wiedziała o co chodzi. [Mężczyzna, 32 lata]
We wszystkich przypadkach spotkanie z doradcą zawodowym wyglądało podobnie. Respondenci zostali
zapytani o zainteresowania, rodzaj pracy jaki chcieliby podjąć, o swoją aktywność w zakresie
poszukiwania pracy.
Przytoczone powyżej cytaty pokazują brak świadomości korzyści jakie można uzyskać dzięki
spotkaniom z doradcą zawodowym. Lekceważący ton wypowiedzi świadczy o przekonaniu
o bezcelowości tego typu wsparcia. Takie postawy w większości przypadków to przejaw bierności
zawodowej, choć częściowo wiąże się to z obiektywnymi barierami. Ponadto takie negatywne
23
nastawienie cechuje osoby oczekujące wymiernych efektów w postaci znalezienia pracy,
przy jednoczesnym braku własnej aktywności w tym zakresie, lub w przypadku korzystania z OPS,
wsparcia finansowego przy minimalnym wysiłku własnym.
Kursy, szkolenia, staże
Poddając analizie zebrany materiał badawczy można wysunąć wniosek, że w trzecim etapie badania
najwięcej wydarzyło się w sferze kursów i szkoleń dla osób bezrobotnych.
Podczas drugiego etapu badania kilkoro respondentów wyraziło nadzieję że, w najbliższej przyszłości
zostaną skierowani na kursy lub staże, były to deklaracje oparte o informacje jakie otrzymali
respondenci w UP. Trzech respondentów mimo planów nie zostało skierowanych na szkolenia.
Omawiane szkolenia miały objąć swoim zakresem obsługę koparko-ładowarki, kurs prawa jazdy kat.B
oraz kurs florystyczy. W przypadku pierwszego ze szkoleń zostało ono odroczone w czasie z powodu
braku środków. Pozostałe dwie osoby nie zakwalifikowały się ostatecznie na szkolenia i w taki sposób
tłumaczą tą sytuację:
A właśnie, miał pan podjąć ostatnio kurs prawa jazdy, coś pan mówił o tym że była taka
propozycja i co się z tym stało?
Tak i nic z tego nie wyszło bo były cztery czy pięć osób w Szczawnie, tu wyszło i wtedy podawali to taki ludziom
którzy mają dzieci, którzy są żonaci, którzy mają swoje mieszkania. Ja nie jestem żonaty, nie mam swojego mieszkania
i niestety, zawsze dali w potrzebie takiej, w pierwszej kolejności kto jest pierwszej potrzeby po prostu, ja nie byłem
pierwszej potrzeby no i no i do tego nie doszło. [Mężczyzna, 27 lat]
Pośredniak też mnie wkurzył bo dali mi na kurs bo chciałam iść na florystę bukieciarz. (…) No i niestety nie
zakwalifikowali mnie nie wiem dlaczego.
(…) A nie powiedzieli dlaczego?
Nie, nie powiedzieli nic. Żadnych wyjaśnień. No nic kompletnie. [Kobieta, 39 lat]
Ponadto jedna z respondentek miała zostać objęta indywidualnym tokiem poszukiwania pracy, co
również nie doszło do skutku.
24
To już ile razy było, ze trzy czy cztery razy było mi już o tym toku szukania pracy było mi już mówione, że już
następnym razem, że już nie będzie żadnego podpisu, że już będzie mi szkolenie wysłane (...) Ale poszłam, nic nie wie
o żadnym szkoleniu dla mnie, oo żadnym toku poszukiwania pracy (…). [Kobieta, 23 lata]
Jak ilustrują powyższe przykłady istotnym problemem jest brak informacji zwrotnej, podania
konkretnych przyczyn dla których respondenci ostatecznie nie zostają objęci omawianym wsparciem.
Pozostawienie klientów, którzy i tak cechują się negatywnym nastawieniem do UP bez jakiejkolwiek
informacji zwiększa jeszcze negatywne nastawienie i ich subiektywne przeświadczenie
o bezużyteczności tej instytucji.
W trakcie analizy szkoleń pojawia się jeszcze jeden problem, a mianowicie brak świadomości
konieczności kształcenia i podnoszenia swoich kwalifikacji przez osoby długotrwale bezrobotne.
Sytuacja ta kształtuje się dwubiegunowo: z jednej strony istnieje grupa respondentów, którzy sprawiają
wrażenie świadomych potrzeby dokształcania przy jednoczesnym braku określonych preferencji co do
tematyki kursów czy szkoleń co pozwala wysunąć podejrzenie, że w rzeczywistości najbardziej istotny
dla nich jest fakt posiadania dokumentu potwierdzającego jakiekolwiek kompetencje2, z drugiej strony
respondenci zupełnie pozbawieni świadomości kształcenia ustawicznego, potrzeby poszerzania swoich
kompetencji.
(…) Oczywiście wtedy bym do szkolenia bym pisała odwołanie bo dla mnie to jest głupota, żebym ja musiała iść na
szkolenie jeszcze teraz [w obliczu choroby dziecka] nie, gdyby w moim zawodzie to jeszcze było to ja mogę sobie iść,
byłam na czterech, to mogę pójść sobie jeszcze i na piąte, nie? [Kobieta, 23 lata]
Na przykład z komputerami to ja tylko tyle co se w Internecie posiedzieć i takie,o, mnie tam komputery nie ciągną w
ogóle, elektryczność, bo tam dużo, że elektryków potrzebują na naszym terenie, to, tamto, ale co mi z tego, że ja pójdę na
kurs elektryka, (...)co mi z tego że pójdę na te sto osiemdziesiąt godzin czy tam ile tego kursu elektryka, jak
przeważnie gdzie się idzie do jakiejś firmy gdzie elektrykowi chcą przynajmniej dwa lata w zawodzie, to co mi z tego
kursu. [Mężczyzna, 32 lata]
Brak świadomości potrzeby kształcenia w badanej grupie nie zależy od wieku, zarówno młode
jak i starsze osoby nie widzą sensu w uczestnictwie w szkoleniach, natomiast różnią się motywy takich
2 Sprawozdanie z realizacji badania jakościowego techniką swobodnego pogłębionego wywiadu indywidualnego z
klientami pomocy społecznej i publicznych służb zatrudnienia województwa dolnośląskiego, II Etap badań, s 24
25
opinii. Jak wynika z wypowiedzi respondentów młode osoby nie są chętne do przekwalifikowania
ze względu na to, że nie widzą możliwości zmiany branży bez doświadczenia zawodowego lub nie chcą
zmieniać branży, natomiast starsi respondenci w ogóle nie są świadomi konieczności dostosowania
kompetencji do potrzeb rynku pracy, uważają, ze w ich wieku szkolenia czy inne tego typu formy
wsparcia w ogóle są niepotrzebne, lub po prostu obawiają się ponownej nauki.
A jakieś kursy, szkolenia, coś panu zaproponowali, jakieś spotkania?
No ale co mi to da. No ale co mi to da jak....To samo jak w urzędzie pracy mówią. Na kurs, no to, na tamto. No
dobrze wysyłajcie mnie na kurs. No ale co z tego jak mnie późnej i tak nikt nie weźmie do pracy i tak mnie nie wezmą.
[Mężczyzna, 62l.]
A na co mi szkolenia? Szkołę ja mam. Co mi po szkoleniach jak mi praca i kasa [potrzebna] a co mi tam, że dadzą
mi na szkolenie. Co mi z tego szkolenia? Nie po to chodziłam 4 lata do szkoły, żeby tam się teraz dalej szkolić nie
wiadomo po co. [Kobieta 45, lat]
No właśnie jakby panią wysłali na taki kurs z opieki albo z urzędu pracy? Zdecydowałaby się
pani?
Nie wiem, nie wiem. Właśnie w opiece też mówili, bo to mieli ten co ja tutaj mówiłam i do tego małego baru tam. Języki
obce żeby się nauczyć. Niemiecki, chyba angielski tam był. Że w razie czego do opieki zagranicę. A ja do tej pani
Bożenki mówię, ze ja sobie nie wyobrażam żebym ja się teraz języka uczyła. [Kobieta, 46 lat]
Negatywnym stosunkiem do szkoleń i niechęcią do poszerzenia kompetencji cechują się również osoby,
które w przeszłości uczestniczyły w różnych szkoleniach ale uczestnictwo to nie wpłynęło na zmianę
ich sytuacji zawodowej, wobec czego, w ich opinii uczestnictwo w kolejnych szkoleniach niczego nie
zmieni. Taką postawę prezentują szczególnie osoby starsze o negatywnym nastawieniu do badanych
instytucji.
Co ciekawe, druga grupa respondentów, deklarująca chęć uczestnictwa w kursach, jednocześnie
wszelkie oferty odrzuca, a przytaczane przez respondentów argumenty mają udowodnić,
że uczestnictwo w kursach jest praktycznie niemożliwe.
(…) Też proponowali ostatnio, chciałam, byłam w Wałbrzychu, nie wiem czy wam mówiłam o tym, chciałam się na
kurs zapisać ten unijny i w styczniu się zapisałam, a babka do mnie dzwoni. Okazało się że cztery miesiące ten kurs
26
miał trwać, na prawo jazdy, za darmo tam jakiś język. No a w czwartek do mnie zadzwoniła i mówi, że to będzie
dziesięć miesięcy trwać. Chyba zwariowała baba i po trzy razy w tygodniu po 9 godzin. I przez dziesięć ja mam
chodzić? [Kobieta, 31 lat ]
A jakby miała pani okazję iść na jakieś szkolenia, kursy z UP albo OPS?
Poszłabym, na trzy góra cztery miesiące mogę iść a nie na jedenaście miesięcy. Bez przesady. Jadąc na nyski też tracę a
tego mi nikt nie zwróci. [Kobieta, 32 lata ]
Zapytani o możliwość uczestnictwa w szkoleniach respondenci wymieniają szereg przeszkód, zarówno
obiektywnych jak i subiektywnych, uniemożliwiających im skorzystanie z tej formy wsparcia. Matki
przede wszystkim podkreślają niemożność pozostawienia bez opieki dzieci, w innych rozmowach
powraca problem odległości – najczęściej na szkolenie trzeba dojechać do innej miejscowości co wiąże
się zarówno z czasem jak i kosztami. Nie bez znaczenia jest fakt, że nie we wszystkich przypadkach
wypłacane jest stypendium za udział w szkoleniu co dodatkowo demotywuje respondentów. Taką
postawę reprezentują szczególnie osoby, które w przeszłości uczestniczyły w płatnych szkoleniach.
A nie pokrywają dojazdów?
Nie, bo to jest do Wałbrzycha. To bym na nyski traciła 120-130 złotych, no z czego?na tamten chodziłam to miałam
jeszcze dodatkowo 400zł i dowóz miałyśmy za darmo. A tutaj? Z biura pracy wiem, że kiedyś był taki kurs i był
płatny, bo koleżanka moja chodziła, a tutaj? [Kobieta, 31 lat]
(…) Jeżeli chcecie robić szkolenia to zróbcie, jeżeli np. chcą ludzi z Niemczy skierować na szkolenia to zróbcie te
szkolenia w Niemczy, albo zapewnijcie dojazd na te szkolenia, no bo to jest, to jest naprawdę taka robota, np. sąsiadkę
skierowali do Wałbrzych, ale oczywiście zwrot kosztów za bilet też będzie dopiero po szkoleniu, już nie mówiąc, że to
jest codziennie przez sześć, siedem czy ileś tam godzin. Trzeba będzie coś zjeść, trzeba będzie czegoś się napić i tak dalej
i tak dalej. [Kobieta, 23 lata]
Na obecnym etapie badania dwoje respondentów rozważało możliwość uczestnictwa w stażu
zawodowym. Jedna z uczestniczek badania miała zostać objęta programem dla osób po 45 roku życia,
o czym wspominała już w czasie drugiego etapu badania, jednak wtedy nie osiągnęła jeszcze
odpowiedniego wieku. Należy wspomnieć, że osoba ta wiązała duże nadzieje z udziałem w stażu,
jednak po osiągnięciu wymaganego wieku okazał się, że nie spełnia innych kryteriów tj. nie jest
zarejestrowana w urzędzie pracy minimum rok. Inny respondent otrzymał propozycję stażu której
27
jednak nie przyjął gdyż była niezgodna z jego preferencjami oraz nie odpowiadały mu warunki
finansowe. W tym przypadku odmowa uczestnictwa w stażu nie wiązała się z wyrejestrowaniem
z urzędu pracy. Na podstawie rozmowy wydaje się, że była to niewiążąca propozycja dlatego nie
skutkowała konsekwencjami wobec respondenta.
Tak, mieli jakąś propozycję. To była propozycja na stażystę bodajże, tak...tak na stażystę jakiegoś, ale podziękowałem.
A w jakiej branży?
Nie pamiętam. Powiedziałem, że nie chcę stażysty, chyba że jako kucharz, to ewentualnie. (…) Dlatego mówię, że jako
kucharz no to to doświadczenie, jako kucharz, jako staż jak najbardziej, ale inne tam nie interesują mnie.
[Mężczyzna, 22 lata]
Powyższa wypowiedź potwierdza niechęć respondentów do zmiany kwalifikacji, w tym przypadku
dodatkowym czynnikiem demotywującym były niskie zarobki oferowane stażystom. Istotnym
czynnikiem wpływającym na takie nastawienie jest zapewne fakt, że respondent ten jest zatrudniony
„na czarno” wobec czego nie pozostaje bez środków finansowych.
Indywidualny plan działania
W czasie trwania drugiego etapu badania dwie respondentki zostały objęte indywidualnymi planami
działania wobec czego w trakcie trzeciego spotkania zaistniała możliwość sprawdzenia opinii
respondentek na temat otrzymanego wsparcia oraz oceny jego przydatności. Obie respondentki objęte
IPD są klientkami urzędu pracy w Bielawie. W przypadku jednej z nich skierowanie na IPD było
efektem wizyty u doradcy zawodowego i zgłoszeniem chęci uczestnictwa w takim szkoleniu
po uprzednim uzyskaniu informacji o szkoleniu od osób już w nim uczestniczących (respondentka
usłyszała o szkoleniu przypadkowo podczas wizyty w urzędzie), podczas gdy druga z pań otrzymała
indywidualny plan działań podczas zwyczajowej wizyty w urzędzie.
Indywidualny plan działania, czyli osobisty program poszukiwania pracy zakłada współpracę
bezrobotnego z pośrednikiem pracy, doradcą zawodowym, udział w szkoleniach z zakresu aktywnego
poszukiwania pracy oraz szereg innych działań mających na celu ułatwienie powrotu na rynek pracy.
Na podstawie relacji jednej z respondentek można wnioskować, że uczestniczyła ona zarówno
w spotkaniach z psychologiem mających na celu podniesienie poczucia własnej wartości,
28
jak i warsztatach pokazujących jak pisać CV i zachowywać się w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej.
IPD zakładają również uczestnictwo w giełdach pracy, przeglądanie ofert oraz wizyty u pracodawców.
Uczono nas jak rozmawiać z pracodawcą, co ze sobą zabrać, jak pisać list motywacyjny i CV. Były też zajęcia z
podnoszenia własnego „ja” co było bardzo przydatne , ponieważ osoby, które długo są bezrobotne tracą motywację i
samozaparcie, są niepewne i boją się. (…) Były także rozmowy o pracę. Miałyśmy 30 pytań przygotowawczych.
Siedziała kobieta, która zadawała wyrywczo pytania. [Kobieta, 48 lat]
To samo zdarzenie obie respondentki objęte IPD opisują w nieco inny sposób, co zapewne wynika
z cech osobowościowych (jedna z respondentek to osoba chętna do rozmowy, otwarta, podczas gdy
druga jest osobą nieufną i zdystansowaną) ale także z faktu, że plany dostosowywane są do
indywidualnych potrzeb klientów. Przeprowadzone rozmowy pozwalają wyodrębnić pewne wspólne
elementy takie jak obowiązkowe uczestnictwo w giełdach pracy, przeglądanie ofert pracy w UP oraz
wizyty u pracodawców w celu złożenia dokumentów aplikacyjnych. Jedna z respondentek bardzo
szczegółowo opisała trzytygodniowe szkolenie w którym uczestniczyła, obejmujące, jak już wyżej
wspomniano zajęcia z psychologiem (6 godzin) ukierunkowane na podniesienie umiejętności
interpersonalnych oraz odbudowanie poczucia własnej wartości, warsztaty podczas których uczestnicy
uczyli się jak wygląda rozmowa kwalifikacja i jak należy się podczas takiego spotkania zachować, jak
pisać CV i list motywacyjny. Druga z badanych również wspominała o warsztatach które mają się odbyć
w przyszłości, ponadto jej plan działań zakłada trzykrotną wizytę w klubie pracy.
Jak już wcześniej wspomniano indywidualne plany działań skierowane są do osób bezrobotnych,
pozostających bez pracy minimum sześć miesięcy, bez prawa do zasiłku. Analiza rozmów
z uczestniczkami badania objętymi IPD pozwala stwierdzić, że łączą je pewne wspólne cechy
biograficzne jak długi okres bezrobocia spowodowany w dużej mierze koniecznością opieki nad
dziećmi. Obie respondentki korzystały wcześniej ze wsparcia szkoleniowego oferowanego przez UP
a także są klientkami OPS i korzystają z pomocy innych instytucji jak np. organizacje kościelne.
Uczestnictwo w programach w obu przypadkach wiązało się z licznymi obawami, starsza z badanych
była wręcz negatywnie nastawiona do tego typu aktywizacji, jednak bardzo pozytywnie oceniła
szczególnie zajęcia z psychologiem i dostrzegła walory zajęć praktycznych. Osoba ta uczestniczyła
wcześniej w szkoleniach zawodowych jak np. obsługa kasy fiskalnej czy opieka dla osób starszych
z nauką języka niemieckiego, jednak bardziej pozytywnie oceniła właśnie IPD ze względu na możliwość
29
doskonalenia umiejętności interpersonalnych. Druga z respondentek, młoda kobieta, dla której
zasadniczym problemem w podjęciu pracy jest brak opieki dla dzieci obawia się jedynie, że w efekcie
programu będzie zmuszona podjąć pracę w innej miejscowości, czego właśnie ze względu na dzieci
starała się uniknąć.
Przykład starszej z respondentek pokazuje jak ważne jest w procesie wychodzenia z bezrobocia
wsparcie psychologiczne - już w trakcie wywiadu można było zauważyć zmianę jaka zaszła
w respondentce, w jej sposobie zachowania i większej swobodzie wypowiedzi. Zajęcia z psychologiem
ukierunkowane na podniesienie poczucia własnej wartości prowadzą do uświadomienia sobie
posiadanych przez uczestników kwalifikacji i umiejętności, przezwyciężenia obaw przed poszukiwaniem
pracy a co się z tym wiąże mobilizują do działania w kierunku zmiany swojej sytuacji.
Powiem, że zrobiłam się odważniejsza. Ten kurs dodał mi odwagi. Ta kobieta nauczyła nas, że mamy swoje
umiejętności wewnętrzne, że nie liczy się tylko wygląd zewnętrzny. (…) Uczyła nas jak mówić, żeby nie być zbyt
pewnym siebie i żeby potrafić pokazać siebie jak najlepiej a nie jako zakompleksioną osobę. Miałyśmy takie myślenie,
że pracodawca szuka teraz osób bardziej wartościowych, znających się na komputerach, że co ja mogłabym znaczyć dla
takiego pracodawcy. [Kobieta, 48 lat]
Wydaje się, że taki kompleksowy system ponownego wprowadzania na rynek pracy jest jak najbardziej
zasadny gdyż zmusza do działania i przełamywania barier związanych z długotrwałym pozostawaniem
bez pracy. Zmianę nastawienia widać szczególnie u starszej respondentki, która w trakcie spotkania
z moderatorem sprawiała wrażenie osoby bardziej otwartej i pewnej siebie.
Powiem pani, że małymi kroczkami, ale intensywnie zmuszają aby czegoś szukać. Wiadomo, że jak pójdę na giełdę no
i ktoś mi powie, że mnie zatrudni, to przecież nie powiem, że nie chcę. Jak CV zostawialiśmy to przecież też ie powiem
nie, dziękuję. [Kobieta, 48 lat]
No będzie dobrze jak mówię, no, bo przynajmniej człowiek jest zmobilizowany że musi to wykonać, nie? Jest plan i
trzeba się tego trzymać. [Kobieta, 28 lat]
Na podstawie powyższych przykładów można zauważyć, że Indywidualne Plany Działania kierowane są
szczególnie do osób długotrwale bezrobotnych, dla których powrót na rynek pracy stanowi problem ze
względu na różnego rodzaju bariery wynikające nie tylko z barku ofert pracy czy niedostosowania
kwalifikacji do potrzeb pracodawców a raczej z uwarunkowań osobowościowych – obie respondentki
30
obawiały się powrotu na rynek pracy ze względu na niską samoocenę, przekonane były o braku
jakichkolwiek umiejętności, a także nie umiały odnaleźć się na rynku pracy co powodowało strach przed
stawieniem się u pracodawcy, a co za tym idzie podjęcie jakichkolwiek działań w celu zmiany swojej
sytuacji. Wobec takich osób szczególnie istotna wydaje się omawiana już w niniejszym podrozdziale
pomoc psychologiczna stanowiąca element omawianych IPD.
Najbardziej istotną dla tematyki niniejszego badania zmianą w zakresie urzędu pracy wydaje się,
podobnie jak w drugim etapie projektu, fakt wyrejestrowania kilku respondentów z UP.
O ile wyrejestrowanie spowodowane podjęciem pracy jest zjawiskiem bardzo pozytywnym, o tyle
wyrejestrowanie spowodowane zniechęceniem do korzystania z usług tej instytucji stanowi niepokojący
fakt, tym bardziej, że taka postawa jest widoczna również u klientów nadal korzystających z pomocy
UP. W dużej mierze spowodowane jest to roszczeniowym nastawieniem respondentów do instytucji,
która powinna ułatwić im poszukiwanie pracy, a ich zdaniem tego nie robi, jednak nie dziwi fakt
rosnącego niezadowolenia w przypadku ciągłego spotykania się z nieaktualnymi ofertami pracy czy
obietnicami szkoleń, które się nie odbywają. W celu zniwelowania negatywnych skutków przekazywania
klientom nieaktualnych ofert pracy konieczne jest ulepszenie procesu komunikacji między urzędami
a pracodawcami, ponadto pracodawcy powinni mieć obowiązek informowania a przyjęciu pracownika.
Drugim ważnym zjawiskiem zdiagnozowanym w trakcie badania jest brak świadomości konieczności
kształcenia ustawicznego wśród klientów UP. Niechęć do zmiany kwalifikacji wykazują zarówno
respondenci młodsi jak i starsi. Młode osoby nie chcą zmieniać kwalifikacji ponieważ żywią
przekonanie, że bez doświadczenia nie ma możliwości zmiany branży, natomiast starsze osoby nie
widzą sensu uczestnictwa w szkoleniach ze względu na wiek. Aby szkolenia przyniosły zamierzone
efekty istotnym wydaje się stworzenie kompleksowych programów szkoleń połączonych ze stażami
zawodowymi, aby uczestnicy mogli zdobyć nie tylko kwalifikacje ale także doświadczenie.
Podsumowując powyższy podrozdział warto również wspomnieć o wsparciu psychologicznym
oferowanym respondentom. Wydaje się, że w trzecim etapie badania temat wsparcia psychologicznego
występował częściej niż w poprzednich etapach, zarówno za sprawą indywidualnych planów działań
którymi objęte zostały dwie respondentki jak również innych form wsparcia jak doradztwo. Jak wynika
z przeprowadzonej analizy pomoc psychologiczna jako element szerszego wsparcia pomaga budować
31
poczucie własnej wartości i przełamywać obawy związane z poszukiwaniem pracy co jest niezwykle
istotne w procesie wychodzenia z bezrobocia.
3.1.2 Zmiany w ośrodku pomocy społecznej i oferowane wsparcie
Zgodnie z doborem próby w badaniu uczestniczy osiemnaście osób, które korzystają zarówno z usług
urzędów pracy jak i opieki społecznej. W grupie tej od czasu drugiego spotkania pięciu respondentów
nie korzystało ze wsparcia opieki społecznej, albo z powodu przekroczenia dochodu albo z powodu
zniechęcenia do instytucji. Jedna z respondentek, która w przeszłości była klientem OPS, nie korzysta
z pomocy tej instytucji od początku trwania badania co w dużej mierze wynika z jej negatywnego
stosunku do instytucji. Wszelkie zasiłki pobiera teraz zamieszkująca z respondentką córka (osoba
niezatrudniona, z dwójką małych dzieci). Respondentka jest również zatrudniona na umowę zlecenie
w związku z czym nie odczuwa potrzeby korzystania z pomocy OPS. Drugą osobą, która nie korzysta
z usług omawianej instytucji jest respondent, który przed drugim etapem badania przeszedł zawał serca
w wyniku czego otrzymał rentę, co jest przyczyną rezygnacji z usług OPS (respondent, jako rencista nie
korzysta również z usług urzędu pracy). Inna respondentka utraciła wszelkie zasiłki z powodu zmiany
miejsca zamieszkania (zamieszkała z konkubentem) o czym poinformował opiekę społeczną syn, który
w zaistniałej sytuacji również stracił źródło dochodów. Kilkoro respondentów nie otrzymuje zasiłków
(również z powodu zbyt wysokiego dochodu) ale korzysta z innych form wsparcia. Podobnie jak
w trakcie drugiego etapu badania występuje zjawisko okresowego korzystania z pomocy – w momencie
pogorszenia sytuacji materialnej.
W omawianym okresie jeden z respondentów dzięki interwencji pracownika socjalnego znalazł
zatrudnienie, jedna respondentka została skierowana do prac społecznie użytecznych, innemu
respondentowi zaproponowano uczestnictwo w kursie. Ponadto podobnie jak we wcześniejszych
etapach badania respondenci korzystali z innych form wsparcia jak paczki świąteczne, paczki
żywnościowe, refundacja leków, obiady dla dzieci i dorosłych. W obliczu zbliżających się wakacji
pojawiły się również propozycje kolonii dla dzieci. Wykorzystywane przez respondentów formy
wsparcia obrazuje tabela.
32
Tabela 4: Wsparcie otrzymane z OPS
Respondent
Wizyta w OPS
(tak/nie)
Efekt
Wizyta pracownika
socjalnego
(tak/nie)
Efekt
Zasiłki
(jakie)
Skierowanie na
kurs/szkolenie
(tak/nie)
Efekt
Inne formy wsparcia
(tak/nie)
Jakie
W01
TAK
-
NIE
-
Zasiłek celowy na leki
dla dziecka
NIE
-
TAK
Paczka świąteczna
stypendium socjalne
W02
TAK
-
NIE
-
-
NIE
-
TAK
Dopłata do kolonii
dla córki
stypendium socjalne,
posiłki, dodatek
rodzinny
W03
TAK
-
TAK
-
-
NIE
-
NIE
Zasiłek pielęgnacyjny,
dodatek rodzinny
W04
NIE
-
NIE
-
-
NIE
-
TAK
Dodatek
mieszkaniowy
W05
TAK
-
TAK
-
Zasiłek celowy w
związku z komunią
syna,
zasiłek okresowy,
NIE
-
TAK
Paczka żywnościowa
dodatek rodzinny
W06
TAK
-
TAK
-
Zasiłek celowy,
NIE
-
TAK
Dodatek
mieszkaniowy
W07
TAK
-
NIE
-
-
NIE
-
NIE
Refundacja
rachunków
W08
NIE
-
NIE
-
-
NIE
-
NIE
Dodatek rodzinny
33
Respondent
Wizyta w OPS
(tak/nie)
Efekt
Wizyta pracownika
socjalnego
(tak/nie)
Efekt
Zasiłki
(jakie)
Skierowanie na
kurs/szkolenie
(tak/nie)
Efekt
Inne formy wsparcia
(tak/nie)
Jakie
W09
TAK
-
TAK
-
NIE
-
-
NIE
-
W10
NIE
NIE
NIE
W11
TAK
-
TAK
Skierowanie na
szkolenie
-
TAK
-
-
Paczka żywnościowa,
iowa,
stypendium socjalne
syna
W12
NIE
-
NIE
-
NIE
NIE
-
TAK
Dodatek
mieszkaniowy
W13
TAK
Skierowanie na
szkolenie
NIE
-
-
TAK
-
TAK
Prace społecznie
użyteczne,
posiłki, stypendium
socjalne
Dodatek
rodzinnytalony
obiadowe
W14
TAK
Refundacja leków
TAK
-
NIE
TAK
Refundacja leków
posiłki (oferowane,
jednak respondent na
razie nie korzysta),
paczki
żywnościoweobiady(
W15
TAK
-
TAK
Skierowanie do pracy
Zasiłek celowy
NIE
-
TAK
Obiady w szkole dla
córkiposiłki
W16
TAK
-
NIE
-
-
NIE
-
TAK
Refundacja leków
TAK
34
NIE
Respondent
Wizyta w OPS
(tak/nie)
Efekt
Wizyta pracownika
socjalnego
(tak/nie)
Efekt
Zasiłki
(jakie)
W17
NIE
-
NIE
-
-
W18
TAK
-
TAK
-
-
35
Skierowanie na
kurs/szkolenie
(tak/nie)
Efekt
Inne formy wsparcia
(tak/nie)
-
NIE
-
Jakie
Dodatek
mieszkaniowy
Dodatek rodzinny
NIE
Posiłki
Okresowe korzystanie z usług OPS
Zjawisko okresowego korzystania z usług OPS omawiane było już na drugim etapie badania. W tym
zakresie wiele nie uległo zmianie. Okresowe sięganie po pomoc opieki społecznej deklarują ci sami
respondenci co poprzednio. Kierują nimi takie same motywacje – sięgają po pomoc gdy zajdzie taka
potrzeba.
A OPS? Ostatnio jak byłam to nie korzystała pani z OPS, bo akurat nie było potrzeby
Korzystałam dwa razy.
No właśnie sygnalizowała pani, że być może zajdzie taka potrzeba
No i byłam dwa razy, no i teraz jak chłopaki zaczęli pracować to nawet nie szłam, bo po co w ogóle. [Kobieta, 45 lat]
Ja tam nie chodzę, tylko jak już nie mam na te lekarstwa, a ja muszę brać te tabletki bo mi nogę upierniczą, a są
bardzo drogie. [Mężczyzna, 62 lata]
Osoby, które wraz ze zmianą sytuacji materialnej na lepsze przestają korzystać z pomocy to przede
wszystkim osoby które nie są samotne, nawet w sytuacji bezrobocia mają rodzinę, na pomoc której
mogą liczyć. Ponadto grupę tą cechuje duża zaradność i pogoda ducha, respondenci nie popadają
w marazm i uważają, że w każdej sytuacji trzeba umieć sobie radzić.
Praca socjalna – wizyty pracownika socjalnego
Jak widać w Tabeli 4 u dziewięciu spośród respondentów korzystających z usług OPS w okresie
obejmującym kolejny etap badania miała miejsce wizyta pracownika socjalnego.
Na podstawie rozmów z uczestnikami badania stwierdzono, że wizyty te są do siebie bardzo podobne
i przebiegają według podobnego schematu. Spotkania są stosunkowo krótkie i rzeczowe.
O planowanych wizytach pracownicy socjalni raczej nie informują klientów, choć zdarza się, że podczas
przypadkowych spotkań informują o wizycie bez podania konkretnej daty lub zapowiadają swoją wizytę
telefonicznie. W trakcie wizyty pracownik ogląda mieszkanie, pyta co się zmieniło i jakie są potrzeby
respondentów, udziela rad z jakiego wsparcia można skorzystać i informuje co należy zrobić aby to
wsparcie otrzymać.
36
(…) No i wejdzie, dzień dobry, dzień dobry, zapyta czy wszyscy cali, zdrowi, nikt nie pijany, dowidzenia. [Kobieta,
45 lat]
No wchodzi, dzień dobry, pierwsze: co się w domu zmieniło? Bo wiadomo na to zwraca uwagę, no bo tam ja mogę
mówić że ja mam to samo, a no mogę zmieniać, czyli mam jakieś pieniądze jeśli zmieniam. No to patrzy czy jest tak
samo czy się nie zmieniło. No i jakie mam opłaty na przykład, jakie mam potrzeby. [Kobieta, 48 l]
Zdarza się, że wizyty kończą się wymiernymi efektami jak w przypadku jednego z respondentów, który
w wyniku takiej wizyty został skierowany na szkolenie, co szerzej omówione zostanie w części
dotyczącej szkoleń oferowanych przez OPS.
Niepokojący jest fakt, że u pięciu respondentów na przestrzeni trzech miesięcy, między drugim
a trzecim etapem badania, nie było pracownika socjalnego. Opinie co do wizyt w tej grupie
są podzielone. Niektórzy uważają te wizyty za potrzebne, inni respondenci wolą sami udać się do
instytucji. Istotna jest w tym przypadku specyfika miejsca zamieszkania badanych. W małych
miejscowościach respondenci spotykają pracowników socjalnych niemal codziennie stąd przekonanie
o tym, że osoby te znają sytuację swoich podopiecznych i wizyty domowe nie są konieczne, a w razie
potrzeby sami zgłaszają się do OPS, ponadto respondenci zawracali uwagę, że pracownicy socjalni
przeprowadzają również wywiady wśród sąsiadów. Niektórym respondentom taka sytuacja wręcz
odpowiada, a inni nie widzą zasadności wizyt, gdyż w ich opinii pracownicy powinni odwiedzać tzw.
rodziny z problemami (gdzie np. pojawia się alkohol).
Byłam dwa razy tam, nikogo tutaj nie było, twierdzą, że nie ma takiej potrzeby, jakby się coś działo na pewno by
przyszli z pomocą. Ale nie ma takiej potrzeby (…) Czegoś potrzebuje to idę do nich no nie, poproszę. [Kobieta, 37l.]
A oprócz tego pracownik socjalny przychodzi tutaj do państwa?
To znaczy jeżeli się nie korzysta jakiś czas a potem się pójdzie to tak. A tak to nie ma potrzeby bo ani pijaństwa nie
ma ani tam, a tam gdzie meliny czy pijani to ona tam musi często zaglądać. [Kobieta, 45 lat]
Analizując powyższe wypowiedzi można stwierdzić, że część respondentów nie oczekuje wizyt
pracowników socjalnych w domu. Wydźwięk niektórych wypowiedzi jest dość negatywny i sugeruje, że
wizyty ingerują w prywatność, a co więcej nie wnoszą niczego, dlatego być może respondenci wolą sami
udać się do OPS ze swoimi potrzebami. W analizowanym okresie wizyty u dwóch respondentów
zaowocowały podjęciem przez nich aktywności. Jeden z respondentów, mężczyzna intensywnie
37
poszukujący pracy i nastawiony na podnoszenie swoich kwalifikacji został skierowany na kurs,
natomiast inny respondent dzięki interwencji pracownika socjalnego podjął pracę.
Kursy i szkolenia
Jak wspomniano wyżej na skutek wizyty pracownika socjalnego jeden z respondentów podjął
uczestnictwo w szkoleniu, ponadto w trakcie wizyty w OPS jeszcze w II etapie badania jedna
z respondentek została poinformowana o możliwości uczestnictwa w szkoleniu, z której w czasie
kolejnego etapu badania skorzystała. Obie osoby w chwili spotkania z przedstawicielem Zespołu
Badawczego rozpoczynały szkolenia zatem więcej informacji na temat przebiegu szkoleń, zakresu, oraz
opinii respondentów na temat przydatność ich tematyki będzie można uzyskać podczas czwartego
etapu badania. Jak wynika z wypowiedzi respondentów oba szkolenia finansowane są ze środków Unii
Europejskiej. Respondenci, którzy zostali objęci wsparciem szkoleniowym w przeszłości korzystali
również z możliwości uczestnictwa w szkoleniach organizowanych przez urzędy pracy, ponadto cechują
się pozytywnym nastawieniem do tego rodzaju form wsparcia.
Szkolenie w którym uczestniczy pierwszy z respondentów będzie trwało 6 miesięcy i zakłada
przeszkolenie uczestników w kilku zawodach: przedstawiciel handlowy z prawem jazdy kat.B, operator
wózków widłowych, ponadto respondent przypuszcza, że odbędą się jeszcze szkolenia z obsługi
komputera oraz szkolenia kosmetyczne, jednak na chwilę obecną nie był w stanie dokładnie określić ani
harmonogramu ani zakresu szkoleń. Co więcej z rozmowy z nim wynika, że uczestnicy szkolenia nie
zostali dokładnie poinformowani ani o przebiegu szkolenia ani warunkach uczestnictwa.
Wg respondenta uczestnicy nie zostali również poinformowani o warunkach zwrotu kosztów przejazdu
na szkolenia, co jest w opinii respondenta niezwykle istotnym elementem.
Tak jak teraz to mamy przedstawiciel handlowy z prawem jazdy kategorii B. tylko tyle, że ja mam prawo jazdy, no to
już jest jako przedstawiciel. Jest nas dwoje którzy mają po prostu prawo jazdy to tak, oni chodzą na kurs prawa jazdy i
na przedstawiciela handlowego. Teraz znowu, bo to jest więcej tych kursów będzie i teraz jutro jadę na piętnastą zaczyna
się kurs na wózki widłowe, podnośniki, nie wiem konkretnie czego to będzie dotyczyło, bo nikt nie potrafi nas
poinformować co, jak...wczoraj to też żeśmy się tak dowiadywali wszytko na szybkiego. [Mężczyzna, 47 lat]
Jak już wspomniano wyżej respondent został skierowany na szkolenie po wizycie pracownika
socjalnego. Na podstawie rozmowy wynika, że respondent zgodził się na udział w kursie niezapoznając
się uprzednio z zasadami uczestnictwa, co więcej pracownik socjalny nie przedstawił jasno kryteriów
38
i warunków uczestnictwa w szkoleniu wynikiem czego jest niezadowolenie respondenta z uczestnictwa
w kursie, który jego zdaniem nie podniesie jego kwalifikacji, jest niedostosowany do jego możliwości,
a ponadto ogranicza szanse zatrudnienia, ponieważ w czasie trwania szkolenia respondent nie może
podjąć pracy. Obostrzenie to jest głównym powodem niezadowolenia i obaw, gdyż respondent ten do
tej pory aktywnie poszukiwał pracy. Taki zapis budzi jego strach a zarazem zniechęcenie, ponieważ
rezygnacja ze szkolenia wiąże się z konsekwencjami finansowymi.
Tak. Jeżeli bym miał propozycję pracy dzisiaj to nie mogę. Bo będę musiał zapłacić 14 tysięcy kary.
Bo to jest tylko dla bezrobotnych.
Bo to jest dla bezrobotnych. Ale z tym, że tak jak w urzędzie pracy jest, tak jak się dowiadywałem, to jeżeli bym
poszedł na szkolenie z urzędu pracy, czy na kurs stażowy, automatycznie dostaję ofertę pracy, zgłaszam do urzędu
pracy, przerywają szkolenie, nie zwracam żadnych pieniędzy i idę do pracy (…) A tutaj nie ma właśnie. I teraz no
trudno, jak to się mówi człowiek na siebie wyrok podpisał, teraz musi. [Mężczyzna, 47 lat]
Dlatego to się każdy śmiał tam z niego, no ale on powiedział, że jest równouprawnienie, że kobieta może wziąć udział
w takim kursie, mężczyzna w takim i to nie ma tego. Jeszcze tam w sumie takie żarty były: „Przyjdzie pan do domu,
żonie paznokcie zrobi”. Ja mówię ale to tak między sobą rozmawialiśmy , że przecież na takie coś to się uczą latami.
To tak samo jak na przedstawiciela handlowego. Przecież ja teraz 47 lat mam i ja ie pójdę jeździć, tego, kto mnie
zatrudni w tym wieku na przedstawiciela handlowego tylko z kursem miesięcznym w sumie. No to jest troszkę śmieszne,
no ale jak jest coś takiego no to w sumie nie zgodzić się no to każdy się obawia. [Mężczyzna, 47 lat]
Na podstawie rozmowy można wnioskować, że w pewnym sensie respondent został do uczestnictwa
namówiony przez pracownika socjalnego. Ponadto niepokojąca jest postawa pracowników OPS,
wymuszająca uczestnictwo w szkoleniu.
(…) A drugie, jeszcze nam powiedziała kierowniczka w opiece, że jeżeli coś będzie nie tak, a ktoś zrezygnuje czy nie
będzie chodził, to nie ma co szukać w opiece. O, czyli to jest jakby takie zastraszenie. [Mężczyzna, 47 lat]
Analizując przedstawioną powyżej sytuację wydaje się, że działania podejmowane przez OPS mimo
właściwego celu jakim jest aktywizacja zawodowa i podniesienie kwalifikacji klientów pozornie
zmierzają do zmiany sytuacji, ponieważ obostrzenia towarzyszące udziałowi w szkoleniu działają
na niekorzyść klientów. Jest to o tyle niebezpieczne, że uniemożliwia zmianę swojej sytuacji osobom
aktywnie poszukującym pracy – aby uczestniczyć w szkoleniu trzeba mieć status bezrobotnego,
39
a rezygnacja z kursu wiąże się z konsekwencjami finansowymi. Przy sześciomiesięcznym kursie jest to
równoznaczne z wykluczeniem uczestników z działań związanych z poszukiwaniem pracy. Takie zasady
w kontekście okoliczności w jakich respondent został na szkolenie skierowany nie tylko wzmagają
negatywne nastawienie respondentów względem pomocy udzielanej przez OPS, ale także realnie
zamykają im drogę do znalezienia zatrudnienia.
Drugi kurs pn „Razem w przyszłość”, na który została skierowana jedna z respondentek nastawiony
jest na podnoszenie kompetencji interpersonalnych oraz relacje rodzinne. Szkolenie zakłada treningi
kompetencji rodzicielskich, panowania nad agresją, planowana jest także terapia rodzinna. Co więcej
w szkoleniu uczestniczyć mogą członkowie rodziny – można zabrać ze sobą dziecko, co stanowi
pozytywny aspekt w przypadku osób, dla których barierą jest pozostawienie dzieci bez opieki. Ponadto
kurs zakłada 30 godzin wolontariatu w ramach odpracowania uczestnictwa w szkoleniu w wybranej
przez uczestnika instytucji.
Szkolenia zmierzające do integracji społecznej i rodzinnej są niezwykle istotne w przypadku osób
długotrwale bezrobotnych. Celem tego typu szkoleń jest odbudowywanie kompetencji
interpersonalnych co ma w dalszej perspektywie ułatwić tym osobom powrót nie tylko na rynek pracy
ale także funkcjonowanie w społeczeństwie. Mimo istotności tematyki szkolenia wydaje się, że w
przypadku respondentki szkolenie nie jest do końca zasadne. Jest to osoba cechująca się dużą
zaradnością, należąca do grupy badanych intensywnie poszukujących pracy i dążących do zmiany swojej
sytuacji (w trakcie wcześniejszych spotkań kilkakrotnie opowiadała o samodzielnym oszukiwaniu
pracy), to osoba, które mimo iż oczekuje wsparcia ze strony instytucji nie pozostaje bierna
w oczekiwaniu na pomoc wobec czego wydaje się, że szkolenie mające na celu integrację społeczną nie
do końca odpowiada profilowi respondentki. Należy jednak zauważyć, że wolontariat, który
respondentka zamierza podjąć w szkole w której obecnie wykonuje prace społecznie użyteczne może
zwiększyć jej szanse na zatrudnienie.
Analizując okoliczności skierowania respondentów na szkolenia nasuwa się zasadniczy wniosek, że
respondenci przyjmują oferty częściowo „w ciemno” przede wszystkim w obawie przed
konsekwencjami odmowy uczestnictwa w szkoleniu. Ponadto, co widoczne jest w obu przypadkach,
respondenci zgodzili się na udział w szkoleniu nie znając zasad uczestnictwa. Wynika to nie tylko
z niedopatrzenia, czy braku zainteresowania, wręcz przeciwnie – jak już kilkakrotnie w niniejszym
40
fragmencie podkreślano, oboje uczestników badania cechuje duża determinacja w poszukiwaniu pracy
i chęci poprawy swojej sytuacji, a w dużej mierze braku informacji w OPS.
I skąd się pani o tym dowiedziała, o tym szkoleniu?
No właśnie opieka pytała się yyy czy wyrażam zgodę. (…) Ale dokładnie nie powiedzieli w jakiej to będzie yyy
[formie] przedstawiane. [Kobieta, 31 lat ]
Taki sposób selekcji uczestników szkoleń wydaje się nieefektywny, uczestnicy szkoleń powinni być
dobierani na podstawie kompetencji, cech osobowościowych i korzyści jakich mogą odnieść w wyniku
ukończenia szkolenia. Przeprowadzone rozmowy dają wrażenie, że respondenci dostali się na szkolenia
zupełnie przypadkowo. Należy jednak w tym miejscu zaznaczyć, że w przypadku szkoleń
finansowanych ze środków unijnych konieczne jest uwzględnienie zasady równości szans co wyjaśnia
arbitralne przydzielanie szkoleń. Przeprowadzona rozmowa pozwala stwierdzić, że sposób argumentacji
doboru uczestników na szkolenia nie do końca przemówił do uczestników. Wydaje się, że powinni być
oni lepiej informowani o zasadach, co pozwoliłoby uniknąć zdziwienia (jak w przypadku mężczyzny
kierowanego na kurs kosmetyczny) oraz pozwolił klientom OPS dokonać świadomego wyboru.
W kwestii świadomego wyboru szkoleń pojawia się jeszcze jeden aspekt omawiany również
w sprawozdaniach z pierwszego i drugiego etapu badań, a mianowicie czynnik finansowy. W grupie
respondentów, którzy chętnie uczestniczą w szkoleniach przy jednoczesnym braku preferencji co do ich
zakresu istotnym elementem jest zwrot kosztów przejazdu, finansowane przez organizatorów posiłki,
czy też wypłacane za uczestnictwo w szkoleniu stypendium. Na czynnik finansowy przy decyzji o
podjęciu szkolenia częściej zawracają uwagę osoby, które już w takich szkoleniach uczestniczyły i
znacznie trudniej jest im zdecydować się na szkolenie bezpłatne. Gratyfikacja finansowa stanowi
element motywujący do uczestnictwa w szkoleniach, jednak nie może być czynnikiem decydującym o
uczestnictwie. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się być finansowanie kosztów przejazdu na szkolenia
gdyż zła sytuacja finansowa stanowi obiektywną barierę dla podjęcia uczestnictwa w kursie szczególnie
w przypadku osób bezrobotnych nieosiągających żadnych dochodów.
41
Prace społecznie użyteczne
Jedną z form wsparcia oferowaną przez OPS we współpracy z UP są prace społecznie użyteczne.
Tą formą wsparcia mogą zostać objęte osoby bezrobotne bez prawa do zasiłku korzystające z pomocy
opieki społecznej. Osoba bezrobotna spełniająca niniejsze kryteria zostaje skierowana na wniosek
gminy do wykonywania prac społecznie użytecznych na terenie gminy którą zamieszkuje w wymiarze
do 10 godzin tygodniowo.3
W okresie między drugim a trzecim etapem badania jedna z respondentek skorzystała z tej formy
zatrudnienia należy jednak zauważyć, że pracę tą otrzymała w wyniku własnej interwencji u burmistrza.
Właśnie, mówiła pani przez telefon, że pani pracuje.
Tak, ale jakbym się nie ruszyła do naszej gminy, jak to się mówi, do naszej pani burmistrz, to była zastępca, bo pan
burmistrz był na chorobowym, to bym do tej pory nie pracowała. Nawet na tych użytecznie społecznych.[Kobieta, 31
lat]
Interwencja respondentki wynika z jej przekonania, że takie formy wsparcia są oferowane tym samym
osobom, a szansę na zatrudnienie powinni mieć wszyscy.
Teraz z powrotem dostały się, jak zobaczyłam te osoby, po prostu poszłam z pretensjami do pani burmistrz. Ja mówię,
niestety gmina Mieroszów powinna brać wszystkich po kolei do pracy, anie że oni sobie wybierają osoby tutaj, które
pracują, które nie pracują. [Kobieta, 31 lat]
Już sam sposób w jaki respondentka uzyskała skierowanie do prac społecznie użytecznych świadczy
o tym, że jest to osoba aktywnie poszukująca pracy i ukierunkowana na zmianę swojej sytuacji poprzez
samodzielne podejmowanie aktywności. Również wcześniejsze etapy badania potwierdzają taki wniosek
– respondentka w przeszłości kilkakrotnie otrzymywała różnego rodzaju wsparcie w wyniku
podejmowanej przez siebie inicjatywy.
Obecnie respondentka jest zatrudniona przy pracach porządkowych w szkole, w której już wcześniej
pracowała i sprawdziła się. Zgodnie z wymaganym wymiarem czasu wykonywania prac społecznie
użytecznych spędza w pracy 2 godziny dziennie. Pory pracy są zależne od potrzeb i ustalane na bieżąco.
3 art. 2 ust. 1 pkt 23a, art. 73 a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t. j.
Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.);
42
Respondentka otrzymała skierowanie na dwa miesiące, jednak na podstawie doświadczeń innych osób
pracujących w ten sposób na terenie jej miejsca zamieszkania żywi nadzieję, że okres ten zostanie
przedłużony.
Powyższy przykład potwierdza opinie wielu respondentów, że aby uzyskać z OPS jakąkolwiek pomoc
trzeba ja sobie „wychodzić”, ponadto w kontekście prac społecznie użytecznych pojawił się wątek
znajomości. Już w trakcie poprzednich wywiadów respondentka zwracała uwagę iż trzeba mieć
znajomości aby otrzymać wsparcie nie tylko z OPS ale także z UP, zwracając uwagę na fakt, że prace
społecznie użyteczne oraz prace interwencyjne wykonują te same osoby. Postawa ta jest powszechna
wśród respondentów i szerzej zostanie omówiona w podrozdziale Funkcjonowanie urzędów pracy i ośrodków
pomocy społecznej – ocena respondentów.
Inne formy wsparcia – posiłki, świadczenia rzeczowe, zasiłki celowe, refundacja leków
Wykorzystywane przez respondentów formy wsparcia nie uległy zasadniczym zmianom od ostatniego
spotkania, natomiast zwiększyła się ilość udzielonego wsparcia, co związane jest z okresem
świątecznym, a także zbliżającym się czasem wakacji. W grupie respondentów korzystających w trzecim
etapie badania ze wsparcia rzeczowego są osoby korzystające z tych form już wcześniej, ale także takie,
które po raz pierwszy sięgnęły po tego typu pomoc.
W zakresie wsparcia udzielanego przez pomoc społeczną podobnie jak w minionym okresie
respondenci otrzymali paczki żywnościowe, w tym paczki świąteczne w okresie Wielkanocy, talony
obiadowe dla dzieci i dorosłych, refundację części kosztów leków. Nowością był dodatki na organizację
komunii dziecka oraz propozycja kolonii w związku ze zbliżającymi się wakacjami. Ponadto jedna
z respondentek otrzymuje stałą pomoc w opłacaniu rachunków.
Czterech respondentów otrzymało paczki żywnościowe, w tym dwoje z okazji świąt Wielkanocnych
paczki dla dzieci. Te dwie osoby podobną pomoc otrzymały także w poprzednim etapie badania,
z okazji świąt Bożego Narodzenia. Z wypowiedzi respondentów wynika, że taka forma pomocy jak
paczki żywnościowe jest inna w zależności od ośrodka. Zasadniczą różnicę zauważyć można w formie
przydzielania tej pomocy. Niektórzy respondenci otrzymują takie wsparcie po pierwsze dlatego, że już
wcześniej z niego korzystali, więc, jak w przypadku paczek świątecznych, są im one arbitralnie
przydzielane (oczywiście tylko wtedy kiedy spełniają kryteria), inni dowiadują się o takiej możliwości
w trakcie wizyty w OPS i dopiero wtedy występują z prośbą o wsparcie.
43
Jedna z respondentek była bardzo niezadowolona ponieważ paczka zawierała przeterminowane
produkty, ponadto uważa, że w innych miejscowościach OPS działa zdecydowanie sprawniej niż w jej
miejscu zamieszkania, co jej zdaniem związane jest z lepszą obsługą i większym zainteresowaniem
i zaangażowaniem pracowników OPS w pobliskich miejscowościach. Ponadto respondentka ta cechuje
się subiektywnym poczuciem niesprawiedliwości w przyznawaniu tego rodzaju pomocy. W jej
przekonaniu pomoc w postaci paczek otrzymują rodziny borykające się z problemem alkoholizmu,
a nie osoby „naprawdę” potrzebujące, tj. osoby w podobnej jak respondentka sytuacji materialnej
i życiowej– matki samotnie wychowujące dzieci, nieposiadające żadnego źródła dochodu.
Inny respondent już od roku korzysta z paczek żywnościowych oferowanych przez OPS. O wsparciu
dowiedział się w OPS. Z wypowiedzi respondenta wynika, że jest to wsparcie finansowane ze źródeł
Unii Europejskiej, jednak respondent nie umiał dokładnie określić źródła wsparcia, co nie jest
zjawiskiem nowym. W grupie badanych znajdują się osoby które dokładnie wiedzą jak i gdzie sięgnąć
po pomoc, co która instytucja jest w stanie im przyznać i skąd pochodzi otrzymywana pomoc, ale jest
też grupa osób przyjmując pomoc i niespecjalnie interesująca się skąd ta pomoc dokładnie pochodzi.
W tej drugiej grupie znajdują się osoby sporadycznie korzystające ze wsparcia, starające się radzić sobie
same.
Tak i takie różne makarony, masło to jest jakiś, tam pisze, nie mam już [opakowania], Unia Europejska i
gwiazdki , pomoc wewnętrzna. Coś takiego. A to widzę dużo ludzi bierze. [Mężczyzna, 62 lata]
W omawianym okresie badania dwóch respondentów skorzystało z możliwości refundacji części
kosztów leków, ponadto jedna z respondentek otrzymała zasiłek celowy na leki dla dziecka.
Aby uzyskać zwrot kosztów, respondenci otrzymujący refundację muszą przedstawić w OPS faktury i
na tej podstawie otrzymują zwrot kosztów, natomiast w przypadku zasiłku celowego, co można
stwierdzić również a podstawie poprzedniego etapu badań, forma wypłaty świadczenia jest różna w
zależności od placówki. W omawianym przypadku opieka społeczna płaci aptece i po uprzednim
poinformowaniu placówki klienci mogą odbierać lekarstwa.
Nowością nie są również talony obiadowe zarówno dla dorosłych jak i dzieci w szkołach. W tym
zakresie również nie odnotowano większych zmian. Jeden z respondentów, mężczyzna, który otrzymał
rentę zrezygnował z obiadów, natomiast innemu w trakcie wizyty w OPS zaproponowano możliwość
skorzystania z tego wsparcia, nad czym się zastanawia. Jest to jeden z tych respondentów, którzy
44
korzystają z pomocy okresowo, w okresach gorszej sytuacji finansowej i tak również jest w przypadku
obiadów.
No ja nie wiem, bo ja się nad tymi obiadami zastanawiam, bo tu w szkole, oni gdzieś tutaj chodzą. No zobaczymy jak
będę stał. Jak znajdę jakąś fuchę. No zobaczymy. Jak tego to wezmę te bloczki no i obiad jest. (…) No zobaczymy jak
to jest. Ja lubię sobie coś pitrasić. Ja se lubię, lubię. No bo co tutaj robić. Wstaję z rana no co tu robić? W telewizor
powariowany patrzył? Tam nic nie ma. No i co będę robił. Ciepło to tak, coś upitraszę, ugotuje i leci. [Mężczyzna, 62
lata]
Jedna z respondentek otrzymała dodatek w związku z komunią syna. Dodatek ten przyjął formę
dopłaty do zasiłku celowego. Taka sama sytuacja miała miejsce u córki drugiej respondentki. Jednak
reakcje na tą pomoc były zgoła odmienne. Jedna z respondentek wydawała się być zadowolona
z otrzymanej pomocy, natomiast wg drugiej pomoc była niewystarczająca.
No przyznali mi na komunię 200 zł tylko, no 160 zł miałam to dołożyli mi 40 zł tylko. To mogą to sobie za
przeproszeniem w dupę wsadzić. Za same buty dałam 70 zł, za górę dałam 150, a gdzie dalej? [Kobieta, 32lata]
Powyższy cytat obrazuje nastawienie respondentów do udzielanej pomocy. Jak już wcześniej
wspominano respondenci dzielą się na dwie grupy. Tych, którzy dążą do zmiany swojej sytuacji
i korzystają z pomocy instytucji doraźnie, oraz tych, dla których zasiłki są zasadniczym źródłem
utrzymania i mimo deklaracji chęci zmiany swojej sytuacji w rzeczywistości nie podejmują żadnej
aktywności. Dodatkowo oczekują dużej pomocy ze strony instytucji i wszelkie udzielane im wsparcie
jest w ich opinii niewystarczające.
Ostatnim rodzajem wsparcia o którym wspominali respondenci jest dofinansowanie do kolonii dla
dzieci. Jedna z respondentek wiedziała już wcześniej o możliwości skorzystania z tego rodzaju wsparcia,
dziecko korzystało z tej możliwości we wcześniejszych latach natomiast drugiemu respondentowi
wspomniano o tej możliwości podczas wizyty w OPS, jednak respondent waha się ze względu na inne
koszty które trzeba w związku z takim wyjazdem ponieść, oraz z reakcją dziecka, którego byłby to
pierwszy wyjazd takiego typu.
Znaczy się tak, tylko że właśnie, bo teraz jak bylem w opiece w poniedziałek, to właśnie napomniała pani. Tylko że,
no jeszcze musimy się tu naradzić z żoną i tego, bo tak, syn jeszcze nigdy nie był na takich koloniach. No trochę się
boimy, bo on jest tez podatny na różne choroby, na ten. No człowiek się boi. A jeszcze po drugie, to była taka wstępna
45
rozmowa, bo nawet nie wiem gdzie to będzie, kiedy to będzie, na ile, no coś, to dopiero w trakcie, nie wiem, może jak
pójdę po zasiłek czy coś, to może będę u niej to się dowiem. No bo jeżeli jest taka możliwość to czemu nie. [Mężczyzna,
46lat]
Jednak nie wszyscy respondenci tak chętnie korzystają ze wsparcia OPS. Przy okazji możliwości
skorzystania z kolonii pojawia się problem wstydu.
A nie dopytywała się pani o jakieś kolonie, wycieczki z opieki?
Coś tam jest ale nie chcą korzystać z tego. (…) Zawsze mówią, że będą poniżani w ten sposób. Że dowiedzą się inne
dzieci, że są to kolonie z OPS to będą na nich inaczej patrzeć, w ten sposób. (…) Nie wiem jak tam właśnie jest, one
się po prostu zraziły, powiedziały, że nie chcą. Tak samo w szkole nie korzystają z tych półkolonii, też nie chcą. Że
później niby tak jest w gazetach wałbrzyskich napisane na zdjęciu, że to jest finansowane z OPS no i by samych siebie
później widzieli w gazecie to by było niefajne. [Kobieta, 37 lat]
OPS oferuje swoim klientom bogaty wachlarz pomocy, jednak jak pokazuje przeprowadzona w zakresie
wykorzystywanego przez respondentów wsparcia analiza, na przestrzeni trzech miesięcy między drugim
i trzecim spotkaniem wykorzystywane wsparcie nie uległo znacznym zmianom. Większość form
pomocy pojawiła się już w poprzednich wywiadach. Respondenci, którzy nie mieli prawa do zasiłku
podczas poprzedniej wizyty z powodu za wysokich dochodów nadal tych zasiłków nie otrzymują,
natomiast respondenci korzystający z różnych form pomocy jednocześnie nadal tą pomoc
wykorzystują. W grupie osób nie korzystających z omawianych form pomocy znajdują się osoby nie
korzystające ze wsparcia OPS z dwóch powodów: Część respondentów nie ma wiedzy i informacji
o tym jakie wsparcie mogliby otrzymać, co im przysługuje, ale są też osoby które nie odczuwają takiej
potrzeby, bądź wstydzą się sięgać po wsparcie.
Nowością okazała się możliwość skorzystania z kolonii dla dzieci. Pozytywną zmianą jest skierowanie
jednej z respondentek do prac społecznie użytecznych. Dwóch respondentów skorzystało ze szkoleń
oferowanych osobom bezrobotnym przez OPS jednak tematyka tych szkoleń wydaje się
niedostosowana do potrzeb respondentów którym została zaoferowana. Zasadniczym problemem w
tym zakresie jest brak dostosowania tematyki szkoleń do potrzeb klientów OPS, wątpliwości budzą
również okoliczności kwalifikacji uczestników na szkolenia, oraz sposób przekazywania informacji. W
46
celu zwiększenia adekwatności treści szkoleń do potrzeb konieczna jest dokładna analiza potrzeb
respondentów pod kątem ich doświadczenia, predyspozycji, preferencji oraz szkoleń której odbyli w
przeszłości, współpraca obu instytucji stanowiących przedmiot badania wydaje się w tym aspekcie
konieczna - pozwoliłoby to na stworzenie kompleksowego systemu szkoleń klientów obu instytucji.
3.1.3 Przyczyny pozostawania bezrobotnym – bariery w podjęciu zatrudnienia
Spośród 20 respondentów uczestniczących w badaniu na przestrzeni trzech miesięcy oddzielających
od siebie kolejne etapy projektu tylko trzech znalazło pracę etatową, ponadto tylko dwóch
respondentów otrzymało skierowanie do pracodawcy. Wobec niskiej efektywności urzędów pracy
zbadano, w jaki sposób respondenci samodzielnie poszukują pracy. Na pytanie czy w ogóle szukają
pracy tylko część udzieliła jednoznacznej odpowiedzi, teoretycznie wszyscy niezatrudnieni chcieliby
znaleźć pracę, jednak przy głębszym drążeniu tematu okazuje się, że na drodze znalezienia pracy stoi
wiele przeszkód.
Wśród czynników stojących na przeszkodzie znalezienia pracy można wyodrębnić bariery zewnętrzne –
po stronie instytucji, oraz wewnętrzne, wynikające z sytuacji osobistej respondentów. Porównując
zebrany w trzecim etapie badań materiał z wcześniejszymi wywiadami można stwierdzić że przyczyny,
zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne z powodu których respondenci nie podejmują pracy nie uległy
zmianom. Kobiety wychowujące małe dzieci nadal nie planują podjąć zatrudnienia do momentu
osiągnięcia przez dzieci względnej samodzielności, nadal problem stanowi odległości miejsca pracy
od miejsca zamieszkania i koszty związane z dojazdem. Zasadniczej zmianie uległo jedynie nastawienie
do szans związanych z pracą chronioną, co zostanie omówione w niniejszym podrozdziale.
3.1.3.1 Bariery zewnętrzne
Problemy wynikające z funkcjonowania urzędów pracy to przede wszystkim, poruszany już w
niniejszym sprawozdaniu jak i w sprawozdaniach z poprzednich etapów badań, nieaktualne oferty pracy
i oferty niedostosowane do respondentów (przeznaczone dla osób młodych, sprawnych fizycznie,
o dobrej prezencji). Jest to niezwykle istotna bariera, ponieważ powoduje zniechęcenie respondentów
zarównano do urzędu jak i do samego poszukiwania pracy. Wydaje się, że problemem jest komunikacja
między pracodawcami i UP, usprawnienie tego procesu (szybkie przekazywanie informacji
47
o zatrudnieniu) spowoduje ograniczenie liczby kandydatów kierowanych przez urzędy pracy na zajęte
już stanowiska.
3.1.3.2 Bariery wewnętrzne
Bariery związane z cechami osobowym respondentów oraz ich sytuacją życiową stanowią bardziej
złożony problem. Wśród czynników utrudniających znalezienie pracy są zarówno rzeczywiste powody
bezrobocia jak i argumenty stanowiące wymówki dla bierności.
Rzeczywiste przyczyny bezrobocia
Do rzeczywistych przyczyn trudności w znalezieniu pracy zaliczyć należy przede wszystkim wiek, brak
wykształcenia i kwalifikacji.
Nie pomogą, to jest to, że oni nie pomogą. Żadnej pracy od nich [PUP] nie dostanę z powodu wieku, oni tak mówią. Z
powodu wieku to już pani pracy nie dostanie to tamto i tak cały czas.[Kobieta, 57 lat]
(…) I poszłam na tą giełdę i się zdenerwowałam, bo była pani młoda, przeszkalała tam wszystkich, przepytywała.
No i dziesięć osób młodych wzięła. Ja mówię do niej: „A ja?”, a ona mówi: „Ja do pani zadzwonię”. Do dzisiaj nie
zadzwoniła a już mija dwa tygodnie. A tych młodych osób od razu dziesięć wzięła. [Kobieta, 48 lat]
No i jak zresztą, oni, już każdy jeden w zakładzie pracy widzi. Facet który ma 60 lat to co. No niech sobie pani
wyobrazi jak ja czterdzieści lat na budowie przerobiłem. To niech sobie pani wyobrazi 8 godzin na budowie, jak taki
facet sześćdziesięcioletni, czy potrafi przerobić dniówkę. Niemożliwe. [Mężczyzna, 62 lata]
To może jeszcze na chwilę do urzędu pracy wrócę ? Czy coś jeszcze nowego wydarzyło się w
urzędzie, jakieś oferty pracy?
Nie, nic. Nic kompletnie nic. Dużo jest ofert pracy, bo ja sama jak jestem w Kamiennej, ale to wszystko i ze stażem
musi być i po szkołach. A tak jak się nie ma szkoły to co. To się nie ma nic.
A byłaby pani zainteresowana jeszcze jakimś kursem, jakimś stażem, na coś chciałaby się pani
wybrać?
Znaczy tutaj mi nic nie proponowali. Na razie mi nic nie proponowali, one twierdzą tak 47 lat jak się ma to już...nie
wiem na rencie powinno się być? [Kobieta, 46 lat]
48
Rzeczywiste czynniki utrudniającym podjęcie zatrudnienia są również związane z sytuacjami życiowymi
respondentów. Sporą grupę badanych stanowią kobiety samotnie wychowujące dzieci, w przypadku
których podjęcie pracy wiąże się z problemem braku opieki dla dzieci co z kolei generuje szereg innych
następstw. Większość respondentek nie może liczyć na pomoc rodziny, a opłacenie opiekunki jest zbyt
kosztowne, choć należy zaznaczyć, że w niektórych przypadkach dodatkowym czynnik stanowi
poczucie winy związane z koniecznością pozostawienia dziecka pod opieką osób trzecich (członków
rodziny, sąsiadów czy nawet starszego rodzeństwa). Konieczność opieki nad dziećmi i niskie ewentualne
zarobki stanowią zasadnicze przyczyny bierności zawodowej kobiet.
Bierność zawodowa samotnych matek
Do obiektywnych przyczyn niegotowości do podjęcia pracy należą, szczególnie w przypadku matek
samotnie wychowujących dzieci:
•
konieczność opieki nad małymi dziećmi i brak możliwości znalezienie dla nich opiekunki na
czas pracy,
(…) A jeśli chodzi o jakieś samodzielne poszukiwanie pracy? Czy pani próbowała coś?
Na razie nie za bardzo. Bo to jest problem z małym i to jest taka. A żłobka nie ma i to jest ciężko, żeby ktoś tego...z
nim był.
A próbowała się pani dowiadywać o jakąś pomoc jeśli chodzi o żłobek właśnie? O pomoc jeśli
chodzi o opiekę nad dziećmi?
Hmmm...Nic się nie...[Kobieta, 27 l]
A sama pai patrzyła na jakieś tam oferty o pracę?
Nie, bo na razie mam tą Madzię w szkole muzycznej to mi jest ciężko no nie, żeby coś tam kolwiek tam, mówię, no
może od czerwca chciałabym gdzieś do pracy pójść, żeby chociaż na trzy miesiące. [Kobieta, 37 lat]
•
za niskie potencjalne zarobki uniemożliwiające opłacenie opiekunki dla dziecka,
•
zły stan zdrowia dzieci,
•
brak pracy w miejscu zamieszkania,
•
koszty związane z dojazdem do pracy i czas jaki trzeba temu poświęcić.
49
To też są później koszta co nie? Kolejny koszt żeby sobie wziąć później od tej wypłaty. Czas, koszt, dlatego mówię na
razie w pobliżu i zobaczę czy będzie jakiś efekt, jak nie no to wtedy trzeba będzie jechać do Dzierżoniowa i w
Dzierżoniowie jest ta cała strefa, ta strefa a tam ani dojazdy ani nic jak się nie ma samochodu czy znajomości no to
ciężko. Żeby na szóstą do pracy tam dojechać to jest naprawdę, to graniczy z cudem żeby być w pracy na godzinę.
[Kobieta, 28 lat]
Jak wynika z powyższych cytatów bierność zawodowa samotnych matek wiąże się z obiektywnymi
czynnikami na które kobiety nie mają wpływu. W szczególnie trudnej sytuacji są respondentki, które nie
mogą liczyć na pomoc w opiece nad dziećmi ze strony rodziny, dodatkowo dochodzi problem braku
żłobków czy przedszkoli w małych miejscowościach. Co więcej, skorzystanie z usług żłobka czy
przedszkola wiąże się z kosztami, których nawet w momencie podjęcia pracy osoby te nie będą w stanie
pokryć, wobec czego również zatrudnienia opiekunki nie można rozważać. Niniejszych czynników
wpływających na niepodejmowanie przez samotne matki pracy nie można uznać za bezzasadne jednak
niepokojący wydaje się fakt, że w obliczu trudnej sytuacji kobiety nie podejmują żadnych działań w celu
jej zmiany. W okresie między drugim a trzecim etapem badania tylko jedna z respondentek próbowała
zasięgnąć informacji na temat możliwości finansowania części kosztów opieki nad dzieckiem i tylko ona
realnie rozważa możliwość umieszczenia dziecka w przedszkolu. Przeprowadzone wywiady pozwalają
stwierdzić, że mimo deklarowanej chęci podjęcia pracy respondentki nadal odkładają działanie w czasie,
do momentu kiedy dzieci osiągną chociaż w pewnym stopniu samodzielność, co pozwala twierdzić, że
znacznie utrudni to ich powrót na rynek pracy. Co więcej w trakcie trzeciego etapu badań osoby w
sposób bardziej otwarty niż we wcześniejszych etapach badania mówiły o odroczeniu poszukiwania
pracy do czas osiągnięcia przez dzieci odpowiedniego wieku. Jedna z respondentek która bardzo
wzbraniała się przed podjęciem pracy obecnie rozważa podjęcie zatrudnienia lecz obawia się, że w
wyniku IPD którym została objęta skierowana zostanie do pracy poza miejscem zamieszkania czego
chciałaby uniknąć. Brak pracy w pobliżu miejsca zamieszkania to kolejny istotny problem dla kobiet
samotnie wychowujących dzieci, gdyż wiąże się z poświęcaniem dodatkowych godzin na dojazdy a tym
samym pozostawianiem dzieci bez opieki na całe dnie.
Inne przyczyny niepodejmowania pracy
Omawiając inne przyczyny utrudniające podjęcie zatrudnienia niezależne od badanych wspomnieć
należy o respondentce, która mimo chęci znalezienia zatrudnienia nie chce podjąć legalnej pracy w
50
związku z obowiązkiem spłaty zadłużenia ojca – w przypadku podjęcia pracy komornik zajmie część
pensji, ponadto wraz ze wzrostem dochodu respondentka utraci prawo do zasiłku wobec czego
podjęcie zatrudnienia wydaje się nieopłacalne, szczególnie że wiązać się może z koniecznością dojazdu,
a tym samym dodatkowymi kosztami.
3.1.3.3 Wymówki dla bierności w poszukiwaniu pracy
Obok obiektywnych barier z powodu których respondenci nie podejmują pracy występują pewne
okoliczności, które wydają się być wymówką dla niepodejmowania działań zmierzających do zmiany
sytuacji. Do czynników tych należą przede wszystkim konieczność dojazdu do miejsca pracy,
niesatysfakcjonująca wysokość wynagrodzenia czy godziny pracy. Nie można jednak jednoznacznie
określić na ile te czynniki stanowią wymówki przed podjęciem pracy a w jakim stopniu są to rzeczywiste
bariery. Analizując osobiste sytuacje respondentów można stwierdzić, że w części przypadków takie
postawy mogą być uzasadnione (dojazdy do pracy i czas jaki należy temu poświęcić mogą stanowić
rzeczywistą przeszkodę w przypadku osób zamieszkujących wsie gdzie komunikacja publiczna nie jest
powszechna), jednak wydaje się, że większość respondentów w ten sposób maskuje brak realnego
zamiaru podjęcia pracy.
Powyższe czynniki jako przeszkoda utrudniająca podjęcia pracy powtarzają się w kolejnych etapach
badań. O ile w przypadku matek samotnie wychowujących dzieci problem godzin pracy i dojazdów
wydaje się zasadny, w przypadku pozostałych respondentów argument ten nie wydaje się uzasadniony,
szczególnie w obliczu deklarowanej chęci podjęcia pracy.
Analizując czynniki niepozwalające części badanych podjąć zatrudnienia można zaobserwować pewne
wspólne postawy. Osoby dla których problem stanowi dojazd do pracy, konieczność spędzenia
dodatkowych godzin w środkach komunikacji czy nieodpowiednie w opinii respondentów godziny
pracy to osoby długotrwale pozbawione zatrudnienia deklarujące chęć znalezienia pracy ale
jednocześnie sprawiające wrażenie nieznajomości zasad funkcjonowania współczesnego rynku pracy.
Chcąc podjąć pracę należy liczyć się z koniecznością dojazdów tym bardziej, jeżeli zamieszkuje się małe
miejscowości. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że oddalenie miejsca pracy od miejsca
zamieszkania wydaje się być bardziej problematyczne dla kobiet niż mężczyzn, co zapewne wiąże się nie
tylko z posiadaniem dzieci ale również obowiązkami domowymi spoczywającymi na kobietach.
51
Respondenci często też zwracają uwagę na zbyt niskie zarobki, a w kontekście czasu jaki musieliby
poświęcić na dojazdy i kosztów wydaje im się to nieopłacalne. Te same osoby w dalszej rozmowie
deklarują chęć podjęcia jakiejkolwiek pracy niezależnie od poziomu wynagrodzenia. W przypadku osób,
które stosunkowo niedawno utraciły prawo do zasiłku taka postawa wiąże się z dążeniem do odzyskania
prawa do zasiłku i ewentualnej możliwości ponownego skorzystania z niego.
Wśród respondentów jest grupa osób, które w poprzednich etapach badania odraczały proces
poszukiwania pracy argumentując, że znacznie więcej ofert jest dla osób z orzeczeniem
o niepełnosprawności w związku z czym zaczną szukać pracy kiedy uda im się to orzeczenie zdobyć.
Przeprowadzone w trzecim etapie badania rozmowy pozwalają stwierdzić, że posiadanie grupy
inwalidzkiej może stanowić wymówkę dla bierności, gdyż po pierwsze kilku respondentów którzy
jeszcze w lutym upatrywali takiej możliwości zrezygnowało ze starań w związku z ilością formalności
i brakiem realnych szans na uzyskanie orzeczenia, po drugie, osoby posiadające orzeczenie, czy też
renciści twierdzą teraz że ofert pracy dla osób z grupą inwalidzką nie ma. Co więcej w obu grupach
pojawiają się opinie, że pracę taką można dostać jedynie przy pomocy znajomości. Opinie o trudności
znalezienia pracy w zakładach chronionych częściej wygłaszają mężczyźni niż kobiety i w większości
to właśnie mężczyźni liczyli na taką posadę.
Respondenci wśród przyczyn niepodejmowania pracy często podają zły stan zdrowia własnego, lub
członków rodziny. W przypadku rencistów i osób posiadających orzeczenie o niepełnosprawności czy
dzieci wymagające opieki argument ten jest jak najbardziej zasadny, jednak wydaje się, że dla części
respondentów bliżej nieokreślone złe samopoczucie stanowi wystarczający motyw do niepodjęcia
zatrudnienia. Argument ten często podawany jest również w kontekście wieku respondentów.
Przeprowadzona analiza przyczyn bezrobocia wśród respondentów pozwala stwierdzić, że większość
z nich mimo deklarowanych chęci podjęcia pracy nie zamierza zmienić swojej sytuacji. Respondenci,
którzy we wcześniejszych etapach badania wykazywali się większą aktywnością i determinacją zmienili
swoją sytuację poprzez znalezienie zatrudnienia stałego, tymczasowego, czy inne formy jak prace
społecznie użyteczne, natomiast pozostali respondenci zostali bierni wobec swojej sytuacji. Pomijając
przyczyny niezależne od respondentów, nasuwa się wniosek, że gdyby rzeczywiście zależało im na
znalezieniu pracy podjęliby dodatkowe działania wykraczające poza cykliczne wizyty w urzędach w celu
52
potwierdzenia statusu bezrobotnego. Osoby, które widzą więcej barier w podjęciu pracy to, oprócz
samotnych matek rzeczywiście pozostających w trudnej sytuacji ze względu na brak możliwości
zapewnienia dzieciom opieki, przede wszystkim osoby zamieszkujące wsie, starsze wiekiem, a ponadto
posiadające jakieś źródło dochodu (np. renta członka rodziny, alimenty). Charakterystyczną cechą tych
respondentów jest brak elastyczności i świadomości konieczności dostosowywania się do rynku pracy.
3.1.4 Próby zmiany swojej sytuacji – samodzielne poszukiwanie pracy
Na podstawie wypowiedzi respondentów można stwierdzić, że część z nich rzeczywiście dąży
do zmiany swojej sytuacji, najczęściej poprzez czytanie ogłoszeń w prasie, rozwożenie dokumentów
aplikacyjnych bezpośrednio do zakładów pracy oraz częste wizyty w urzędzie pracy – nie tylko
w wyznaczonym terminie. Pozostali, mimo deklaracji chęci znalezienia zatrudnienia w rzeczywistości
nie robią nic w tym kierunku.
W obliczu bezrobocia respondenci znajdują alternatywne sposoby zatrudnienia. Jeden z respondentów,
młody mężczyzna mimo zarejestrowania w urzędzie pracy jest zatrudniony nielegalnie, a co więcej taka
sytuacja nie wydaje mu się być problematyczna i w najbliższym czasie nie planuje legalnego
zatrudnienia, ponadto już we wcześniejszych etapach badania respondent napomykał o chęci podjęcia
tego rodzaju zatrudnienia, a w przeszłości kilkakrotnie podejmował pracę „na czarno”. Jak wynika z
wypowiedzi, z jednej strony wiąże się to z niechęcią respondenta do biurokracji.
Ale...jakieś papierki, umowy...to mnie nie interesuje. A jeżeli jest już, no to się trzeba rozliczać z tych PIT-ów, wpłacać
te składki na emeryturę. [Mężczyzna, 22 lata]
Można jednak sądzić, że istnieją ukryte przyczyny takiej postawy. Respondent jest karany i jak sam
przyznał w dalszej rozmowie wszelkie skierowania z UP pozostają bez efektu właśnie z tego powodu.
Być może nielegalne zatrudnienie pozwala ukryć ten fakt i stanowi rozwiązanie problemu bezrobocia.
Innym sposobem radzenia sobie z ciężka sytuacją finansową jest podejmowanie dorywczych zajęć.
W grupie respondentów radzących sobie w ten sposób jest jedna respondentka pracująca dorywczo –
kobieta przed 60 rokiem życia, która prace dorywczą podjęła już w poprzednim etapie badania
w wyniku wyrejestrowania z UP. Osoba ta nadal kontynuuje podjętą pracę – roznosi ulotki na umowę
zlecenie. Ponadto dwóch respondentów nielegalnie podejmuje działania zarobkowe ale trudno określić
je mianem pracy na czarno, są to raczej drobne przysługi świadczone sąsiadom za niewielką opłatą przy
53
wykorzystani swoich umiejętności zawodowych jak drobne naprawy czy, w przypadku respondentki,
która jest fryzjerką obcinanie włosów.
Łapię bo to ja z zawodu, a już nie pracuję, złapię się tam, nieraz ktoś chce dziurę załatać, pomalować coś, tego, owego.
To się załapię nieraz, ale to ludzie nie mają pieniędzy znów. Nieraz się coś hapnie, coś zrobi się za 50 zł, stówę się
hapnie. [Mężczyzna, 62 lata]
No właśnie a dorabia sobie coś pani tak od czasu do czasu tutaj, nie wiem podcinając włosy?
A wcześniej tak myślałam, no a teraz to tyle co sąsiadów czasami robię, tutaj łebków ścinam itd. [Kobieta, 23 lata]
Respondenci, którzy radzą sobie z bezrobociem w sposób nieformalny to przede wszystkim osoby
w starszym wieku, często posiadające inne źródło dochodu (renta własna, lub członków rodziny).
W badanej grupie można zauważyć tendencje że młodsi respondenci są skłonni do podejmowania
pracy nielegalnej lecz wynika to raczej z przyczyn obiektywnych (jeden z respondentów jest karany
co utrudnia podjęcie zatrudnienia, inna respondentka w wyniku zadłużenia po podjęciu legalnego
zatrudnienia zmuszona będzie spłacać długi ojca, wobec czego podejmując zatrudnienie większość
zarobków pochłoną długi a jej sytuacja materialna nie ulegnie zmianie).
Rozwiązaniem sytuacji pozostawania bez pracy było dla respondentów również uzyskanie orzeczenia
o niepełnosprawności, o czym wspominano już w niniejszym sprawozdaniu. W sytuacji niemożliwości
uzyskania grupy inwalidzkiej jedna z respondentek stara się o możliwość opieki nad ciężko chorą mamą.
W takiej sytuacji zostanie ubezpieczona i odprowadzane będą składki emerytalne wobec czego nie widzi
potrzeby poszukiwania zatrudnienia. Respondentka uważa, że w jej sytuacji jest to najlepsze rozwiązanie
gdyż w swoim subiektywnym przekonaniu i tak nie znajdzie innej pracy.
Sposobem na podniesienie kwalifikacji i tym samym znalezienie pracy jest udział w szkoleniach. Temat
szkoleń został szczegółowo omówiony w podrozdziale Zmiany w urzędzie pracy i oferowane wsparcie jednak
w tym miejscu warto jeszcze raz poruszyć ten problem. Na podstawie rozmów z respondentami wydaje
się, że część osób ma świadomość konieczności uczestnictwa w szkoleniach w celu podnoszenia
kwalifikacji jednak istnieje duża grupa nie tylko osób starszych, które nie widzą sensu w kształceniu
ustawicznym i nie chcą podejmować kursów czy szkoleń niezgodnych z ich preferencjami i
doświadczeniem. Co więcej wśród osób deklarujących chęć podnoszenia kwalifikacji również trudno
54
dostrzec świadome wykorzystanie tej formy wsparcia. Odnosi się wrażenie, że najważniejszy jest sam
fakt ukończenia jakiegokolwiek szkolenia i dokument to potwierdzający.
3.1.5 Okoliczności znalezienia pracy
Jak już wcześniej sygnalizowano od czasu drugiego etapu badania pracę etatową podjęło trzech
respondentów. Poniżej zostaną przedstawione okoliczności znalezienia pracy.
Dwóch respondentów podjęło pracę zgodnie ze swoim wykształceniem lub doświadczeniem. Jeden
z zatrudnionych mężczyzn z wykształceniem budowlanym otrzymał posadę majstra na budowie,
natomiast drugi pracujący w przeszłości jako taksówkarz otrzymał posadę kierowcy – rozwozi
do miejsca pracy pracowników oraz niezbędny sprzęt.
W żadnym z omawianych przypadków urząd pracy nie miał bezpośredniego udziału w zmianie sytuacji
zawodowej respondentów. Jedna z pracujących respondentek4 podejmuje pracę sezonowo w fabryce
czekoladek – zgodnie z harmonogramem produkcji – wobec czego oczywistym było, że wróci do pracy,
tym bardziej, że pracuje w ten sposób już szósty sezon. Respondentka podejmuje pracę na 8-9 miesięcy
w roku, po czym rejestruje się w urzędzie pracy gdzie pobiera zasiłek, a po powrocie do pracy zasiłek
zostaje zawieszony. Taka sytuacja odpowiada jej, gdyż ma chore dziecko, któremu w miesiącach
wolnych od pracy może poświęcić więcej uwagi, a w związku z tym, że miała możliwość przywrócenia
zasiłku nie pozostawała w okresach bezrobocia bez środków do życia i nie poszukiwała na ten czas
pracy. Obecnie w odpowiedzi na pytanie o możliwość podjęcia pracy w pozostałych miesiącach,
respondentka rozważa taką możliwość ponieważ w wyniku zaniedbania została wyrejestrowana
wcześniej z urzędu pracy co skutkuje pozbawieniem prawa do zasiłku, a co za tym idzie koniecznością
pracy przez pełny rok w celu ponownego nabycia prawa do zasiłku.
No osiem miesięcy pracowałam i zawieszałam tez zasiłek, nie? Jak ten, jak poszłam do pracy. Później zgłosiłam, że
skończyłam pracę i odwieszali mi ten zasiłek, nie? Trzymiesięczny. Tylko, że wtedy był mniejszy, nie? A od maja bym
miała większy, tyle, że mi po prostu sześć dni zabrakło.
Aha, czyli teraz jak pani skończy pracę, powiedzmy za te osiem miesięcy, to co, to nie będzie
pani miała znowu zasiłku?
4 W17, Kobieta, 36 lat
55
Nie. Nie, muszę pracować na przykład od wczoraj od 25 maja 2010 do 25 maja 2011, muszę pracować, ja się pytam
tej pani, gdzie ja pójdę na cały rok do pracy? [Kobieta, 36 lat]
Kolejny respondent który w omawianym okresie podjął zatrudnienie to klient tylko UP, pozostający bez
zatrudnienia w porównaniu z innymi uczestnikami badania stosunkowo krótko. Mężczyzna ten podjął
pracę na budowie wskutek wcześniejszych kontaktów zawodowych5.
Na budowie, w firmie z Wrocławia, znaczy w sumie oni są z Rzeszowa aż. Nie musiałem ich szukać, sami do mnie
przyszli. To wszytko rzez to, że znajomy kierownik u którego dwa lata temu robiłem na budowie, no i zadzwonił do
mnie, że ma do pogadania, przyjechał, pogadaliśmy, że mnie u siebie w firmie jako majster. [Mężczyzna, 32 lata]
Ostatni z respondentów6 podjął pracę jak już wspominano dzięki działaniom podjętym przez
pracownika socjalnego, który wiedział o możliwości zatrudnienia i we współpracy z urzędem pracy
znalazł respondentowi pracę. Wypowiedź respondenta nie pozwala dokładnie odtworzyć okoliczności
podjęcia pracy jednak można wnioskować, że interwencja pracownika socjalnego polegała
na zgłoszeniu tego uczestnika to programu realizowanego wspólnie przez urząd pracy oraz urząd
miasta i OPS. Na podstawie wypowiedzi respondenta trudno dokładnie określić na jakiej zasadzie
został zatrudniony. Okres zatrudnienia obejmuje pięć miesięcy – od kwietnia do września, podstawą
pracy jest umowa o pracę, jednak respondent sam nie potrafił określić dokładnie mechanizmu dzięki
któremu otrzymał zatrudnienie. Wspominał o funduszach unijnych jednak nie udało się uściślić
odpowiedzi – respondent albo unikał odpowiedzi, albo naprawdę nie wiedział jak dokładnie
przebiegała procedura. Z rozmowy można wnioskować iż na pewno nie jest to staż zawodowy
ponieważ respondent jest wyrejestrowany z UP. Co ważne, respondent wykonuje zadania zgodne
ze swoimi kwalifikacjami – przez lata był kierowcą i teraz pełni podobna funkcję, ponadto istnieje
możliwość przedłużenia umowy. Zapewne po zakończeniu pracy respondent otrzyma dokument
potwierdzający okres zatrudnienia i na tej podstawie w trakcie czwartego etapu badania można będzie
dokładnie zdiagnozować źródło zatrudnienia.
Podsumowując, respondenci których sytuacja zawodowa uległa zmianie nalezą do grupy osób
intensywnie poszukujących pracy i cechujących się dużą zaradnością. To osoby, którym realnie zależy
5 W20, Mężczyzna 32 lata
6 W15, Mężczyzna 49 lat
56
na pracy i nie szukają wymówek dla bezczynności, ponadto, jak wynika z poprzednich wywiadów nie
traktują UP i OPS jako głównego źródła dochodów a klientami instytucji zostali w wyniku sytuacji
życiowej a nie z wyboru czy też wygody. Ponadto są to osoby cechujące się pozytywnym nastawieniem,
które mimo przeciwności i trudnej sytuacji życiowej starają się nie poddawać i nie popadać
w przygnębienie.
Dokonana analiza przeszłości zawodowej respondentów oraz wykorzystywanego wsparcia oferowanego
przez badane instytucje pozwala stwierdzić, że wykonywane prace pokrywają się albo z wykształceniem,
albo z wcześniejszym doświadczeniem zawodowym badanych. Natomiast w przypadku szkoleń
i kursów jest inaczej. Jeden z pracujących respondentów odbywał w przeszłości kurs operatora wózków
widłowych z UP ale obecne zatrudnienie nie ma zakresem tego szkolenia nic wspólnego. Pozostali
respondenci nie odbywali żadnych kursów ani szkoleń w okresach korzystania z usług urzędu pracy,
w związku z czym nie mogło to mieć wpływu na znalezienie zatrudnienia.
57
3.1.6 Migracja klientów Pomocy Społecznej i Publicznych Służb Zatrudnienia
Do najważniejszych elementów migracji respondentów w omawianym okresie (luty 2010 – maj 2010)
należą następujące zjawiska:
•
wyrejestrowanie trzech respondentów z UP w wyniku znalezienia zatrudnienia,
•
ponowne zarejestrowanie jednej respondentki po trzymiesięcznym okresie wyrejestrowania
będące wynikiem zaniedbania i niestawienia się w urzędzie w wyznaczonym terminie,
•
zaprzestanie korzystania z usług obu instytucji w wyniku przyznania renty.
Najistotniejszymi zjawiskami w procesie migracji respondentów między drugim a trzecim etapem
badania wydaje się być wyrejestrowanie z urzędu pracy oraz powrót do UP przez ponowne
zarejestrowanie. Zarówno w omawianym etapie badania jak i w trakcie wcześniejszych spotkań
wyrejestrowanie z urzędu następowało z dwóch powodów: tak jak w trzecim etapie badania - w
przypadku znalezienia pracy, oraz z powodu niestawienia się klienta w urzędzie w określonym terminie.
W przeszłości większości respondentów zarejestrowanych obecnie w UP można zauważyć okresy
odejść i powrotów do instytucji związane ze znalezieniem a następnie utratą bądź rezygnacją z pracy.
Odejście z UP związane z niestawieniem się w określonym terminie wystąpiło tylko w dwóch
przypadkach omawianych w sprawozdaniu z drugiego etapu badań. Wyrejestrowanie to zaskutkowało
znalezieniem pracy dorywczej na umowę zlecenie przez jedną z respondentek, a co za tym idzie
całkowitą rezygnacją z usług UP. Druga z badanych w trzecim etapie ponownie zarejestrowała się w
urzędzie po trzymiesięcznym okresie wyrejestrowania.
Równie istotna z punktu widzenia migracji klientów UP i OPS jest rezygnacja z korzystania z usług
instytucji. Na podstawie trzech etapów badań można stwierdzić, że w przypadku dobrowolnej
rezygnacji (tj. nie spowodowanej wzrostem dochodów, czy nie stawieniem się w UP w określonym
terminie) z pomocy instytucji zachodzi zjawisko współwystępowania. Osoby przestające korzystać z UP
rezygnują również z pomocy OPS. Decyzja taka jest wynikiem dwóch czynników – polepszenia sytuacji
finansowej i niezadowolenia z działalności instytucji. Respondenci, którzy zrezygnowali ze wsparcia obu
instytucji to przede wszystkim osoby starsze (wszyscy badani w tej grupie to osoby po 50 roku życia)
dodatkowo znajdujące się w nieco lepszej niż pozostali badani sytuacji materialnej – zasiłki z OPS nie
58
stanowiły ich jedynego źródła dochodu przed podjęciem decyzji o rezygnacji ze wsparcia (renty własne
lub członków rodziny). Ponadto osoby te cechują się negatywnym nastawieniem do instytucji i
zniechęceniem do biurokracji a także przekonaniem, że wysiłek jaki należy zainwestować starając się o
wsparcie jest niewspółmierny do otrzymanej pomocy.
W omawianym okresie nie zaszły inne znaczące zmiany mające wpływ na migracje między instytucjami.
Ścieżki migracji respondentów od początku trwania badania ilustrują diagramy zamieszczone
w Załączniku 2 do raportu. Ścieżki migracyjne klientów PUP i OPS.
3.1.7 Wsparcie z innych instytucji
W okresie między drugim i trzecim spotkaniem respondenci w zasadzie nie wykorzystywali innych form
wsparcia niż urzędy pracy i opieka społeczna. Oprócz zasiłków które część respondentów otrzymuje
z OPS, wymieniano inne formy pomocy jak alimenty, dodatki mieszkaniowe, rodzinne czy
pielęgnacyjne, oraz stypendia socjalne dla dzieci uczących się. Respondenci, którzy otrzymują niniejsze
wsparcie otrzymywali je również m drugim etapie badania, pomoc ta nie uległa zmianom. W trzecim
etapie badania sześciu respondentów otrzymywało dodatki rodzinne, czterech mieszkaniowe oraz
stypendia socjalne dla dzieci - sytuacja ta nie uległa zmianie ponieważ stypendium wypłacane jest
okresowo – raz na semestr w związku z tym ewentualne zmiany mogą zajść wraz z nowym rokiem
szkolnym w przypadku wzrostu dochodów respondentów. Charakterystyczne jest, że w grupie
respondentów którzy korzystają z omawianych form wsparcia większość wykorzystuje kilka
jednocześnie, co związane jest z podobnymi cechami biograficznymi tych osób. Stypendia socjalne,
dodatki rodzinne oraz dodatki mieszkaniowe współwystępują często szczególnie w przypadku matek
samotnie wychowujących dzieci.
Respondenci, którzy wcześniej zwracali się o pomoc do innych źródeł niż UP i OPS nadal z nich
korzystają natomiast badani, którzy tego wsparcia nie wykorzystywali nadal po nie nie sięgnęli. Wśród
innych instytucji poza urzędami pracy i opieką społeczną znalazły się klub pracy, Caritas oraz Kościół
Zielonoświątkowy.
Temat klubu pracy w trzecim etapie badania pojawił się w przypadku respondentki, która wcześniej
korzystała z tego rodzaju wsparcia oraz w kontekście indywidualnych planów działań.
59
Jak już wspominano w sprawozdaniu z pierwszego oraz drugiego etapu badań klub pracy to jednostka
związana z urzędem pracy. Na podstawie rozmów w trzecim etapie badań można wnioskować, że
instytucje te podejmują współpracę - indywidualne plany działań w celu aktywizacji respondentek
zakładają wizyty właśnie w klubie pracy i przeszukiwanie dostępnych tam ofert.
Respondentka która korzystała ze wsparcia klubu pracy we wcześniejszych etapach badania obecnie nie
odwiedza instytucji tak często jak poprzednio, wydaje się, że korzystanie z klubu pracy w przypadku tej
osoby ogranicza się do sondowania wyeksponowanych tam ofert pracy w związku z nadzieją na pracę
sezonową – zbiory owoców, choć podkreśla, że w klubie pracy, podobnie jak w urzędzie pracy trudno o
zatrudnienie dla osób starszych i od ostatniego wywiadu nie otrzymała żadnej oferty. Mimo braku ofert
respondentka lepiej ocenia klub pracy niż UP, co związane jest zapewne z jej wcześniejszymi
doświadczeniami – w przeszłości respondentka otrzymała pracę sezonową właśnie dzięki klubowi
pracy.
Respondentka, która podczas drugiego etapu badania korzystała z pomocy Caritas, również w okresie
od lutego do maja skorzystała z pomocy tej organizacji – w okresie wielkanocnym otrzymała paczkę
żywnościową, ponadto jest zainteresowana uczestnictwem w imprezach organizowanych przez tą
instytucję. Respondentka zdecydowała się również skorzystać z pomocy Kościoła Zielonoświątkowego,
który także oferuje paczki żywnościowe.
Skorzystała pani mówi z Caritasu a czy z tego Kościoła Zielonoświątkowego?
Też, też była jedna pomoc, miało być wyrównanie za te kilka miesięcy, nic nie było
Wiem, że się tak pani wahała czy skorzysta
ale skorzystałam już tak. Teraz ma też być w tym miesiącu to pójdę. Miało być to wyrównanie, już się tak
naszykowałam, wózek se wzięłam bo mówię, dość dużo tego będzie ileś tam na parę osób jest sztuk mleka czy mąki no
to będzie sporo a się okazało, że wszystko mi się zmieściło w jednej torbie. [Kobieta, 28 lat]
W poprzednim etapie badania jeden z respondentów, klient tylko powiatowego urzędu pracy w celu
znalezienia zatrudnienia lub szkoleń udał się do Ochotniczego Hufca Pracy, w kolejnym wywiadzie
zweryfikowano czy działanie to przyniosło pożądane efekty i niestety respondent nie otrzymał żadnej
odpowiedzi ani propozycji z OHP. Z drugiej strony należy zaznaczyć, że nie próbował uzyskać więcej
informacji.
60
3.2 Funkcjonowanie urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej – ocena
respondentów
Długoletnie korzystanie z usług opieki społecznej i urzędów pracy wiąże się ze zróżnicowanymi
doświadczeniami a co za tym idzie różnymi odczuciami względem funkcjonowania instytucji, jakości
obsługi oraz trafności oferowanego wsparcia. W trakcie trzeciego etapu badania dokonano analizy
zmiany oceny instytucji wśród respondentów.
3.2.1 Zmiany w opinii klientów
W przeciągu trzech miesięcy od ostatniego spotkania opinia respondentów na temat funkcjonowania
instytucji stanowiących przedmiot badania nie uległa znaczącym zmianom. Opinia ta nie różni się
również od stanowisk prezentowanych przez uczestników badania przy pierwszym spotkaniu. Różnica
polega jedynie na śmielszym wypowiadaniu opinii, co związane jest z większym zaufaniem do
moderatora.
Postrzeganie opieki społecznej jest ogólnie lepsze niż opinie dotyczące urzędów pracy. Generalnie
respondenci reprezentują trzy typy postaw. Część z nich dobrze ocenia tylko opiekę społeczną przy
całkowitym niezadowoleniu z obsługi w urzędzie pracy, druga grupa to osoby o stonowanym
stanowisku względem obu instytucji i wreszcie trzecia – osoby niezadowolone zarówno z usług UP jak i
OPS.
Dobra ocena OPS przy jednoczesnym nieprzychylnym nastawieniu do UP w dużej mierze wynika z
braku świadomości pomocy udzielanej przez urzędy pracy. Większość respondentów jest zdania, że
skoro nie ma ofert pracy, to urząd niczego innego nie może im zaoferować. Jak już wspomniano we
wcześniejszych etapach badania większość badanych nie identyfikuje ubezpieczenia które zapewnia im
urząd pracy jako korzyści, ponadto brak potrzeby i świadomości podnoszenia kwalifikacji powoduje, że
oferowane przez UP wsparcie w obliczu wsparcia głównie finansowego z OPS staje się mniej
atrakcyjne. Ponadto wizyty w UP wiążą się z długim oczekiwaniem w kolejkach, co również wpływa na
bardziej negatywną ocenę instytucji.
O nich już nie ma co gadać. Jakby ja wiem, jakby ten urząd się lepiej starał o ludzi, żeby pracę mieli o by było inaczej
ale oni tylko tam żeby kasę mieć a ni ludziom pomagać. [Kobieta,57 lat]
61
A jak na koniec ocenia Pani wsparcie, którego Pani udziela czy urząd pracy, czy może raczej
opieka.
To znaczy ja do opieki nic nie mam. A do urzędu to jak kiedyś ostatnio powiedziałam. Mają swoje jakieś takie też
odgórne prawa i one muszą swoje to powiedzieć i wykonać. Te Panie też od siebie, żeby one coś coś mówił i robiły. Macie
tam iść i koniec. Mi się wydaje, że to takie przepisy dostały i dowidzenia. I tak muszą robić nie? A to że ludzie ich
wyzywają to jest swoją drogą. No bo wejdą i jakieś na wózki. Jak taki facet kiedyś był. Na wózki widłowe poszedł,
chodził chodził mówił, że tego nie było, tego kursu znowu. A też nie jest z Kamiennej. Też mówi, że na bilety musi
znowu dokładać. [Kobieta,46 lat]
(…) A bo gdzie pani nie pójdzie, tam wszędzie kurde kolejka. Bo ta nie ma czasu, tamta nie ma czasu...
Opinia o urzędzie pracy uległa polepszeniu w przypadku respondentów, którzy otrzymali wsparcie ze
strony UP. Jedna z respondentek, objęta indywidualnym planem działania tak przedstawia swoją opinię:
Wydaje mi się, że w urzędzie pracy teraz kładą nacisk na jakiekolwiek staże czy poszukiwanie pracy. To nie jest tak
jak kiedyś, że się przychodziło i tylko podpisało. Pamiętam jak weszłam pierwszy raz na dane stanowisko do „mojej”
pani. I ona od razu zaproponowała mi staż w ogrodnictwie. Pojechałam do pracodawcy i ten powiedział mi, że kobiet
nie przyjmuje. Gdy wróciłam do biura i powiedziałam, że pracodawca powiedział, ze to nie jest praca dla kobiet to ta
pani się zdenerwowała, ze on nie wymienił, że to nie jest dla kobiet. Ona do niego zadzwoniła i powiedziała, ze ma
tutaj panią która do pana wysłałam, a pan mi odesłał. [Kobieta,48 lat]
Niechętne nastawienie do obu instytucji cechuje respondentów o roszczeniowym podejściu do
oferowanego wsparcia, którzy mają duże oczekiwania przy niewielkim wysiłku własnym na drodze do
zmiany swojej sytuacji. Co więcej osoby te łączy przekonanie, że pomoc trafia do niewłaściwych osób i
tak naprawdę nie interesują się losem potrzebujących.
Nie, bo nie interesują się niczym tak naprawdę, to są instytucje które powstały właśnie dla takich osób jak ja a a a, a
jak gdyby, nie wiem jak to powiedzieć, no niby są dla nas a tak naprawdę przeciwko nam, bo to nawet nie można
powiedzieć, że one w czymkolwiek pomagają wręcz przeciwnie one po prostu zmuszają człowieka, naprawdę zmuszają
człowieka do no rzeczy no z których nie jest w stanie się wywiązać. To są instytucje które opierają się właśnie na
wywiadach itd. itd., one przeprowadzają te wywiady, aczkolwiek to co zostanie powiedziane to co zostanie zgłoszone nie
jest kompletnie w żaden sposób brane pod uwagę, tam się, poza tym ten system co jest teraz on już funkcjonuje ileś, ileś
62
czasu i wiedza jakie są problemy, wiedzą z czym są największe problemy i ie jest kompletnie nic zmieniane w tym
kierunku, tam się nic nie robi. [Kobieta, 23 lata]
Respondenci mają podobne zdania również w kwestii obsługi. Generalnie nieco lepiej oceniani są
pracownicy socjalni niż pracownicy UP, co wiąże się zapewne z ogólnym wizerunkiem instytucji. Urząd
pracy postrzegany jest jako instytucja bardzo zbiurokratyzowana wobec czego pracownicy wydają się
mniej przyjaźni niż pracownicy socjalni, którzy traktowani są przez większość respondentów jak dobrzy
znajomi i wzbudzają ich zaufanie, co jest związane również z wieloletnią znajomością.
A czy ja nie wiem, jest pani już prawie zaprzyjaźniona z panią Bożenką? To osoba, pracownik
socjalny wzbudza pani zaufanie, może otworzyć się przed nim, może wszytko mu powiedzieć?
Mogę(...) księdzu tyle nie powiem co jej. Czasem człowiek się nagada lepiej z obcym niż z własnym mężem dajmy na to.
[Kobieta, 45 lat]
Co więcej negatywny wizerunek UP utrwalany jest poprzez działanie samych urzędników takie jak
nakłanianie do działań niezgodnych z prawem – jeden z respondentów w swoim najbliższym otoczeniu
spotkał się z sytuacją gdzie urzędnik w celu zatuszowania błędu zasugerował nieformalne rozwiązanie
w postaci dostarczenia do urzędu wstecznego zwolnienia lekarskiego w celu uniknięcia przez klienta
wyrejestrowania. O ile w sytuacjach kiedy wynika to z winy klienta takie zachowanie może zostać
odebrane przez klientów pozytywnie, jako chęć pomocy, o tyle w przypadku winy urzędnika potęguje to
jeszcze negatywne opinie na temat funkcjonowania instytucji. Należy również zauważyć, że takie
zachowania pracowników mogą być odbierane jako popieranie niewłaściwych zachowań czy nawet
bierności zawodowej.
Podsumowując można stwierdzić, że ocena respondentów w zakresie obsługi i wsparcia oferowanego w
omawianych instytucjach nie uległa diametralnej zmianie. Na podstawie ogólnego wrażenia po
zakończeniu rozmów z uczestnikami badania można wnioskować, że osobom negatywnie nastawionym
do instytucji trudno zmienić zdanie. Najgorsze oceny wystawiają UP i OPS respondenci stale
korzystający z pomocy. Co więcej w takim nastawieniu utwierdzają ich takie sytuacje jak nieprzyznanie
wsparcia finansowego (lub przyznanie niewystarczającej w opinii badanych pomocy), nieaktualne oferty
pracy czy ogólna atmosfera panująca w urzędach. Okresowe zmiany nastawienie można dostrzec w
63
sytuacji uzyskania pomocy. Zasadniczym problemem w tym zakresie wydaje się być uprzedzenie do
instytucji wynikające z długoletniego, nieefektywnego korzystania ze wsparcia.
3.3.1 Zintegrowanie usług Pomocy Społecznej i Publicznych Służb Zatrudnienia –
perspektywa respondentów
Podobnie jak w w trakcie rozmów podczas pierwszego i drugiego etapu badania przy okazji trzeciego
spotkania niektórych respondentów zapytano o opinię na temat połączenia usług pomocy społecznej i
publicznych służb zatrudnienia. Generalnie opinie na ten temat nie uległy zmianie. Respondenci
przeciwni połączeniu służby nadal pozostają sceptycznie nastawieni do takiego pomysłu. Nie widzą
korzyści z połączenia usług, a wręcz przeciwnie, takie zintegrowanie wsparcia mogłoby ich zdaniem
doprowadzić do wzrost biurokratyzacji. Taka postawa może wynikać z nastawienia respondentów do
instytucji. Jak już wspomniano w niniejszym sprawozdaniu respondenci w porównaniu do UP są
zdecydowanie lepiej ustosunkowani do OPS a ponadto mają odmienne oczekiwania w stosunku do
instytucji i może dlatego nie chcą połączenia tych usług. Opieka społeczna wydaje się być bliższa
respondentom, bardziej „ludzka”, natomiast urzędy pracy postrzegane są jako źle funkcjonujące , pełne
zbędnej biurokracji instytucji.
Co ciekawe podobna ocena instytucji prowadzi niektórych respondentów do zupełnie odmiennych
wniosków. Respondenci wyobrażają sobie połączenie usług poprzez szukanie pracy również przez OPS,
ponadto respondenci zadowoleni z usług opieki społecznej, dobrze oceniający instytucję uważają, że
takie połączenie instytucji doprowadziłoby do polepszenia jakości usług UP.
Wydaje się, że zasadniczym czynnikiem przemawiającym za zintegrowaniem usług obu instytucji jest
zmniejszenie biurokracji i uproszczenie formalności. Ponadto połączenie pewnych usług
doprowadziłoby do polepszenia przepływu informacji między instytucjami co umożliwiłoby
usprawnienie ich działania na przykład poprzez możliwość dostosowania wsparcia do konkretnego
respondenta, a także zapewnienie mu kompleksowej pomocy.
64
3.3 Plany na przyszłość klientów Pomocy Społecznej i Publicznych Służb
Zatrudnienia
W celu zakończenia i podsumowania rozmowy w trzecim etapie badania, podobnie jak w dwóch
poprzednich zapytano respondentów o ich plany na najbliższą przyszłość. W niniejszym podrozdziale
przedstawiona zostanie analiza planów respondentów w kontekście poprzednich etapów badania.
W trzecim etapie badania w związku z tym, że respondenci znali już moderatora wywiadów i o wiele
łatwiej było im się otworzyć, na pytanie o plany na przyszłość chętniej mówili o planach prywatnych niż
zawodowych, co może być również związane z niechęcią przed ujawnieniem faktu, że duża grupa
respondentów nie ma żadnych planów zawodowych i nie przewiduje zmiany swojej sytuacji
w najbliższym czasie, choć należy zauważyć, że spora grupa respondentów otwarcie się do tego
przyznaje.
Ja nie mam co planować, co będzie pani planować a plany nie wyjdą i co? Człowiek się będzie wkurzał i po co? A jutro
wstać rano, posprzątać, obiad zrobić, dziecko do szkoły wysłać (…) [Kobieta, 45 lat]
To znów tradycyjnie zapytam o plany na najbliższy czas.
Plany, na razie nie mam żadnych.
Czeka pani dalej aż podrośnie?
Tak. Wtedy coś pomyślimy.
Czyli pani na razie sama też nie szuka pracy?
Nie, bo tutaj z nim, tak jak już mówiłam jest non stop chory. Na razie odpukać jest miesiąc czasu jak jest zdrowy.
Tak jak mówię, jak pójdę do zakładu pracy to zaraz będą musieli, ten, a jak zacznie chorować? Z nim są takie
sytuacje. [Kobieta, 27 lat]
Pozostali respondenci nadal wiążą swoją przyszłość z pracą. Takie plany respondenci snuli już we
wcześniejszych etapach badania. Jedna z respondentek miała podjąć pracę początkiem marca jako
sprzątaczka w kancelarii prawnej czego była pewna – kilka dni po wywiadzie miała podpisać umowę,
jednak w kolejnym etapie badania okazało się że praca nie doszła do skutku. Potencjalny pracodawca
nie zwrócił się już do respondentki a ona nie zabiegała o kontakt. Co więcej respondenci, którzy
aktywnie poszukiwali pracy nadal zamierzają to robić poprzez składanie dokumentów aplikacyjnych na
65
własną rękę w pobliskich zakładach. Kobiety najczęściej poszukują pracy w sklepach czy przy
sprzątaniu. W związku ze zbliżającym się okresem letnim jedna z respondentek zamierza podjąć przez
klub pracy pracę przy zbiorach owoców.
Kilka osób rozważa wyjazd i podjęcie pracy za granicą. O ile w niektórych przypadkach decyzje już
zapadły i wyjazd taki nastąpi w bliższej lub dalszej perspektywie, dla niektórych respondentów jest to
opcja rozważana, ale budząca dużo wątpliwości.
To jeszcze ostatnie pytanie. Jakie ma pan plany panie Bartoszu na najbliższy czas? Właśnie te
Niemcy?
No wyjazd. Dwa tygodnie, dokładnie to 16 dni. A później co? Przejdę się znowu profilaktycznie, wydam 5 zł na bilety
i tyle. Ale ja już w to nie wierzę . Ja już sam w to nie wierzę bo to już śmiech na tych. Wierzę nie wierzę to takie
ślubowanie tak? Wierzę w to bo gdybym nie wierzył to bym tam nie chodził ale mówię a nuż widelec, nie? Nie można
się tak nie można się poddawać tak szybko. [Mężczyzna, 27 lat]
Najpierw się przeprowadzę a później dopiero. Jak będzie pani za pół roku to. Najpierw będę miał ten kłopot, a
później dopiero wymyślę. Na pewno pójdę do pracy jeszcze. (…) Na pewno bo muszę odpracować 5 lat, żeby po prostu
do emerytury mieć, no. [Mężczyzna, 62 lata]
Jak widać na podstawie powyższych cytatów nastroje dotyczące przyszłości są wśród respondentów
różne. Niezależnie od wieku, choć postawy rezygnacji częściej występują wśród osób starszych, jedni są
zupełnie zrezygnowani i zdemotywowani, niektórzy boją się podjąć pewne kroki, inni są
zdeterminowani i pełni nadziei na przyszłość, a co ważne nie tracą wiary w możliwość znalezienia pracy
poprzez UP.
(…) Będę szukać na swój koszt jak to się mówi, bo chodzę tutaj i się pytam, no ale zobaczymy też co może, akurat
urząd pracy coś może da na te normalne (…) Pójdę znów do pani burmistrz. Nie popuszczę no i koniec. [Kobieta, 31
lat]
Plany na przyszłość respondentów nie różnią się zasadniczo od planów deklarowanych w poprzednich
etapach badania. Podobnie jak wcześniej większość planów związana jest ze zmianą sytuacji zawodowej.
Respondenci, którzy chcą podjąć pracę w najbliższym czasie upatrują różnych szans i możliwości.
Rozważają wyjazdy zagraniczne, prace sezonowe a także planują dalej poszukiwać pracy nie tylko przez
urzędy ale równie samodzielnie. Respondenci uczestniczący w szkoleniach mają nadzieję na znalezienie
66
pracy dzięki podniesieniu kompetencji. Wśród badanych jest spora grupa osób która z różnych
powodów nie zamierza podejmować pracy w najbliższym czasie, różnica polega na tym, że w
omawianym etapie badania zdecydowanie łatwiej było im się przyznać do odraczania decyzji o podjęciu
zatrudnienia.
67
4. Podsumowanie
Trzeci etap badania wśród klientów urzędów pracy i ośrodków opieki społecznej pozwolił
przeanalizować zmiany jakie zaszły w sytuacji respondentów na przestrzeni trzech miesięcy od czasu
ostatniej wizyty.
Wnioski z przeprowadzonego badania są bardziej optymistyczne niż po zakończeniu drugiego etapu
badań, głównie za sprawą podjęcia pracy przez trzech respondentów. Znalezienie pracy przez tych
konkretnych badanych nie dziwi ze względu na ich cechy osobowe oraz nastawienie do sytuacji
pozostawania bezrobotnym i aktywności w dążeniu do zmiany swojej sytuacji. Osoby te od pozostałych
respondentów różni również ogólne nastawienie do życia. Respondenci, którzy podjęli pracę cechują się
pogodą ducha, w przeciwieństwie do większości badanych, którzy są niezadowoleni z usług
świadczonych przez UP i OPS, ale jednocześnie na tyle zrezygnowani, że sami nie podejmują żadnych
działań zmierzających do poprawy własnej sytuacji. Niepokojący jest fakt, że wśród tych respondentów
tak mało osób podjęło jakiekolwiek działania w celu poprawy swojej sytuacji. Tylko kilku respondentów
skorzystało z możliwości uczestnictwa w szkoleniach (dwie respondentki objęte zostały IPD,OPS
skierowało dwie osoby na szkolenia -oba finansowane ze środków Unii Europejskiej) , co więcej jeden z
respondentów odmówił udziału w stażu, a jedna respondentka zrezygnowała z udziału w szkoleniu.
Analiza wsparcia szkoleniowego oferowanego przez omawiane instytucje pozwala stwierdzić, że część
respondentów podejmuje decyzje o uczestnictwie w szkoleniach nie do końca świadomie. Na podstawie
rozmów z badanymi można stwierdzić, że decyzja o podjęciu szkolenia często zapada poniekąd „w
ciemno” - respondenci skorzystali ze szkoleń ponieważ nadarzyła się taka możliwość, mimo że nie
zostali zapoznani z dokładnymi warunkami uczestnictwa (być może dodatkowym czynnikiem
wpływającym na taką sytuację jest obawa respondentów przed konsekwencjami odmowy jak np.
problemu z uzyskaniem wsparcia z OPS czy wyrejestrowanie z UP). Podobne sytuacje miały miejsce
również we wcześniejszych etapach badania. Taka postawa jest charakterystyczna dla osób usilnie
starających się zmienić swoją sytuację, intensywnie poszukujących pracy i mających świadomość
konieczności udziału w szkoleniach przy jednoczesnym braku określonych preferencji. Osoby te na
pytanie dotyczące tematyki szkoleń jaką byliby zainteresowani nie potrafią udzielić jasnej odpowiedzi,
co pozwala stwierdzić, że być może zależy im na zdobyciu jakiegokolwiek dokumentu potwierdzającego
kompetencje. Świadczy o tym również fakt, że w tej grupie są badani mający za sobą uczestnictwo w
68
kilku różnych kursach. Porównanie obecnych wyników z informacjami uzyskanymi w poprzednich
etapach badań pozwala również stwierdzić, że nie bez znaczenia jest wsparcie finansowe towarzyszące
szkoleniom. Badani, którzy w przeszłości uczestniczyli w szkoleniach płatnych niechętnie korzystają z
kursów nieobejmujących wsparcia finansowego. Stypendia za uczestnictwo w szkoleniach są niezwykle
istotne dla respondentów. Można w tej kwestii zauważyć dwie tendencje: dla części osób szkolenia
stanowią dodatkowe źródło dochodu, natomiast pozostali, szczególnie ci, którym rzeczywiście zależy na
znalezieniu zatrudnienia kładą nacisk na możliwość finansowania kosztów dojazdu – brak środków
finansowych często stanowi obiektywną przeszkodę w podjęciu uczestnictwa w kursie.
Wśród części respondentów zdiagnozowano również niechętne postawy względem uczestnictwa w
szkoleniach, które pozwalają wysunąć kilkakrotnie podkreślany w sprawozdaniu problem braku
świadomości konieczności kształcenia i zmiany swoich kwalifikacji. Co ciekawe braku świadomości
kształcenia ustawicznego nie można przypisać tylko osobom starszym, wychowanym w innych realiach
rynku pracy. Niechęć do szkoleń wykazują zarówno osoby w starszym wieku jak i respondenci młodsi,
różnią ich natomiast przyczyny takiego nastawienia. Osoby starsze nie chcą podnosić swoich
kwalifikacji ponieważ uważają, że w ich wieku i tak nie mają szansy na zatrudnienie, a uczestnictwo w
szkoleniach tego nie zmieni, wiąże się to również z uczestnictwem tych osób w różnych szkoleniach,
które ich zdaniem nie przyniosły efektów. Natomiast niechęć młodych osób do zmiany kwalifikacji
wynika z przekonania o braku możliwości podjęcia pracy w nowej branży bez doświadczenia
zawodowego. Aby szkolenia były efektywne i przynosiły uczestnikom wymierne korzyści zasadne
wydaje się tworzenie kompleksowych działań łączących szkolenia z możliwością odbycia po nich stażu
czy praktyki w celu nabycia doświadczenia w nowej dziedzinie.
Pomoc psychologiczna oferowana przez instytucje przybiera różne formy. W omawianym etapie
badania wsparcie psychologa miało formę warsztatów, szkoleń a także indywidualnych spotkań. Z tego
rodzaju wsparciem respondenci zetknęli się w trakcie indywidualnych planów działań oraz spotkań z
doradcami. Choć opinie co do tej formy pomocy są nieco podzielone ( część respondentów nastawiona
jest sceptycznie do takiej pomocy z obawy przed ingerencją w prywatne sprawy, jak np. w przypadku
szkolenia dotyczącego relacji rodzinnych i panowania nad agresją) w omawianym etapie badania można
zauważyć wzrost znaczenia wsparcia psychologicznego w opinii respondentów. Wydaje się, że dobór
osób do spotkań z psychologiem był jak najbardziej trafny. Wsparciem objęte zostały kobiety dla
których powrót do pracy jest bardzo trudny nie tylko z powodów obiektywnych, jak brak wykształcenia
69
czy doświadczenia zawodowego, ale ma również związek z cechami osobowymi – są to respondentki o
niskim poczuciu własnej wartości i braku i wiary w swoje możliwości. Wydaje się, że ta forma wsparcia
wpływając właśnie na nastawienie do siebie i do poszukiwania pracy może przynieść pozytywne efekty
poprzez przełamanie obaw przed poszukiwaniem pracy i wyjściem do pracodawców.
Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że w trzecim etapie badania pojawiło się więcej wsparcia
finansowanego ze środków Unii Europejskiej. Być może w niektórych przypadkach wsparcie to było
wykorzystywane już wcześniej jednak należy uwzględnić fakt, że respondenci często nie wiedzą
dokładnie z jakich źródeł finansowane jest wykorzystywane przez nich wsparcie. W ramach środków
unijnych na szkolenia z OPS skierowanych zostało dwóch respondentów a jeden z badanych korzysta
z paczek żywnościowych również finansowanych ze środków unijnych. Jeden z respondentów podjął
pracę prawdopodobnie w ramach projektu unijnego realizowanego przez OPS i UP, lecz nie był
w stanie dokładnie określić źródła, być może po zakończeniu pracy można będzie ten fakt
zweryfikować na podstawie dokumentu poświadczającego wykonywaną pracę w trakcie ostatniego
etapu badania.
Zmianie nie uległo również nastawienie do poszukiwania pracy. Zasadnicza część badanych to osoby
wobec których można wysunąć twierdzenie, że pracy poszukują pozornie, o czym świadczy fakt
wyszukiwania licznych barier uniemożliwiających podjęcie zatrudnienia. Oprócz wielu barier
obiektywnych uniemożliwiających odjęcie pracy można znaleźć przyczyny stanowiące wymówki dla
bierności, świadczące o tym że duża grupa badanych nie zamierza w najbliższym czasie podjąć
zatrudnienia.
Opinie respondentów względem funkcjonowania instytucji, oferowanego wsparcia oraz obsługi
również nie uległy większym zmianom. Opinie zmieniają się okresowo – w zależności od otrzymania
lub nieotrzymania wsparcia. Wśród czynników wpływających na negatywne opinie respondentów
o badanych instytucjach oraz wzrost niezadowolenia z oferowanych usług i zwątpienia w zasadność
podejmowanych działań wyróżnić można czynniki wynikające z funkcjonowania instytucji tj nieaktualne
oferty pracy oraz szkolenia nieadekwatne do potrzeb zarówno respondentów jak i rynku pracy.
70
Tabela rekomendacji
Poniższe rekomendacje powstały w oparciu o informacje zgromadzone w trakcie III etapu badań i stanowią uzupełnienie rekomendacji zamieszczonych
w sprawozdaniach z poprzednich etapów badań.
Tabela 5: Tabela rekomendacji
Lp
Wniosek badawczy
Rekomendacja
Opis pożądanego stanu
Sposób wdrożenia
rekomendacji
Adresat
Termin
wdrożenia
1
Klienci urzędu pracy i ośrodka
Należałoby uświadamiać klientów instytucji, że Klienci instytucji świadomi
pomocy społecznej oczekują
od nich samych zależy ich los i powodzenie na swojej sytuacji i zmotywowani do
wsparcia z zewnętrznych instytucji, rynku pracy.
samodzielnego działania.
przy minimalnym wysiłku podjętym
przez nich samych. Uważają, że
pomoc im się należy.
Spotkania z respondentami,
spotkania z byłymi
bezrobotnymi, którzy znaleźli
pracę i których poziom życia
uległ znacznej poprawie
(pokazywanie wzorców).
Pracownicy
PUP i OPS
Możliwie najszybszy
2
Nieaktualne oferty pracy zwiększają Należy usprawnić system komunikacji między
poziom zniechęcenia
urzędem a pracodawcą w celu uniknięcia
respondentów do usług PUP.
kierowania klientów na obsadzone już
stanowiska pracy i zmniejszenia liczby
zgłoszeń do jednego pracodawcy.
Należy wprowadzić obowiązek wycofania
oferty przez pracodawcę po zatrudnieniu
pracowników.
Tylko rzeczywiście aktualne i
ważne oferty pracy w PUP.
Możliwie jak najszybsza
wymiana informacji między
UP a pracodawcami
Pracownicy
UP,
pracodawcy
3
Kursy i szkolenia nie zawsze
dopasowane do potrzeb klientów.
Szkolenia dobrane do
indywidualnych potrzeb
klientów.
Szczegółowe wywiady z
klientami urzędów, analiza
wsparcia które zostało im
udzielone w przeszłości oraz
jego efektów.
Pracownicy
UP I OPS
Należy wprowadzić/usprawnić wspólny dla
obu instytucji system diagnozy potrzeb
szkoleniowych klientów UP i OPS.
71
Lp
Wniosek badawczy
4
Respondenci decydują się na
uczestnictwo w szkoleniach bez
uprzedniego zapoznania się z
warunkami, czasem z obawy przed
konsekwencjami odmowy.
5
Rekomendacja
Sposób wdrożenia
rekomendacji
Należy dokładnie informować o tematyce
szkoleń i warunkach uczestnictwa w celu
dostosowania wsparcia do potrzeb klientów
zwiększenia efektywności udzielanego
wsparcia.
Adresat
Termin
wdrożenia
Respondenci znający warunki
uczestnictwa świadomie
podejmujący decyzję o udziale,
świadomi korzyści jakie mogą
otrzymać.
Informowanie o warunkach
uczestnictwa w szkoleniu.
Pracownicy
UP i OPS
Respondenci nie otrzymują
Należy informować o przyczynach
informacji zwrotnej dlaczego jakieś nieudzielenia wsparcia/ niezakwalifikowania
wsparcie (szkolenie/kurs/staż) nie się na szkolenie/staż/kursy.
zostało im udzielone co powoduje
uczucie zwodzenia i potęguje
zniechęcenie klientów w stosunku
do instytucji.
Rzetelna informacja zwrotna
Informowanie o wynikach
postępowania przy kolejnych
wizytach w instytucji
Pracownicy
UP i OPS
6
Respondenci mają poczucie, że
udzielane wsparcie w postaci
szkoleń i kursów nie skutkuje
znalezieniem zatrudnienia więc są
niechętni do zmiany kwalifikacji.
Wskazane jest podjęcie działań zmierzających
do przekwalifikowania w sposób
kompleksowy.
Respondenci świadomi zmian na
rynku pracy i związanej z tym
konieczności podnoszenia
kwalifikacji, gotowi do
przekwalifikowania się
Przygotowanie programów
szkoleniowych w połączeniu
ze stażami zawodowymi i
praktyką zawodową (na kształt
np. IPD, lecz bardziej
nastawionych na kompetencje
zawodowe)
Pracownicy
UP
7
Osoby długotrwale bezrobotne
cechuje brak świadomości
konieczności ciągłego kształcenia i
dostosowywania kompetencji do
zmieniającego się rynku pracy.
Należy uświadomić klientom UP i OPS że
współczesny rynek pracy jest dynamiczny i
wymaga ustawicznego kształcenia, a często
zmiany kwalifikacji.
Klienci instytucji świadomi
potrzeby doszkalani i
poszerzania kwalifikacji, bardziej
elastyczni i dostosowujący się do
warunków rynku pracy
Wsparcie psychologiczne,
spotkania z uczestnikami
kursów którzy w wyniku
przekwalifikowania znaleźli
zatrudnienie
Pracownicy
UP
8
Matki samotnie wychowujące dzieci Należy podjąć działania zmierzające ułatwienie Respondenci świadomi
spotykają się z szeregiem
matkom powrót na rynek pracy oraz
możliwości, które mogą
czynników o charakterze
uświadomienie im możliwości z jakich mogą
wykorzystać aby podjąć pracę,
Informowanie o możliwości
dofinansowania
opiekunki/przedszkola,
Pracownicy
UP,
pracodawcy
72
Lp
9
Wniosek badawczy
Rekomendacja
Sposób wdrożenia
rekomendacji
obiektywnym uniemożliwiających
im podjęcie pracy
skorzystać chcąc ponownie podjąć pracę
łatwiejszy dostęp matek do
rynku pracy, oferty pracy
dostosowane do potrzeb matek,
np. w niepełnym wymiarze
godzin
Kierowanie do pracy w
niepełnym wymiarze godzin,
dostosowanie godzin pracy do
możliwości klientów
W procesie wychodzenia z
bezrobocia niezwykle istotne jest
wsparcie psychologiczne.
Do osób dla których powrót na rynek pracy
jest szczególnie trudny należy kierować
działania mające na celu zmianę nastawienia
do poszukiwania pracy, zlikwidowanie obaw
przed powrotem na rynek pracy oraz wzrost
poczucia samoświadomości.
Klienci niebojący się
poszukiwania pracy, świadomi
swoich wad i zalet w kontekście
przyszłej pracy.
Kompleksowe wsparcie
psychologiczne w postaci
warsztatów oraz
indywidualnych spotkań z
psychologiem. Dobór
uczestników dokonywany na
podstawie analizy przeszłości
zarówno w UP jak i OPS, przy
udziale pracowników
socjalnych jako osób znających
poszczególnych klientów.
Zastępca kierownika projektu
Agnieszka Duśko
73
Adresat
Termin
wdrożenia
Pracownicy
UP,
pracodawcy
Indeks tabel
Tabela 1: Schemat doboru próby – zróżnicowanie według płci i wieku .........................................................8
Tabela 2: Miejsce zamieszkania uczestników badania ........................................................................................8
Tabela 3: Wsparcie otrzymane od PUP...............................................................................................................14
Tabela 4: Wsparcie otrzymane z OPS..................................................................................................................33
Tabela 5: Tabela rekomendacji..............................................................................................................................71
74
Załącznik 1: Scenariusz wywiadu
Kolejny wywiad z klientem PUP/OPS (Maj 2010)
Wątek biograficzny; nawiązanie do poprzedniego wywiadu:
•
•
•
Witam, znamy się już od ostatniego spotkania. Co działo się u Pana/i od tego czasu?
Co się zmieniło od naszego spotkania? Pamiętam, że mówił/a Pan/i, że zamierza …, że miał/a
Pan/i uczestniczyć … itd.
Czy szukał/a Pan/i pracy? Czy Pan/i pracuje obecnie? Czy pracował/a Pan/i przez ten czas?
Wizyty w PUP:
•
•
Czy był/a Pan/i w urzędzie pracy?
Jeżeli tak, to co się tam działo? Dostał/a Pan/i ofertę pracy? Oferowali jakieś szkolenia/
zajęcia/ spotkania?
•
•
[A jak się Panu/i podobały te zajęcia z doradcą zawodowym/szkolenia/ inne działania]
[Czy wykorzystał/a to Pan/i? Czy zaczął/ęła Pan/i szukać samodzielnie pracy? Jak się to Panu/
i przydało?]
• Czy nadal korzysta Pan/i z zasiłków, z których wcześniej korzystał/a? Czy ubiegał/a się Pan/i o
jakieś inne? Czy je Pan/i otrzymał/a? A jeśli nie otrzymał/a Pan/Pani – dlaczego, jak sobie
Pan/i poradził/a?
• Jeżeli nie, to dlaczego?
DODATKOWE POGŁĘBIENIE WYWIADU:
• Obsługa PUP: długość wizyt, użyteczność uzyskanych informacji, jakość obsługi, zaufanie do
pracowników
• Ile ofert zaproponowano? Jakie? Jaki efekt (np. oferta nieaktualna, nie przyjęto, kazano czekać,
badany zrezygnował)? Czy respondent został skierowany do doradcy? Z czyjej inicjatywy? Ile
było wizyt? Jaki efekt? Czy zaproponowano szkolenia? Jakie? Kiedy? Z jakim efektem?
75
• Praca: okoliczności znalezienia pracy, czy pracę znalezione przez UP?
Wizyty w OPS:
•
•
•
•
•
•
A co się działo w opiece społecznej? Czy pracownik socjalny był u Pana/i? Albo Pan/i był
w OPS na rozmowie? Czego dotyczyła ta rozmowa? Czy pracownik miał jakieś oczekiwania
albo propozycje, co się zdarzyło po tej rozmowie?
Z jakich usług Pan/i korzystał/a? Czy musiał/a Pan/i dostarczyć jakieś dokumenty? Czy sam/a
Pan/i zabiegał o te usługi, czy zostały one Panu/i zaoferowane?
Jak Pan/i to ocenia? Czy to było dla Pana/i przydatne?
Co się Panu/i nie podobało? A co było dla Pana/i najbardziej uciążliwe? Dlaczego?
A czego Pan/Pani by oczekiwał/a? Tzn. na czym Panu/i najbardziej zależy?
Co Pan/i robił dotychczas, żeby zmienić swoją sytuację?
DODATKOWE POGŁĘBIENIE WYWIADU:
•
Praca socjalna: okoliczności, miejsce spotkań, częstość spotkań, treść i rezultaty spotkań z
pracownikiem socjalnym. Na ile respondent otwiera się przed pracownikiem socjalnym, na ile
wzbudza on jego zaufanie?
Ocena:
•
•
•
A jak Pan/i ocenia chodzenie do ośrodka pomocy społecznej i do urzędu pracy? Jak to jest?
A chciałby/aby Pan/i coś zmienić?
Czy w czasie ostatnich wizyt został/a Pan/i skierowany na jakieś zajęcia? Jeśli tak, to kto tam
Pana/ią posłał (poinformował) ? Czy sam/a Pan/i wiedział/a o tym i chciał/a się zgłosić? A od
razu tam się Panu/i udało dostać? Musiał/a Pan/i czekać? Jak długo?
Jak jest Pan/i traktowany/a w urzędzie, w ośrodku? Jak się wobec Pana/i zachowują? Czy osoby
w urzędzie zachowują się tak, jakby szczerze chciały udzielać pomocy?
76
•
Co zmieniło się w Pana/i sytuacji po tych wydarzeniach, o których opowiadał Pan/i wcześniej?
Czego się Pan/i nauczył? Czy zaczął/ęła Pan/i robić coś, czego wcześniej Pan/i nie robił/a
(np. szukać pracy, rozwiązywać jakieś trudności).
Plany na przyszłość:
•
•
•
•
Jakie ma Pan plany na najbliższy czas? Czy są one związane z tym, co Panu zaoferowano w
urzędzie pracy, albo w pomocy społecznej? Co chciałby/aby Pan/Pani zrobić? Co chciałby/aby
Pan/i zmienić w swoim życiu? W swojej sytuacji?
Co Pan/i stara się robić samodzielnie, aby poprawiać swoją sytuację życiową, rozwiązywać
problemy? Jak stara się Pan/i przezwyciężać trudności życiowe, zawodowe, materialne? Czy ktoś
Panu/i w tym pomaga? Jeśli tak, to czy prosił/a Pan/i o pomoc, czy tej pomocy Panu/i
udzielono bez Pana/i prośby?
Jak po tych wszystkich wydarzeniach (znalezienie, nie znalezienie pracy, udział lub brak udziału
w szkoleniach itd. zależnie od wywiadu) jest Pan/i nastawiony/a na szukanie pracy, poprawianie
swojej sytuacji?
Co Pan/i w ostatnim czasie robił w związku z tym? Jeśli nic, to dlaczego? Co Pan/i planuje
robić w najbliższym czasie (jeśli chodzi o szukanie pracy)?
Podsumowanie / ocena:
•
•
Jaką ma Pan/i opinię o urzędzie pracy, ośrodku pomocy społecznej? Jak by Pan/i porównał/a
te instytucje? Czego w nich brakuje? Co jest w jednej, a przydałoby się, żeby było w drugiej?
Czego PUP/OPS mógłby się nauczyć od OPS/PUP?
Jak ogólnie ocenia Pan/i przydatność wsparcia, o którym Pan/i opowiadał/a?
77

sprawozdanie z realizacji badania jakościowego

Transkrypt

Podobne dokumenty

Opis i analiza wyników ankiety skierowanej do rodziców uczniów

tutaj - EBOF

Raport Obywatele i wybory na temat korzystania z czynnego i

ANKIETER

Liczba szkół - Kuratorium Oświaty w Opolu

Pobierz raport w formacie PDF

Opracowanie wyników ankiety na temat„Działalności