„Geneza i funkcjonowanie Strefy Euro. Perspektywy dla

UNIWERSYTET EKONOMICZNY WE WROCŁAWIU
PRACA KOŃCOWA
SZYMON CHRZĘSTEK
„Geneza i funkcjonowanie Strefy Euro. Perspektywy dla Polski”.
Promotor: Wawrzyniec Michalczyk
VII edycja studiów podyplomowych Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro
Wrocław, 2016.
1
Oświadczenie promotora pracy
Oświadczam, że praca pt.:
..……………………………….........................................................................................
………………………………………………………………………………………………….
przygotowana pod moim kierunkiem została sprawdzona programem antyplagiatowym
pod względem nieuprawnionych zapożyczeń.
………………………………
……………………………………………
Data
Podpis promotora pracy
OŚWIADCZENIE
Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem(am) samodzielnie. Wszystkie
dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub
niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w
części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne
(wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.),
przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.
Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny
z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku.
..............................., dnia............................
.................................................
(miejscowość)
(podpis)
OŚWIADCZENIE
Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym
mojej pracy dyplomowej.
Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowanie
pracy dyplomowej w całości lub w części.
Brak zgody nie wyklucza kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym,
wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego systemu.
..............................., dnia............................
(miejscowość)
.................................................
(podpis)
* niepotrzebne skreślić
Spis treści:
I. Wstęp.
4
2
II. Historia strefy euro.
5
1. Teoria optymalnych obszarów walutowych jako fundament strefy euro,
5
2. Kryteria konwergencji,
6
3. Pakt Stabilności i Wzrostu,
6
4. Systemy ERM i ERM II,
7
5. Przypadek Szwecji, Danii i Wielkiej Brytanii.
8
III. Wprowadzenie wspólnej waluty. Kolejne etapy rozszerzenia strefy euro.
10
1. Waluta ECU – rok 1999,
10
2. Przełomowy rok 2002,
10
3. Funkcjonowanie Europejskiego Banku Centralnego,
11
4. Kolejne etapy rozszerzenia strefy euro:
12
4.1. Słowenia – rok 2007,
12
4.2. Malta i Cypr – rok 2008,
12
4.3. Słowacja – rok 2009,
13
4.4. Estonia – rok 2011,
14
4.5. Łotwa – rok 2014,
14
4.6. Litwa – rok 2015.
14
IV. Perspektywy dla Polski.
17
1. Wymiana handlowa między Polską a strefą euro,
17
2. Wpływ euro na wymianę handlową w Europie i w Polsce,
17
3. Inwestycje, wzrost gospodarczy i dobrobyt a przystąpienie do strefy euro, 18
4. Perspektywy akcesji Polski do obszaru wspólnej waluty.
19
V. Zakończenie.
20
VI. Bibliografia.
21
I. Wstęp
Tematyka niniejszej pracy opiera się o wieloletnie zainteresowania autora tematyką
europejską. Autor jest zwolennikiem wprowadzenie europejskiej waluty w Polsce. Celem pracy jest
zaprezentowanie tematyki strefy euro nie zaznajomionemu z tematem czytelnikowi. Niniejsza praca
nie zawiera tezy a suche fakty historyczne i opisuje obecne problemy strefy euro. W pracy autor
3
zastosował dwie metody badawcze: metodę intuicyjną i analizę tekstu źródłowego. Autor cytował
tekst z książek, stron internetowych i korzystał z wcześniej zdobytej wiedzy w oparciu o
wcześniejsze doświadczenia. Analiza tesktu zródłowego wniosła do pracy poparte stwierdzeniami
naukowymi fakty. Główne źródła w pracy to: praca zbiorowa "Mechanizmy Funkcjonowania Strefy
Euro", strona internetowa Unii Europejskiej; zakładka o tematyce unii monetarnej, strona
internetowa Narodowego Banku Polskiego. Zakres pracy czasowy obejmuje lata od 1992 do 2016,
opisuje wszystkie ważne wydarzenia, które miały miejsce od uchwalenia Traktatu z Maastricht w
1992, przez wprowadzenie wspólnej waluty w 2002 roku, późniejsze etapowe rozszerzenia strefy
po aktualne problemy strefy euro w 2016 roku. Zakres terytorialny obejmuje cały obszar Unii
Europejskiej - czyli obecnie 28 członków Wspólnoty Europejskiej. W pierwszym rozdziale autor
opisuję teoretyczne i prawne podstawy wprowadzenia wspólnej waluty na terenie Unii. Autor
skupia się tutaj na wybranych zagadnieniach. Drugi rozdział stanowi historię wprowadzenia euro do
obiegu w 2002 roku przez 12 państw UE i jego stopniowe późniejsze rozszerzanie. W ostatnim
rozdziale autor rozważa potencjalną możliwość rozszerzenia strefy euro o Polskę.
II. Historia strefy euro
1. Teoria optymalnych obszarów walutowych jako fundament strefy euro
Architekci integracji walutowej w Europie wzorowali się m.in. na opracowanej w 1960 roku
przez R. A. Mundella teorii optymalnego obszaru walutowego. TOOW jest to region, w którym
cyrkuluje jedna lub wiele walut o sztywnym kursie względem siebie. Optymalny obszar walutowy
definiuje się jako grupę krajów, dla których korzyści z posiadania wspólnej waluty przewyższają
4
koszty takiej formy integracji. Ten wyższy poziom dobrobytu jest związany z korzystnymi efektami
unii walutowej, m.in. eliminacją kosztów transakcyjnych i kosztów wymiany walut a także ryzyka
kursowego i obniżką stóp procentowych. (Tchorek, 2014).
Z kolei Grubel (1970) uważał, że zdolność obszaru walutowego jako zdolność regionu do
lepszego zaspokajania potrzeb ludności po przyłączeniu do obszaru wspólnego pieniądza, co
oznacza, że używanie wspólnej waluty w danym regionie powoduje wzrost dobrobytu. (Tchorek,
2014).
Według tradycyjnych założeń optymalnych obszarów walutowych koszt porzucenia polityki
kursowej i pieniężnej jest mniejszy gdy gospodarka jest w małym stopniu odporna na szoki
ekonomiczne, gdy: występuje korelacja cykli koniunkturalnych w gospodarce, podobieństwo stóp
inflacji i dywersyfikacja produkcji. Gospodarka staje się być zdolna do zaabsorbowania szoków
ekonomicznych kiedy występuje: elastyczność cen i płac, mobilność czynników wytwórczych,
integracja rynków finansowych i integracja fiskalna. (Lutkowski, 2004).
Za
istotny miernik
konwergencji
strukturalnej uznaje się również
kompozycję
wytwarzanego PKB. Jeśli bowiem struktura ta znacznie się różni się między poszczególnymi
krajami, to szoki ekonomiczne dotykające dany sektor gospodarki mogą mieć różnorodne
konsekwencje w krajach w gospodarkach tworzących obszar walutowy. Według ekonomistów:
Mongelli, Flad i Angeloni (2005) kompozycja PKB według sektorów gospodarki oraz zatrudnienia
w nich jest silnie powiązana z bieżącym etapem rozwoju ekonomicznego. (Lutkowski,2004).
Oprócz R.A. Mundella za twórców teorii optymalnych obszarów walutowych uważa się
również McKinnona i Kenena. Na przestrzeni czasu teoria uległa ewolucji i lepszemu dostosowaniu
do współczesnych realiów funkcjonowania wspólnego obszaru walutowego w Europie. (Tchorek,
2014).
2. Kryteria konwergencji
W historii integracji europejskiej jednym z najważniejszych wydarzeń było przyjęcie
Traktatu z Maastricht w 1992 roku, który wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Umieścił on zapisy
o warunkach przyjęcia euro przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Jest to jeden z
najważniejszych dokumentów stanowiących podstawy Wspólnoty Europejskiej. (Skiba, 2014).
Kryteria konwergencji są to wskaźniki ekonomiczne i zasady jakie musi spełnić każdy kraj
aspirujący do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej. Kryteria wprowadził Traktat
z Maastricht z 1993 roku , a Traktat Lizboński z 2009 roku wprowadził „obowiązek” wprowadzenia
5
wspólnej waluty. (Skiba, 2014).
Pierwszym kryterium jest stabilność cen. Poziom inflacji państwa aspirującego w ciągu roku
poprzedzającego badanie nie może przekraczać o więcej niż 1,5 proc. inflacji trzech państw Unii
Europejskiej
o najbardziej stabilnym
poziomie cen.
Kolejne kryterium
to
kryterium
długookresowym stóp procentowych. Kryterium głosi, że w ciągu roku przed badaniem średnia
nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać stopy procentowej
wspomnianych państw o więcej niż 2 punkty procentowe. Przy ocenie brane są pod uwagę
obligacje skarbowe. Finanse publiczne. Państwo członkowskie nie może być objęte procedurą
nadmiernego deficytu, która związana jest z przekroczeniem wskaźników odnoszących się do
sektora instytucji rządowych i samorządowych. Wskaźniki te wynoszą 3% PKB w odniesieniu do
deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zadłużenia, jednak w praktyce przy ocenie uwzględnia się
raczej tendencję, nie zaś poziom wartości referencyjnych w jednym określonym momencie. Kurs
walutowy. Zgodnie z art. 3 Protokołu Traktatu z Maastricht państwa członkowskie zobowiązane są
do uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym przez minimum dwa lata, bez poważnych
napięć. Ocena pomyślności pozostawania w mechanizmie wydawana jest przez Europejski Bank
Centralny. W okresie przebywania w ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty krajowej
względem euro. Obecnie maksymalne dopuszczalne pasmo wahań kursowych wynosi ±15%
odchylenia względem wyznaczonego kursu centralnego. (Oręziak, 2005).
3. Pakt Stabilności i Wzrostu
Kryteria konwergencji nie zawsze jasno mówiły jak mają być państwa członkowskie
mobilizowane do utrzymania niskiego deficytu. Wymuszały one obniżenie deficytu przed wejściem
wspólnej waluty, lecz nie rozwiązywały problemu nadmiernego zadłużania się państw po przyjęciu
euro. W listopadzie 1995 roku niemiecki ówczesny minister finansów Theo Waigel zaproponował
utworzenie paktu stabilności, czyli zestawu zaleceń i wskaźników ekonomicznych, które miałyby
być przestrzegane aby nie przekraczać dopuszczalnego poziomu deficytu do 3% PKB i długu
publicznego do 60% PKB. (Skiba, 2014).
W grudniu 1996 roku na posiedzeniu Rady Europejskiej w Dublinie zaakceptowano Pakt
Stabilności i Wzrostu. Pakt wymusza na krajach Eurolandu obowiązek corocznego sporządzania
programów stabilności oraz programu konwergencji dla krajów spoza euro. Rada Unii Europejskiej
ma obowiązek monitorowania programów oraz może skierować wczesne ostrzeżenie przed
wystąpieniem nadmiernego deficytu, a także może wszcząć procedurę nadmiernego deficytu
przeciw państwu, które się do tego nie zastosuje. W rzeczywistości kryteria te nie są przestrzegane
przez państwa członkowskie i pomimo ich notorycznego naruszania nigdy nie doszło do
6
zastosowania kar przewidzianych przez pakt. Jest to możliwe ponieważ w wyniku nacisków
Francji, Grecji czy Niemiec kryteria zapisane w pakcie nie są automatyczne, tylko wynikają z
decyzji politycznej podejmowanej przez Radę Unii Europejskiej. Po znacznych naruszeniach
dyscypliny fiskalnej przez Niemcy i Francję w 2005 kryteria te zostały jeszcze bardziej
poluzowane. (Skiba, 2014).
Pakt Stabilności i Wzrostu jest kolejnym narzędziem Unii Europejskiej w rozwoju praktyki
wspólnej waluty i praktyki braku współpracy z Komisją Europejską państw członkowskich,
również tych założycielskich. (Skiba, 2014).
4. Systemy ERM i ERM II
Pierwszy system ERM, czyli Exchange Rate Mechanism został wprowadzony 13 marca
1979 roku w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Mechanizm ten był systemem kursów
walutowych łączących ze sobą waluty państw UE uczestniczących w systemie (uczestnictwo było
dobrowolne). W praktyce w systemie uczestniczyły wszystkie waluty, chociaż przystępowały do
niego w różnym czasie. Zdarzało się również, że waluty rezygnowały z uczestnictwa w systemie
(np. funt brytyjski) lub zawieszały swoje uczestnictwo (np. lir włoski). Jako że od 1999 r. większość
walut krajowych państw UE przestała istnieć, a kompetencje w zakresie polityki pieniężnej i
kursowej przejął EBC i Rada UE, ERM nie mógł już funkcjonować w istniejącej formie.
(Kuziemska, 2014).
W dniu 16 czerwca 1997 r. Rada Europejska podczas spotkania w Amsterdamie wydała
Rezolucję w sprawie ustanowienia mechanizmu kursów walutowych w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej. Rezolucja mówiła o potrzebie utworzenia nowego mechanizmu
kursowego w miejsce ERM, przedstawiła ogólne zasady, jakimi powinien się kierować i funkcje
jakie powinien spełniać mający powstać mechanizm. W oparciu o stanowisko przywódców państw,
Europejski Bank Centralny i banki centralne państw pozostających poza strefą euro podpisały
porozumienie, które formalizuje i precyzuje postanowienia zawarte w Rezolucji Rady oraz określa
operacyjne szczegóły funkcjonowania nowego mechanizmu, który otrzymał nazwę ERM II.
(Kuziemska, 2014).
System ERM II zaczął funkcjonować 1 stycznia 1999 roku. ERM II jest systemem kursów
walutowych łączącym euro z walutami państw UE spoza strefy euro. Głównym celem
funkcjonowania ERM II jest umożliwienie sprawnego działania Rynku Wewnętrznego. Ideą
wspólnego rynku w UE jest to, aby na obszarze UE powstały takie warunki gospodarowania, jakie
panują w ramach pojedynczej gospodarki krajowej. Duże zmiany kursów powodowałyby sytuację,
kiedy towary jednego państwa stawałyby się bardziej lub mniej konkurencyjne tylko z powodu
7
ruchów kursów walutowych. Takiej sytuacji ma zapobiegać ERM II, którego zadaniem jest
ograniczenie zmian kursów. Kolejnym powodem istnienia ERM II jest wymóg, który mówi, że:
przed wprowadzeniem euro waluta państwa objętego derogacją uczestniczyła w mechanizmie
kursów walut, zachowując stabilny kurs swojej waluty. System ten jednakże stracił prawo bytu po
wprowadzeniu euro. (Kaźmierczak, 2008).
Uczestnictwo w systemie ERM II jest dobrowolne, jednakże, jak wspomniano wcześniej,
przed wprowadzeniem euro uczestnictwo jest obowiązkowe. Państwo, które przygotowuje się do
wprowadzenia euro powinno włączyć swoją walutę do ERM II przynajmniej na dwa lata. W tym
czasie kurs waluty powinien być stabilny, a w szczególności powinien unikać deprecjacji.
Włączenie waluty do ERM II polega na ustaleniu jej kursu centralnego wobec euro oraz zakresu
dopuszczalnych wahań wokół wyznaczonego kursu. Wysokość kursu centralnego i szerokość
pasma wahań jest ustalana wspólnie przez ministrów finansów państw strefy euro, prezesa EBC
oraz ministrów finansów i prezesów banków centralnych państw uczestniczących w ERM II.
Decyzja podejmowana jest przy udziale Komisji Europejskiej oraz przedstawicieli państw UE,
które nie uczestniczą w ERM II. (Kaźmierczak, 2008).
5. Przypadek Szwecji, Danii i Wielkiej Brytanii
Szwecja, Dania i Wielka Brytania podjęły decyzję w drodze referendalnej o nie wchodzenie
do strefy euro chcąc między innymi zachować własną walutę i było to motywowane między
strachem przed gorszą koniunkturą gospodarczą spowodowaną decyzjami kierowniczymi, które są
podejmowane po za terytorium tych krajów. (Pronobis, 2008).
W referendum zorganizowanym w Szwecji w 2003 roku przy frekwencji 81% za
wprowadzeniem euro było 41% Szwedów a przeciw zagłosowało 56% Szwedów. Powodami były
m.in.: utrzymanie niezależnego banku centralnego a także podtrzymanie modelu państwa
opiekuńczego. Od 2009 roku jest obserwowany rosnąca ilość zwolenników wprowadzenia wspólnej
waluty, czyli 37% w listopadzie 2004 roku do 44% w grudniu 2009 roku. (Kuziemska, 2014).
Z kolei naród duński powściągliwie podchodzi do zmian. Rezygnację z waluty narodowej
postrzega się jako utratę ważnego atrybutu suwerenności państwa. Europejski Bank Centralny
postrzega się tutaj jako instytucję niestabliną i podatną na kryzysy. Ma to podłoże historyczne –
rozpad Skandynawskiej Unii Monetarnej w 1872 roku, którą Dania współtworzyła razem ze
Szwecją i Norwegią. Główni partnerzy handlowi Danii również są po za strefą euro, to tylko
umacnia ten pogląd. Duńczykom nie opłaca wchodzić do strefy euro, ze względu na wysoko
poziom PKB per capita na jednego mieszkańca, bo stracili by na tym. Dania obecnie jako jedyny
kraj uczestniczy w systemie ERM II nie planując wchodzić do strefy euro. (Kuziemska, 2014).
8
Sytuacja w Wielkiej Brytania jest jeszcze bardziej skomplikowana w dobie chęci
opuszczenia przez ten kraj Unii Europejskiej. Przeważają tym kraju względy historyczne m. in.:
przywiązanie Brytyjczyków do funta jako symbolu dziewietnostowiecznej potęgi gospodarczej i
politycznej. Awersja do sztywnego kursu walutowego, postrzegana jako zachęta do spekulacji
walutowych i również nie ma zgody na kształt przyłączenia się do federalnego państwa
europejskiego, nie kierowanego u nich. Argumenty mają charakter kulturowo – historyczny a nie
ekonomiczny. (Kuziemska 2014).
Teoria optymalnych obszarów walutowych opisana przez R.A. Mundella stała się zalążkiem
dyskusji na temat nowego etapu jednoczenia się Europy – unii monetarnej. Traktat z Maastricht
(1992) wprowadza po raz pierwszy wytyczne na podstawie których powstanie unii monetarnej staje
się realne. Pakt Stabilności i Wzrostu dał prawne podstawy do dyscyplinowania krajów, które
niechciały się stosować do zaleceń Komisji Europejskiej a z kolei system ERM II jest ostanim i
najbardziej emocjonującym etapem przed wprowadzeniem euro. Te etapy wprowadzania euro w
życie zaczęły się w 1999 wraz z wprowadzeniem waluty ECU w 1999 roku i ostatecznie w formie
gotówkowej wprowadzeniem w Europie euro 1 stycznia 2002 roku.
III. Wprowadzenie wspólnej waluty. Kolejne etapy rozszerzenia strefy euro.
1. Waluta ECU – rok 1999
Waluta ECU czyli European Currency Unit, została wprowadzona w 1979 roku. ECU nie
była samodzielną walutą, a jedynie jednostką złożoną z tzw. koszyka walutowego. ECU służyła
więc do wyznaczania kursów walut należących do systemu, wyrażała należności i wszelkie
zobowiązania banków centralnych, jak też była środkiem obrachunkowym i płatniczym w
operacjach międzybankowych oraz środkiem służącym gromadzeniu rezerw walutowych. Z tego
niematerialnego pieniądza korzystały przede wszystkim duże banki i przedsiębiorstwa, ale także
obywatele państw członkowskich, którzy mogli korzystać z czeków wystawionych w ECU. Ten
bezgotówkowy środek rozliczeniowy rozstał zastąpiony w 2002 roku wspólną walutą euro - € .
(Oręziak, 2003).
9
2. Przełomowy rok 2002
Tak jak wspomniano wyżej waluta euro od 1999 roku funkcjonowała w formie
bezgotówkowej waluta ECU w Finlandii, Niemczech, Holandii, Belgii, Luksemburgu, Irlandii,
Austrii, Francji, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii, a od 2001 roku również w Grecji. 1 stycznia 2002
roku w tych 12-tu krajach zaczyna obowiązywać w formie gotówkowej wspólna waluta europejska
– euro, jako jedno z najważniejszych wydarzeń w przełomu XX/XXI wieku. Była to największa w
dziejach wymiana pieniądza, w której obok sektora bankowego wzięły udział firmy konwojujące,
placówki detaliczne, banki krajowe oraz wszyscy mieszkańcy tych krajów. Przygotowania do
wymiany były operacją na wielką skalę. W celu uniknięcia zatorów w cyklu dystrybucyjnym
gotówkę euro dostarczano do banków i placówek detalicznych od września 2001 r. Dzięki temu
banknoty i monety euro były powszechnie dostępne we wszystkich sektorach już w pierwszych
dniach 2002 roku. Po okresie równoległego obiegu (trwającego w niektórych krajach nawet dwa
miesiące – tzw. scenariusz madrycki), kiedy można było dokonywać płatności zarówno w euro, jak
i w walutach krajowych, 1 marca 2002 r. euro stało się jedynym prawnym środkiem płatniczym w
strefie euro. Do tego czasu z obiegu wycofano ponad 6 miliardów krajowych banknotów i prawie
30 miliardów monet. (Glibowska, Pawełczyk, Szczęś, Żogała, 2003).
3. Funkcjonowanie Europejskiego Banku Centralnego
Wspomniany wcześniej Traktat z Maastricht powołał do życia dwa ciała: EBC i ESBC, czyli
Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych. Traktat nadawał tym ciałom
różny statut. Europejski System Banków Centralnym składa się z EBC i pozostałych banków
centralnych członków UE spoza strefy euro. ESBC nie posiada osobowości prawnej, które mają
natomiast jego elementy składowe. Europejski Bank Centralny decyduje o sposobie reprezentacji
ESBC w ramach współpracy międzynarodowej, zapewnia również realizację jego zadań i może w
związku z tym przekazywać niektóre zadania krajowych bankom centralnym. (Kokszczyński,
2014).
W odróżnieniu od ESBC Europejski Bank Centralny posiada osobowość prawną, jest
jednym z najważniejszych organów prawnych UE obok Komisji Europejskiej, Parlamentu
Europejskiego i Rady Europejskiej. Został założony w 1998 roku, jako poprzednik Europejskiego
Instytutu Walutowego. Jego siedziba znajduje się we Frankfurcie nad Menem. Podstawowym celem
10
działalność EBC (ESBC również) jest utrzymywanie stabilności cen. Jeśli ten cel nie jest zagrożony
to EBC ma wspierać ogólne polityki gospodarcze we Wspólnocie zmierzające do osiągnięcia jej
celów. Traktatowe cele to EBC to m. in.: popieranie postępu gospodarczego i społecznego oraz
wysokiego poziomu zatrudnienia, doprowadzenie do zrównoważonego i rozwoju, umocnienie
gospodarczej spójności i również utworzenie unii gospodarczej i walutowej. (Janus, 2015).
Europejski Bank Centralny jest organem niezależnym nie wielu płaszczyznach.
Niezależność finansowa dostrzegalna jest w rozdzielności finansów EBC i finansów Unii
Europejskiej. EBC dysponuje też własnym budżetem. Kapitałem, jaki jest w dyspozycji EBC, są
środki wniesione i opłacone przez krajowe banki centralne strefy euro. Niezależność funkcjonalna
oznacza, że Eurosystem (EBC, ESBC) jest w swoim działaniu niezależny. EBC ma przyznane
wszelkie instrumenty i kompetencje, które są niezbędne do sprawnego prowadzenia polityki
pieniężnej. Niezależność personalna uwidacznia się w długości kadencji prezesów krajowych
banków centralnych, trwającej minimalnie 5 lat. Członkowie zarządu EBC mogą piastować swoje
stanowiska przez 8 lat i nie mają możliwości wyboru na kolejną kadencję. W przypadku poważnego
uchybienia lub niezdolności do wykonywania obowiązków prezesi krajowych banków centralnych i
członkowie zarządu mogą być odwołani ze stanowiska. (Janus, 2015).
Władza EBC dzieli się na: zarzą, Radę Prezesów i Radę Ogólną. Każde z tych organów jest
jednocześnie władzą EBC, ESBC i Eurosystemu. W skład Rady Prezesów wchodzi sześciu
członków zarządu EBC oraz prezesi krajowych banków centralnych należących do Eurosystemu, a
więc banków krajów, które przyjęły euro. Obecnie Rada Prezesów obejmuje 22 członków.
Kompetencje Rady Prezesów dotyczą przede wszystkim ustalania i realizacji polityki pieniężnej, a
więc wyznaczanie podstawowych stóp procentowych i stopy rezerwy obowiązkowej. Decyzje
podejmuje również w obszarach: wielkość emisji banknotów i monet euro. Drugim organem
decyzyjnym EBC jest zarząd, który podejmuje decyzje operacyjne i odpowiada za wszelkie bieżące
sprawy EBC. W jego skład wchodzi prezes, wiceprezes i czterech członków zarządu, są mianowani
przez Radę Europejską. Rada Ogólna to prezes i wiceprezes EBC a także prezesi wszystkim baków
centralnych całej UE w tym Polski, nienależącej obecnie do strefy euro. Jej podstawowe obowiązki
to przygotowaniami tych do wejścia do eurozony. Rada opiniuje stan tych przygotowań
przedstawiany w raportach o konwergencji i funkcjonowaniu systemu ERM II. (Kokszczyński,
2014).
4. Kolejne etapy rozszerzenia strefy euro
4.1. Słowenia – rok 2007
11
Słowenia jest krajem, który jako pierwszy wchodzi do strefy euro z krajów przyjętych do
Unii 1 maja 2004 roku, dokonuje tego 3 lata po akcesji. Dla obywateli tej byłej republiki
jugosłowiańskiej oznacza to wprowadzenie do obiegu nowej waluty. Euro zajęło miejsce
słoweńskiego tolara, który istniał krótko, bo tylko 26 lat - od czasu pierwszego rozpadu dawnej
Jugosławii w 1991 roku i przez wiele lat był symbolem niezawisłości i suwerenności byłej republiki
jugosłowianskiej. Do czternastu dni po pojawiu się euro na rynku słoweński były możliwe
transakcje gotówkowe za pośrednictwem euro i tolara. Spowodowało to że po 10 stycznia 2007
roku już 80% Słoweńców posługiwała się euro. (Kmiecik, 2015).
4.2. Malta i Cypr – rok 2008
Rok dwa kolejne kraje wchodzą do strefy euro, tym razem to dwa małe kraje z południa
Europy. Oba państwa opracowały krajowe scenariusze przyjmowania nowej waluty. Pierwszy
„Krajowy plan wprowadzania euro – od funta do euro” został zatwierdzony przez Radę Ministrów
Cypru w dniu 13 lipca 2006 r. W czerwcu 2007 r. minister finansów Cypru oraz gubernator
Cenralnego Banku Cypru przyjęli zrewidowaną wersję dokumentu. Zawarto w nim m.in.
informacje na temat ram prawnych i instytucjonalnych tego procesu, strategii komunikacyjnej oraz
przygotowań sektora publicznego i prywatnego. Dodatkowo w październiku 2007 r. CBC
zatwierdził zaktualizowaną wersję planu wymiany waluty krajowej. Określił on takie kwestie jak:
pozyskanie i dystrybucja banknotów i monet euro, wymiana i wycofywanie funtów cypryjskich
oraz środki bezpieczeństwa. (Górska, Siemaszko, Szymczyk, Wyganowska, 2008).
Malta przygotowała cztery kolejne wersje planu wprowadzania euro. Wstępny scenariusz
został opublikowany przez Krajowy Komitet ds. Wymiany Waluty w styczniu 2006 r. Kolejne dwie
aktualizacje – odpowiednio w czerwcu 2006 r. oraz lutym 2007 r. Ostateczny (czwarty) plan,
stanowiący przegląd najważniejszych aspektów związanych z procesem przyjmowania euro,
zatwierdzono w lipcu 2007 r. Określił on szczegóły strategii wprowadzania nowej waluty (część
dotyczącą wprowadzania euro gotówkowego przygotował Centralny Bank Malty we współpracy ze
Zrzeszeniem Banków na Malcie), w tym techniczne przygotowania poszczególnych sektorów,
kampanię informacyjną oraz działania edukacyjne i szkoleniowe.(Górska, Siemaszko, Szymczyk,
Wyganowska, 2008).
Zgodnie z informacją EBC, już 2 stycznia 2008 r. udział banknotów euro w całości
banknotów znajdujących się w obiegu na Cyprze i Malcie przekroczył 50 %. Jak wynika z badań
Eurobarometru tego dnia 28% płatności gotówkowych na Cyprze oraz 36% na Malcie była
realizowana w euro, natomiast detaliści wydawali resztę w nowej walucie w przypadku 92% (Cypr)
i 91% (Malta) wszystkich dokonywanych transakcji. W pierwszych dniach nowego roku niektórzy
12
sprzedawcy odnotowali niedobory gotówki, ponieważ mieszkańcy wysp, w obawie przed kolejkami
w bankach, wykorzystywali sklepy, aby pozbyć się dotychczasowej waluty. (Górska, Siemaszko,
Szymczyk, Wyganowska, 2008).
4.3. Słowacja – rok 2009
Słowacja swoje przygowania wejścia do strefy euro rozpoczęłą jeszcze przed przystąpienie
do Unii Europejskiej. Rząd słowacki podpisał 16 lipca 2003 roku Strategię wprowadzenia euro w
Republice Słowackiej. Została ona przygowana przez Narodowy Bank Słowacji oraz Ministerstwo
Finansów. Wynikało z niej, że korzyści będą przeważać nad kosztami i dlatego państwo powinno
dążyć do wprowadzenia nowej waluty jak najszybciej. Następnie 8 września 2004 roku rząd
podpisał specyfikację strategii wprowadznia euro. Plan został opracowany przez MF i NBS, który
przyjął 6 lipca 2005 roku, a później był kilka razy uaktualniany. Krajowym koordynatorem
wprowadzenia euro był minister finansów. Swój skład w opracowaniu planu miały także inne
ministerstwa. Wprowadzenie euro na Słowacji odbyło się wg. scenariusza “big bang” czyli z dniem
1 stycznia 2009 roku euro zostało wprowadzone do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego. Nie
było okresu przejściowego. Umożliwiło to sprawną wymianę waluty, a także zmniejszyć koszty jej
wprowadzenia. Ten scenariusz został poprzedzony w Słowenii, na Malce i na Cyprze. Jeśli chodzi o
pozostałe pierwsze 12 państw one zastosowały scenariusz madrycki, ze względu na dużą liczbę
państw – od 1999 euro było w obrocie bezgotówkowym a w 2002 roku w obrocie gotówkowym.
(Kmiecik, 2015).
4.4. Estonia – rok 2011
Swoje przygotowania Estonia rozpoczęła bardzo szybko, już przed wejściem do UE czyli 15
stycznia 2004 roku. Rząd Estonii chciał początkowo wejść do strefy euro w 2007 roku. Był wtedy
podpisany dokument “mapy drogowej” określający wszystkie szczegóły wprowadzenia euro w tym
kraju i szczegóły kampanii informacyjnej wśród Estończyków. Estonia podjęła decyzję, że euro
zostanie wprowadzone od razu wprowadzone do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego. Od 1
stycznia do 15 stycznia 2011 obowiązywał okres przejściowy kiedy można było płacić i koroną
estońską i euro. Cały proces przeszedł bardzo sprawnie. Od 15 stycznia 2011 wszystkie bankomaty
wypłacały już tylko walutę europejską. Po 15 stycznia 2011 roku 95% Estończyków używała już
euro. (Kmiecik, 2015).
4.5. Łotwa – rok 2014
13
Ustawa dotycząca wprowadzenia euro została przyjęta przez parlament łotewski na
początku 2013 roku. Opisywała ona dokładne aspekty zmiany waluty. Należało zapewnić ciągłość
umów i porozumień na szczeblu krajowym aby nie zostały unieważnione. Ustalono że mogą one
być przeliczane według kursu przyjętego oraz zaokrągląć go zgodnie z przepisami. Od 1
października 2013 roku wprowadzono podwójne cenniki, wprowadziło to konsternację w
łotewskim społeczeństwie, szczególnie wśród osób starszych. Wprowadzenie euro na Łotwie nie
odbyło się tak sprawnie jak w Estonii. Miały miejsce: konsternacja społeczna, nie kończące się
kłótnie w parlamencie tego kraju, cześć przedsiębiorców łotweskich sztucznie zawyżała ceny po
wprowadzeniu euro. (Żak, 2014).
4.6. Litwa – rok 2015
Litwa początkowo chciała przystąpić do strefy w 2007 roku, lecz Komisja Europejska w
swoim raporcie z tegoż roku postanowiła że ten kraj pozostanie jeszcze objęty derogacją. Parlament
litweski 17 kwietnia 2014 przyjął ustawę odnoście wprowadzenia euro, w której znalazły się m. in.:
zapisy o ciągłości umów, wymiany i wycofania waluty litweskiej z obiegu, płatności
bezgotówkowych i podawania cen w dwóch walutach. Tutaj również euro pojawiło się według
scenariusza “big bang”, czyli od razu w obiegu gotówkowym i bezgotówkowym. Między 1 a 15
stycznia 2015 roku występował okres przejściowy płatności w obu walutach. Po 15 stycznia
występowała w obrocie tylko waluta europejska. Od 1 stycznia 2015 wszystkie bankomaty na
Litwie wypłacały banknoty euro o najwyższym nominale 50 € , ponieważ miało to działanie
ukrucić problemy z wydawaniem reszty i z działalnością przestępczą. Rząd Litwy również walczy z
nieuczyciwymi przedsiębiorcami, chcącymi wykorzystać wprowadzenie euro do zawyżania cen. Od
23 sierpnie 2014 roku do 1 stycznia 2016 roku na Litwie funkcjonowała podwójna cena w handlu.
(Binek, 2015).
14
Obraz 1: Strefa euro w 2002 roku. (Kraje w kolorze pomarańczowym).
źródło: http://www.currencymuseum.net/eu.htm
Obraz 2: Mapa strefy euro – stan na rok 2016
(1 - kraje strefy euro – kolor ciemnoniebieski)
(2 - kraje UE bez euro – kolor szary)
(3- kraje spoza UE z euro – kolor jasnoniebieski)
15
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa_euro#/media/File:Eurozone.svg
Obecnie (2016) strefy euro obejmuje dziewiętnastu członków, w tym siedem krajów, które
weszły do strefy euro po 2002 roku. Nie zawsze to wprowadzenie odbyło się bez problemów, jak w
przypadku Łotwy i Litwy. Większość krajów eurolandu sprostała wymaganiom stawianych przez
Unię. Obecnie Grecja jest głównym problemem strefy euro. Strefa euro nie mogłaby funkcjonować
przez bez centralnego organu zarządzającego – Europejskiego Banku Centralnego. Teraz autor
rozważy potencjalną możliwość wejścia Polski do strefy euro.
IV. Perspektywy dla Polski
1. Wymiana handlowa między Polską a strefą euro
Handel i często towarzyszące mu inwestycje bezpośrednie zapewniają transfer wiedzy oraz
zasobów niematerialnych na skutek efektów uczenia się i naśladownictwa. Dzięki temu
przedsiębiorstwa krajowe stają się efektywniejsze i zdolne do podjęcia międzynarodowej
konkurencji w ramach strefy euro. Zwiększenie otwartości gospodarki na handel i inwestycje
zagraniczne a przez to do postępu więdzy, technologii oraz lepszych metod zarządzania. Powinno to
sprzyjać konwergencji dochodów i większej korelacji cykli koniunkturalnych dzięki wzajemnym
powiązaniom handlowym. Z powyższych względów intesyfikacja wymiany handlowej jest
uważana za jeden z najważniejszych skutków przyjęcia wspólnej waluty. Wzrost handlu
zagranicznego może nastąpić w wyniku redukcji kosztów transakcyjnych, likwidacji ryzyka wahań
nominalnego kursu walutowego, a także wzrostu ogólnej stabilności makroekonomicznej. Przyjęcie
euro w dłuższym okresie powinno również ujawnić pozytywny efekt zwiększonej konkurencji i
większej przejrzystości cen. (Bednarczyk, Przybylska – Kapuścińska, 2012).
2. Wpływ euro na wymianą handlową w Europie i w Polsce
Eliminacja ryzyka kursowego ma dla eksporterów i importerów tym większe znaczenie im
bardziej gopodarka danego kraje uzależniona jest od wymiany międzynarodowej. Stabilność kursu
16
walutowego eliminuje niepewność podmiotów gospodarczych związanych ze zmiennością
przychodów wywołaną bezpośrednio wahaniami kursu, a w wymiarze makroekonomicznym
zwiększa stabilność cen dóbr importowanych. Dlatego kraje o dużym stopniu otwartości są bardziej
predysponowane do usztywnienia kursu niż gospodarki zamknięte. (Pronobis, 2008).
Komisja Europejska w raporcie podsumowującym 10-lecie funkcjowania eurozony
wskzauje, że wpływ euro na handel wewnętrzny mieści się w przedziale 5 – 15%. Kompleksowy
przegląd literatury i dotychczasowych badań w tym zakresie wskazuje, że wpływ euro wynosi
około 5%. Nie brak jednak opinii które sugerują, że euro miało mniejszy wpływ na wzrost
wzajemnego handlu o 2-3%. Badacze problemu podkreślają jednocześnie, że efektów tych nie
można bagatelizować, gdyż mają one charakter kumulatywny i należy je oceniać w długim okresie.
Wyniki badań wskazują, że w ciągu dotychczasowych 10 lat funkcjonowania strefy euro wpływ
wspólnej waluty na handel okazał się mniejszy niż oddziaływanie innych czynników, miało to kilka
przyczyn. Na skutek stabilizacji kursów w ramach systemów ERM i później ERM II kraje strefy
euro nie doświadczyły znacznych ich wahań od połowy lat 90-tych. Wobec tego eliminacja ryzyka
kursowego wraz z pojawieniem się euro nie przyniosła znacznych korzyści. Do momentu
utworzenia strefy euro kraje te przeszły przez etapy integracji gospodarczej w ramach strefy
wolnego handlu, unii celnej i wspólnego rynku. Doprowadziło to do wcześniejszego ujawnienia się
efektów kreacji handlu. Wprowadzenie euro zbiegło się z kulminacją, a następnie załamaniem
cyklu koniunkturalnego w całej gospodarce światowej, co tradycyjnie zmniejsza stopień otwartości
gospodarek. Na skutek wzrostu cen surowców i szerszego włączenia się w międzynarodowy handel
krajów o niskich kosztach pracy, w strefie euro następował szybszy wzrost wymiany handlowej –
głównie importu – z krajami trzeciego świata. Tendencje te od 2002 roku wspierała również
aprecjacja euro w kategoriach nominalnych i realnych. Tych wszystkich analiz ekonomicznych
Polska jako przyszły członek strefy euro nie może bagatelizować. (Raport na temat pełnego
uczestnictwa, NBP, 2013).
3. Inwestycje, wzrost gospodarczy i dobrobyt a przystąpienie do strefy euro
Inwestycje oddziałują na wzrost produktu krajowego, gdyż są jednym z elementów
globalnego popytu. Jednocześnie wpływ inwestycji na dochód narodowy jest znacznie silniejszy niż
wpływ wydatków konsumpcyjncych czy rządowych, gdyż inwestycje tworzą zasób kapitału w
gospodarce, od którego zależy jej potencjał produkcyjny. Analizy teoretyczne i empiryczne
potwierdzają, że akumulacja kapitału jest koniecznym warunkiem zapewnienia trwałego i
szybkiego wzrostu gospodarczego. Z doświadczeń wszystkich krajów, które w swojej historii
kilkunasto- lub kilkudziesięcioletnie okresy wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego, wynika że
17
był on możliwy dzięki znaczym udziałowm inwestycji w PKB. (Raport na temat pełnego
uczestnictwa, NBP, 2013).
Dotychczasowe analizy ekonomiczne nie rozstrzygają , czy utworzenie strefu euro w
pozytywny sposób się przełożyło na wzrost gospodarczy państw członkowskich. Z jednej strony
wynika to wciąż z niedługiego okresu funkcjonowania wspólnego obszaru walutowego, przez co
ograniczona jest ilość obserwacji. Z drugiej strony, wzrost gospodarczy jest uwarunkowany
wieloma czynnikami, z których bardzo trudno wyodrębnić efekt przyjęcia wspólnej waluty. Wzrost
gospodarczy powiązany jest ze zwiększeniem dobrobytu. W świetle przeprowadzonych analiz
wzrost dobrobytu może być pochodną zarówno wyższych dochodów rozporządzalnych,
podążających za wzrostem PKB, jak i niższego, w porównaniu ze scenariuszem niewstępowania do
strefy euro, poziom cen konsumpcyjnych wskutek zwiększenia przejrzystości cen i redukcji
kosztów wymiany handlowej. Jeżeli przewidywania te znajdą odzwierciedlenie w rzeczywistości to
w konsekwencji może wzrosnąć konsumpcja gospodarstw domowych. Istotnie przeprowadzone
badania wpływu przystąpienia do strefy euro na wysokość dochodów poszczególnych grup
społecznych w stosunku do scenariusza bazowego – nieprzyjęcia wspólnej waluty. Jednocześnie
wyniki dosyć jednoznacznie sugerują, że realny zwrost gospodarstw niezamożnych powinien być
wyższy niż w grupie gospodarstw zamożniejszych. Te ostatnie większą część dochodów czerpią z
tytułu posiadanego kapitału, którego cena po przystąpieniu do strefy euro spadnie. Obniżenie stopy
zysków od kapitału w mniejszym stopniu odczują tymczasem gospodarstwa domowe o niższych
dochodach. Oprócz Polski takie kraje jak Portugalia, Grecja, Łotwa, Litwa, Rumunia – występuje
zjawisko rosnących dysproporcji społecznych. Wraz z większym wzrostem PKB powiększa się
przepaść między bogatymi a biednymi. Ten problem w najbliższej przyszłości powinien być
mocniej badany przez instytucje Unii Europejskiej. (Oręziak, 2005).
4. Perspektywy akcesji Polski do obszaru wspólnej waluty
Wspólny obszar walutowy nie gwarantuje Polsce płynnego finansowania, mimo
podobieństw jakie są wykazywane w stosunku do innych krajów strefy euro. Na podstawie analiz z
okresu kryzysu, który dotknął także segmenty gospodarki odnotowano, że jedną z bardziej
niebezpiecznych objaw jest utrzymanie równego poziomu konkurencyjności, który jest
odpowiedzialny za zapobieganie nierównowag makroekonomicznych. Nierównowagi te są
szczególnie ważne w zakresie elastyczności na rynku produktów oraz rynku pracy. (Raport na temat
pełnego uczestnictwa, NBP, 2013).
Najważniejsza jest teraz data wejścia Polski do ERM II, poprzedzona dwuletnim
powiązaniem krajowej waluty w mechanizmie ERM II, który pokaże czy dany kraj jest zdolny do
18
przyłączenia się do strefy euro i zachowania konkurencyjności gospodarki. Skutki kryzysu będą
bowiem w znacznym stopniu wpływać na możliwości realizacji przez Polskę wszystkich kryteriów
konwergencji w czasie przebywania w ERM II. Aktualnie wydaje się więc, że chociaż udział w III
etapie UGW tworzy cel integracyjny polskiego członkostwa w UE, jego termin i konsekwencje są
coraz bardziej trudniejsze do określenia niż w latach poprzednich. (Kaźmierczak, 2008).
V. Zakończenie
Przed Polską stoi trudne zadanie jakim jest wprowadzenie waluty euro. Państwo
zobowiązało się do tego wchodząc do Unii Europejskiej, zgodnie z art.3 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej. Zadaniem państwa jest sprostać wymaganiom konwergencji i utrzymać poziomy
makroekonomiczne na wymaganym poziomie. Na przykładzie wybranych państw można
zauważyć, że wymienione kraje dużo wcześniej zaczeły prowadzić przygotowania do przystąpienia
do unii walutowej. Ważne było, aby rozwiać wszelkie wątpliwości co do nowej waluty oraz
poinformować społeczeństwo o procesie wdrażania euro. Na początku nie wszyscy popierali nową
walutę, za to pod koniec prawie całe społeczeństwa były za. Pozwoliło to na sprawne
przeprowadzenie zmiany waluty. Mając możliwość przyjrzenia się procesowi wprowadzania euro w
opisanych krajach. Polska może wykorzystać sprawdzone metody lub je ulepszyć. Przede
wszystkim nie można zapomnieć o edukacji społeczeństwa i dostarczaniu mu rzetelnych i
obiektywnych wiadomości. Dzięki temu będzie można uniknąć obwiniania nowej waluty m. in. że
spowodowała wzrost inflacji. Przedsiębiorcy będą mogli liczyć na pomoc Unii Europejskiej, która
mogłaby dofinansować eurotransformację oraz na państwo., któte mogłoby udzielać ulg
podatkowych. Ważne jest zapewnienie obywateli, że ceny będą podlegać ścisłej kontroli, by każdy
sprzedawca przeliczał je po ustalonym kursie. Również media powinny być przychylne i nie
straszyć obywateli. Czy euro okaże się przyczynkiem do rozwoju Polski w najbliższej przyszłości –
przekonamy się.
Obecnie w Polsce jest obserwowany wzrost opinii eurosceptycznych i co za tym idzie
zwiększenie się ilości osób przeciwnych wejściu Polski do strefy euro. Obecny rząd nie przedstawił
do tej pory rzadnych ewentualnych działań w tej materii. Projekt Poski jak kraju strefy euro musi
zatem poczekać na lepszy czas.
19
VI. Bibliografia
1. Bednarczyk J., Przybylska – Kapuścińska W.: Perspektywy akcesji Polski do strefy euro w:
Rozdział 3.4. Polityka finansowa w dobie kryzysu integracji europejskiej w: Dostosowanie polityki
fiskalnej Polski do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej, Wydawnictwo CeDeWu Sp. z
o.o., Warszawa, 2012, ISBN 978-83-7556-529-4, s. 301-304,
2. Binek Z.: Polska w strefie euro w: Rozdział 5: Proces wprowadznia waluty euro na Litwie,
Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, 2015, ISBN 978-83-7842195-5, s. 98-106,
3. Glibowska M., Pawełczyk B., Szczęś M., Żogała M.: Przebieg procesu wprowadzania
banknotów i monet euro w państwach Unii Gospodarczej i Walutowej w: Najważniejsze aspekty
procesu wprowadzania euro do obiegu, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2003, s. 25-39,
4. Górska A., Siemaszko M., Szymczyk Ł., Wyganowska H.: Doświadczenia Cypru i Malty
związane z zamianą walut krajowych na euro w: Ekonomiczne aspekty procesu zamiany walut,
Departament Zagraniczny Narodowego Banku Polskiego, 2008,
5. Janus J.: Przyszły instytucjonalny kształt strefy euro w: Zmiany struktury instytucjonalnej strefy
euro a skuteczność polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego, Redakcja naukowa
Andrzej Wojtyna, Wydawnictow Naukowe PWN, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków,
2015, ISBN 978-83-01-18411-7, s. 123-142,
6. Kaźmierczak A.: Polska w strefie euro, szanse i zagrożenia w: Dylematy integracji Polski ze
20
strefą euro, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Zarządzania i Finansów, Katedra
Finansów, Redaktor naukowy Janusz Ostaszewski, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7378-346-1, s.
229-235,
7. Kokoszczyński R.: Europejski Bank Centralny w: Mechanizmy funkcjonowanie strefy euro,
Narodowy Bank Polski, Wydanie V, Warszawa, ISBN 978-83-932138-0-1s. 67-88,
8. Kmiecik B.: Doświadczenia wybranych państw strefy euro w procesie wdrażania nowej waluty
w: Przygotowania państw do wejścia do strefy euro, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra,
2015,
9. Kuziemska K.: Perspektywy integracji walutowej w Europie, w: Mechanizmy funkcjonowania
strefy euro, Narodowy Bank Polski, Wydanie V, Warszawa, 2014, ISBN 978-83-932138-0-1, s. 243257,
10. Lutkowski K.: Od złotego do euro – źródła obaw i nadziei w: Jakie cechy świadczą o spełnieniu
kryteriów OOW w tradycyjnym i nowszym ujęciu ?, Wydawnictwo Twigger, Warszawa, 2004, ISBN
83-88904-48-5, s. 15-20,
11. Oręziak L.: Euro – Nowy pieniądz w: ECU, integracja walutowa do 1999 roku, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 2003, ISBN 83-01-13942-0, s. 21-23,
12. Oręziak L.: Polska w strefie euro w: Ocena funkcjonowania strefy euro, Wydawnictwo Wyższej
Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań, 2005, ISBN 83-7205-213-1, s. 17-23.,
13. Pronobis M.: Polska przed akcesją do strefy euro – stan przygotowania gospodarki w:
Podstawowe problemy i możliwości ich rozwiązania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 2008,
ISBN 978-83-255-0262-1, s. 129-154,
14. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unni
gospodarczej i walutowej, w: Korzyści i szanse, Zespół analityków NBP, Narodowy Bank Polski,
2013, s. 91-148,
15. Skiba L.: Polityka fiskalna w unii walutowej, w: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro,
Narodowy Bank Polski, Wydanie V, Warszawa, 2014, ISBN 978-83-932138-0-1, s. 136-157,
21
16. Tchorek G.: Teoretyczne podstawy integracji walutowej, w: Mechanizmy funkcjonowania strefy
euro, Narodowy Bank Polski, Wydanie V, Warszawa, 2014, ISBN 978-83-932138-0-1, s. 41-67,
17. Żak R.: Przygotowania Łotwy do członkowstwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia
związane w wprowadzeniem wspólnej waluty w: Rozdział 3: Praktyczne aspekty wprowadzenia euro
do obiegu; 3.5. Przebieg procesu wprowadzania euro do obiegu, Narodowy Bank Polski,
Warszawa, 2014, ISBN 978-83-932138-7-0, s. 65-67.
Obraz 1: Strefa euro w 2002: roku, http://www.currencymuseum.net/eu.htm
Obraz 2: Strefa euro – stan na rok 2016:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa_euro#/media/File:Eurozone.svg
22