Talarska rozdz.qxd

Talarska rozdz.qxd
12/8/09
15:07
Page 223
3.8. Wskazówki u∏atwiajàce piel´gnacj´ pacjentów/
/podopiecznych w ci´˝kim stanie zdrowia
El˝bieta Szwa∏kiewicz
Po zapoznaniu si´ z treÊcià rozdzia∏u uczàcy si´ powinien umieç:
1. Omówiç skutki zaniedbaƒ piel´gnacyjnych u osób ob∏o˝nie chorych.
2. Wymieniç podstawowe warunki niezb´dne do wykonywania zabiegów higienicznych u osób
ob∏o˝nie chorych.
3. Omówiç znaczenie dotyku i potrzeby intymnoÊci w trakcie wykonywania zabiegów higienicznych.
3.8.1. Higiena cia∏a
Opiekun medyczny podczas zaspokajania potrzeby czystoÊci cz´sto ma do czynienia ze zmianami w stanie zdrowia wymagajàcymi wprowadzenia zmian w technice
lub kolejnoÊci cz´Êciowego albo ca∏kowitego mycia cia∏a. Dotyczy to m.in. osób
unieruchomionych z trwa∏ymi deformacjami cia∏a, np. licznymi przykurczami, odczuwajàcych silne dolegliwoÊci bólowe, z przewlek∏ymi i rozleg∏ymi ranami, tak˝e
pooperacyjnymi, z opatrunkami gipsowymi, w trakcie tlenoterapii i z zaburzeniami
psychicznymi.
Toalet´ cia∏a u osób wymagajàcych szczególnego post´powania opiekun wykonuje na zalecenie piel´gniarki i pod jej nadzorem. U pacjentów b´dàcych w stanie
zagro˝enia ˝ycia lub wymagajàcych specjalistycznej piel´gnacji toalet´ wykonuje
piel´gniarka, a opiekun tylko jej pomaga. Czasem pierwszà cz´Êç toalety wykonuje opiekun, a pozosta∏à piel´gniarka. Wówczas niektóre ogólnie obowiàzujàce zasady, np. kolejnoÊç mycia, mogà ulec zmianie.
O czym powinien pami´taç opiekun
Osoby os∏abione chorobà podczas zabiegów higienicznych bardzo szybko si´ m´czà i szybko si´ wyzi´biajà oraz odczuwajà dyskomfort psychiczny, bardzo cz´sto
po∏àczony z silnym bólem.
W trakcie wykonywania toalety u pacjentów le˝àcych, wymagajàcych szczególnego post´powania piel´gnacyjnego, nale˝y uwzgl´dniaç nast´pujàce wskazówki:
z Plecy pacjenta le˝àcego w ∏ó˝ku myjemy, odwracajàc go na bok.
z Odwracamy pacjenta na bok po zdj´ciu pi˝amy po stronie, do której mamy dost´p. Pi˝am´ i poÊciel zabezpieczamy przed zalaniem, myjemy plecy oraz koƒczyn´ u pacjentów z przykurczami lub deformacjami nogi, do której mamy dost´p. Nast´pnie poprawiamy poÊciel, a je˝eli jest konieczna jej zmiana,
rolujemy jà pod pacjenta i podk∏adamy czystà poÊciel. Odwracamy pacjenta na
drugi bok i powtarzamy czynnoÊci higieniczne na drugiej po∏owie cia∏a.
223
Talarska rozdz.qxd
12/8/09
15:07
Page 224
Wszystkie niezb´dne czynnoÊci powinny byç wykonane tak, aby uniknàç wielokrotnego odwracania pacjenta (zmiany pozycji cia∏a).
z Po umyciu, a przed ubraniem pacjenta, nale˝y skontrolowaç stan jego skóry.
z Skór´ nale˝y wzmocniç w tych miejscach, na których spoczywa ci´˝ar cia∏a, stosujàc
delikatny masa˝ i wcierajàc talk lub specjalne kremy nat∏uszczajàce i uelastyczniajàce. Du˝à uwag´ zwracamy na okolice, w których skóra styka si´ ze skórà, a wi´c pod
pachami, pod piersiami i we wszystkich fa∏dach skóry. Szczególnà uwag´ nale˝y
zwróciç na okolice krocza i odbytu. Tu, po umyciu, stosujemy piel´gnacyjne preparaty ochronne, np. kremy nat∏uszczajàce stanowiàce barier´ dla wilgoci.
z Starannie myjemy i wycieramy przestrzenie mi´dzy palcami.
z Je˝eli skóra jest wysuszona, przy najdrobniejszych urazach grozi jej p´kanie.
W celu utrzymania w niej odpowiedniego poziomu wilgoci wskazane jest jej nat∏uszczanie. Polega ono na wykonywaniu delikatnego masa˝u z u˝yciem emulsji
lub kremu z lanolinà, oliwki lub kremu propolisowego. Nale˝y pami´taç, ˝e nat∏uszczaniu skóry nie mo˝e towarzyszyç jednoczesne oklepywanie talkiem.
z Przy skórze ju˝ podra˝nionej i sw´dzàcej w ogóle nie nale˝y stosowaç myd∏a, a jedynie ∏agodne Êrodki myjàce. Dost´pne sà ró˝norodne kosmetyki przeznaczone
do piel´gnacji skóry wra˝liwej, podatnej na dzia∏anie czynników dra˝niàcych.
Powinno si´ u˝ywaç preparatów myjàcych i piel´gnujàcych produkowanych
w zestawach przez t´ samà firm´ – zapobiegnie to stosowaniu produktów o ró˝nych sk∏adnikach chemicznych, wchodzàcych ze sobà w szkodliwe dla organizmu
interakcje. Nale˝y stosowaç preparaty oparte na Êrodkach naturalnych, najlepiej
pochodzenia roÊlinnego.
Wybierajàc preparaty, nale˝y pami´taç, ˝e b´dà one stosowane do piel´gnacji
skóry cz∏owieka chorego, która jest os∏abiona i bardziej wra˝liwa na dzia∏anie
Êrodków myjàco-piel´gnacyjnych, a tak˝e nara˝ona na d∏ugotrwa∏e oddzia∏ywanie
wielu czynników dra˝niàcych. Aby taka skóra prawid∏owo funkcjonowa∏a, nale˝y
jej dostarczyç substancji od˝ywczych, a zw∏aszcza NNKT (niezb´dnych nienasyconych kwasów t∏uszczowych) i witamin. Dlatego zalecane jest u˝ywanie kosmetyków, które oczyszczajà i jednoczeÊnie pozostawiajà na skórze cienkà warstw´
ochronnà, dzi´ki czemu staje si´ ona bardziej odporna na podra˝nienia.
3.8.2. Ârodki pomocnicze ch∏onàce mocz
Dost´pnoÊç ró˝nych Êrodków pomocniczych u∏atwia utrzymanie higieny cia∏a
u pacjentów niekontrolujàcych oddawania moczu. Najwa˝niejszymi z nich sà nowoczesne materia∏y ch∏onàce mocz. Mo˝na je dobraç w zale˝noÊci od stopnia nietrzymania moczu, a tak˝e wymiarów (obwodu podbrzusza) pacjenta.
O wyborze pieluchomajtek lub pieluchy anatomicznej powinny decydowaç takie cechy produktu, jak du˝a ch∏onnoÊç i zawartoÊç substancji wià˝àcej mocz, zabezpieczenia przed wyp∏ywaniem moczu z pieluchy, mo˝liwoÊç redukcji nieprzyjemnego zapachu i mo˝liwoÊç Êcis∏ego dopasowania do cia∏a. Du˝ym u∏atwieniem
dla opiekunów sprawujàcych opiek´ nad pacjentami/podopiecznymi z nietrzyma-
224
Talarska rozdz.qxd
12/8/09
15:07
Page 225
niem moczu jest mo˝liwoÊç korzystania z nadrukowanego na zewn´trznej stronie
pieluchomajtek specjalnego wskaênika wilgotnoÊci, który, rozmywajàc si´, informuje o koniecznoÊci jej zmiany. Wk∏ad ch∏onny powinien byç pokryty specjalnà
w∏ókninà, która dodatkowo odgranicza wch∏oni´ty mocz od skóry.
Przy znacznym (ci´˝kim) stopniu nietrzymania moczu najlepsze zabezpieczenie
dajà pieluchomajtki o du˝ej ch∏onnoÊci, szczególnie w czasie snu, gdy ÊwiadomoÊç
chorego jest znacznie ograniczona.
Przy znacznym stopniu nietrzymania moczu podczas dnia nale˝y:
z ∏ó˝ko lub fotel zabezpieczyç podk∏adem ch∏onàcym;
z u pacjentów z utrudnionym kontaktem, niemajàcych czucia i niekontrolujàcych
mikcji, za∏o˝yç pieluchomajtki;
z u pacjentów reagujàcych na parcie i zg∏aszajàcych potrzeb´ oddania moczu zastosowaç pieluch´ anatomicznà, która zabezpiecza w przypadku naglàcego parcia na mocz, a która jednoczeÊnie jest dyskretniejsza i taƒsza od pieluchomajtek.
Pieluch´ anatomicznà mocuje si´ na ciele pacjenta, zak∏adajàc na nià elastyczne, siatkowe majteczki podtrzymujàce lub zwyk∏e majtki.
Majtki i bielizn´ osobistà nale˝y zak∏adaç szwami na zewnàtrz, tak aby uniknàç ich
ucisku na cia∏o.
Pieluchomajtki i pieluchy anatomiczne mogà byç stosowane w przypadku Êrednio i znacznie nasilonego nietrzymania moczu, zarówno u osób prowadzàcych aktywny tryb ˝ycia, jak i ob∏o˝nie chorych.
Przy lekkim stopniu nietrzymania moczu i mo˝liwoÊci kontrolowania mi´Êni
zwieraczy oraz przy Êrednim stopniu nietrzymania moczu zak∏adamy wk∏adk´ urologicznà, która jest dyskretniejsza i taƒsza od pieluchy anatomicznej.
Wk∏adki urologiczne dla kobiet i m´˝czyzn sà dost´pne w kilku rozmiarach.
Dyskretne i ch∏onne, utrzymujà higien´ cia∏a i sà komfortowe w u˝yciu. Szeroki
pasek kleju zapewnia bezproblemowe i pewne mocowanie. Wk∏adki o wi´kszych
rozmiarach mo˝na dodatkowo mocowaç elastycznymi majtkami siatkowymi, które
zak∏ada si´ szwami na zewnàtrz.
Mo˝liwoÊç wyboru rodzaju produktu ch∏onàcego i stosowanie go w zale˝noÊci
od stopnia nietrzymania moczu i pory dnia przyczynia si´ do zmniejszenia kosztów
ponoszonych na zakup tych materia∏ów.
U osób z nietrzymaniem moczu znacznego stopnia, majàcych bardzo wra˝liwà,
przesuszonà skór´ ze sk∏onnoÊcià do podra˝nieƒ, a tak˝e u osób, u których wystàpi∏y powik∏ania odle˝ynowe, powinny byç stosowane tzw. pieluchomajtki oddychajàce. Ró˝nià si´ one od innych pieluchomajtek tym, ˝e zamiast folii ochronnej majà zastosowany specjalny laminat przepuszczajàcy powietrze.
WÊród materia∏ów sanitarnych, które u∏atwiajà piel´gnowanie osób z nietrzymaniem moczu, na uwag´ zas∏ugujà wk∏ady ch∏onne wykonane z pulpy celulozowej z jednej strony pokrytej mi´kkà w∏ókninà, a z drugiej folià chroniàcà przed zamoczeniem. Na rynku dost´pne sà tak˝e tzw. anatomiczne wk∏ady ch∏onne,
w których folia izolacyjna zosta∏a zastàpiona w∏ókninà. Przepuszczajà one wilgoç,
w zwiàzku z czym majà specyficzne zastosowanie, np. u osób, u których jest na sta∏e za∏o˝ony cewnik, a które cierpià na nietrzymanie stolca. Wk∏ad ch∏onny mo˝e
225
Talarska rozdz.qxd
12/8/09
15:07
Page 226
byç tak˝e wykorzystywany jako dodatkowa wk∏adka do pieluchomajtek, zwi´kszajàca ich ch∏onnoÊç.
Pieluchomajtki, pieluchy anatomiczne i wk∏adki urologiczne nak∏adamy od
przodu do ty∏u.
3.8.3. Zabezpieczenie bielizny poÊcielowej i fotela
W celu zabezpieczenia bielizny poÊcielowej i fotela nie mo˝na u˝ywaç podk∏adów
gumowych, foliowych bàdê z ceraty, lecz specjalnych podk∏adów ochronnych.
Wskazane jest stosowanie podk∏adów higienicznych. Mo˝na je kupiç w kilku
rozmiarach. Podk∏ady te wykonane sà z celulozy z jednej strony pokrytej folià zabezpieczajàcà ∏ó˝ko lub fotel przed zamoczeniem, a z drugiej mi´kkà w∏ókninà.
Komfort opieki bardzo poprawia fakt, ˝e folia ta ma w∏aÊciwoÊci antypoÊlizgowe.
Zapobiega to wysuwaniu si´ podk∏adu spod pacjenta lub zsuwaniu si´ pacjenta
w dó∏ ∏ó˝ka czy fotela.
3.8.4. Poszanowanie sfery intymnej
Zachowanie intymnoÊci podczas wykonywania czynnoÊci piel´gnacyjnych jest podstawowym obowiàzkiem opiekuna i oznakà poszanowania wobec osoby, nad którà
jest sprawowana opieka.
Wykonujàc czynnoÊci piel´gnacyjne u pacjenta le˝àcego w ∏ó˝ku, opiekun powinien:
z pukaç do drzwi przed ka˝dym wejÊciem do pokoju pacjenta;
z wyjaÊniç pacjentowi potrzeb´ i sposób wykonywania czynnoÊci piel´gnacyjnych;
z nie obna˝aç niepotrzebnie pacjenta, a podczas wykonywania toalety tak d∏ugo
zas∏aniaç obszary intymne, jak jest to mo˝liwe;
z chroniç cia∏o pacjenta przed oglàdaniem przez osoby trzecie lub do tego niepowo∏ane;
z nie dotykaç bez przyzwolenia rzeczy osobistych pacjenta;
z respektowaç indywidualne proÊby pacjenta dotyczàce ochrony sfery intymnej.
3.8.5. Profesjonalny dotyk
Osoba piel´gnujàca odzwierciedla dotykiem wykonywane czynnoÊci. R´ce osoby
piel´gnujàcej sà narz´dziem, za pomocà którego przekazuje ona okreÊlone wiadomoÊci podopiecznemu. D∏onie opiekuna mogà przekazywaç: poÊpiech, spokój,
ciep∏o, powierzchownoÊç, niepokój lub opanowanie.
Aby dotyk opiekuna mia∏ „profesjonalnà jakoÊç”, powinien byç:
z jednoznaczny, aby móg∏ zostaç wyraênie zinterpretowany;
z spokojny i pewny;
226
Talarska rozdz.qxd
12/8/09
15:07
Page 227
z jednostajny;
z wykonany p∏asko le˝àcà d∏onià.
Powierzchowny, szybki i niespokojny dotyk jest irytujàcy i mo˝e byç niekorzystnie odbierany przez pacjenta, a w skrajnych przypadkach prowadziç do reakcji
obronnych z jego strony (a nawet agresji). Dotyk w trakcie zabiegów higienicznych
jest wa˝nym elementem komunikacji niewerbalnej. Dotykiem wyra˝amy:
z
z
z
z
bliskoÊç i sympati´ (g∏askanie);
bezpieczeƒstwo (dotyk ∏agodzàcy);
zainteresowanie (powitanie, po˝egnanie);
szacunek (zrozumienie, dotyk pocieszajàcy).
3.8.6. Piel´gnacja stóp chorego na cukrzyc´
U osób chorujàcych na cukrzyc´ w wyniku d∏ugotrwa∏ego procesu chorobowego
(podwy˝szony poziom glikemii we krwi) dochodzi do:
z zmian w Êcianie drobnych naczyƒ, np. w siatkówce oka (pogorszenie wzroku, do
Êlepoty w∏àcznie);
z zwi´kszenia predyspozycji do bakteryjnych i grzybiczych zmian na skórze (czyraki mnogie, grzybica stóp);
z zwi´kszenia podatnoÊci na zaka˝enia nawet drobnych ran (owrzodzenia i stany
zapalne).
Piel´gnacja skóry u pacjentów/podopiecznych z cukrzycà jest bardzo wa˝na,
a szczególnie istotna jest systematyczna ocena stanu stóp, stanowiàca profilaktyk´
tzw. stopy cukrzycowej, której powik∏ania mogà skutkowaç amputacjà koƒczyny.
Opiekun poza codziennym myciem stóp pacjenta i kontrolowaniem stanu skóry
powinien:
z dbaç o to, aby pacjent nie nosi∏ zbyt obcis∏ych i szorstkich skarpet;
z zapobiegaç otarciom i odgnieceniom na skórze przez odpowiednie uk∏adanie
koƒczyn w ∏ó˝ku;
z wszystkie zauwa˝one zmiany na skórze zg∏aszaç piel´gniarce.
U pacjenta z cukrzycà paznokcie palców stóp obcina piel´gniarka, zachowujàc
szczególnà ostro˝noÊç.
Pytania sprawdzajàce wiedz´
1. Na jakie elementy powinien zwróciç uwag´ opiekun w trakcie sprawowania opieki nad ci´˝ko
chorym pacjentem?