Poltransplant Biuletyn Informacyjny Nr 1 (22), maj 2014
Transkrypt
Poltransplant Biuletyn Informacyjny Nr 1 (22), maj 2014
B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT 02-001 WARSZAWA, AL. JEROZOLIMSKIE 87 www.poltransplant.org.pl CENTRALA tel. (+48) 22 621 22 40, (+48) 22 621 49 50 SEKRETARIAT tel. (+48) 22 622 58 06, fax (+48) 22 622 32 43 e-mail: [email protected]; [email protected] KOORDYNATOR tel. (+48) 22 622 88 78, fax (+48) 22 627 07 49 e-mail: [email protected] NR 1 (22 ) MAJ 2014 ISSN 1428-0825 CENTRALNY REJESTR NIESPOKREWNIONYCH POTENCJALNYCH DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ tel. (+48) 22 627 07 48, fax (+48) 22 621 72 82 e-mail: [email protected]; [email protected] KRAJOWA LISTA OSÓB OCZEKUJ¥CYCH NA PRZESZCZEPIENIE K. MADEJ tel. (+48) 22 626 80 27, (+48) 22 626 80 28, fax (+48) 22 626 80 29 e-mail: [email protected] SPIS TRECI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Wstêp R. Danielewicz .................................................................... 3 Wspomnienie o Profesorze Wojciechu Rowiñskim ......................................................................... 4 Uwagi o organizacji pobrañ wielonarz¹dowych J. Czerwiñski ............................................... 5 Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r. K. Antoszkiewicz, J. Czerwiñski .......................... 8 Krajowa lista oczekuj¹cych na przeszczepienie D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Podobiñska, I. Walczyk ................................................................... 22 Rejestr przeszczepieñ narz¹dów J. Czerwiñski, K. Antoszkiewicz, I. Walczyk ................................................... 38 Centralny Rejestr Sprzeciwów P. Malanowski ............... 41 Rejestr ¯ywych Dawców D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Walczyk ............................. 45 Istotne zdarzenia i reakcje niepo¿¹dane w obszarze pobierania, przechowywania i przeszczepiania narz¹dów zarejestrowane w latach 20122013 J. Czerwiñski, J. Przygoda .................................................. 47 Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej A. £êczycka ......................................................................................... 55 Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej K. Nestorowicz, A. £êczycka ............................................................................................... 62 Dobór niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r. M. Dudkiewicz, L. Perenc, J. ¯alikowska-Ho³oweñko ........................................................... 68 Wywóz i przywóz do Polski ludzkich komórek krwiotwórczych i narz¹dów w 2013 roku J. ¯alikowska-Ho³oweñko ......................................................... 74 Dzia³alnoæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu K. Nestorowicz, I. Jackowska .................................................... 76 Udzia³ Poltransplantu w realizacji zadañ konkursowych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej w roku 2013 R. Danielewicz, J. Czerwiñski, J. ¯alikowska-Ho³oweñko ............................... 87 Próba stworzenia algorytmu optymalizacji hemodynamicznej potencjalnego dawcy narz¹dów W. Saucha, M. £owicka ............................................................... 91 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Przeszczepienie twarzy £. Krakowczyk, A. Maciejewski ........................................................................... 96 Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych W. Czapiewski ....................................... 98 Programy Komisji Europejskiej: ODEQUS M. Trujnara, J. Czerwiñski ..................................... 99 ACCORD J. Czerwiñski ............................................................... 101 FOEDUS J. Czerwiñski ................................................................ 103 Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 20072013 J. Czerwiñski, A. Jakubowska-Winecka, T. Kubik, R. Becler, T. Danek ...... 105 Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2013 r. T. Danek, J. Czerwiñski, W. Kochut ............................................................ 108 Szkolenia osób, których czynnoci bezporednio wp³ywaj¹ na jakoæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców przeprowadzone w 2013 r. W. Kochut, T. Danek ...... 113 Partnerstwo dla Transplantacji R. Danielewicz, M. Wysocka ..................................................................................... 114 ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów 20102013 R. Danielewicz, J. Czerwiñski, A. Woderska, T. Danek, M. Wysocka .............................................................................. 118 Dzia³ania edukacyjne i identyfikacja mo¿liwoci pobrania narz¹dów w Ma³opolsce I. Milaniak .............. 123 Zasady zwrotu kosztów za chybione wyjazdy do pobrania narz¹dów T. Danek ........................................... 125 Szpitalny system jakoci pobierania narz¹dów do przeszczepienia od zmar³ych ze stwierdzonym nieodwracalnym zatrzymaniem kr¹¿enia £. Szemis, J. Czerwiñski ...................................................................................... 127 Resolution CM/Res(2013)56 on the development optimisation of live kidney donation programmes ....... 128 Resolution CM/Res(2013)55 on establishing procedures for the collection and dissemination of data on transplantation activities outside a domestic transplantation system ................................... 130 Kalendarium 2014 ..................................................................... 132 Liczba przeszczepionych narz¹dów i liczba biorców w Polsce w latach 20072013 Liczba zmar³ych dawców na milion mieszkañców w poszczególnych województwach Polski w 2013 roku Poltransplant Biuletyn Informacyjny wydaje Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant Redaktor Naczelny: Jaros³aw Czerwiñski Redakcja: Piotr Malanowski Nak³ad: 800 egzemplarzy 2 Wstêp W roku 2014 wykonano podobn¹ jak poprzednio liczbê pobierañ i przeszczepieñ narz¹dów. Wprawdzie nie obserwowano zwiêkszenia liczby zg³oszonych do Poltransplantu zmar³ych dawców narz¹dów, czy liczby przeszczepieñ, jednak utrzyma³a siê dobra aktywnoæ wiêkszoci orodków transplantacyjnych. Do Poltransplantu zg³oszono 775 potencjalnych dawców narz¹dów (786 w roku 2012), z których 593 (76%) sta³o siê dawcami rzeczywistymi, a 574 (74%) dawcami wykorzystanymi. Wskanik liczby dawców na milion mieszkañców wyniós³ 15,4 i podobnie jak w latach poprzednich widoczne s¹ znacz¹ce ró¿nice tego wskanika w poszczególnych województwach naszego kraju (od 9,3 do 26 w przeliczeniu na milion mieszkañców). Niepokoj¹cy jest obserwowany w kilku województwach wyrany spadek aktywnoci donacyjnej. Wskazuje to na sta³¹ potrzebê utrzymywania aktywnoci i wspó³dzia³ania pomiêdzy zespo³ami transplantacyjnymi oraz pomiêdzy zespo³ami i szpitalami, w których mo¿liwe jest pobieranie narz¹dów. Dane te s¹ szczegó³owo przedstawione w rozdziale Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r. Zachêcam wszystkich do uwa¿nej analizy tych danych. Rok 2013 zakoñczono przeszczepieniem 1575 narz¹dów od dawców zmar³ych. Przeszczepiono 1133 nerek (w tym rekordow¹ liczbê 57 narz¹dów od dawców ¿ywych), 32 trzustki (w tym 29 jednoczasowo z nerk¹), 336 w¹trób (w tym 18 fragmentów w¹troby od dawców ¿ywych), 87 serc, 17 p³uc, w dwóch przypadkach przeszczepiono twarz. W sumie wykonano 1650 przeszczepieñ narz¹dów u 1610 biorców. W ubieg³ym roku nie zmieni³ siê czas oczekiwania na przeszczepienie nerki, przy czym nadal utrzymuje siê du¿a dysproporcja pomiêdzy czasem od rozpoczêcia dializ do przeszczepienia a pomiêdzy zg³oszeniem do KLO a przeszczepieniem (odpowiednio 2 lata i 6 miesiêcy vs 10 miesiêcy). Sporód 940 osób aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 31 grudnia 2013 r., 78% to chorzy oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie nerki. Na przeszczepienie serca aktywnie oczekiwa³o 320 biorców, a na przeszczepienie w¹troby 133. Najwiêksz¹ dysproporcjê pomiêdzy liczb¹ osób oczekuj¹cych a liczb¹ wykonanych przeszczepieñ odnotowano w przypadku serca (320 vs 87). Te interesuj¹ce zestawienia umieszczone s¹ w rozdziale Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie (KLO). Zwraca uwagê bardzo szybki rozwój Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej, który od roku 2011 zwiêkszy³ siê z 79 tysiêcy do 517 tysiêcy aktywnych dawców w koñcu 2013 roku. Warto te¿ odnotowaæ korzystn¹ strukturê wiekow¹ naszych dawców szpiku. Dziêki zwiêkszaniu zasobów (co jest zas³ug¹ orodków dawców szpiku i wsparcia Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej) widoczna jest rosn¹ca aktywnoæ Centralnego Rejestru w zakresie poszukiwania dawców i pobrañ od polskich dawców. W tym obszarze wspó³pracujemy z kilkunastoma innymi rejestrami z ca³ego wiata. Co warto podkreliæ, zwiêksza siê liczba zaakceptowanych polskich dawców dla polskich biorców z 38% w 2011 r. do 54% w 2013. W roku 2013 w porównaniu do 2012 r. zwiêkszy³a siê równie¿ liczba wykonywanych przeszczepieñ komórek krwiotwórczych (odpowiednio 847 vs 797 autotransplantacji, 493 vs 449 alotransplantacje). Szczegó³owe dane przedstawiono w rozdziale Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej. W ubieg³ym roku do oprogramowania Centralnego Rejestru w³¹czono funkcjonalnoæ EMDIS, za pomoc¹ tego narzêdzia nastêpuje ju¿ rutynowa wymiana informacji z amerykañskim NMDP, zamierzamy w 2014 roku dokonaæ po³¹czenia EMDIS z niemieckim rejestrem ZKRD oraz brytyjskim Anthony Nolan. To kolejne wyzwania i wa¿ne kroki w rozwoju Centralnego Rejestru. W 2013 r. przeprowadzono po raz pierwszy w Polsce dwa ca³kowite przeszczepienia twarzy, przy czym w jednym przypadku by³ to pierwszy na wiecie przeszczep ratuj¹cy ¿ycie. Zabiegi te zosta³y wykonane przez Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach, a kompetencje tego zespo³u i jakoæ wykonanej procedury zosta³y docenione przez miêdzynarodowe rodowisko osób zajmuj¹cych siê z³o¿onymi przeszczepami wielotkankowymi. Polskie zespo³y z Trzebnicy i z Gliwic zosta³y tak¿e uhonorowane za swoje dokonania przez Prezydenta RP Bronis³awa Komorowskiego, który 27 lutego 2014 r. przyzna³ cz³onkom tych zespo³ów odznaczenia pañstwowe. 14 marca 2014 r. zmar³ Profesor Wojciech Rowiñski. To smutny dzieñ dla naszego rodowiska. Po¿egnalimy wybitnego transplantologa, wspó³twórcê polskiej medycyny transplantacyjnej, wspó³za³o¿yciela Poltransplantu, Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego, Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej i inicjatora Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. Bêdzie nam wszystkim bardzo brakowa³o Jego wiedzy, pomys³ów, inicjatyw i charyzmy. Prof. Roman Danielewicz 3 O Profesorze Wojciechu Rowiñskim koordynatorzy transplantacyjni Pan Profesor Wojciech Rowiñski zmar³ 14 marca 2014 r. By³ absolwentem Akademii Medycznej w Warszawie. Od 1958 r. jako lekarz, potem jako chirurg i chirurg transplantolog, przez ca³e Swoje zawodowe ¿ycie budowa³ polsk¹ transplantologiê kliniczn¹ i zbudowa³ j¹ tak¹, jak¹ widzimy j¹ dzi: opart¹ na rzetelnej wiedzy, uznan¹ na wiecie, akceptowan¹ przez spo³eczeñstwo, przejrzyst¹ i uczciw¹. Te wspania³e cechy Pan Profesor mia³ i te do polskiej medycyny transplantacyjnej przeniós³. Ta z kolei odwdziêczy³a siê Panu Profesorowi jak umia³a najlepiej, kiedy sam wymaga³ leczenia przeszczepieniem; symbol sta³ siê pe³ny, swoisty paradygmat transplantologii zdyskontowany. Pierwszy znany nam Poltransplant znalaz³ swoj¹ przystañ w murach Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej kierowanej przez Profesora Wojciecha Rowiñskiego, a pierwszy telefon koordynacyjny (022 621 36 77) sta³ na biurku lekarza dy¿urnego Kliniki. St¹d koordynowano pierwsze pobrania wielonarz¹dowe ju¿ w maju 1992 r. Profesor by³ pomys³odawc¹ akademickich szkoleñ dla koordynatorów transplantacyjnych. Swoj¹ ideê wcieli³ w ¿ycie w 2007 r., kiedy w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym rozpoczê³y swoj¹ edukacyjn¹ misjê Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych. Do koñca 2013 r. wykszta³ci³ Pan Profesor 400 absolwentów, ostatnie zajêcia poprowadzi³ 8 grudnia. Wystarczy³o Panu Profesorowi tak¿e si³, by jeszcze 5 marca br. przeprowadziæ nabór na kolejn¹ (czternast¹) edycjê szkolenia. Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce, która dzia³a od 2010 r. jest wydajna i rozpoznawalna w wiecie. Powsta³a dziêki staraniom Pana Profesora Rowiñskiego, który sprawi³, ¿e w Narodowym Programie Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej znalaz³y siê rodki finansowe, a przez to i mo¿liwoci organizacyjne, by zatrudniæ koordynatorów w ponad 200 szpitalach w Polsce. Od 1994 r., odby³o siê ³¹cznie 28 konferencji koordynatorów transplantacyjnych. Pan Profesor uczestniczy³ w niemal wszystkich i naucza³ o spo³ecznych i etycznych aspektach medycyny transplantacyjnej. By³ prawdziwym znawc¹ tego zagadnienia, a Jego syntetyczne twierdzenia i uwagi s¹ niejednokrotnie wplatane w wypowiedzi innych specjalistów, jako g³os ca³ego rodowiska. Profesor Rowiñski stworzy³ Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej i kierowa³ ni¹ przez wiele lat. Programy edukacyjne i promuj¹ce medycynê transplantacyjn¹, realizowane przez Uniê trafia³y do wielu rodowisk, ale przede wszystkim do w³adz i personelu szpitali, gdzie pracuj¹ koordynatorzy transplantacyjni, by wzmocniæ ich pozycjê i wizerunek w szpitalu oraz wesprzeæ w realizacji programu pozyskiwania narz¹dów do przeszczepienia. Wdziêczni za to wszystko koordynatorzy transplantacyjni bêd¹ pielêgnowaæ pamiêæ o Profesorze Wojciechu Rowiñskim. 4 Uwagi o organizacji pobrañ wielonarz¹dowych Uwagi te zosta³y przedstawione podczas XXVIII Konferencji Koordynatorów Poltransplantu, która odby³a siê w Warszawie w dniach 7-8 listopada 2013 r. Podczas koordynacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców nale¿y siê pos³ugiwaæ nazewnictwem, wyjanieniami i opisami przyjêtymi przez WHO w rezolucji z Madrytu z 2010 r. ród³o: (The Madrid Resolution on Organ Donation and Transplantation. National Responsibility in Meeting the Needs of Patients, Guided by the WHO Principles. Transplantation 2011; 91 (11S): S29-S38). Na podstawie zawartych w ww. dokumencie definicji i objanieñ, obowi¹zuj¹cych w Polsce regulacji prawnych, przyjêtych zasad koordynacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych oraz dowiadczeñ w tym obszarze (w tym dowiadczeñ dotycz¹cych naruszania zasad koordynacji) przedstawione zosta³o stanowisko Poltransplantu nt. wybranych etapów cie¿ki rekrutacji zmar³ego dawcy. 5 PRAWDOPODOBNY ZMAR£Y DAWCA NARZ¥DÓW: 1) Informacja o prawdopodobnym zmar³ym dawcy narz¹dów nie trafia do rejestrów transplantacyjnych 2) Informacja ta pozostaje w szpitalu dawcy i s³u¿y prospektywnemu monitorowaniu potencja³u dawstwa 3) Do rejestru wpisywany jest (nadawany jest numer koordynacji) potencjalny zmar³y dawca narz¹dów 4) Co do zasady nie dokonuje siê wstecznych wpisów do modu³u Koordynacja (w uzasadnionych przypadkach i po uzgodnieniu z koordynatorem Poltransplantu taki wpis mo¿e mieæ miejsce) POTENCJALNY DAWCA ZE MIERCI¥ MÓZGU: 1) Wpis do modu³u Koordynacja CODI (www.rejestry.net) nastêpuje nie wczeniej ni¿ po przeprowadzeniu pierwszej serii badañ stwierdzaj¹cych mieræ mózgu 2) Sprawdzenie istnienia sprzeciwu w CRS-ie nastêpuje po wpisaniu potencjalnego dawcy do rejestru ZAKWALIFIKOWANY DAWCA ZE MIERCI¥ MÓZGU: 1) Rozmowa z rodzin¹ zmar³ego odbywa siê po stwierdzeniu mierci 2) Pobranie wêz³ów ch³onnych mo¿e mieæ miejsce po stwierdzeniu mierci 3) Rozpoczêcie dystrybucji narz¹dów (zg³aszanie mo¿liwoci pobrania) czyli koordynacja pobrania wielonarz¹dowego nastêpuje wy³¹cznie wtedy, gdy dawca jest zakwalifikowany 4) Wybór biorcy nerek od dawcy anty-HCV (+) odbywa siê przed pobraniem 6 RZECZYWISTY DAWCA ZE MIERCI¥ MÓZGU: 1) Ustalona godzina pobrania oznacza godzinê naciêcia skóry na bloku operacyjnym 2) Narzucanie przez szpital dawcy lub przez zespó³ transplantacyjny godziny pobrania nie mo¿e prowadziæ do strat narz¹dów 3) Spónienie zespo³u transplantacyjnego do szpitala dawcy oznacza naruszenie zasad koordynacji 4) Dokumentacja medyczna dawcy musi byæ dostêpna dla zespo³ów transplantacyjnych 5) Zespo³y chirurgiczne nie wykonuj¹ badañ diagnostycznych mierci mózgu, lecz zapoznaj¹ siê z protoko³em komisji ds. stwierdzania mierci mózgu 6) Zmar³y dawca przewo¿ony jest do bloku operacyjnego, gdy wszystkie zespo³y s¹ przygotowane do pobrania 7) Pocz¹tek zabiegu pobrania nastêpuje, gdy wszystkie zespo³y s¹ obecne na bloku operacyjnym i gotowe do operacji, 8) Chirurdzy przed rozpoczêciem zabiegu ustalaj¹ miêdzy sob¹ i z anestezjologiem plan pobrania 9) Ka¿dy zespó³ bior¹cy udzia³ w pobraniu narz¹dów pozostawia w historii choroby protokó³ pobrania narz¹dów WYKORZYSTANY DAWCA ZE MIERCI¥ MÓZGU: 1) Karta biorcy narz¹du trafia do Poltransplantu niezw³ocznie po przeszczepieniu 2) Protokó³ wyboru biorcy, trafia do Poltransplantu bezporednio po przeszczepieniu 3) Wpis do rejestru przeszczepieñ nastêpuje bezporednio po przeszczepieniu i powoduje automatyczne przeniesienie chorego z krajowej listy oczekuj¹cych do rejestru przeszczepieñ 4) Wpisy w module zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych www.rejestry.net s¹ obowi¹zkowe (osoby odpowiedzialne za dokonywanie tych wpisów s¹ wskazane we wnioskach sk³adanych do Ministra Zdrowia o udzielenie pozwolenia na czynnoci transplantacyjne) 5) Obserwacje dotycz¹ce monitorowania prze¿ycia przeszczepu i biorcy s¹ wpisywane do rejestru przeszczepieñ bezporednio po przeszczepieniu, w 3 miesi¹ce, 12 miesiêcy i dalej, co 12 miesiêcy od przeszczepienia 6) Wyniki posiewów pobranych od dawcy s¹ obowi¹zkowo przesy³ane do biura koordynatora Poltransplantu, który dalej kieruje je do zespo³ów transplantacyjnych bior¹cych udzia³ w pobraniu 7) Sekcja zw³ok dawcy jest rekomendowana, a zapoznanie siê z jej wynikiem jest obowi¹zkiem koordynatora szpitalnego (w razie jakichkolwiek w¹tpliwoci kontakt z biurem koordynatora Poltransplantu) 8) Protokó³ utylizacji narz¹du jest sporz¹dzany i przechowywany w podmiocie leczniczym, który nie wykorzysta³ narz¹du POZOSTA£E UWAGI: 1) Zg³oszenie mo¿liwoci pobrania tkanek ma miejsce w ka¿dym przypadku zmar³ego zakwalifikowanego dawcy narz¹dów; zg³oszeñ tych dokonuje koordynator Poltransplantu koordynatorowi Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek (mo¿liwa jest tak¿e lokalna lub regionalna dystrybucja pobrañ tkanek) 2) Raportowanie potencja³u dawstwa ka¿dego miesi¹ca jest jednym z warunków umowy ze szpitalnym koordynatorem pobierania narz¹dów. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 7 Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r. Zmarli dawcy narz¹dów W 2013 r. do biura koordynacji Poltransplantu wp³ynê³o 775 zg³oszeñ potencjalnych zmar³ych dawców narz¹dów. W 593 przypadkach (76,5%) dosz³o do pobrania narz¹dów, w 182 natomiast (23,5%) nie by³o pobrania. W 87 przypadkach (11,2%) odst¹piono od pobrania z powodu sprzeciwu rodziny zmar³ego, 2 razy (0,3%) prokurator sprzeciwi³ siê pobraniu wszystkich narz¹dów. W 93 przypadkach (12%) do pobrania nie dosz³o z powodów medycznych, w tym najczêciej z powodu stwierdzenia u zg³oszonego dawcy medycznych przeciwwskazañ do wykorzystania narz¹dów, co mia³o miejsce 75 razy (Tabela 1). Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach 20082013. Kategoria dawcy 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Dawcy potencjalni 539 548 655 732 786 775 Odst¹pienie od dalszych procedur z przeciwwskazañ medycznych 39 (7%) 45 (8%) 64 (10%) 90 (12,3%) 82 (10,4%) 71 (9,2%) Brak komisyjnego rozpoznania mierci mózgu 3 (1%) 3 (0,5%) 4 (0,6%) 1 (0,1%) 5 (0,6%) 6 (0,8%) Odst¹pienie od pobrania z powodu braku autoryzacji pobrania (sprzeciw rodziny, prokuratury, w³asne zastrze¿enie) 54 (10%) 56 (10%) 51 (8%) 68 (9,2%) 73 (9,3%) 89 (11,5%) Dawcy zakwalifikowani 443 (82%) 444 (81%) 536 (82%) 573 (78,3%) 626 (80%) 609 (78,6%) Odst¹pienie od pobrania z braku odpowiednich biorców 3 (1%) 2 (0,5%) 3 (0,5%) 1 (0,2%) 3 (0,5%) 3 (0,5%) ZK u dawcy bez mo¿liwoci pobrania przez zespo³y transplantacyjne 5 (1%) 12 (3%) 14 (3%) 17 (3%) 5 (0,8%) 9 (1,5%) Stwierdzenie u dawcy patologii dyskwalifikuj¹cej dawcê i narz¹dy 8 (1%) 10 (2%) 10 (1,8%) 2 (0,3%) 3 (0,5%) 4 (0,7%) Dawcy rzeczywici 427 (79%) 420 (77%) 509 (78%) 553 (75,5%) 615 (78%) 593 (76,5%) Odst¹pienie od przeszczepienia wszystkich pobranych narz¹dów z przeciwwskazañ medycznych 5 (1%) 10 (2%) 12 (2%) 12 (2%) 20 (3,2%) 19 (3,2%) Dawcy wykorzystani 422 (78%) 410 (75%) 497 (76%) 541 (74%) 595 (75,7%) 574 (74,1%) Najczêstsz¹ przyczynê zgonu zmar³ych dawców narz¹dów stanowi³y naczyniowe schorzenia mózgu: udar krwotoczny lub niedokrwienny 55% i uraz czaszkowo-mózgowy (32%). Zwraca uwagê wzrost liczby ( i odsetka) innych przyczyn mierci mózgu u zmar³ych dawców: zatrucie, asfiksja, ³agodne guzy mózgu (Tabela 2). 8 Tabela 2. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 20082013; przyczyna zgonu. Przyczyna zgonu 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Choroba naczyñ mózgowych 242 (57%) 240 (57%) 279 (55%) 327 (59%) 359 (58%) 324 (55%) Uraz g³owy 157 (36%) 156 (37%) 183 (36%) 184 (33%) 188 (30%) 190 (32%) Inne przyczyny 28 (7%) 24 (6%) 47 (9%) 42 (8%) 68 (12%) 79 (13%) Ogó³em 427 420 509 553 615 593 W 2013 r. redni wiek zmar³ych, od których pobrano narz¹dy wyniós³ 45 lat (zakres: 2 lata 80 lat) (Tabela 3). Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 20082013; wiek. Rok → 2008 427 dawców 2009 420 dawców 2010 509 dawców 2011 553 dawców 2012 615 dawców 2013 593 dawców Zakres 1 mies. 75 lat 1 mies. 77 lat 2 mies. 81 lat 9 mies. 75 lat 12 mies. 81 lat 2 lata 80 lat rednio 44 44,5 45 44,5 45 45 05 lat 7 (1,6%) 7 (1,7%) 3 (0,6%) 4 (0,7%) 9 (1,1%) 3 (0,5%) 616 18 (4,2%) 10 (2,4%) 18 (3,5%) 25 (4,5%) 24 (3,9%) 19 (3,2%) 1730 69 (16,1%) 73 (17,4%) 89 (17,5%) 92 (16,6%) 91(14,8%) 95 (16%) 3140 56 (13,1%) 59 (14%) 67 (13,2%) 70 (12,7%) 73 (11,7%) 87 (14,7%) 4150 105 (24,5%) 101 (24%) 111 (22%) 103 (18,6%) 146 (23,7%) 125 (21,1%) 5165 164 (38,4%) 157 (37,4%) 205 (40,3%) 241 (43,6%) 233 (38,8%) 221 (37,2%) Wiek ↓ >65 8 (1,8%) 13 (3,1%) 16 (3,1%) 18 (3,3%) 39 (6,3%) 43 (7,3%) Wród zmar³ych dawców narz¹dów, podobnie jak w latach poprzednich, przewa¿ali mê¿czyni (62%) (Tabela 4). Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 20082013; p³eæ. P³eæ 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba kobiet (K) Liczba mê¿czyzn (M) %K : %M 171 256 40:60 158 262 38:62 196 313 39:61 221 332 40:60 235 380 38:62 225 368 38:62 9 Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych W 2013 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców wynios³a 593, co daje 15,4 dawców na 1 mln mieszkañców. Wskanik ten jest nieco ni¿szy ni¿ w roku poprzednim. W województwach: wielkopolskim i zachodniopomorskim wskanik by³ najwy¿szy w kraju 26 dawców na 1 mln. mieszkañców. Na niskim poziomie kszta³towa³o siê dawstwo narz¹dów w województwach dolnol¹skim i podkarpackim (poni¿ej 10 dawców na 1 mln mieszkañców). W województwach l¹skim, wiêtokrzyskim i opolskim odnotowano wyrany wzrost aktywnoci w zakresie pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych dawców, natomiast w województwie dolnol¹skim, lubuskim i kujawsko-pomorskim nast¹pi³ spadek tej aktywnoci (Tabela 5). Tabela 5. Liczba pobrañ narz¹dów od zmar³ych w latach 20082013 poszczególne województwa. 20081 20092 Województwo Mieszk.5 Dolnol¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie £ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie Warmisko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Polska 20102 20113 20124 Dawców/1 mln 2,9 2,1 10,6 11,7 9,7 13,3 12,8 14,8 12,1 13,3 18,3 14,0 2,2 1,0 2,5 3,3 5,3 1,0 2,1 1,2 2,3 4,6 1,3 1,4 4,6 8,0 9,4 0,6 10,5 15,4 2,4 7,6 13,6 8,2 4,7 14,1 5,5 9 10,4 1,5 8,3 4 1,9 15,8 15,9 7,8 7,8 14,3 4,5 20,0 19,2 3,9 9,4 13,0 3,3 17,5 15,5 12,6 7,7 15,7 9,5 26 17,6 7,9 14,2 16 5,7 15,8 20,5 12,6 6,9 19,3 3,5 1,7 25,5 40,8 24,1 34,7 26,2 27,6 38,50 11,2 11,0 13,3 20135 Liczba Dawców/ dawców 1 mln 27 21 9,3 10 8,2 24 15,6 11,5 15,0 14,0 11,4 11,7 22,2 11,7 5,4 21,4 22 14 29 39 71 19 20 17 58 78 16 27 10 14 11,6 11,8 13,4 19 9,5 14,2 25,2 17 12,3 19,3 20,3 26 26,2 30,6 91 44 26 25,9 14,5 16,0 593 15,4 1 Ludnoæ Polski = 38,15mln (Rocznik Statystyczny 2008); 2 Ludnoæ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2009); Ludnoæ Polski = 38,20 mln (Rocznik Statystyczny 2010); 4 Ludnoæ Polski = 38,53 (Rocznik Statystyczny 2011); 5 Ludnoæ Polski = 38,50 (Rocznik Statystyczny 2013) 3 W 2013 r. pobranie narz¹dów celem przeszczepienia mia³o miejsce w 142 szpitalach o dziewiêæ szpitali mniej ni¿ w dwóch poprzednich latach (Tabela 6). 10 Tabela 6. Aktywnoæ szpitali wg województw. Województwo Liczba szpitali z potencja³em dawstwa Liczba szpitali aktywnych w programie pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych Dolnol¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie £ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie Warmiñsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 31 22 23 15 28 27 49 9 20 13 22 47 17 20 37 25 2008 10 10 2 5 7 5 12 3 3 1 8 19 5 4 17 7 OGÓ£EM 405 118 2009 11 6 1 1 6 5 14 2 2 2 8 15 4 5 17 7 2010 10 8 4 3 10 8 14 2 4 1 8 17 6 3 15 7 2011 11 9 5 4 15 9 18 3 7 2 10 21 3 5 20 8 2012 12 7 5 2 8 15 20 4 8 4 11 17 4 5 21 8 2013 9 9 7 2 8 12 22 4 9 4 8 16 5 7 15 5 106 120 150 151 142 W dziesiêciu najaktywniejszych szpitalach pobrano narz¹dy od 165 dawców (28 % wszystkich dawców). Od tych dawców pobrano 464 narz¹dy, co stanowi³o 27% wszystkich narz¹dów pozyskanych do przeszczepienia w 2013 r. Najwiêcej, bo 26 dawców zg³oszono z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku, 24 dawców zg³oszono ze Szpitala Miejskiego im. J. Strusia w Poznaniu, 20 dawców zg³oszono z PSK nr 2 im. H. wiêcickiego te¿ w Poznaniu. Zwraca uwagê wysoki wskanik wykorzystania narz¹dów od jednego dawcy w SPCSK WUM w Warszawie i w Szpitalu im. w. Barbary w Sosnowcu (Tabela 7). Tabela 7. Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców. Miasto Szpital 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba zmar³ych dawców Gdañsk Poznañ Poznañ Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. J. Strusia Pañstwowy Szpital Kliniczny nr 2 im. Heliodora wiêcickiego 2013 Liczba zmar³ych dawców Liczba i% pobrañ wielonarz¹dowych Liczba pozyskanych narz¹dów oraz wspó³czynnik liczba przeszczepionych narz¹dów/ liczba zmar³ych dawców 72/2,8 13 15 14 16 29 26 15 (58%) 7 10 26 19 23 24 15 (63%) 71/2,9 37 22 17 10 15 20 10 (50%) 50/2,5 11 Tabela 7 (cd). Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców. Miasto Szpital 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba zmar³ych dawców Sosnowiec Warszawa Szczecin Szczecin £ód Olsztyn Gorzów Wielkopolski Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. w. Barbary Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny WUM Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 im. Prof. T. Soko³owskiego Pomorskiej Akademii Med. Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony im. M. Sk³odowskiej-Curie Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. Norberta Barlickiego Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki 2013 Liczba zmar³ych dawców Liczba i% pobrañ wielonarz¹dowych Liczba pozyskanych narz¹dów oraz wspó³czynnik liczba przeszczepionych narz¹dów/ liczba zmar³ych dawców 14 18 21 17 14 17 12 (70%) 54/3,2 20 14 16 21 13 14 12 (86%) 47/3,4 14 8 9 8 9 14 7 (50%) 37/2,6 39 33 19 17 25 13 6 (46%) 32/2,5 19 19 25 17 19 13 33/2,5 6 3 8 14 14 13 6 10 17 18 17 11 7 (54%) 9 (69%) 8 (73%) 38/2,9 30/2,7 Na 593 pobrania od dawców zmar³ych, 371 (63 %) stanowi³y pobrania wielonarz¹dowe. Od 219 dawców pobrano same nerki (od trzech dawców pobrano po jednej nerce, poniewa¿ na pobranie drugiej nie wyrazi³ zgody prokurator, w jednym przypadku dawca mia³ tylko jedn¹ nerkê), od 1 dawcy pobrano tylko w¹trobê, od 2 pobrano tylko serce i od jednego dawcy pobrano tylko serce i w¹trobê (Tabela 8). Tabela 8. Struktura pobrañ narz¹dów w Polsce w latach 20082013. 2008 Liczba pobrañ Pobrania tylko nerek Pobrania tylko w¹troby Pobrania tylko serca Liczba pobrañ wielonarz¹dowych Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych 12 2009 2010 427 420 509 189 184 269 w tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe w tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe 238 236 240 56% 56% 47% 2011 2012 2013 553 221 615 261 593 219 9 3 1 323 58% 3 348 56% 2 371 63% W 6 województwach wskanik pobrañ wielonarz¹dowych by³ wy¿szy ni¿ rednia w kraju, najwy¿szy by³ w województwie lubuskim 79% oraz woj. kujawsko-pomorskim i podlaskim wynosi³ 76%, najni¿szy wskanik odnotowano w województwie wiêtokrzyskim 44% (Tabela 9). Tabela 9. Pobrania wielonarz¹dowe w poszczególnych województwach. Województwo Dolnol¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie £ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie Warmiñsko- Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA Liczba dawców rzeczywistych 2013 Liczba pobrañ wielonarz¹dowych Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych 27 21 22 14 29 39 71 19 20 17 58 78 16 27 91 44 593 17 16 12 11 14 22 50 12 14 13 31 49 7 15 62 26 371 63% 76% 55% 79% 48% 56% 70% 63% 70% 76% 53% 63% 44% 56% 68% 59% 63% W pobraniach wielonarz¹dowych najczêciej pozyskiwano nerki i w¹trobê (251 razy), nerki, serce i w¹trobê (43 razy) lub nerki, serce, w¹trobê i trzustkê (20 razy) (Tabela 10). Tabela 10. Struktura pobrañ w latach 20082013. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Nerki 189 184 269 221 261 219 W¹troba 3 1 Serce W tych latach liczono jak pobranie 9 wielonarz¹dowe W tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe 3 2 Nerki +serce + w¹troba +twarz I← W tych latach nie by³o takich pobrañ →I 1 Nerki + w¹troba 160 153 142 213 231 251 Nerki + serce + w¹troba 35 38 47 50 40 43 Nerki + serce + w¹troba + trzustka 7 12 11 12 17 20 Nerki + serce 12 15 16 15 12 17 Nerki + w¹troba + trzustka 9 2 8 11 20 13 Nerki + w¹troba + p³uca 3 2 5 4 9 9 Nerki + serce + w¹troba + trzustka + p³uca 3 2 4 2 1 Nerki + p³uca 1 1 1 4 3 4 Nerki + trzustka 1 3 1 3 5 4 13 Tabela 10 (cd). Struktura pobrañ w latach 20082013. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Nerki + serce + trzustka - 1 - 2 - 1 Nerki + w¹troba + trzustka + p³uca 1 - - 2 2 - Nerki + serce + w¹troba + p³uca 5 5 6 1 4 3 Nerki + serce + p³uca - 1 1 1 - 2 Serce + w¹troba - - - - 3 1 Nerki + przedramiê - - 2 1 - - Nerki + w¹troba+ przedramiê 1 1 - - - - Nerki + w¹troba + twarz I← →I 1 Ogó³em 427 615 593 W tych latach nie by³o takich pobrañ 420 509 553 £¹cznie w 2013 r. liczba pobranych narz¹dów ze zw³ok wynios³a 1688 i by³a mniejsza o 22 narz¹dy w porównaniu z 2012 r. Najwiêcej pobrano nerek 1174, w¹trób 344 i serc 91 (Tabela 11). Tabela 11. £¹czna liczba narz¹dów pobranych ze zw³ok w latach 20082013. 2008 Nerki W¹troby Serca Trzustki P³uca Przedramiê Twarz OGÓ£EM 1 2009 2010 2011 2012 2013 854 840 1018 1088 1212 224 215 219 306 331 63 72 81 85 81 20 20 20 34 46 131 111 192 222 402 1 1 3 1 W tych latach nie by³o takiego pobrania 1175 1159 1360 1536 1710 1174 344 91 39 382 2 1688 dawców p³uc, 2 pobranych p³uc Aktywnoæ w zakresie pozyskiwania narz¹dów do przeszczepienia w 2013 r. w szpitalach poszczególnych województw zestawiono w Tabeli 12. 14 zmar³ych 593 27 21 22 dawców pobrañ 371 17 16 12 wielonarz¹dowych % pobrañ 63% 63%76% 55% wielonarz¹dowych pobranych 1688 78 63 59 narz¹dów pobranych nerek 1174 54 41 44 pobranych trzustek 39 1 4 1 pobranych w¹trób 344 14 16 10 pobranych serc 91 9 2 2 pobranych p³uc 38 2 pobranych twarzy 2 wspó³czynnik liczby pobranych narz¹dów 2,8 2,9 3,0 2,7 / liczby zmar³ych dawców ¿ywych dawców ¿ywych dawców nerek ¿ywych dawców w¹troby zachodniopomorskie wielkopolskie warmiñsko-mazurskie wiêtokrzyskie l¹skie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie ma³opolskie ³ódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnol¹skie Liczba ↓ Polska Tabela 12. Pobieranie narz¹dów wg województw w 2013 r. 14 29 39 71 19 20 17 58 78 16 27 91 44 11 14 13 31 49 7 14 22 50 12 15 62 26 79% 48% 56% 70% 63% 70% 76% 53% 63% 44% 56% 68% 59% 41 78 111 219 56 28 58 76 140 3 2 15 11 12 20 45 2 3 9 14 2 4 4 1 57 52 160 226 39 74 255 120 36 40 34 116 153 32 54 182 86 1 1 2 4 3 - 2 11 13 13 31 43 6 15 58 26 4 3 2 9 15 1 5 9 2 4 - 12 - 4 6 - 1 - 2,9 2,7 2,8 3,1 2,9 2,9 3,0 2,8 2,9 2,4 2,7 2,8 2,7 75 3 5 4 3 6 5 18 - 2 3 5 10 1 3 5 2 57 3 3 4 1 4 2 16* - 2 2 3 8 1 2 4 2 18 - 2 - 2 2 3 - - 1 2 2 - 1 1 - 2* *1 biorca w¹troby z Litwy, 2 biorców nerek z Ukrainy Wykorzystanie narz¹dów pobranych do przeszczepienia od osób zmar³ych w 2013 r. Nerki Pobrano ogó³em 1174 nerki, z czego 67 (5,7%) nerek nie przeszczepiono z powodu stwierdzenia patologii nerki, patologii naczyñ nerkowych lub urazu nerki oraz z powodu braku odpowiednich biorców dla nerki od dawców zaka¿onych wirusami HBV i/lub HCV (Tabela 13). W 2013 r. przeszczepiono 1107 nerek pobranych ze zw³ok (1074 przeszczepieñ pojedynczej nerki, 29 przeszczepieñ nerki wraz z trzustk¹, 2 przeszczepienia nerki wraz z wyspami trzustkowymi oraz 2 przeszczepienia nerki wraz z w¹trob¹). 15 Tabela 13. Przyczyny niewykorzystania pobranych nerek w latach 20082013. Przyczyna, dla której odst¹piono od przeszczepienia nerki Liczba 2008 Liczba 2009 Liczba 2010 Liczba 2011 Liczba 2012 Liczba 16 37 34 36 56 50 6 7 3 6 10 7 Brak odpowiednich biorców dla nerek pobranych od dawców z dodatnimi markerami wzw typu B lub C. Brak odpowiadaj¹cych wiekiem lub mas¹ cia³a biorców najczêciej w rzadkiej grupie krwi (B, AB) 14 9 7 3 13 8 Przyczyna nieustalona 8 1 4 4 2 2 Patologia nerki (wielotorbielowatoæ, du¿e torbiele nerek, zaka¿enie nerek, nerka podkowiasta, kamica nerkowa, wodonercze, patologia naczyñ nerkowych, hipoplazja, aplazja, marskoæ). Patologia innych narz¹dów stwierdzona makro- lub mikroskopowo i wykluczaj¹ca przeszczepienie Uraz nerki, z³a perfuzja pobranej nerki 2013 44 54 48 49 81 67 (5,2%) (6,4%) (4,7%) (4,5%) (6,7%) (5,7%) £¹cznie: liczba i odsetek W¹troba Pobrano 344 w¹troby, tj. o 13 wiêcej ni¿ w roku poprzednim. W 26 przypadkach zdyskwalifikowano pobrany narz¹d od przeszczepienia, najczêciej na podstawie wyniku badania mikroskopowego. Przeszczepiono 318 w¹trób pobranych od zmar³ych dawców narz¹dów (2 w¹troby przeszczepiono wraz z nerk¹). Dystrybucja i alokacja w¹trób pobranych od zmar³ych dawców w 2013 r. odbywa³y siê na zasadach ustalonych w 2011 roku. Szczegó³y koordynacji pobrañ w¹troby w przypadkach, gdy dosz³o do przeszczepienia zawieraj¹ tabele 14 i 15. Tabela 14. Dystrybucja ofert pobrania w¹troby w 2013 r. Liczba ofert Liczba ofert ³¹cznie w 4. kolejnoci Liczba ofert w 1. kolejnoci Liczba ofert w 2. kolejnoci Liczba ofert w 3. kolejnoci liczba akceptacji liczba akceptacji liczba akceptacji liczba akceptacji liczba akceptacji 28 7 31 7 36 35 28 10 2 0 26 1 170 60 15 2 24 9 31 28 14 6 18 1 8 0 110 46 12 2 14* 8 50* 50 7* 5 9 0 4 0 96 65 107 31 123* 55 170* 165 103* 46 100 15 91 6 694 318 Katowice SUM Szczecin SPWSZ Warszawa CSK WUM Warszawa SKDJ WUM Warszawa CZD Wroc³aw UM Wszystkie orodki ³¹cznie 52 20 54 31 53 52 54 25 52 14 53 5 318 147 *CSK WUM Warszawa 28 wykorzystanych zg³oszeñ w pi¹tej kolejnoci, SPWSZ Szczecin 2 wykorzystane zg³oszenia w pi¹tej kolejnoci, SKDJ Warszawa 2 wykorzystane zg³oszenia w pi¹tej kolejnoci 16 Tabela 15. Przypadki, gdy przy dystrybucji i alokacji w¹troby zastosowanie mia³y szczególne kryteria lub podstawowy parytet równego dostêpu. Katowice SUM Szczecin SPWSZ Warszawa CSK Warszawa SKDJ Warszawa CZD Wroc³aw UM £¹cznie wszystkie orodki Pobrañ dla biorców zg³oszonych w trybie pilnym Pobrañ we w³asnym szpitalu Pobrañ od pediatrycznych dawców dla pediatrycznych biorców Pobrañ wg £¹czna podstawowego liczba parytetu pobrañ 4 2 0 25 31 7 6 0 42 55 18 7 0 140 165 6 0 0 40 46 3 0 8 4 15 1 0 0 5 6 38 16 8 256 318 Serce Pobrano 91 serc tj. o dziesiêæ wiêcej ni¿ w 2012 r. W czterech przypadkach pobrany narz¹d zdyskwalifikowano ze wzglêdów medycznych. 87 pobranych serc przeszczepiono w kraju. Dystrybucja ofert pobrania serca odbywa³a siê na zasadach ustalonych przez kierowników orodków przeszczepiaj¹cych serce i koordynatorów z tych orodków (Tabela 16 i 17). Tabela 16. Dystrybucja ofert pobrania serca w 2013 r. L. ofert w 1. L. ofert w 2. L. ofert w 3. L. ofert w 4. L. ofert kolejnoci kolejnoci kolejnoci kolejnoci ³¹cznie liczba liczba liczba liczba liczba akceptacji akceptacji akceptacji akceptacji akceptacji Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowski Szpital im. Jana Paw³a II w Krakowie l¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Klinika Kardiochirurgii i Transplantologii Instytut Kardiologii w Warszawie Klinika Kardiochirurgii UCM w Gdañsku Klinika Kardiochirurgii Katedry Kardiotorakochirurgii UM w Poznaniu Wszystkie orodki ³¹cznie 18 9 6 0 1 0 1 0 26 9 27 21 7 5 9 5 6* 4 49 35 17 15 9 7 3 2 8* 8 37 32 11 5 1 1 2 0 0 0 14 6 14 5 4 0 2 0 1 0 21 5 87 55 27 13 17 7 16 12 147 87 *Klinika Kardiochirurgii w Aninie wykorzysta³a 4 zg³oszenia w pi¹tej kolejnoci, l¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu wykorzysta³o 1 zg³oszenie w pi¹tej kolejnoci 17 Tabela 17. Przypadki, gdy przy dystrybucji i alokacji serca zastosowanie mia³y szczególne kryteria lub podstawowy parytet równego dostêpu. Pobrañ dla biorców Pobrañ od pediatrycznych Pobrañ wg £¹czna zg³oszonych dawców dla podstawowego liczba w trybie urgens pediatrycznych biorców parytetu pobrañ Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii, Krakowski Szpital im. Jana Paw³a II w Krakowie l¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Klinika Kardiochirurgii i Transplantologii Instytut Kardiologii w Warszawie Klinika Kardiochirurgii UCM w Gdañsku Klinika Kardiochirurgii Katedry Kardiotorakochirurgii UM w Poznaniu £¹cznie wszystkie orodki 9 0 9 9 16 2 17 35 25 1 6 32 4 0 2 6 5 0 0 5 59 3 25 87 *Równie¿ biorcy w trybie urgens Trzustki Od 39 dawców pobrano trzustkê, w dwóch przypadkach odst¹piono od przeszczepienia pobranego narz¹du. Jednoczasowo z nerk¹ pobran¹ od tego samego dawcy przeszczepiono 29 trzustek. W dwóch przypadkach biorcom przeszczepiono nerkê wraz z wyspami trzustkowymi, w trzech przypadkach przeszczepiono sam¹ trzustkê oraz w trzech przypadkach przeszczepiono wyspy trzustkowe. P³uca W 2013 r. pobrano p³uca od 19 zmar³ych dawców, z czego w Zabrzu wykonano 6 przeszczepieñ pojedynczego p³uca i 6 przeszczepieñ obu p³uc. W Szczecinie wykonano 4 zabiegi przeszczepienia pojedynczego p³uca i jeden zabieg przeszczepienia obu p³uc. W dwóch przypadkach, z powodu braku odpowiednich biorców w Polsce, ofertê pobrania p³uc skierowano do orodków europejskich poprzez Eurotransplant. Do pobrania przyjecha³y zespo³y z Niemiec. Przedramiê W 2013 r. nie wykonano ¿adnego przeszczepienia koñczyny górnej. Twarz W 2013 r. przeprowadzono po raz pierwszy w Polsce dwa ca³kowite przeszczepienia twarzy. Zabiegi te zosta³y wykonane przez Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. M. Sk³odowskiej w Gliwicach. W 2013 r. sporód 1688 pobranych narz¹dów od zmar³ych, 113 narz¹dów nie przeszczepiono, a 4 narz¹dy (p³uca od 2 dawców) przes³ano do wykorzystania poza Polskê. W kraju przeszczepiono ³¹cznie 1575 narz¹dów (1107 z 1174 pobranych nerek, 37 z 39 pobranych trzustek jako przeszczep narz¹dowy lub przeszczep wysp trzustkowych, 318 z 344 pobranych w¹trób, 87 z 91 pobranych serc, 24 z 38 pobranych p³uc, 2 z 2 pobranych twarzy. Da³o to wspó³czynnik liczby przeszczepionych narz¹dów do liczby zmar³ych dawców równy 2,7, zbli¿ony do lat poprzednich (Tabela 18). Tabela 18. Wykorzystania narz¹dów pozyskanych od zmar³ych w latach 20082013 Liczba pobrañ Liczba wykorzystanych narz¹dów Wspó³czynnik: liczba przeszczepionych narz¹dów/liczba zmar³ych dawców 18 2008 2009 2010 2011 2012 2013 427 1106 420 1102 509 1306 553 1456 615 1588 593 1575 2,6 2,6 2,6 2,7 2,6 2,7 Przeszczepianie narz¹dów Przeszczepianie nerek W 2013 r. przeszczepiono nerki ³¹cznie 1133 biorcom (29,4 / 1 mln mieszkañców). W tej liczbie 1076 biorców otrzyma³o nerki pochodz¹ce od osób zmar³ych (28 / 1 mln), 57 za od ¿ywych dawców (1,5 /1 mln mieszkañców). Najwiêcej przeszczepieñ nerek wykonano w SPSK im. A. Mielêckiego w Katowicach (141 przeszczepieñ), 129 przeszczepieñ nerek przeprowadzi³ zespó³ ze Szpitala Klinicznego Dzieci¹tka Jezus w Warszawie, w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdañsku wykonano 116 przeszczepieñ nerek (Tabela 19). Tabela 19. Przeszczepianie nerek w latach 20082013. Bia³ystok Bydgoszcz UMK Gdañsk UCK Katowice UM Kraków UJ CM Lublin UM £ód UM £ód Woj. Olsztyn WSS Poznañ UM Poznañ Woj. Szczecin PUM Szczecin SPWSZ Warszawa CSK Warszawa CZD Warszawa SKDJ Warszawa MSW Wroc³aw UM Wroc³aw WSS Wroc³aw 4 wojsk. OGÓ£EM 1 2008 2009 2010 2011 2012 Razem Razem Razem Razem Razem 2013 18 56 67 54 7 18 38 13 138 62 80 44 49 83 3 74 6 810 31 571 97 54 13 15 341 18 134 55 732 352 322 801 4 512 2 785 35 711 84 91 23 17 48 47 2 144 632 57 47 492 124 11 65 21 999 30 601 94 94 32 31 471 33 26 132 66 52 592 502 1342 23 66 13 1042 26 25 4 8 62 112 110 136 73 80 66 33 27 34 49 20 30 29 23 76 16 1 88 140 68 63 29 61 2 3 12 47 1,2 292 47 1231,2 112 42 74 4 7 86 20 23 1 6 1,2 10762 1145 CD LD Razem 3 4 5 1 4 2 2 8 6 17 4 1 57 26 51 116 141 80 33 35 24 29 78 88 70 29 39 35 129 42 51 21 16 1133 w tym biorcy pary nerek, 2 w tym biorcy jednoczasowego przeszczepu w¹troby i nerki Przeszczepianie trzustki, trzustki i nerki oraz wysp trzustkowych W 2013 r. wykonano 29 operacji jednoczasowego przeszczepienia nerki i trzustki. W Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus wykonano 3 przeszczepienia wysp trzustkowych oraz dwa przeszczepienia wysp trzustkowych i nerki. W Klinice l¹skiego Uniwersytetu Medycznego, w Szpitalu MSWiA w Warszawie oraz w SKDJ w Warszawie wykonano po jednym przeszczepieniu samej trzustki (Tabele 20, 21 i 22). Tabela 20. Jednoczasowe przeszczepianie trzustki i nerki w latach 20082013. CSK Warszawa SKDJ Warszawa UM Katowice MSW Warszawa Razem 2008 5 1 7 7 20 2009 6 0 8 6 20 2010 6 1 7 5 19 2011 1 3 10 19 33 2012 1 3 5 25 34 2013 2 1 4 22 29 19 Tabela 21. Przeszczepianie trzustki w latach 20102013. 2010 1 1 CSK Warszawa SKDJ Warszawa UM Katowice MSW Warszawa Razem 2011 1 1 2012 6 2 1 9 2013 1 1 1 3 Tabela 22. Przeszczepianie wysp trzustkowych, wysp trzustkowych i nerki w roku 2013. SKDJ Warszawa Wyspy trzustkowe 3 Wyspy trzustkowe i nerka 2 Przeszczepianie w¹troby Liczba przeszczepieñ w¹troby od zmar³ych dawców w 2013 r. wynios³a 318 (w 2012 r. 314 operacje). Najwiêcej zabiegów wykonano w CSK WUM w Warszawie 165 przeszczepieñ (o 4 mniej ni¿ w 2012 r.) . W CZD w 18 przypadkach przeszczepiono fragment w¹troby pobranej od ¿ywego dawcy (pobrania mia³y miejsce w CSK WUM). £¹czna liczba transplantacji w¹troby w 2013 r. wynios³a 336 (Tabela 23). Tabela 23. Przeszczepianie w¹troby w latach 20082013. CSK Warszawa SKDJ Warszawa CZD Warszawa SPWSZ Szczecin AM Wroc³aw UM Katowice Ogó³em 2008 Razem 106 34 35 50 20 2009 Razem 82 38 43 55 1 17 2010 Razem 86 37 37 53 24 2011 Razem 141 48 36 42 4 29 2012 Razem 169 48 36 40 8 27 245 236 237 300 328 2013 CD LD Razem 165 165 46 46 15 18 33 55 55 6 6 31 31 318 18 336 Przeszczepianie serca W 5 orodkach kardiochirurgicznych wykonano 87 zabiegów przeszczepienia serca, to jest o 8 zabiegów wiêcej ni¿ w roku 2012 i jest to najwiêksza liczba przeszczepieñ serca od 2008 roku (Tabela 24). Tabela 24 Przeszczepianie serca w latach 20082013. Orodek Kraków KSS Zabrze SCCS Warszawa Anin IK Warszawa MSW Gdañsk UCK Poznañ UM OGÓ£EM 2008 2009 2010 2011 2012 2013 4 39 16 2 61 2 38 25 6 71 5 38 26 5 5 79 10 36 23 4 7 80 8 36 23 5 7 79 9 35 32 6 5 87 Przeszczepianie p³uc W 2013 r. przeszczepiono p³uca pobrane od 17 dawców. Zespó³ w Zabrzu w szeciu przypadkach przeszczepi³ oba p³uca jednemu biorcy, a w szeciu przypadkach przeszczepiono p³uco prawe lub lewe. Zespó³ ze Szczecina w jednym przypadku przeszczepi³ oba p³uca jednemu biorcy, a w czterech przypadkach przeszczepiono p³uco prawe (Tabela 25). 20 Tabela 25. Przeszczepianie p³uc w latach 20082013. Zabrze SCCS Szczecin-Zdunowo OGÓ£EM 2008 2009 2010 2011 2012 2013 11 9 11 14 13 12 - 1 1 1 3 5 11 10 12 15 16 17 Przeszczepianie narz¹dów od dawców ¿ywych W 2013 r. liczba przeszczepieñ nerek pobranych od ¿ywych dawców wynios³a 57 i by³a wy¿sza ni¿ w latach ubieg³ych. Najwiêcej, bo 17 przeszczepieñ wykonano w Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus w Warszawie, 8 operacji przeprowadzono w CSK WUM w Warszawie. Liczba przeszczepieñ fragmentów w¹troby pobranych od ¿ywych dawców wykonanych w CZD w Warszawie (pobranie w CSK WUM) wynios³a 18 (Tabela 26). Tabela 26. Przeszczepianie nerek i w¹troby od ¿ywych dawców w latach 20082013. Nerki W¹troby RAZEM 2008 20 21 41 2009 23 22 45 2010 50 20 70 2011 40 18 58 2012 51 14 65 2013 57 18 75 Ogó³em w 2013 r. w Polsce 1575 narz¹dów pochodz¹cych ze zw³ok i 75 pochodz¹cych od osób ¿ywych przeszczepiono 1610 biorcom (Tabele 27 i 28). Tabela 27. Biorcy narz¹dów pobranych ze zw³ok i od ¿ywych dawców w 2013 r. Rodzaj przeszczepienia Liczba biorców Nerka od osoby zmar³ej Nerka od ¿ywego dawcy Nerka jednoczasowo z trzustk¹ Nerka jednoczasowo z wyspami trzustkowymi Nerka jednoczasowo z w¹trob¹ W¹troba od osoby zmar³ej Fragment w¹troby od ¿ywego dawcy Trzustka Wyspy trzustkowe Serce Pojedyncze p³uco Oba p³uca Twarz £¹cznie 1074 57 29 2 2 316 18 3 3 87 10 7 2 1610 Tabela 28. Liczba przeszczepionych narz¹dów i liczba biorców w latach 20082013. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba przeszczepionych narz¹dów (CD + LD) 1147 (1106 + 41) 1147 1376 1514 1653 (1102 + 45) (1306 + 70) (1456 + 58) (1588 + 65) 1650 (1575 + 75) Liczba biorców 1126 (1085 + 41) 1118 1347 1464 1608 (1073 + 45) (1277 + 70) (1406 + 58) (1543 + 65) 1610 (1535 + 75) Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Krystyna Antoszkiewicz, Poltransplant 21 Krajowa Lista Oczekuj¹cych na przeszczepienie (KLO) W 2013 r. do krajowej listy osób oczekuj¹cych (KLO) zg³oszono 4473 potencjalnych biorców. Do wszystkich oczekuj¹cych wys³ano powiadomienia o wprowadzeniu na listê. Kierownicy orodków kwalifikacyjnych otrzymali 603 zbiorcze powiadomienia o umieszczeniu na licie chorych z danego orodka. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w 2013 r. W 2013 r. w krajowej licie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki zarejestrowanych by³o 2565 chorych, w tym 1241 zosta³o zg³oszonych do KLO w 2013 r. Systematycznie wzrasta liczba potencjalnych biorców nerki powy¿ej 60 r¿. (Tabela 1). Stopniowo ronie liczba osób zg³aszanych do przeszczepienia nerki, co przy rosn¹cej liczbie przeszczepieñ jest warunkiem utrzymania prawid³owego doboru biorcy. W obecnym systemie informatycznym wdro¿ono modu³ automatycznego, wyprzedzaj¹cego przypominania lekarzom prowadz¹cym i pracowniom zgodnoci tkankowej o badaniach immunologicznych. Oznaczenie HLA oraz PRA u potencjalnego biorcy jest warunkiem umieszczenia chorego na licie oczekuj¹cych, podobnie jak potwierdzenie grupy krwi przez orodek kwalifikacyjny czy wpisanie rozpoznania i danych osobowych. W 2013 r. wykonano 26 przeszczepieñ nerki z brakiem niezgodnych HLA, w tym 3 nerki z 6 zgodnymi HLA. Tabela 1. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby, nerki i serca) w latach 20082013 2008 Ca³kowita liczba osób zarejestrowanych w KLO 2651 Osoby zarejestrowane < 18 r¿ 79 Osoby zarejestrowane > 60 r¿ 192 redni wiek osób oczekuj¹cych 45 lat 6 m-cy Osoby zg³oszone po raz pierwszy 1030 Liczba wszystkich przeszczepieñ nerki 830 Liczba przeszczepieñ nerki od dawcy zmar³ego 789 Liczba przeszczepieñ nerki od dawcy ¿ywego 20 Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i trzustki 20 Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i wysp trzustkowych Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i w¹troby 1 Osoby zmar³e na licie 67 2009 2603 95 227 45 lat 11 m-cy 1124 805 757 23 20 2010 2578 96 387 46 lat 2 m-ce 1340 1018 947 50 19 2011 2623 88* 453* 47 lat 3 m-ce* 1151 1075 998 40 33 2012 2683 85 470 47 lat 1196 1179 1091 51 34 2013 2565 83 518 47 lat 1 m-c 1241 1164 1074 57 29 - - - - 2 5 41 2 48 4 64* 3 42 2 59 *Liczone na dzieñ 4.11.2011 r. Tabela 2. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby, nerki i serca) w latach 20082013 Oczekuj¹cy w dniu 31 grudnia na przeszczepienie Nerki Nerki i trzustki (wysp trzustkowych) Nerki i w¹troby Nerki i serca 2008 1463 15 1 - 2009 1209 26 3 - 2010 1438 30 3 1 2011 1469 15 3 - ** Od stycznia 2013 r. KLO wykazuje jedynie chorych aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie. 22 2012 1296 24 (2) 4 - 2013** 906 30(3) 3 1 Sporód 940 osób aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 31 grudnia 2013 r., 78% to chorzy oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie nerki. Od 2013 r. ostatniego dnia ka¿dego miesi¹ca podajemy liczbê osób, które tego dnia mia³y status aktywny na krajowej licie oczekuj¹cych. W latach poprzednich w podanych liczbach uwzglêdnialimy tak¿e osoby czasowo wykluczone, czyli te, które zosta³y zg³oszone do KLO, ale z ró¿nych powodów wykluczone z typowania na czas okrelony. Z uwagi na du¿e ró¿nice w czasie dyskwalifikacji, obecnie podajemy wy³¹cznie liczbê chorych gotowych do przeszczepienia danego dnia. Sporód 1164 przeszczepieñ nerki wykonanych w 2013 r., u 979 biorców wykonano pierwsze przeszczepienie, u 168 biorców drugie a 17 biorców otrzyma³o trzecie przeszczepienie. Tabela 3. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby, nerki i serca) 31 grudnia danego roku. 2008 Oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie 1214 Oczekuj¹cy na drugie przeszczepienie 236 Oczekuj¹cy na trzecie przeszczepienie 27 Oczekuj¹cy na czwarte przeszczepienie 2 2009 983 226 28 1 2010 2011* 2012 1204 1258 1059 242 272 233 26 30 30 1 2 2013 735 182 23 - * Liczone na dzieñ 4.11.2011 r. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w trybie pilnym w latach 20082013 U wiêkszoci chorych (73%) wymagaj¹cych pilnego przeszczepienia nerki w 2013 r. wykonano ten zabieg. Trzech chorych pozosta³o na licie oczekuj¹cych w 2014 r. a u pozosta³ych trzech uda³o siê wytworzyæ sta³y i bezpieczny dostêp naczyniowy do dializ i nie wymagaj¹ pilnego przeszczepienia nerki (Tabela 4). Tabela 4. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w trybie pilnym w latach 20082013. 2008 Liczba osób zarejestrowanych 35 Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê 20 Liczba osób skrelonych z listy pilnej 3 Osoby zmar³e Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia 12 2009 40 29 7 4 2010 31 20 5 1 5 2011 23 21 2 2012 33 21 2 10 2013 22 16 3 3 Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki lub nerki i trzustki w latach 20102013 W 2013 r. w zarejestrowanych by³o w KLO 152 osoby z cukrzycow¹ chorob¹ nerek, w tym 46 osób zg³oszono de novo do zabiegu przeszczepienia nerki i trzustki. Niepokoj¹ca jest du¿a miertelnoæ wród oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w grupie chorych z cukrzyc¹ (3,9%) w stosunku do ogólnej miertelnoci na licie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (1, 99%) i braku zgonów wród osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki. Zwi¹zane jest to z pewnoci¹ z tym, ¿e do przeszczepienia nerki i trzustki kwalifikowane s¹ osoby m³ode, bez dodatkowych obci¹¿eñ zdrowotnych i z cukrzyc¹ typu 1, a do przeszczepienia nerki g³ównie osoby z cukrzyc¹ typu 2, która sprzyja problemom naczyniowym pogarszaj¹cym rokowanie w tej grupie chorych (Tabela 5 i 6). 23 Tabela 5. Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w latach 20102013. 2010 2011* 2012 2013 Liczba osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek (I i II typ) zarejestrowanych w KLO oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy zmar³ego Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy ¿ywego Osoby zmar³e na licie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 140 81 1 6 172 61 1 9 99 52 1 152 72 2 6 *Liczone na dzieñ 4.11.2011 Tabela 6. Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki w latach 20102013. Liczba osób zarejestrowanych w KLO z cukrzycow¹ chorob¹ nerek (I typ) oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki w tym de novo Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i trzustkê Liczba osób zakwalifikowanych do przeszczepienia nerki i trzustki, które otrzyma³y przeszczepienie nerki Osoby zmar³e na licie oczekuj¹cych na tx nerki i trzustki Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie nerki i trzustki (wysp trzustkowych) 31 grudnia 2010 2011 2012 2013 71 42 19 62* 35 33 60 32 34 64 46 29 19 9* 2 5 3 1* - - 30 15 24 (2) 30(3) *Liczone na dzieñ 4.11.2011 Os oby zg³ os zon e do w y pr ze dza j ¹ ce go pr ze s zcze pi e n i a n e r k i l u b n e r k i i t r zu s t k i (pr e - e mpt i ve , pr ze d rozpoczêciem dializ) w latach 20082013 Sporód 2565 chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w 2013 r., 97 osób zg³oszonych by³o do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki, co stanowi 3,8%. Wykonano w tej grupie 58 zabiegów przeszczepienia nerki, w tym: 14 od dawców ¿ywych oraz 4 nerki wraz z trzustk¹ pobran¹ od tego samego dawcy. Wielu chorych (39%), mimo zg³oszenia w KLO do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki rozpoczê³a leczenie dializami i nadal pozostaje na licie oczekuj¹cych. Tabela 7. Osoby zg³oszone do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki (pre-emptive, przed rozpoczêciem dializ) w latach 20082013. 2008 2009 2010 2011* 2012 2013 Liczba osób zarejestrowanych 191 177 109 157 128 97 Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê 34 25 24 22 54 40 od dawcy zmar³ego Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê 10 8 16 10 14 14 od dawcy ¿ywego Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i trzustkê 2 2 2 4 5 4 Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i w¹trobê 1 2 Osoby zmar³e 3 2 4 1 *Liczone na dzieñ 4.11.2011 r. 24 Os oby o podw y ¿s zon y m r y zy k u i mmu n ol ogi czn y m (PR A 50100% ) oc ze k u j ¹ ce n a pr ze s zcze pi e n i e nerki w latach 20082013 Osoby o podwy¿szonym ryzyku immunologicznym stanowi¹ istotny odsetek wród osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki. Mimo, ¿e liczba tych osób w ostatnim roku wzros³a, nadal jest ona zani¿ona, gdy¿ opiera siê na ma³o dok³adnych metodach oznaczania PRA, wykorzystuj¹cych ograniczon¹ do 3050 liczbê dawców limfocytów z danego rejonu a nie z ca³ego kraju. Oczekujemy na wdro¿enie molekularnych metod identyfikowania pacjentów podwy¿szonego ryzyka immunologicznego z zastosowaniem metod pozwalaj¹cych na ilociow¹ i jakociow¹ ocenê przeciwcia³ anty HLA. Zastosowanie tych metod pozwoli nie tylko na rzeteln¹ identyfikacjê chorych o podwy¿szonym ryzyku immunologicznym, ale tak¿e na lepszy dobór tkankowy miêdzy dawc¹ i biorc¹ nerki z uwzglêdnieniem nieprzeszczepiania tych narz¹dów, przeciwko którym biorca bêdzie mia³ przeciwcia³a (Tabela 8). Tabela 8. Osoby o podwy¿szonym ryzyku immunologicznym (PRA 50-100%) oczekuj¹ce na przeszczepienie nerki w latach 2008-2013. 2008 2009 Liczba osób oczekuj¹cych: PRA 80-100% PRA 50-79% 111 37 74 95 27 68 141 49 92 139 59 80 130 43 87 152 61 91 Osoby, które otrzyma³y przeszczep nerki PRA 80-100% PRA 50-79% 16 5 11 15 3 12 43 17 26 45 17 28 43 10 33 42 15 27 Osoby zmar³e na licie PRA 80-100% PRA 50-79% 4 1 3 4 2 2 4 2 2 4 1 3 4 1 3 4 4 89 30 59 76 23 53 89 29 60 85 38 47 80 31 49 105 45 60 Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia PRA 80-100% PRA 50-79% 2010 2011* 2012 2013 *Liczone na dzieñ 4.11.2011 Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu innego narz¹du, tkanki lub komórek W 2013 r. zg³oszono do przeszczepienia nerki i wykonano przeszczepienie u chorej po autologicznym przeszczepieniu szpiku. Nadal oczekuje na przeszczepienie nerki chora po przeszczepieniu serca i p³uc. Z 3 chorych po przeszczepieniu p³uc zg³oszonych do przeszczepienia nerki w 2013 r., dokonano przeszczepienia u 2 chorych, z czego u jednej by³a to nerka pobrana od ¿ywego dawcy. Liczba chorych wymagaj¹cych przeszczepienia nerki po przeszczepieniu w¹troby czy serca utrzymuje siê na podobnym poziomie od kilku lat, co przy rosn¹cej liczbie przeszczepieñ narz¹dów pozanerkowych (szczególnie w¹troby) pozwala stwierdziæ, ¿e byæ mo¿e problem niewydolnoci nerek w tej grupie chorych uda³o siê opanowaæ. Tabela 9. Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu serca w latach 20082013 Liczba oczekuj¹cych Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê Liczba osób zdyskwalifikowanych od przeszczepienia Liczba zmar³ych Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia 2008 2009 7 6 3 3 1 4 2 2010 2011 2012 2013 3 6 4 6 1 3 2 2 2 1 2 1 2 1 2 25 Tabela 10. Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu w¹troby w latach 20082013. 2008 Liczba oczekuj¹cych 3 Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê Liczba osób zdyskwalifikowanych 2 Liczba zmar³ych Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia 1 2009 4 2 1 1 2010 3 2 1 2011 2 2 2012 4 1 2 1 2013 3 2 1 Chorzy oczekuj¹cy na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby w latach 20082013 Sporód 9 chorych oczekuj¹cych na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby, 2 osoby otrzyma³y taki przeszczep w 2013 r. Tabela 11. Chorzy oczekuj¹cy na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby w latach 20082013. 2008 Liczba oczekuj¹cych 7 Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i w¹trobê 1 Liczba osób zdyskwalifikowanych 4 Liczba zmar³ych 1 Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia 1 2009 2010 2011 2012 2013 10 6 8 7 9 5 2 4 3 2 1 1 1 3 1 1 1 1 3 3 2 3 3 redni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach 20082013 W 2013 r. redni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki, liczony od zarejestrowania w KLO do dnia przeszczepienia, wynosi³ 10 miesiêcy. Czas dializoterapii przed przeszczepieniem nie zmienia siê (Tabela 12). Tabela 12. redni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach 20082013. Grupa chorych Zg³oszeni do pierwszego przeszczepienia nerki Wysokoimmunizowani Zg³oszeni do przeszczepienia nerki i trzustki redni czas oczekiwania na przeszczepienie od rozpoczêcia dializ do przeszczepienia 2008 2009 2010 2011* 2012 2013 2 lata 2 lata 2 lata 2 lata 2lata 2lata 10 m-cy 8,5 m-ca 10 m-cy 11 m-cy 6 m-cy 6 m-cy 4 lata 6 lat 4 lata 3 lata 4 lata 6 lat 6 m-cy 11 m-cy 8,5 m-ca 11 m-cy 5 m-cy 8 m-cy 3 lata 2 lata 2 lata 2 lata 1 rok 1 rok 3,5 m-ca 4 m-ce 7 m-cy 9 m-cy 8 m-cy *Liczone na dzieñ 4.11.2011 Tabela 12 (cd). redni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach 20082013. Grupa chorych 2008 redni czas oczekiwania na przeszczepienie od zakwalifikowania do przeszczepienia 2009 2010 2011* 2012 2013 Zg³oszeni do pierwszego 10 m-cy 7 m-cy 9 m-cy 11 m-cy 10 m-cy przeszczepienia nerki Zg³oszenia pilne 32 dni 38 dni 42 dni 63 dni 16 dni Wysokoimmunizowani 9 m-cy 15 m-cy 15,5 m-ca 17 m-cy 15 m-cy Zg³oszeni do pierwszego przeszczepienia nerki i trzustki 4 m-ce 8,5 m-ca 8,5 m-ca 11,5 m-ca 5 m-cy Zg³oszeni do przeszczepienia 4,5 m-ca 6,5 m-ca 7,5 m-ca 8,5 m-ca 7,7 m-ca przed rozpoczêciem dializ *Liczone na dzieñ 4.11.2011 26 10 m-cy 54 dni 16 m-cy 4 m-ce 9 m-cy Przyczyny niewydolnoci nerek chorych zg³oszonych do KLO w 2013 r. Dominuj¹c¹ przyczyn¹ niewydolnoci nerek wród chorych zg³oszonych do przeszczepienia jak i po przeszczepieniu nerki s¹ choroby k³êbuszkowe nerek. Nadal pozostaje grupa chorych (14%), u których nie uda³o siê zdiagnozowaæ przyczyny niewydolnoci nerek, ale wyeliminowano w wiêkszoci przypadków wady uk³adu moczowego, które by mog³y w krótkim czasie doprowadziæ do niewydolnoci nerki przeszczepionej. Tabela 13. G³ówne przyczyny niewydolnoci nerek u chorych zg³oszonych do KLO Wszyscy oczekuj¹cy 31 grudnia Wszyscy, u których dokonano przeszczepienie nerki w 2013 r. od zmar³ego dawcy Zg³oszeni przed rozpoczêciem dializ do pierwszego przeszczepienia nerki Dokonano przeszczepienia nerki przed rozpoczêciem dializ Dokonano przeszczepienia nerki od ¿ywego dawcy Liczba Nowo zg³oszeni Grupy chorych 1241 940 1107 89 58 57 G³ówne przyczyny niewydolnoci nerek % Glomerulopatie pierwotne 23 26 28 36 29 49 Cukrzycowa choroba nerek 12 8 10 10 11 4 Glomerulopatie wtórne inne 2 3 3 2 4 8 Torbielowatoæ nerek 12 12 11 12 14 4 ródmi¹¿szowe zapalenia nerek 3 3 3 1 2 2 Nefropatia nadcinieniowa 11 10 11 8 9 4 Inne 6 6 4 10 6 10 Nieznane 13 13 13 13 17 14 Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki z nietypowym odprowadzeniem moczu met. Brickera W 2013 r. 15 chorych oczekiwa³o na przeszczepienie nerki z nietypowym odprowadzeniem moczu metod¹ Brickera, czyli z pominiêciem w³asnego pêcherza moczowego i wytworzeniem przetoki moczowodowo-jelitowo-skórnej, z czego 12 zg³oszono w 2013 r. Sporód 15 osób, u 6 chorych takie odprowadzenie wykonano przed kwalifikacj¹, u pozosta³ych 9 chorych zaplanowano wytworzenie nietypowego odprowadzenia moczu w czasie przeszczepienia. W 2013 r. wykonano 10 przeszczepieñ nerki ww. chorym, w tym 3 przeszczepienia nerki do wczeniej wytworzonej pêtli Brickera. U jednego chorego z tej grupy wykonano zespolenie moczowe do pêcherza moczowego mimo wczeniejszej kwalifikacji do pêtli Brickera. Orodki kwalifikuj¹ce chorych do przeszczepienia nerki Zg³aszanie chorych do krajowej listy osób oczekuj¹cych odbywa siê za porednictwem orodków kwalifikacyjnych, dzia³aj¹cych przy orodkach transplantacyjnych. Po³owa chorych zg³aszanych z danego orodka kwalifikacyjnego jest przeszczepianych poza tym orodkiem. W 2013 r. odnotowalimy wzrost nowych zg³oszeñ do krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki. W 2013 r. stacje dializ zg³osi³y do kwalifikacji w orodkach kwalifikacyjnych 2584 osoby, z czego 1241 zakwalifikowano do przeszczepienia nerki i zg³oszono do KLO (Tabela 14). 27 Tabela 14. Orodki kwalifikuj¹ce chorych do przeszczepienia nerki. Orodek kwalifikacyjny Bia³ystok Bydgoszcz Gdañsk Katowice Kraków Lublin £ód Poznañ Szczecin Warszawa Warszawa CZD Wroc³aw Razem Liczba chorych zg³oszonych do KLO w danym roku 2011 2012 2013 41 38 33 95 60 68 116 129 132 93 137 127 159 141 144 2 51 41 40 72 60 72 89 151 83 85 62 283 226 245 56 45 46 107 123 132 1147 1196 1241 Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki oraz wysp trzustkowych w 2013 r. W 2013 r. wykonano 3 przeszczepienia samej trzustki oraz 3 przeszczepienia wysp trzustkowych. Zg³oszono de novo 5 osób do transplantacji nerki i wysp trzustkowych, 4 osoby do przeszczepienia nerki i trzustki lub wysp trzustkowych, 7 osób do przeszczepienia trzustki oraz jedn¹ osobê do przeszczepienia wysp trzustkowych (Tabela 15). Tabela 15. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych w latach 20102013. 2010 2011 2012 2013 Liczba przeszczepieñ trzustki 1 1 9 3 Liczba przeszczepieñ wysp trzustkowych 3 Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki i wysp trzustkowych 31grudnia 2 3* Oczekuj¹cy na przeszczepienie wysp trzustkowych 31grudnia 2 3 4 1 Oczekuj¹cy na przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych 31grudnia 1 5 4 2 Oczekuj¹cy na przeszczepienie trzustki 31 grudnia 5 4 5 7 * Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki i trzustki ewentualnie wysp trzustkowych Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie narz¹dów klatki piersiowej Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie serca W 2013 r. w Polsce do leczenia przeszczepieniem serca zg³oszono 234 nowych chorych i by³a to liczba podobna jak w latach poprzednich. Najwiêcej chorych zg³oszono do przeszczepienia serca w l¹skim Centrum Chorób Serca w Zabrzu 107 osób, a najmniej w Centrum Zdrowia Dziecka 2 osoby, z tym, ¿e orodek w CZD rozpocz¹³ dzia³alnoæ w 2013 r. £¹czna liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w 2013 roku wynios³a 601 osób. Sporód wszystkich oczekuj¹cych, przeszczepienie serca w 2013 r. otrzyma³o 87osób (14%) w tym 4 osoby poni¿ej 18 r¿. (3 w Zabrzu, 1 w Instytucie Kardiologii w Warszawie), zdyskwalifikowano stale lub czasowo 118 osób (19,6%), zmar³o w trakcie oczekiwania 59 chorych (9,8%). 31 grudnia 2013 r. oczekiwa³o na przeszczepienie serca 320 chorych (Tabela 16). 28 Tabela 16. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem serca w Polsce w 2013 r. Warszawa Kraków Instytut KSS Kardiologii Nowe zg³oszenia Nowe zg³oszenia w trybie pilnym Nowe zg³oszenia w trybie planowym Przeszczepienia ogó³em Przeszczepienia w trybie pilnym Przeszczepienia w trybie planowym Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Zabrze SCCS Gdañsk Poznañ Warszawa UCK SKPP UM CZD £¹cznie 57 34 107 13 21 2 234 27 17 37 4 7 - 92 30 17 70 9 14 2 142 32 9 35 6 5 - 87 25 9 16 4 5 - 59 7 - 19 2 - - 28 12 5 38 2 2 - 59 49 64 163 13 29 2 320 redni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali w 2013 r. przeszczepienie serca wyniós³ 66 dni dla biorców zg³oszonych w trybie pilnym oraz 10 miesiêcy dla biorców zg³oszonych w trybie planowym. Czas oczekiwania osób, które nie otrzyma³y przeszczepienia serca na koniec 2013 roku i nadal znajduj¹ siê na licie oczekuj¹cych, wyniós³ rednio 15 miesiêcy. Chorzy, którzy zmarli nie doczekawszy przeszczepienia oczekiwali rednio 15 miesiêcy (Tabela 17). Ta be la 17. redni czas oczekiwania chorych zg³oszonych do leczenia przeszczepieniem serca w 2013 r. Warszawa Kraków Instytut KSS Kardiologii Chorzy przeszczepieni, zg³oszeni w trybie pilnym Chorzy przeszczepieni, zg³oszeni w trybie planowym Chorzy zg³oszeni, którzy zmarli przed przeszczepieniem Oczekuj¹cy 31 grudnia Zabrze SCCS Gdañsk Poznañ Warszawa UCK SKPP UM CZD Polska 33 dni 43 dni 7 dni 57 dni 188 dni - 66 dni 17 m-cy - 5 m-cy 9 m-cy - - 10 m-cy 7 m-cy 15 m-cy 22 m-ce 13 m-cy 17 m-cy - 15 m-cy 15 m-cy 22 m-ce 24 m-ce 11 m-cy 15 m-cy 2 m-ce 15 m-cy W 2013 r. na przeszczepienie serca oczekiwa³o 22 osoby poni¿ej 18 r¿., z czego 20 zg³oszono w 2013 r. po raz pierwszy. W 2013 r. przeszczepiono serce u 4 osób poni¿ej 18 r¿. Dwoje dzieci zmar³o w oczekiwaniu na przeszczepienie serca w 2013 r., 2 wykluczono czasowo, 1 wykluczono na sta³e z przeszczepienia serca. W dniu 31.12. 2013 r. na aktywnej licie oczekuj¹cych na przeszczepienie serca pozostawa³o 13 dzieci. redni czas oczekiwania w 2013 r. na przeszczepienie serca w tej grupie chorych wynosi³ 5 miesiêcy (Tabela 18). 29 Tabela 18. Krajowa lista osób poni¿ej 18 r¿. oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w 2013 r. Warszawa Kraków Instytut KSS Kardiologii Nowe zg³oszenia Przeszczepienia Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Zabrze SCCS Gdañsk Poznañ Warszawa UCK SKPP UM CZD £¹cznie 1 1 1 - 16 3 - - 2 - 20 4 - - 2 - - - 2 - 1 11 - -- 1 13 Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie serca i p³uc Od 2006 r. nie wykonano w Polsce ani jednego kombinowanego przeszczepienia serca wraz z p³ucami, 31 grudnia 2013 r. na licie oczekuj¹cych pozostawa³y 3 osoby. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc Na licie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc w 2013 r. znajdowa³o siê 93 chorych, z czego 47 zosta³o zg³oszonych w tego roku. Potencjalni biorcy zostali zg³oszeni przez l¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu oraz Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej PUM Specjalistycznego Szpitala im. prof. A. Soko³owskiego w Szczecinie-Zdunowie. W 2013 r. wykonano ³¹cznie 17 przeszczepieñ pojedynczego p³uca lub pary p³uc (12 w Zabrzu, 5 w Szczecinie). 31 grudnia 2013 r. oczekiwa³o na przeszczepienie 45 chorych, 29 chorych zmar³o przed przeszczepieniem. Zdyskwalifikowano czasowo lub stale 2 osoby (Tabela 19). Tabela 19. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc w 2013 r. Nowe zg³oszenia Przeszczepienia Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Szczecin - Zdunowo 6 5 4 Zabrze SCCS 41 12 29 41 £¹cznie 47 17 29 45 Tabela 20. redni czas oczekiwania na przeszczepienie p³uc w 2013 r. Chorzy przeszczepieni Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Oczekuj¹cy 31 grudnia Szczecin - Zdunowo 9 m-cy 4 m-ce Zabrze SCCS 7 m-cy 12 m-cy 18 m-cy Polska 8 m-cy 12 m-cy 11 m-cy Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w¹troby W 2013 r. w Polsce do leczenia przeszczepieniem w¹troby zg³oszono 396 nowych chorych. Najwiêcej chorych zg³oszono do przeszczepienia z Centralnego Szpitala Klinicznego WUM w Warszawie 188 osób, a najmniej z Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu 11 osób. W 2013 r. ³¹czna liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie w¹troby wynios³a 553 chorych. Sporód wszystkich oczekuj¹cych, przeszczepienie w¹troby od zmar³ego dawcy otrzyma³o 318 osób (57,5%), natomiast od dawcy ¿ywego 18 osób (3,2%). Zmar³o 38 chorych (6,9%) oczekuj¹cych na 30 przeszczepienie. Na licie aktywnej osób oczekuj¹cych 31 grudnia 2013 r. pozostawa³y 133 osoby, a 46 osób by³o wykluczonych czasowo lub stale. W Tabeli 21 przedstawiono zg³oszenia chorych do przeszczepienie w¹troby z podzia³em na orodki. Tabela 22 przedstawia redni czas oczekiwania na przeszczepienie w¹troby w poszczególnych orodka transplantacyjnych w zale¿noci od trybu zg³oszenia. Tabela 21. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem w¹troby w Polsce w 2013 r. Katowice SPSK Nowe zg³oszenia Nowe zg³oszenia w trybie pilnym Nowe zg³oszenia w trybie planowym Przeszczepienia ogó³em ( CD + LD) Przeszczepienia w trybie pilnym Przeszczepienia w trybie planowym Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Szczecin Warszawa Warszawa Warszawa Wroc³aw £¹cznie SPWSZ CZD SKDJ WUM CSK WUM USK 58 50 42 47 188 11 396 10 8 4 6 22 2 52 48 42 38 41 166 9 344 31 55 33 (15+18)* 46 165 6 336 (318+18)* 4 7 2 6 18 1 38 27 48 31 40 147 5 298 7 2 2 6 16 5 38 18 25 18 19 50 3 133 *Przeszczepienie od dawcy zmar³ego+przeszczepienie od dawcy ¿ywego Tabela 22. redni czas oczekiwania chorych zg³oszonych do leczenia przeszczepieniem w¹troby w Polsce w 2013 r. Katowice SPSK Chorzy przeszepieni, zg³oszeni w trybie pilnym Chorzy przeszepieni, zg³oszeni w trybie planowym Chorzy zg³oszeni, którzy zmarli przed przeszczepieniem Oczekuj¹cy 31 grudnia Szczecin Warszawa Warszawa Warszawa Wroc³aw Polska SPWSZ CZD SKDJ WUM CSK WUM USK 2 dni 4 dni 6 dni 5 dni 2 dni 4 dni 4 dni 2 m-ce 5 m-cy 4 m-ce 4 m-ce 3 m-ce 19 m-cy 6 m-cy 8 dni 6 m-cy 18 dni 6 m-cy 1 m-c 5 m-cy 3 m-ce 3 m-ce 16 m-cy 5 m-cy 9 m-cy 8 m-cy 14 m-cy 9 m-cy redni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali przeszczepienie w¹troby w trybie pilnym, wynosi³ 4 dni, najd³u¿szy by³ w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie i wyniós³ 6 dni. redni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali przeszczepienie w¹troby w trybie planowym w 2013 r. wynosi³ 6 miesiêcy, najd³u¿szy by³ w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu i wynosi³ 19 miesiêcy. redni czas oczekiwania dla biorców, którzy nie otrzymali przeszczepienia w¹troby w 2013 r. wyniós³ 9 miesiêcy. 31 Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki W 2013 r. odnotowano istotny wzrost liczby chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki, przy mniejszej ni¿ w 2012 r. liczbie nowo zg³oszonych chorych w ci¹gu roku. Rosn¹ca liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki jest g³ównie zwi¹zana ze zbyt ma³¹ liczb¹ przeszczepieñ rogówki wykonywanych w ci¹gu roku w stosunku do potrzeb. Liczba chorych zg³aszanych do przeszczepienia jest dwukrotnie wiêksza ni¿ liczba wykonanych przeszczepieñ. W 2013 r. istotnie wzros³a w stosunku do 2012 r. liczba przeszczepieñ rogówki w trybie pilnym (86288% vs 337-37%). redni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w 2013 r. wynosi³ 53 dni w grupie osób pilnych i 7 miesiêcy w grupie osób zg³oszonych do przeszczepienia w trybie planowym. Tabela 23. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem rogówki w Polsce w latach 20122013 r. Liczba oczekuj¹cych osób Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Bia³ymstoku Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy WSS nr 4 w Bytomiu Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku Okrêgowy Szpital Kolejowy w Katowicach SPSK Nr 5 l¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Szpital Zespolony w Kêdzierzynie Kolu Wojewódzki Szpital Okulistyczny w Krakowie Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 w Lublinie Uniwersytecki Szpital Kliniczny Wojskowej Akademii Medycznej w £odzi Specjalistyczne Centrum Medyczne SA w Polanicy Zdroju 32 Liczba Liczba aktywnie wykonanych Dyskwalifikacje oczekuj¹cych przeszczepieñ sta³e i czasowe na dzieñ ogó³em 31 grudnia (pilne + planowe ) 2012** 2013** 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 Nowe zg³oszenia -* - - - - - - - - - 167 146 167 41 15 95 104 16 14 8 29 (28+1) 9 (9+0) 17 14 12 (4+8) 14 (6+8) - 0 9 7 44 281 44 248 9 (8+1) 38 (37+1) 1 11 34 224 529 785 261 309 138 146 (19+119) (140+6) 37 88 415 571 284 366 206 223 149 140 (84+65) (133+7) 35 75 110 151 12 22 9 11 1 1 9 14 - 23 - 22 7 (6+1) 8 (8+0) - 1 - 14 104 157 104 95 50 85 (36+14) (83+2) 23 29 42 46 189 260 113 114 18 (0+18) 65 (61+4) 8 3 146 198 127 86 19 6 23 (5+18) 5 (5+0) 49 20 59 61 6 (1+5) - Tabela 23 (cd). Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem rogówki w Polsce w latach 20122013 r. Liczba oczekuj¹cych osób Liczba Liczba aktywnie wykonanych Dyskwalifikacje oczekuj¹cych przeszczepieñ sta³e i czasowe na dzieñ ogó³em 31 grudnia (pilne + planowe ) 2012** 2013** 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. J Strusia w Poznaniu WSS nr 5 im. w. Barbary w Sosnowcu SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony w Szczecinie Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus w Warszawie Samodzielny Publiczny Kliniczny Szpital Okulistyczny w Warszawie Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu Spektrum Sp. z o.o. we Wroc³awiu 4 Wojskowy Szpital Kliniczny we Wroc³awiu £¹cznie Polska Nowe zg³oszenia - 0 - 0 - 0 - 0 346 466 231 253 10 75 221 207 32 203 32 171 - 10 (9+1) - 1 32 187 26 14 10 4 3 (0+3) 3 (3+0) 8 3 13 9 50 61 50 24 12 (2+10) 10 (9+1) - 0 38 50 1017 784 1014 309 243 (103 +140) 201 (156 +45) 86 196 394 390 125 45 124 15 37 (11+26) 13 (9+4) 2 6 30 25 1 4 1 3 - 0 - 0 1 4 12 56 12 42 19 (0+19) 20 (20+0) 1 2 13 37 1 6 1 6 1 (0+1) 0 - 0 - 6 - 2 - 2 - 0 - 0 - 2 3080 3783 901 982 278 526 2412 1906 - 0 167 193 (59+108) (151+42) 1661 2307 *- Brak danych **Liczba oczekuj¹cych osób dotyczy potencjalnych biorców oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki a liczba wykonanych przeszczepieñ dotyczy iloci procedur przeszczepieñ rogówki. Ten sam biorca mo¿e mieæ kilka przeszczepieñ rogówki w ci¹gu roku zarówno w jednym oku jak i w drugim. 33 Tabela 24. redni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w 2013 r. Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Bia³ymstoku Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy WSS nr 4 w Bytomiu Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku Okrêgowy Szpital Kolejowy w Katowicach SPSK Nr 5 l¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Szpital Zespolony w Kêdzierzynie Kolu Wojewódzki Szpital Okulistyczny w Krakowie Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 w Lublinie Uniwersytecki Szpital Kliniczny Wojskowej Akademii Medycznej w £odzi Specjalistyczne Centrum Medyczne SA w Polanicy Zdroju Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im.J Strusia w Poznaniu WSS nr 5 im. w. Barbary w Sosnowcu SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony w Szczecinie Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus w Warszawie Samodzielny Publiczny Kliniczny Szpital Okulistyczny Warszawie Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu Spektrum Sp. z o.o. we Wroc³awiu 4 Wojskowy Szpital Kliniczny we Wroc³awiu *- Brak transplantacji w 2013 r. 34 redni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w trybie pilnym (w dniach) redni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w trybie planowym (w miesi¹cach) -* - 167 dni 13 m-cy 83 dni - 64 dni 8 m-cy 46 dni 5 m-cy 46 dni 9 m-cy 67 dni 11 m-cy 76 dni - 30 dni 6 m-cy 40 dni 2 m-ce 19 dni - - - 37 dni 7 m-cy 15 dni 2 m-ce 15 dni - 55 dni 4 m-ce 36 dni 9 m-cy 21 dni 8 m-cy - - 84 dni - - - - - Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie komórek przytarczyc W 2013 r. na krajowej licie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie przytarczyc nie by³o potencjalnych biorców. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie twarzy W 2013 r. do krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie twarzy zg³oszono 2 osoby. Obie osoby mia³y wykonane przeszczepienie twarzy, w tym jedna w trybie pilnym. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie koñczyny górnej W 2013 r. na przeszczepienie koñczyny górnej oczekiwa³o w krajowej licie 8 osób. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie jelita W 2013 r. na przeszczepienie jelita oczekiwa³y 2 osoby. Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia 2013 r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na licie w 2013 r. zachodniopomorskie wielkopolskie warmiñsko-mazurskie wiêtokrzyskie l¹skie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie ma³opolskie ³ódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnol¹skie POLSKA Tabela 25. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki (nerka + trzustka, nerka + w¹troba, nerka + serce) 940 75 54 30 23 61 80 144 21 55 30 75 87 28 41 92 44 1241 93 72 46 24 71 84 194 27 69 27 97 131 46 47 153 60 59 5 1 2 3 3 0 8 3 2 1 4 9 2 3 8 5 35 lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 9 8 5 8 14 13 1 1 1 8 16 5 7 17 9 38 4 2 2 0 3 2 9 3 0 0 22 53 12 16 41 28 2 6 2 1 1 1 warmiñsko-mazurskie 2 wiêtokrzyskie 396 30 21 23 20 24 40 51 10 3 l¹skie 133 11 kujawsko-pomorskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia 2013 r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na licie w 2013 r. dolnol¹skie POLSKA Tabela 26. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie w¹troby 36 wielkopolskie zachodniopomorskie 20 55 31 13 15 pomorskie podkarpackie opolskie mazowieckie ma³opolskie ³ódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie 320 17 13 20 5 podlaskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia 2013 r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na licie w 2013 r. dolnol¹skie POLSKA Tabela 27. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie serca 6 16 52 13 7 31 6 234 18 12 9 5 8 31 35 13 7 6 12 39 7 4 19 9 59 2 2 4 5 3 1 1 0 3 1 4 3 6 5 4 15 dolnol¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia 2013 r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na licie w 2013 r. POLSKA Tabela 28. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie p³uca 45 4 3 2 0 1 4 8 2 0 1 2 10 1 2 4 1 47 6 5 0 0 1 4 4 2 1 0 1 11 1 2 7 2 29 3 2 2 0 1 4 3 0 2 0 1 4 1 0 4 2 Dorota Lewandowska, Poltransplant Ma³gorzata Hermanowicz, Poltransplant Jolanta Przygoda, Poltransplant Iwona Podobiñska, Poltransplant Izabela Walczyk, Poltransplant 37 Rejestr Przeszczepieñ Narz¹dów W poni¿szych tabelach podano rzeczywiste prze¿ycia biorców i przeszczepów. Badaniem objêto transplantacje narz¹dów wykonane w latach 19982013. Tabela 1. Liczba przeszczepieñ w latach 19982013 w Polsce Liczba wykonanych przeszczepieñ od 1.I.1998 r. do 31.XII.2013 r. Narz¹d Nerki pobrane od dawców zmar³ych Nerki pobrane od dawców ¿ywych W¹troby pobrane od dawców zmar³ych W¹troby pobrane od dawców ¿ywych* Serca P³uca** Nerki z trzustk¹ 13 938 493 2 773 234 1 541 98 331 * od roku 1999; **od roku 2004 Tabela 2. Wyniki przeszczepiania nerek pobranych od dawców zmar³ych wszystkie orodki Prze¿ycie Liczba biorców objêtych obserwacj¹* Liczba / % zbadanych biorców 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. 13 913 13 066 10 962 9 220 4 811 11 984 (86%) 11 383 (87%) 9 551 (87%) 8 058 (87%) 3 590 (75%) % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy 11 659 10 825 8 769 7 106 2 771 97% 95% 92% 88% 77% Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu 11 137 10 106 7 822 6 013 1 912 93% 89% 82% 75% 53% * od roku 1998 Tabela 3. Wyniki przeszczepiania nerek pobranych od dawców ¿ywych wszystkie orodki Prze¿ycie Liczba biorców objêtych obserwacj¹* Liczba / % zbadanych biorców 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. 493 454 354 282 165 480 (97%) 438 (96%) 339 (96%) 269 (95%) 153 (93%) * od roku 1998 38 % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy 479 435 333 260 141 99% 99% 98% 97% 92% Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu 464 416 317 240 122 97% 95% 94% 89% 80% Tabela 4. Wyniki przeszczepiania nerek z trzustk¹ wszystkie orodki Prze¿ycie 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. Liczba biorców objêtych obserwacj¹* 331 303 224 Liczba / % zbadanych biorców % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu 224 (68%) 209 93% 181 81% 198 (65%) 174 88% 148 74% 151 (64%) 130 86% 112 74% Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ * od roku 1998 Tabela 5. Wyniki przeszczepiania w¹troby pobranej od dawców zmar³ych wszystkie orodki Prze¿ycie Liczba biorców objêtych obserwacj¹* 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. 2 768 2 519 1 908 1 466 502 Liczba / % zbadanych biorców 2 2 1 1 758 (99%) 505 (99%) 899 (99%) 455 (99%) 491 (98%) % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy 2 440 2 122 1 470 1 080 320 88% 85% 77% 74% 65% Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu 2 378 2 040 1 409 1023 289 86% 81% 74% 70% 59% * od roku 1998 Tabela 6. Wyniki przeszczepiania w¹troby pobranej od dawców ¿ywych wszystkie orodki (w wiêkszoci przypadków: Klinika Chirurgii Dzieciêcej i Transplantacji Narz¹dów, Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie) Prze¿ycie 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. Liczba biorców objêtych obserwacj¹* 234 220 187 146 57 Liczba / % zbadanych biorców 234 (100%) 220 (100%) 187 (100%) 145 (99%) 55 (96%) % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy 214 196 164 124 44 91% 89% 88% 86% 80% Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu 211 191 158 119 43 90% 87% 84% 82% 78% * od roku 1999 39 Tabela 7. Wyniki przeszczepiania serc wszystkie orodki Prze¿ycie Liczba biorców objêtych obserwacj¹* Liczba / % zbadanych biorców 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. 1 540 1 467 1 311 1 157 749 1 445 (94%) 1 380 (94%) 1 218 (93%) 1 069 (92%) 643 (86%) % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy 1 099 986 812 651 300 76% 71% 67% 61% 47% Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu 1 097 984 810 649 299 76% 71% 67% 61% 47% Prze¿ycie przeszczepu % prze¿ycia przeszczepu * od roku 1998 Tabela 8. Wyniki przeszczepiania p³uc Prze¿ycie 3 mies. 12 mies. 36 mies. 60 mies. 120 mies. Liczba biorców objêtych obserwacj¹* Liczba / % zbadanych biorców % Prze¿ycie prze¿ycia biorcy biorcy 97 97 (100%) 68 70% 68 84 84 (100%) 55 65% 54 52 52 (100%) 29 56% 28 Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ 70% 64% 54% * od roku 2004 Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Krystyna Antoszkiewicz, Poltransplant Izabela Walczyk, Poltransplant 40 Centralny Rejestr Sprzeciwów Centralny rejestr sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narz¹dów ze zw³ok ludzkich (CRS) dzia³a na podstawie Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów (Dz.U.169.1411] i Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2006 r. w sprawie sposobu prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze (Dz.U.06.228.11350) od 1 listopada 1996 roku. W dniu 31 grudnia 2013 r., w CRS zarejestrowanych by³o 27537 owiadczeñ, w tym 27276 sprzeciwów i w 261 cofniêæ sprzeciwów. 4208 owiadczeñ zosta³o zg³oszonych przez przedstawicieli ustawowych (15%). W 2013 r. do CRS wp³ynê³y 892 zg³oszenia, w tym 875 zg³oszeñ sprzeciwu i 17 zg³oszeñ cofniêcia sprzeciwu. 709 zg³oszeñ sprzeciwu to owiadczenia w³asne, 166 razy sprzeciw rejestrowali przedstawiciele ustawowi. W przypadku 17 cofniêæ sprzeciwu, by³y to wy³¹cznie w³asne cofniêcia. W padzierniku i listopadzie 2013 r. zaobserwowano wzrost liczby nap³ywaj¹cych owiadczeñ. W roku 2013 do Poltransplantu miesiêcznie nap³ywa³y rednio 74 owiadczenia o z³o¿eniu lub wycofaniu sprzeciwu. W latach poprzednich rednia miesiêczna kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: 2012 34, 2011 35, 2010 23, 2009 28, 2008 29, 2007 89, 2006 23. Zg³aszanie owiadczeñ do CRS przedstawia Tabela 1. Na wykresie (Ryc.1) przedstawiono liczbê zg³aszanych sprzeciwów w poszczególnych miesi¹cach 2013 r. z podzia³em na owiadczenia w³asne i sk³adane przez przedstawicieli ustawowych. Tabela 1. Liczba owiadczeñ zg³oszonych do CRS w latach 19962013, stan na dzieñ 31.12.2013 r. Rok 1 LICZBA OWIADCZEÑ LICZBA OWIADCZEÑ LICZBA O SPRZECIWIE O COFNIÊCIU SPRZECIWU OWIADCZEÑ PRZEDSTAPRZEDSTAOGÓ£EM OGÓ£EM OGÓ£EM W £ A S N E W I C I E L W £ A S N E WICIEL (3+6) (4+5) (7+8) USTAWOWY USTAWOWY 2 3 4 5 6 7 8 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1687 14563 2405 1688 1107 436 680 380 300 271 278 1059 350 333 291 419 403 892 1687 14540 2388 1671 1090 430 668 372 286 260 268 1033 328 313 273 396 398 875 1439 12406 1973 1392 907 368 550 323 232 234 231 865 285 271 235 326 350 709 248 2134 419 279 183 62 118 49 54 26 37 168 43 42 38 70 48 166 0 18 17 17 17 6 12 8 14 11 10 26 22 20 18 23 5 17 0 15 15 16 17 6 10 7 10 11 10 22 21 18 14 21 3 17 0 3 2 1 0 0 2 1 4 0 0 4 1 2 4 2 2 0 RAZEM 27537 27276 23096 4180 261 233 28 41 Ryc. 1 Rejestracja sprzeciwów w 2013 r. Analizuj¹c lata poprzednie najwiêkszy nap³yw wniosków mia³ miejsce w 1997 r. W kolejnych latach obserwowano spadek liczby zg³aszanych sprzeciwów. W roku 2007 zaobserwowano od marca wzrost liczby zg³aszanych sprzeciwów. W ostatnich latach liczba zg³aszanych wniosków kszta³tuje siê nastêpuj¹co: 2008 r., ³¹cznie 350 wniosków, w 2009 r., 333, 291 w roku 2010, w 2011 roku 419 wniosków, a w 2012 r. 403 wnioski w tym 398 zg³oszeñ sprzeciwu. Zg³oszenia zawieraj¹ce wniosek o cofniêcie sprzeciwu stanowi³y 0,92% ogó³u owiadczeñ zarejestrowanych od 1996 roku. Zg³oszenia w odniesieniu do grup wiekowych i p³ci przedstawia Tabela 2. Ryc. 2 ukazuje podzia³ wzglêdem p³ci i wieku osób, które zg³osi³y sprzeciw samodzielnie lub w imieniu, których zosta³ zg³oszony sprzeciw. Tabela 2. Zg³oszenia zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wg podzia³u na p³eæ i wiek GRUPA WIEKOWA 0-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65-70 POW. 70 OGÓ£EM KOBIETY WNIOSKÓW OGÓ£EM SPRZECIWY COFNIÊCIA MʯCZYNI WNIOSKÓW OGÓ£EM SPRZECIWY COFNIÊCIA 94 98 243 1266 1886 1895 2164 1224 1229 4207 14306 720 94 0 97 1 238 5 1235 1838 1863 2147 1216 1218 31 48 32 17 8 11 4204 3 14150 156 712 7,8 105 110 298 1286 2042 2190 2129 978 873 2941 12952 695 105 110 0 0 296 2 1261 2015 2167 2118 25 27 23 11 975 3 870 3 2935 6 12852 100 689 5 Ryc. 2 Liczba zarejestrowanych sprzeciwów wg p³ci i wieku. 42 OGÓ£EM pmp Najwiêksz¹ liczbê sprzeciwów zg³oszono w województwie mazowieckim 5429. Najwiêcej sprzeciwów w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców zg³oszono w województwie kujawsko-pomorskim 1058, najmniej za w województwie wiêtokrzyskim 272. rednia dla ca³ego kraju to 701 sprzeciwów na 1 milion mieszkañców. Nie zaobserwowano zmiany tendencji zg³aszania sprzeciwów w porównaniu z rokiem ubieg³ym. Tabela 3. przedstawia liczbê sprzeciwów zarejestrowanych w poszczególnych województwach. Ryc. 3 przedstawia liczbê zarejestrowanych sprzeciwów w przeliczeniu na milion mieszkañców województwa. Tabela 3. Zg³oszenia zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wg województw. Populacja* Zarejestro- Sprzeciwów Cofniêcia Zarejestro- Sprzeci(w tys.) wanych (liczba) sprzeciwu wanych wów w CRS (liczba) w CRS (pmp**) (pmp**) Dolnol¹skie 2911045 Kujawsko-pomorskie 2094090 Lubelskie 2160513 Lubuskie 1022253 £ódzkie 2517787 Ma³opolskie 3356805 Mazowieckie 5307277 Opolskie 1006999 Podkarpackie 2128707 Podlaskie 1196485 Pomorskie 2292452 l¹skie 4606387 wiêtokrzyskie 1270263 Warmiñsko1448288 -mazurskie Wielkopolskie 3463419 Zachodnio-pomorskie 1719626 POLSKA 38502396 Cofniêcia sprzeciwu (pmp**) 2094 2237 1079 654 1784 1978 5472 480 812 768 1851 3159 354 2076 2215 1069 649 1764 1954 5429 475 803 764 1832 3131 346 18 22 10 5 20 24 43 5 9 4 19 28 8 719 1068 499 640 709 589 1031 477 381 642 807 686 279 713 1058 495 635 701 582 1023 472 377 639 799 680 272 6 11 5 5 757 752 5 523 519 3 2351 1428 27258 2330 1413 27002 21 15 256 679 830 708 673 822 701 6 9 7 7 8 5 4 3 8 6 6 *liczba ludnoci wg GUS, wyd. "Ludnoæ. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r." ** w przeliczeniu na 1 milion mieszkañców Ryc. 3 Liczba zarejestrowanych sprzeciwów w przeliczeniu na milion mieszkañców województwa. Stan na dzieñ 31 grudnia 2013 r. 43 Wed³ug ewidencji nadchodz¹cych z orodków transplantacyjnych zapytañ o sprawdzenie istnienia wpisu w CRS-ie i wysy³anych odpowiedzi zgodnie z zasadami okrelonymi w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia o CRS w 2013 r. wp³ynê³o 1598 zapytañ o sprawdzenie istnienia sprzeciwu. Tak jak w latach poprzednich wiêcej zapytañ pochodzi³o z banków tkanek (53,2%). Dane liczbowe dotycz¹ce sprawdzeñ wpisów w systemie CRS zawarte s¹ w Tabeli 4. Tabela 4. Liczba sprawdzeñ w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w latach 20102013. 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok BT OT Razem BT OT Razem BT OT Razem BT OT Razem STYCZEÑ LUTY MARZEC KWIECIEÑ MAJ CZERWIEC LIPIEC SIERPIEÑ WRZESIEÑ PADZIERNIK LISTOPAD GRUDZIEÑ RAZEM 62 86 105 66 71 78 98 53 77 77 106 95 974 50 112 44 130 65 170 48 114 55 126 65 143 47 145 67 120 65 142 83 160 64 170 63 158 716 1690 91 64 155 93 50 143 62 106 79 185 87 47 134 66 119 89 208 108 56 164 77 65 74 139 79 67 146 82 120 81 201 72 77 149 77 124 81 205 87 63 150 79 108 73 181 83 62 145 70 103 74 177 85 64 149 62 91 65 156 78 74 152 63 131 80 211 87 92 179 93 91 69 160 94 43 137 62 79 81 160 60 54 114 57 1228 910 2138 1013 749 1762 850 59 42 56 51 70 65 83 77 60 66 58 61 748 121 108 133 133 147 144 153 139 123 159 120 118 159 BT Banki tkanek, OT Orodki transplantacyjne Znowelizowane w 2006 roku Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze, nak³ada na Poltransplant koniecznoæ identyfikacji osób, które ukoñczy³y 16 i 18 lat, a w imieniu, których opiekunowie prawni z³o¿yli zastrze¿enie w CRS. Ze wzglêdu na to, ¿e osoby koñcz¹ce 16 i 18 rok ¿ycia mog¹ ju¿ same podejmowaæ decyzje, uznano za konieczne poinformowanie tych osób o istnieniu zastrze¿enia z³o¿onego w ich imieniu i o mo¿liwoci podjêcia w³asnej decyzji dotycz¹cej zgody lub sprzeciwu na pobranie komórek, tkanek i narz¹dów po ich mierci. W zwi¹zku z powy¿szym w 2013 roku poinformowano ³¹cznie 256 osób. £¹cznie od pocz¹tku obowi¹zywania Rozporz¹dzenia poinformowano 2344 osoby. Liczbê osób, które w poszczególnych miesi¹cach poinformowano w latach 20082013 przedstawia Tabela 5. Tabela 5. Liczba osób koñcz¹cych 16 i 18 lat w latach 20082013 poinformowanych o istnieniu z³o¿onego w ich imieniu sprzeciwu. 2008 2009 2010 2011 2012 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat Styczeñ 12 22 Luty 20 7 Marzec 12 15 Kwiecieñ 17 13 Maj 14 20 Czerwiec 18 21 Lipiec 19 23 Sierpieñ 15 22 Wrzesieñ 11 16 Padziernik 15 21 Listopad 21 22 Grudzieñ 12 21 RAZEM 186 223 409 19 17 9 15 10 18 20 25 7 23 16 9 13 21 13 9 19 18 18 12 8 10 15 11 167 188 355 10 13 13 20 21 12 14 18 14 14 12 17 15 19 11 16 8 11 11 15 9 21 15 11 153 187 340 19 21 8 9 14 10 7 20 20 7 15 16 9 13 11 13 12 19 5 18 16 8 13 16 149 170 319 2013 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 15 11 10 13 17 21 11 13 12 14 12 14 16 15 8 12 12 8 11 11 2 10 5 13 131 155 286 21 6 8 7 14 14 8 7 21 10 16 10 12 12 12 4 12 6 6 8 18 7 14 3 162 94 256 Piotr Malanowski, Poltransplant 44 Rejestr ¯ywych Dawców Rejestr ¿ywych dawców jest prowadzony w systemie rejestrów ustawowych, www.rejestry.net. Obejmuje on pobrania nerek oraz w¹troby od 1 stycznia 2007 r., ³¹cznie 394 ¿ywych dawców, z czego 263 dawców nerek i 131 dawców czêci w¹troby. W 2013 r. rejestr zosta³ uzupe³niony o wpisy ¿ywych dawców z lat wczeniejszych (od roku 1967), co da³o w sumie liczbê 897 wszystkich ¿ywych dawców narz¹dów w Polsce, z czego 616 to dawcy nerki a 240 to dawcy w¹troby. Rejestr jako narzêdzie s³u¿¹ce monitorowaniu i ocenie stanu zdrowia dawców nadal nie spe³nia swoich funkcji ze wzglêdu na sk¹p¹ liczbê wprowadzonych danych, zw³aszcza w odleg³ym okresie po zabiegu. Zarówno w przypadku dawców nerek, jak te¿ w¹troby, wpisy o dokonaniu pobrania s¹ kompletne. W miarê up³ywu czasu obserwacji istotnie zmniejsza siê liczba wpisów potwierdzaj¹cych obserwacjê dawcy. Badania kontrolne po 5 latach od zabiegu wpisano u 11% ¿ywych dawców. W przypadku dawców czêci w¹troby, po up³ywie 2 lat od zabiegu, nie wprowadzono informacji ani badañ kontrolnych u ¿adnego z nich. Stopieñ wype³nienia rejestru pokazuj¹ Tabele 13. Tabela 1. Wype³nienie Centralnego Rejestru ¯ywych Dawców w latach 20072013. 2013 Stopieñ wype³nienia rejestru (%) 393 99,75 40 14 41 12 45 13 70 26 58 24 65 31 75 38 394 158 40,10 40 8 Jest 394 Jest 40 40 41 40 45 45 70 70 58 58 65 65 75 75 Jest Jest £¹cznie Powinno byæ Powinno byæ 2012 Powinno byæ Jest 2011 Powinno byæ 2010 Powinno byæ Powinno byæ Jest 2009 Jest Wpisów do rejestrów o dokonanym pobraniu Badañ bezporednio po pobraniu Badañ po 3 miesi¹cach od pobrania Badañ po 12 miesi¹cach od pobrania Badañ po 2 latach od pobrania Badañ po 3 latach od pobrania Badañ po 4 latach od pobrania Badañ po 5 latach od pobrania 2008 Jest Powinno byæ Powinno byæ 2007 41 4 45 9 70 17 58 9 65 20 75 13 394 80 20,30 40 12 41 9 45 7 70 18 58 14 65 18 * 2 319 80 25,08 40 8 41 6 45 9 70 16 58 9 40 8 41 5 45 10 70 9 * 40 6 41 4 45 5 * * 40 5 41 4 * * * * * 3 * * 254 51 20,08 3 * * * * 196 35 17,86 * * * * * * 126 15 11,90 * * * * * * 81 9 11,11 *nie dotyczy 45 Tabela 2. Wype³nienie Centralnego Rejestru ¯ywych Dawców nerek w latach 20072013. 2013 Stopieñ wype³nienia rejestru (%) 262 99,62 22 8 20 7 23 12 50 26 40 24 51 29 57 29 263 135 51,33 22 7 20 3 23 9 50 17 40 9 51 20 57 13 263 78 29,66 22 11 20 9 23 7 50 18 40 14 51 18 * 2 206 79 38,35 22 8 20 6 23 9 50 16 40 9 22 8 20 5 23 10 50 9 * 22 6 20 4 23 5 * * 22 5 20 4 * * * * Jest 263 Jest 22 22 20 19 23 23 50 50 40 40 51 51 57 57 Jest Jest £¹cznie Powinno byæ Powinno byæ 2012 Powinno byæ Jest 2011 Powinno byæ 2010 Powinno byæ Powinno byæ Jest 2009 Jest Wpisów do rejestrów o dokonanym pobraniu Badañ bezporednio po pobraniu Badañ po 3 miesi¹cach od pobrania Badañ po 12 miesi¹cach od pobrania Badañ po 2 latach od pobrania Badañ po 3 latach od pobrania Badañ po 4 latach od pobrania Badañ po 5 latach od pobrania 2008 Jest Powinno byæ Powinno byæ 2007 * 3 * * 155 51 32,90 3 * * * * 115 35 30,43 * * * * * * 65 15 23,08 * * * * * * 42 9 21,43 *nie dotyczy Tabela 3. Wype³nienie Centralnego Rejestru ¯ywych Dawców fragmentu w¹troby w latach 20072013. 2013 Stopieñ wype³nienia rejestru (%) 131 100,00 18 6 21 5 22 1 20 0 18 0 14 2 18 9 131 23 17,56 18 1 21 1 22 0 20 0 18 0 14 0 18 0 131 2 1,53 18 1 21 0 22 0 20 0 18 0 14 0 * * 113 1 0,88 18 0 21 0 22 0 20 0 18 0 * * * * 99 0 0,00 18 0 21 0 22 0 20 0 * * * * * * 81 0 0,00 18 0 21 0 22 0 * * * * * * * * 61 0 0,00 18 0 21 0 * * * * * * * * * * 39 0 0,00 Jest 131 Jest 18 18 21 21 22 22 20 20 18 18 14 14 18 18 Jest Jest £¹cznie Powinno byæ Powinno byæ 2012 Powinno byæ Jest 2011 Powinno byæ 2010 Powinno byæ Powinno byæ Jest 2009 Jest Wpisów do rejestrów o dokonanym pobraniu Badañ bezporednio po pobraniu Badañ po 3 miesi¹cach od pobrania Badañ po 12 miesi¹cach od pobrania Badañ po 2 latach od pobrania Badañ po 3 latach od pobrania Badañ po 4 latach od pobrania Badañ po 5 latach od pobrania 2008 Jest Powinno byæ Powinno byæ 2007 *nie dotyczy Dorota Lewandowska, Poltransplant Ma³gorzata Hermanowicz, Poltransplant Jolanta Przygoda, Poltransplant Izabela Walczyk, Poltransplant 46 Istotne zdarzenia i reakcje niepo¿¹dane w obszarze pobierania, przechowywania i przeszczepiania narz¹dów zarejestrowane w latach 20122013 Gromadzenie informacji dotycz¹cych istotnych niepo¿¹danych zdarzeñ i istotnych niepo¿¹danych reakcji, wyjanienie ich przyczyn oraz przedstawienie sposobu zapobiegania im w przysz³oci odbywa siê w przeznaczonym dla tego celu module narzêdzia sieciowego www.rejestry.net ju¿ od dwóch lat. W tabelach 18 dostêpna jest formalna analiza tych zdarzeñ i reakcji. Zwraca uwagê, ¿e liczba reakcji zg³oszonych w roku 2013 jest mniejsza w porównaniu z rokiem poprzednim pomimo zbli¿onej w obu latach liczby wykonanych przeszczepieñ. Odpowiednie wskaniki zosta³y podane w tabelach 910. Mo¿na niemal z pewnoci¹ stwierdziæ, ¿e nie jest to pe³nym odzwierciedleniem faktycznych wydarzeñ w obszarze przeszczepiania narz¹dów. Liczby zg³oszonych zdarzeñ i reakcji s¹ z pewnoci¹ niedoszacowane, jeli porówna siê je choæby z informacjami zawartymi w rejestrze przeszczepieñ, gdzie trafiaj¹ osobn¹ cie¿k¹ informacje nt. wczesnych zgonów biorców i wczesnych utrat czynnoci przeszczepów. Nale¿y przypomnieæ, ¿e: za wpisy do modu³u Zg³aszanie zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych s¹ odpowiedzialne osoby wskazane we wnioskach sk³adanych przez dyrektorów podmiotów leczniczych do Ministra Zdrowia o udzielenie pozwolenia na czynnoci transplantacyjne trwaj¹ prace nad budow¹ modu³u i modelu zarz¹dzania zdarzeniami i reakcjami niepo¿¹danymi w obszarze przeszczepiania rogówki i komórek krwiotwórczych wprowadzony w Polsce model zg³aszania i zarz¹dzania istotnymi zdarzeniami i reakcjami niepo¿¹danymi jest pionierski przynajmniej w skali Europy i jest rozpoznawalny na wiecie (Czerwiñski J. i wsp.: Setting-up and Running Web-net Tool Based and Nationwide System for Referring and Monitoring Serious Adeverse Events and Reactions in the Area of Organ Transplantation. Transpl Int 2013, 26, suppl. 2: Abst. of the 16th ESOT Congress, Vienna, Austria, 811 September 2013, P044, p.: 193, Czerwiñski J. I wsp.: Web-net tool based and nationwide system for referring and monitoring serious adeverse events and reactions in the area or organ transplantation. Transplantation 2013, 96 supplement 10S: Abstr. from 12th Congress of the International Society for Organ Donation and Procurement. November 2124. Sydney, Australia, 497, p.: S253) Dyrektywa wykonawcza Komisji 2012/25/UE z dnia 9 padziernika 2012 r. ustanawiaj¹ca procedury przekazywania informacji w zwi¹zku z wymian¹ miêdzy pañstwami cz³onkowskimi narz¹dów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia, która obowi¹zuje od 30 padziernika 2012 r. nakazuje pañstwom UE dostosowanie krajowych systemów monitorowania istotnych zdarzeñ i istotnych reakcji niepo¿¹danych do wspó³pracy pomiêdzy krajami UE w obszarze wymiany narz¹dów (Poltransplant jest podmiotem odpowiedzialnym za miêdzynarodowy obieg informacji w tym zakresie w przypadkach przezgranicznej wymiany narz¹dów). 47 Tabela 1. Istotne zdarzenia niepo¿¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach 20122013. Zarejestrowane zdarzenia niepo¿¹dane po przeszczepieniu nerki przeszczepienie narz¹du od dawcy z nowotworem z³oliwym przeszczepienie narz¹du od dawcy z ciê¿kim zaka¿eniem bakteryjnym, grzybiczym lub pierwotniakowym Liczba zarejestrowanych zdarzeñ 2012 2013 Razem 4 9 Szczegó³y Liczba rak prostaty (Gleason 6-7) 6 inwazyjny gruczo³owy rak p³uca 2 rak jasnokomórkowy nerki 1 4 dodatni wyniki p³ynu konserwuj¹cego 4 1 1 9 przeszczepienie narz¹du od dawcy z zaka¿eniem wirusowym 1 1 przeszczepienie narz¹du od dawcy anty-HCV (+), HCV RNA () biorcy anty-HCV (+), HCV RNA () przeszczepienie narz¹du uszkodzonego w czasie pobrania 1 1 przeciêcie têtnicy biegunowej £¹cznie 5 10 15 Tabela 2. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach 2012-2013. Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane po przeszczepieniu nerki zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem pierwotny brak czynnoci przeszczepu 48 Liczba zarejestrowanych reakcji 2012 2013 Razem 8 2 6 14 2 Szczegó³y Liczba zatorowoæ p³ucna 3 zaka¿enie uogólnione, niewydolnoæ wielonarz¹dowa 3 zapalenie trzustki 1 NZK 2 skaza krwotoczna, niewydolnoæ wielonarz¹dowa 1 zawa³ serca 3 krwotok do przestrzeni pozaotrzewnowej 1 ostre odrzucanie 2 Tabela 2 (cd). Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach 20122013. Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane po przeszczepieniu nerki utrata przeszczepu w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem przeniesienie od dawcy zaka¿enia wirusowego £¹cznie Liczba zarejestrowanych reakcji 2012 2013 Razem 11 7 18 2 1 3 23 14 37 Szczegó³y Liczba zakrzepica naczyñ przeszczepu 13 rozwarstwienie têtnicy biodrowej 1 krwotok w trakcie przeszczepienia 2 brak technicznych mo¿liwoci w³aciwego przeszczepienia nerki 1 martwica moczowodu 1 neuroinfekcja o nieznanej etiologii 3 Tabela 3. Istotne zdarzenia niepo¿¹dane w przeszczepianiu w¹troby zarejestrowane w latach 20122013. Zarejestrowane zdarzenia niepo¿¹dane po przeszczepieniu w¹troby Liczba zarejestrowanych zdarzeñ 2012 2013 Razem Szczegó³y Liczba przeszczepienie narz¹du od dawcy z zaka¿eniem wirusowym 1 1 neuroinfekcja o nieznanej etiologii 1 przeszczepienie narz¹du od dawcy z nowotworem z³oliwym 1 1 Rak jasnokomórkowy nerki 1 £¹cznie 1 1 2 49 Tabela 4. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu w¹troby zarejestrowane w latach 20122013. Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane po przeszczepieniu w¹troby zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem 50 Liczba zarejestrowanych reakcji 2012 2013 Razem 16 14 30 pierwotny brak czynnoci przeszczepu 3 1 4 £¹cznie 19 15 34 Szczegó³y Liczba niewydolnoæ wielonarz¹dowa 6 wstrz¹s kardiogenny, niewydolnoæ kr¹¿enia 5 krwotok w trakcie przeszczepienia 2 zaka¿enie uogólnione 5 krwawienie do przewodu pokarmowego 2 NZK 3 odrzucanie humoralne 1 zaka¿enie CMV 1 pi¹czka w¹trobowa, mieræ mózgu 1 zakrzepica ¿y³y wrotnej 1 padaczka 1 pierwotny brak czynnoci przeszczepu 2 przeszczepienie w¹troby od dawcy o rozszerzonych kryteriach 4 Tabela 5. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu serca zarejestrowane w latach 20122013. Liczba z a r e j e strowanych Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane r eakcji po przeszczepieniu serca 2012 2013 Razem zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem 8 11 19 Szczegó³y Liczba niewydolnoæ przeszczepu 12 zawa³ p³uca 1 NZK 1 krwotok zwi¹zany z operacj¹ przeszczepienia 1 niewydolnoæ wielonarz¹dowa 3 krwawienie do przewodu pokarmowego 1 pierwotny brak czynnoci przeszczepu 1 1 niewydolnoæ przeszczepu 1 utrata przeszczepu w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem 1 1 niewydolnoæ przeszczepu 1 £¹cznie 10 11 21 W latach 20122013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych dla tego rodzaju przeszczepieñ. Tabela 6. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu trzustki (nerki i trzustki, wysp) zarejestrowane w latach 20122013. Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane po przeszczepieniu trzustki (nerki i trzustki, wysp) Liczba zarejestrowanych reakcji 2012 2013 Razem Szczegó³y Liczba zakrzepica naczyñ przeszczepu 3 zaka¿enie uogólnione 1 1 niewydolnoæ wielonarz¹dowa 1 1 1 pierwotny brak czynnoci przeszczepu 1 4 6 utrata przeszczepu w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem 2 zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem 1 pierwotny brak czynnoci przeszczepu £¹cznie 2 2 4 W latach 20122013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych dla tego rodzaju przeszczepieñ. 51 Tabela 7. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu p³uc zarejestrowane w latach 20122013. Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane po przeszczepieniu p³uc zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem pierwotny brak czynnoci przeszczepu Liczba zarejestrowanych reakcji 2012 2013 Razem 2 1 8 Szczegó³y Liczba zawa³ serca 3 obrzêk mózgu 1 niewydolnoæ przeszczepu 3 zapalenie p³uc 1 krwawienie zwi¹zane z operacj¹ przeszczepienia 2 1 obrzêk p³uc 1 zaka¿enie uogólnione ielolekoopornymi szczepami bakteryjnymi i grzybiczymi 2 10 przeniesienie od dawcy ciê¿kiego zaka¿enia bakteryjnego, grzybiczego lub pierwotniakowego 1 1 2 £¹cznie 4 9 13 W latach 20122013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych dla tego rodzaju przeszczepieñ. Tabela 8. Istotne reakcje niepo¿¹dane zwi¹zane z pobraniem nerki od ¿ywego dawcy Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane zwi¹zane z pobraniem nerki od ¿ywego dawcy Liczba zarejestrowanych reakcji 2012 2013 Razem powa¿ne nastêpstwa zdrowotne (choroba, ciê¿kie powik³ania) u dawcy zwi¹zane z pobraniem narz¹du powik³ania chirurgiczne 1 1 £¹cznie 1 1 Szczegó³y przetoka jelitowa Liczba 1 W latach 20122013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych zwi¹zanych z pobraniem narz¹dów od ¿ywych dawców oraz nie zarejestrowano reakcji niepo¿¹danej u ¿ywego dawcy w¹troby. 52 Ta b e l a 9. Wskaniki czêstoci wystêpowania istotnych zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych przy pobieraniu i przeszczepianiu narz¹dów od zmar³ych dawców w latach 20122013, obliczone na podstawie zarejestrowanych zg³oszeñ Rodzaj przeszczepienia Nerki W¹troba Serce Trzustka, nerki i trzustka, wyspy P³uca Przeszczepy wielotkankowe Razem Rok (liczba) 2012 (1145) 2013 (1133) Razem (2278) 2012 (328) 2013 (336) Razem (664) 2012 (79) 2013 (87) Razem (166) 2012 (43) 2013 (37) Razem (80) 2012 (16) 2013 (17) Razem (33) 2012 (0) 2013 (2) Razem (2) 2012 (1611) 2013 (1612) Razem (3223) L. istotnych niepo¿¹danych zdarzeñ (wskanik: liczba zdarzeñ / liczba przeszczepieñ) 5 (0,004) 10 (0,009) 15 (0,007) 1 (0,003) 1 (0,003) 2 (0,003) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) L. istotnych niepo¿¹danych reakcji (wskanik: liczba reakcji / liczba przeszczepieñ) 23 (0,02) 14 (0,012) 37 (0,016) 19 (0,058) 15 (0,045) 34 (0,051) 10 (0,127) 11 (0,126) 21 (0,127) 2 (0,047) 4 (0,108) 6 (0,075) 4 (0,25) 9 (0,529) 13 (0,394) 0 (0) 0 (0) 6 (0,004) 11 (0,007) 17 (0,005) 0 (0) 0 (0) 58 (0,036) 53 (0,033) 111 (0,034) 53 Tabela 10. Wskaniki czêstoci wystêpowania istotnych zdarzeñ i reakcji zwi¹zanych z pobraniem narz¹dów od ¿ywych dawców w latach 2012-2013, obliczone na podstawie wpisów w www.rejestry.net Rok (liczba) L. pobrañ nerek od ¿ywych dawców L. pobrañ fragmentów w¹troby od ¿ywych dawców Wszystkich pobrañ narz¹dów od ¿ywych dawców 2012 (51) 2013 (57) Razem (108) 2012 (14) 2013 (18) Razem (32) 2012 (65) 2013 (75) Razem (140) L. zarejestrowanych istotnych niepo¿¹danych zdarzeñ (wskanik: liczba zdarzeñ / liczba przeszczepieñ) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) L. zarejestrowanych istotnych niepo¿¹danych reakcji (wskanik: liczba reakcji / liczba przeszczepieñ) 0 (0) 1 (0,018) 1 (0,009) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 1 (0,013) 1 (0,007) Jolanta Przygoda, Poltransplant Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego WUM 54 Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej W roku 2013 na podstawie raportów nap³ywaj¹cych z 18 orodków transplantacyjnych (CIC), posiadaj¹cych pozwolenie Ministra Zdrowia na pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych, wykonano 847 autotransplantacji komórek krwiotwórczych, co szczegó³owo przedstawia Tabela 1. Tylko w 11 (1%) przypadkach by³ to przeszczep szpiku (BM), a w pozosta³ych 836 (99%) przypadkach przeszczepiono komórki krwiotwórcze krwi obwodowej (PBSC). Tabela 1. Przeszczepienia autologiczne komórek krwiotwórczych w 2013 roku. CIC Orodki Transplantacyjne 171 428 Klinika Hematologii UM w £odzi Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii w Gliwicach Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu Klinika Hematologii UJ w Krakowie Klinika Onkologii, Hematologii i Transplantologii Pediatrycznej w Poznaniu Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku SUM w Katowicach Klinika Hematologii i Onkologii Dzieciêcej UM w Lublinie Klinika Transplantacji Komórek Krwiotwórczych IHiT w Warszawie Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku w Lublinie Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku we Wroc³awiu Klinika Hematologii i Chorób Rozrostowych Uk³adu Krwiotwórczego UM w Poznaniu Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii UM w Bydgoszczy Klinika Hematologii i Transplantologii UM w Gdañsku Klinika Nowotworów Uk³adu Ch³onnego CO w Warszawie Orodek Przeszczepiania Szpiku Kliniki Onkologii WIM w Warszawie Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dzieciêcej we Wroc³awiu Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnêtrznych WUM SPCSK w Warszawie Razem 507 538 553 641 677 678 693 695 699 730 764 799 800 816 817 954 BM PBSC 1 37 £¹czna liczba autotransplantacji 38 3 194 197 0 8 8 0 14 14 0 58 58 0 4 4 0 126 126 0 1 1 0 24 24 0 63 63 0 79 79 0 44 44 0 11 11 0 38 38 0 56 56 1 36 37 0 12 12 6 31 37 11 836 847 55 W 2013 r. wykonano w Polsce 493 transplantacje alogenicznych komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych. W 74 (15%) przypadkach przeszczepiono komórki hematopoetyczne szpiku, w 416 (84%) przypadkach komórki krwiotwórcze krwi obwodowej. W trzech (1%) przypadkach wykorzystano do przeszczepienia krew pêpowinow¹ (Ryc. 1). Ryc. 1 Alotransplantacje komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych z uwzglêdnieniem rejestru pochodzenia dawcy i rodzaju materia³u przeszczepowego w 2013 roku. W 18 orodkach transplantacyjnych (CIC) wykonano 175 transplantacji (w tym 14 retransplantacji) od dawców rodzinnych. Natomiast w 14 orodkach transplantacyjnych (CIC), maj¹cych pozwolenie Ministra Zdrowia na pobieranie i przeszczepianie komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych, wykonano 318 transplantacji (w tym 25 retransplantacji) od dawców niespokrewnionych (Tabela 2). Tabela 2. Transplantacje alogeniczne komórek krwiotwórczych w 2013 roku. Orodki Transplantacyjne (CIC) CIC 171 CIC 428 CIC 507 CIC 538 CIC 553 CIC 641 CIC 677 CIC 678 CIC 693 CIC 695 CIC 699 CIC 730 CIC 764 CIC 799 CIC 800 CIC 816 CIC 817 CIC 954 Razem 56 Alotransplantacje od dawców niespokrewnionych transplantacje 21 9 19 9 13 65 11 21 16 33 12 25 20 19 293 £¹czna liczba a l o t r a nsplantacji retransplantacje transplantacje retransplantacje 1 4 0 0 2 9 1 1 0 0 2 1 2 2 25 318 Alotransplantacje od dawców rodzinnych 6 16 5 7 17 8 18 5 10 4 7 16 3 13 0 2 13 11 161 0 1 1 1 4 0 2 0 0 0 0 1 0 0 0 1 3 0 14 175 6 39 19 27 30 23 94 17 32 4 23 50 17 39 3 38 32 493 Najwiêcej w 2013 r. transplantacji od dawców niespokrewnionych przeprowadzono w Klinice Hematologii i Transplantacji Szpiku w Katowicach (CIC 677), natomiast od dawców rodzinnych tak¿e w Klinice w Katowicach (CIC 677), niewiele mniej przeszczepieñ wykona³a Klinika Hematologii UJ w Krakowie (CIC 553), Klinika Transplantacji Szpiku w Gliwicach (CIC 428) oraz Klinika Hematologii UM w Poznaniu (CIC 730). Preferowanym ród³em komórek krwiotwórczych do przeszczepienia alogenicznego od dawców rodzinnych by³a krew obwodowa (PBSC), któr¹ wykorzystano 141 razy (80%), w 31 (18%) przypadkach komórki pochodzi³y ze szpiku (BM), trzy razy (2%) ród³em komórek by³a krew pêpowinowa (CBU). Tabela 3 przedstawia zestawienie rodzajów materia³u przeszczepowego pochodz¹cego od dawców rodzinnych z podzia³em na poszczególne orodki transplantacyjne (CIC). Tabela 3. Rodzaj materia³u transplantacyjnego od dawców rodzinnych w 2013 roku. Orodki Transplantacyjne (CIC) CIC 171 CIC 428 CIC 507 CIC 538 CIC 553 CIC 641 CIC 677 CIC 678 CIC 693 CIC 695 CIC 699 CIC 730 CIC 764 CIC 799 CIC 800 CIC 816 CIC 817 CIC 954 Razem BM 1 0 4 0 1 8 0 4 1 0 0 5 1 1 0 5 0 31 PBSC 5 17 1 8 20 0 20 1 9 4 7 12 2 12 3 9 11 141 CBU 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 3 175 W Tabeli 4 przedstawiono liczbê transplantacji od dawców niespokrewnionych wed³ug rodzaju materia³u przeszczepowego i z podzia³em na orodki transplantacyjne (CIC). Podobnie jak w przeszczepach rodzinnych preferowanym ród³em komórek krwiotwórczych do przeszczepienia by³a krew obwodowa, któr¹ wykorzystano 275 razy (86%), szpik przeszczepiono w 43 przypadkach (13%). Tabela 4. Przeszczepienia od dawców niespokrewnionych w 2013 roku z uwzglêdnieniem rodzaju materia³u transplantacyjnego. Orodki Transplantacyjne (CIC) CIC 171 CIC 428 CIC 507 CIC 538 CIC 553 CIC 641 CIC 677 CIC 678 CIC 693 BM 1 9 1 0 10 2 6 0 PBSC 21 4 18 9 5 72 6 22 CBU 0 0 0 0 0 0 0 0 57 Tabela 4 (cd). Orodki Transplantacyjne (CIC) CIC 695 CIC 699 CIC 730 CIC 764 CIC 799 CIC 800 CIC 816 CIC 817 CIC 954 Razem BM 0 4 2 5 2 1 43 PBSC 16 29 12 21 20 20 275 318 CBU 0 0 0 0 0 0 0 Sporód wszystkich 318 przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych, materia³ przeszczepowy do 146 transplantacji (46%) pochodzi³ od dawców z rejestrów zagranicznych, natomiast w przypadku 172 transplantacji (54%) wykorzystano materia³ pochodz¹cy od dawców krajowych. Warto podkreliæ, i¿ w zesz³ym roku ponad 50% dawców pochodzi³o z rejestrów zagranicznych. Tabela 5 przedstawia udzia³ dawców krajowych i zagranicznych, w ogólnej liczbie dawców z podzia³em na orodki transplantacyjne (CIC). Wraz ze wzrostem liczby potencjalnych dawców szpiku w zasobach krajowych, zauwa¿alnie wzrós³ udzia³ przeszczepieñ od dawców polskich w ca³kowitej liczbie przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych. Tabela 5. Przeszczepienia alogenicznych komórek krwiotwórczych od dawców niespokrewnionych wg pochodzenia dawcy w 2013 roku. Orodki Transplantacyjne (CIC) CIC 171 CIC 428 CIC 507 CIC 538 CIC 553 CIC 641 CIC 677 CIC 678 CIC 693 CIC 695 CIC 699 CIC 730 CIC 764 CIC 799 CIC 800 CIC 816 CIC 817 CIC 954 Razem 58 Ogó³em (dawcy polscy i zagraniczni) 22 13 19 9 15 74 12 22 16 33 14 26 22 21 318 Pochodzenie dawców z rejestrów z rejestru zagranicznych polskiego 9 13 7 6 11 8 2 7 6 9 39 35 1 11 9 13 4 12 16 17 5 9 14 12 13 9 10 11 146 172 318 W 2013 r. wskanik udzia³u krajowych dawców do przeszczepienia dla biorców polskich wynosi³ 54%, a w latach poprzednich odpowiednio: 2012 45%, 2011 32%, 2010 24%, 2009 24%, 2008 21% (Rycina 2). Ryc. 2 Wzrost udzia³u materia³u pozyskiwanego od polskich dawców w ca³kowitej liczbie przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych w latach 20082013. Rycina 3 przedstawia iloæ wykonanych przeszczepów alogenicznych od dawców spokrewnionych i niespokrewnionych przez ostatnie osiem lat. Jeszcze w 2006 roku wykonywano wyranie wiêcej przeszczepieñ od dawców rodzinnych ni¿ od dawców niespokrewnionych, natomiast od 2009 roku liczba przeszczepów od dawców niespokrewnionych zaczê³a przewy¿szaæ liczbê przeszczepów rodzinnych i ta ró¿nica z roku na rok wyranie ronie. Ryc. 3 Przeszczepiania alogeniczne komórek krwiotwórczych w latach 20062013. 59 W Tabeli 6 przedstawiono rozpoznania stanowi¹ce wskazania do przeszczepienia autologicznego i alogenicznego z podzia³em na przeszczepienia od dawców rodzinnych i niespokrewnionych. Najczêstszym wskazaniem do przeszczepienia autologicznego w 2013 r. by³y szpiczak plazmocytowy (57%), ch³oniaki nieziarnicze (21%) oraz ch³oniak Hodgkina (15%). W przypadku przeszczepieñ alogenicznych od dawców rodzinnych najczêstszym wskazaniem do przeszczepienia by³y ostra bia³aczka szpikowa (34%) oraz ostra bia³aczka limfoblastyczna (25%). G³ównym wskazaniem do przeszczepienia alogenicznego od dawców niespokrewnionych by³y ostra bia³aczka szpikowa (39%), ostra bia³aczka limfoblastyczna (21%). Tabela 6. Rozpoznania stanowi¹ce wskazanie do przeszczepienia auto- i alogenicznego w 2013 roku. Wskazania do autoi aloprzeszczepienia komórek krwiotwórczych Autotransplantacje Alotransplantacje od dawców rodzinnych Alotransplantacje od dawców niespokrewnionych Transplan- Transplantacje tacje (ogó³em) (1 trans.) Transplantacje (ogó³em) Transplantacje (1 trans.) Transplantacje (ogó³em) Transplantacje (1 trans.) 4 4 60 54 125 116 3 3 43 41 66 63 0 0 6 5 19 16 0 0 11 9 7 7 Ostra bia³aczka szpikowa AML Ostra bia³aczka limfoblastyczna ALL Przewlek³a bia³aczka szpikowa CML Zespo³y mieloproliferacyjne MPS Zespo³y mielodysplastyczne MDS Przewlek³a bia³aczka limfoblastyczna CLL Ch³oniak Hodgkina Ch³oniaki nieziarnicze Szpiczak plazmocytowy Anemia aplastyczna AA Nowotwory lite Choroby autoimmunologiczne Niedobory odpornoci Choroby metaboliczne Hemoglobinopatie Inne 1 1 9 8 23 22 0 125 180 487 0 34 2 0 0 0 11 0 105 165 344 0 34 2 0 0 0 11 6 6 7 2 8 3 0 6 0 0 8 5 5 6 2 8 3 0 6 0 0 8 6 8 9 5 17 1 0 11 0 2 19 5 7 8 3 16 1 0 10 0 2 18 Razem 847 669 175 160 318 294 Tabela 7 zawiera zestawienie dotycz¹ce wszystkich pobrañ oraz przeszczepieñ komórek krwiotwórczych zrealizowanych w 2013 roku. Od 826 dawców pobrano komórki krwiotwórcze szpiku i krwi obwodowej, w tym od 175 dawców spokrewnionych i 651 dawców niespokrewnionych. Tylko w 172 przypadkach dawcy krajowi oddali materia³ dla krajowego biorcy, a w 479 dawców odda³o materia³ przeszczepowy dla biorców zagranicznych. 60 Tabela 7. Pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych w Polsce w 2013 roku. Pobrania dla biorców rodzinnych = 175 PBSC = 141 BM = 31 Przeszczepienia od dawców rodzinnych = 175 CBU = 3 BM = 31 PBSC = 141 CBU = 3 £¹czna liczba pobrañ od polskich dawców = 826 £¹czna liczba pobrañ od dawców niespokrewnionych = 651 + (29 pobrañ DLI) z PL3 = 15 + (1 pobranie DLI) dla zagranicznego biorcy Dla biorców polskich = 12 Dla biorców zagranicznych =3 BM =2 BM =0 PBSC = 10 z PL5 = 113 + (3 pobrania DLI) 1 dla krajowego biorcy 2 dla zagranicznego biorcy Dla biorców polskich = 96 PBSC BM PBSC = 3 = 10 = 86 z PL6 = 523 + (25 pobrañ DLI) 4 dla krajowego biorcy 21 dla zagranicznego biorcy Dla biorców zagranicznych = 479 £¹cznie = 651 Dla biorców polskich = 172 BM = 80 PBSC = 399 BM = 103 PBSC = 548 BM = 23 PBSC = 149 Przeszczepienia od polskich dawców = 172 BM PBSC = 23 = 149 CBU =0 Wszystkie przeszczepienia BM PBSC od dawców niespokre= 43 = 275 wnionych = 318 CBU =0 Dla biorców Dla biorców Dla biorców zagranicznych polskich zagranicznych = 17 = 64 = 459 BM PBSC = 20 = 126 CBU =0 BM =2 Przeszczepienia od zagranicznych dawców = 146 PBSC BM PBSC BM PBSC = 15 = 11 = 53 = 78 = 381 Jak co roku przypominamy, ¿e w ramach realizacji zapisów Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów orodki przeszczepiaj¹ce szpik, komórki krwiotwórcze i krew pêpowinow¹ maj¹ obowi¹zek wpisywania przewidzianych przez ustawê danych osobowych i medycznych do krajowego rejestru przeszczepieñ w systemie informatycznym ustawowych rejestrów transplantacyjnych (www.rejestry.net). Serdeczne podziêkowania dla orodków transplantacyjnych, bo dziêki ich uprzejmoci i dobrej wspó³pracy powy¿sze dane zosta³y zgromadzone. Anna £êczycka, Poltransplant 61 Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP) Orodki Dawców Szpiku W 2013 r. funkcjonowa³o 14 orodków dawców szpiku. Na pocz¹tku 2014 r. pozwolenie ministra w³aciwego do spraw zdrowia na pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej jako orodek dawców szpiku (ods) otrzyma³o Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Olsztynie. Tabela 1. Orodki dawców szpiku w Polsce. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Orodki dawców szpiku od 2011 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Lublinie Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Kielcach Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Bia³ymstoku Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku NZOZ Medigen w Warszawie Fundacja Urszuli Jaworskiej w Warszawie Fundacja DKMS Polska - Baza Komórek Macierzystych od 2012 Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w £odzi Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie od 2014 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Olsztynie Wszystkie orodki dawców szpiku maj¹ dostêp do systemu informatycznego Centralnego Rejestru, pozwalaj¹cego na trójstronn¹ wymianê informacji pomiêdzy orodkiem dawców szpiku, orodkiem poszukuj¹cymi Centralnym Rejestrem. Ponadto system umo¿liwia orodkom dawców szpiku sprawne udostêpnianie w Centralnym Rejestrze danych pozyskanych przez nie dawców. W 2013 r. zakoñczono prace nad po³¹czeniem systemów Orodka Dawców Szpiku DKMS Polska i Centralnego Rejestru za pomoc¹ us³ugi Web Service (bezporedni interfejs), co umo¿liwi³o przekazanie danych dawców tego orodka do CRNPDSiKP i udostêpnianie ich krajowym orodkom poszukuj¹co-dobieraj¹cym. Jednoczenie do koñca 2013 r. dawcy Fundacji DKMS Polska prezentowani byli w wiatowej bazie BMDW jako osobny zbiór rejestr PL6. 62 Zasoby i aktywnoæ Centralnego Rejestru CRNPDSiKP posiada akredytacjê w wiatowym rejestrze BMDW i nale¿y do WMDA (World Marrow Donor Association). W 2012 r. CRNPDSiKP uzyska³ równie¿ akredytacjê amerykañskiej organizacji NMDP (National Marrow Donor Program), jako NMDP Cooperative Registry (Rejestr Wspó³pracuj¹cy z NMDP). NMDP jest te¿ pierwszym rejestrem, z którym Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (od grudnia 2013 r. wymienia informacje o potencjalnych dawcach za pomoc¹ protoko³u wymiany informacji o dawcach szpiku EMDIS). W zasobach CRNPDSiKP znajduj¹ siê dawcy rekrutowani w latach 20012010 przez Poltransplant oraz dawcy przekazani do Centralnego Rejestru przez rejestry przekszta³cone w orodki dawców szpiku prowadzone przez Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych (DCTK) we Wroc³awiu, Instytut Hematologii i Transfuzjologii (IHiT) w Warszawie oraz Fundacjê Urszuli Jaworskiej w Warszawie. Ponadto 24 568 w 2011 r., 20 548 w 2012 r. i 23 077 nowych potencjalnych dawców szpiku w 2013 r. pozyskano w ramach dzia³añ Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Program Wieloletni na lata 20112020 (Tabela 2). Niektóre orodki dawców szpiku przekazuj¹ do Centralnego Rejestru dane dawców pozyskanych za rodki w³asne zwiêkszaj¹c w ten sposób jego zasoby. Tabela 2. Realizacja wiadczenia zdrowotnego dotycz¹cego rozwoju CRNPDSiKP w latach 20112013 r. Lp. Orodek dawców szpiku 1 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach 2 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Lublinie 3 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu 4 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Kielcach 5 Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie 6 Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie 7 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwaw Bia³ymstoku 8 NZOZ Medigen w Warszawie 9 Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku 10 Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu 11 Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w £odzi 12 Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie Liczba pozyskanych nowych potencjalnych dawców szpiku rodki finansowania NPRMT przeznaczone na pozyskanie nowych dawców szpiku do CRNPDSiKP Kontrakt z 2011 r. Kontrakt z 2012 r. Kontrakt z 2013 r. 3 100 3 500 2 500 2 000 1 500 6 965 4 329 4 940 3 652 4 469 1 500 1 100 1 101 1 300 1 500 1 000 3 500 2 000 2 000 1 800 2400 250 250 1262 - 800 1 200 - - 98 24 568 20 548 24 007 8 581 898 PLN 9 245 860 PLN 8 512 590 PLN 2 750 3 157 1 000 1 200 63 W padzierniku 2013 r. zasoby CRNPDSiKP przekroczy³y pó³ miliona potencjalnych dawców. Na koniec 2013 r. w zasobach Centralnego Rejestru znalaz³y siê dane 535 042 potencjalnych dawców szpiku, z czego 517 995 dawców aktywnych. Najwiêksz¹ liczbê potencjalnych dawców na koniec 2013 r. zarejestrowano w województwach pomorskim, zachodniopomorskim i wielkopolskim (Ryc. 1). Najwiêcej potencjalnych dawców udostêpni³ w rejestrze ODS DKMS Polska (375 266). Ryc. 1. Liczba zarejestrowanych potencjalnych dawców szpiku w Polsce w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców. Obliczono na podstawie 517 053 zarejestrowanych potencjalnych dawców z pe³nymi danymi adresowymi w dn. 31.12.2013 r. W wiatowej bazie BMDW na koniec 2013 r. zarejestrowano ³¹cznie 532 497 potencjalnych dawców szpiku z Polski (Ryc. 2), w tym oprócz dawców z Centralnego Rejestru i DKMS Polska w BMDW widnia³o 15 145 dawców samodzielnie prezentowanych przez Fundacjê Przeciwko Leukemii . Ryc. 2. Liczba zarejestrowanych w Polsce potencjalnych dawców szpiku w latach 20062013. Zasoby Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej wyró¿niaj¹ siê na tle europejskich rejestrów m³odym wiekiem potencjalnych dawców. Na koniec 2013 r. 41% dawców w CRNPDSiKP to kobiety i mê¿czyni poni¿ej 30 roku ¿ycia, a 37% to dawcy pomiêdzy 30 a 40 rokiem ¿ycia. Kobiety i mê¿czyni powy¿ej 40 roku ¿ycia stanowi¹ zaledwie 21% ca³kowitych zasobów Centralnego Rejestru (Ryc. 3). Ponad po³owa dawców w CRNPDSiKP (60%) to kobiety, dawcy p³ci mêskiej stanowi¹ ok. 40%. 64 Ryc. 3. Zró¿nicowanie wiekowe dawców w CRNPDSiKP Zasoby i aktywnoæ Centralnego Rejestru w 2013 r. oraz porównanie danych w stosunku do lat poprzednich przedstawia Tabela 3. W ramach poszukiwania niespokrewnionych dawców szpiku do Poltransplantu z orodków krajowych i zagranicznych rejestrów wp³ynê³o ponad dwa tysi¹ce prób o przeszukanie zasobów CRNPDSiKP (preliminary search). Tak du¿y wzrost zainteresowania zasobami Centralnego Rejestru odnotowalimy po wdro¿eniu systemu EMDIS i po³¹czeniu t¹ drog¹ z rejestrem NMDP. Proby o przeszukanie nap³ywaj¹ do CRNPDSiKP z krajowych orodków poszukuj¹co dobieraj¹cych (ok. 20%) oraz rejestrów zagranicznych, g³ównie USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Kanady, W³och, Hiszpanii, Turcji oraz Szwajcarii. £¹cznie w 2013 r. do Centralnego Rejestru wp³ynê³y zapytania z 35 krajów. Tabela 3. Zasoby i aktywnoæ CRNPDSiKP w latach 20112013. Rok 2011 2012 2013 Liczba aktywnych dawców 79 013 117 770 517 995 Przeszukania 775 1 166 2 011 dotypowanie 212 527 480* Liczba prób o krew na CT 200 373 592* pobranie 30 77 164 * liczby uwzglêdniaj¹ proby dotycz¹ce biorców krajowych i dawców ODS DKMS Polska przes³ane w okresie od marca do grudnia 2013 r. Od marca 2013 r. za porednictwem systemu informatycznego Centralnego Rejestru Poltransplant koordynowa³ tak¿e procedury dotycz¹ce przekazanego przez DKMS zasobu dawców w przypadkach, które dotyczy³y biorców krajowych. Podane w Tabeli 3 liczby nie uwzglêdniaj¹ procedur dotycz¹cych dawców DKMS i biorców zagranicznych oraz wszystkich procedur realizowanych bezporednio przez Fundacjê Przeciwko Leukemii. W przypadku prób o przeszukanie zasobów CRNPDSiKP, które by³y kontynuowane, do Poltransplantu przesy³ano zapytania o próbkê krwi lub dotypowanie a ten kierowa³ je do realizacji do odpowiednich orodków dawców szpiku (Tabela 4). Poza krajowymi orodkami poszukuj¹cymi o próbkê krwi lub dotypowanie prosi³y najczêciej rejestry z Niemiec, USA, Hiszpanii i Kanady. £¹cznie w 2013 r. wp³ynê³o 480 prób o dotypowanie antygenów HLA, z czego 137 prób skierowa³y do Poltransplantu polskie orodki poszukuj¹co-dobieraj¹ce, a 343 razy o dotypowanie poprosi³y zagraniczne rejestry. W 592 przypadkach poproszono o próbki krwi na typowanie potwierdzaj¹ce, w tym 453 razy na probê orodków krajowych, a w 139 przypadkach dla zagranicznych rejestrów. W 2013 r. do Centralnego Rejestru wp³ynê³y 164 próby o pobranie komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej. Nie wszystkie proby zosta³y zrealizowane do koñca roku, 28 pobrañ zaplanowano na rok 2014. W 13 przypadkach zdyskwalifikowano dawcê z przyczyn medycznych, a w 7 przypadkach nie dosz³o do pobrania z powodu przeciwwskazañ medycznych u biorcy. W rezultacie zrealizowano 116 pobrañ w tym 97 dla pacjentów krajowych i 19 pobrañ dla pacjentów zagranicznych. W 101 przypadkach (87%) dosz³o do pobrania komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej (PBSC), a w 12 przypadkach (10%) pobrano szpik (BM). Ponadto w trzech przypadkach (3%) przeszczepienie komórek hematopoetycznych uzupe³niono póniejszym pobraniem limfocytów z krwi obwodowej (DLI) od tego samego dawcy dla tego samego biorcy. 65 Tabela 4. Zasoby i aktywnoæ poszczególnych orodków dawców szpiku w 2013 r. Orodki dawców szpiku Liczba aktywnych dawców w ods dotypowanie Liczba prób o krew na CT pobranie RCKIK w Katowicach RCKIK w Lublinie RCKIK w Poznaniu RCKIK w Kielcach RCKIK w Bia³ymstoku IHIT w Warszawie WIM w Warszawie NZOZ Medigen w Warszawie UCK w Gdañsku DCTK we Wroc³awiu FUJ w Warszawie CSK UM w £odzi DKMS Polska SPCSK w Warszawie RAZEM 16 907 11 200 30 323 16 266 7 875 13 145 8 367 5 875 9 422 7 231 11 104 3 363 373 997 2 920 517 995 53 51 92 76 30 15 32 27 31 24 18 9 6* 16 480 38 28 71 45 16 8 26 13 27 18 9 7 277* 9 592 5 5 12 12 4 3 1 13 3 3 4 0 98* 1 164 *liczby dotycz¹ procedur dla biorców krajowych koordynowanych przez Centralny Rejestr realizowanych w okresie od marca do grudnia 2013 r. Od dawców z Orodka Dawców Szpiku DKMS Polska do chwili przekazania dawców do Centralnego Rejestru (marzec 2013) 68 razy pobrano komórki hematopoetyczne przeznaczone do przeszczepienia biorcom krajowym (w tym 4 razy pobranie DLI), a 480 razy pobrano materia³ dla biorców zagranicznych (w tym 21 pobrañ DLI). Najczêciej materia³em przeszczepowym by³y komórki krwiotwórcze krwi obwodowej PBSC (434 razy), w 89 przypadkach pobrano szpik BM. W 25 przypadkach przeszczepienie uzupe³niono póniejszym pobraniem limfocytów DLI. Od dawców prezentowanych w BMDW przez Fundacjê Przeciwko Leukemii dokonano 16 pobrañ (w tym jedno pobranie DLI). W 12 przypadkach by³y to pobrania dla biorców krajowych, w 3 przypadkach dla biorców zagranicznych. Komórki krwiotwórcze krwi obwodowej pobrano 13 razy, a w 2 przypadkach szpik, raz przeszczepienie uzupe³niono pobraniem limfocytów DLI. Ryc. 4. Struktura pobrañ komórek krwiotwórczych od wszystkich dawców polskich prezentowanych w wiatowej Bazie BMDW w 2013 r. 66 £¹cznie w 2013 r. pobrano materia³ przeszczepowy od 680 dawców polskich prezentowanych w wiatowej Bazie BMDW jako zbiory PL5, PL3 i PL6 (Ryc. 4), co daje wskanik wykorzystania rejestrów równy 0,001277 (mniej wiêcej 1 osoba na tysi¹c zarejestrowanych potencjalnych dawców zosta³a dawc¹ rzeczywistym w 2013 r.). W 103 przypadkach pobrano komórki krwiotwórcze szpiku, 548 razy pobrano komórki krwiotwórcze z krwi obwodowej, a w 29 przypadkach limfocyty (DLI). Rosn¹ca liczba dawców w polskich zasobach wp³ywa nie tylko na wzrost ogólnej liczby pobrañ od krajowych dawców, ale zwiêksza te¿ udzia³ polskich dawców wród wszystkich dawców zaakceptowanych w procedurach doboru dla polskich pacjentów w stosunku do lat poprzednich. W 2013 r. 55% dawców zaakceptowanych w procedurach doboru dla polskich pacjentów to dawcy krajowi. W 2012 r. stanowili oni 50% zaakceptowanych dawców, a w 2011 tylko 38%. W ramach rozwoju Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej w 2013 r. ponownie czêæ funduszy Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej przeznaczono na pozyskiwanie i przechowywanie komórek krwiotwórczych krwi pêpowinowej dla celów publicznych dla biorcy niespokrewnionego (455 jednostek). Do koñca 2013 r. zwiêkszono zasoby CRNPDSiKP ³¹cznie do 3173 jednostek (Ryc. 5). W 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o 5 prób o przeszukanie zasobów jednostek krwi pêpowinowej, w 2 przypadkach poproszono dodatkowo o dotypowanie. Ryc. 5. Zasoby CBU w Centralnym Rejestrze w latach 20112013. Informacje o zasobach Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej oraz pobieranie hematopoetycznych komórek progenitorowych i zwi¹zan¹ z tym dzia³alnoæ transplantacyjn¹ Poltransplant ka¿dego roku raportuje do EUROCET projektu, którego celem jest gromadzenie i udostêpnianie oficjalnych i aktualnych danych dotycz¹cych pobierania narz¹dów, tkanek i komórek oraz aktywnoci transplantacyjnej w poszczególnych krajach. Raportowane przez Poltransplant dane dostêpne s¹ na stronie www.iss.it/ecet/. Klaudia Nestorowicz, Poltransplant Anna £êczycka, Poltransplant 67 Dobór niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 roku Po przeprowadzeniu postêpowania konkursowego Poltransplant podpisa³ z piêcioma orodkami umowy na realizacjê Doboru Niespokrewnionych Dawców Szpiku w 2013 r. dla pacjentów zakwalifikowanych do alogenicznego przeszczepienia szpiku z terenu ca³ego kraju. Wartoæ podpisanych w lutym 2013 r. umów z poszczególnymi realizatorami wraz z minimaln¹ liczb¹ przydzielonych procedur podano poni¿ej (maksymalna cena jednej procedury wynosi 20 tys. z³.). 1 2 3 4 5 Liczba procedur kwota 80 1 600 000,00 z³ 60 1 200 000,00 z³ 80 1 600 000,00 z³ 20 400 000,00 z³ 10 250 200 000,00 z³ 5 000 000,00 z³ Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych z KBDSz we Wroc³awiu (DCTK) Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie (IHiT) NZOZ MEDiGEN w Warszawie Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie (CSK) Fundacja na Rzecz Chorych z Chorobami Krwi Razem Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zasadami doboru niespokrewnionych dawców szpiku Poltransplant dokonywa³ wstêpnego przeszukania rejestru BMDW w celu ustalenia rejestrów lub banków krwi pêpowinowej posiadaj¹cych wstêpnie zgodnych dawców lub jednostki krwi pêpowinowej. Wraz z informacj¹ o skierowaniu wniosku do realizacji, Poltransplant przekazywa³ orodkom transplantacyjnym wynik przeszukania rejestru BMDW dla ich pacjenta. Orodek dobieraj¹cy mia³ obowi¹zek uzgadniaæ realizacjê poszukiwania i doboru z orodkiem transplantacyjnym, który zakwalifikowa³ chorego do przeszczepu. Poltransplant zleca i koordynuje realizacjê procedur doboru niespokrewnionych dawców szpiku od 2001 roku. Liczbê wniosków o dobór w poszczególnych latach przedstawiono w Tabeli 1. W ci¹gu 13 lat do Poltransplantu wp³ynê³y 4962 wnioski o przeszukanie rejestrów i dobór dawcy niespokrewnionego. Tabela 1. Wnioski o dobór niespokrewnionych dawców szpiku w latach 20012013. 68 Rok Liczba wniosków Wnioski wycofane przed zleceniem Wnioski przekazane do realizacji Wnioski wycofane po zleceniu Wnioski bez zlecenia Pacjenci nie wpisani na listê KLO Liczba procedur zap³aconych 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 162 215 238 245 297 335 315 331 442 11 19 6 2 10 9 7 8 162 176 198 282 295 325 306 324 420 36 27 25 24 7 9 1 2 0 - - 100 172 197 245 288 316 305 322 409 +11 * Tabela 1 (cd). Rok Liczba wniosków 2010 557 + 11 z ub. r. 2011 505 + 24 z ub. r. 2012 613 + 15 z ub. r. 2013 622 + 35 z ub. r. Razem 4962 Wnioski wycofane przed zleceniem 8 Wnioski przekazane do realizacji Wnioski wycofane po zleceniu Wnioski bez zlecenia Pacjenci nie wpisani na listê KLO Liczba procedur zap³aconych 560 2 - - 9 520 0 - - 1 623 0 3 1 0 654 3 3 0 91 4845 135 6 1 511 + 24* + +23** 453 + 29* + + 38** 541 + 31* + + 51** 527 + 35* + 95** 4602 * procedury zlecone w grudniu danego roku do zap³aty ze rodków roku nastêpnego ** procedury zamkniête bez kosztów 23, z powodu zakoñczenia roku bud¿etowego 72 Poltransplant kieruje do doboru niespokrewnionego dawcy szpiku wnioski o poszukiwanie ze wszystkich krajowych orodków kwalifikuj¹cych pacjentów do leczenia przeszczepieniem komórek hematopoetycznych od dawcy niespokrewnionego. Tabela 2 przedstawia liczbê wniosków o poszukiwanie i dobór niespokrewnionego dawcy szpiku skierowanych do Poltransplantu w 2013 r. z poszczególnych orodków transplantacyjnych. Tabela 2. Liczba wniosków o dobór z poszczególnych orodków transplantacyjnych w latach 20102013. Lp. nazwa 1 Akademicki Szpital Kliniczny im. J Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu 2 Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych z KBDS we Wroc³awiu 3 Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. Prof A. Gêbali Klinika Hematologii i Onkologii Dziec.AM w Lublinie 4 Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie 5 Centralny Szpital Kliniczny WUM w Warszawie 6 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielêckiego AM w Katowicach 7 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu 8 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wroc³awiu 9 Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza w Bydgoszczy 10 Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie 11 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 im. K. Jonschera Akademii Medycznej w Poznaniu 12 Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku 13 Centrum Onkologii-Instytut im. M Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach 14 Szpital Uniwersytecki w Krakowie razem 2010 r. Iloæ wniosków 2011 r. 2012 r. KOD EBMT 2013r. 63 41 45 41 CIC* 817 54 38 43 30 CIC 538 12 9 19 23 CIC 678 40 40 27 46 CIC 693 52 37 39 52 CIC 954 134 134 156 100 CIC 677 69 87 85 80 CIC 730 23 23 31 54 CIC 699 28 22 32 28 CIC 764 29 18 26 23 CIC 507 29 28 29 37 CIC 641 35 49 58 63 CIC 799 0 3 38 53 CIC 428 0 568 0 529 0 628 27 657 CIC 553 *Center Identification Code 69 W 2013 r. 23 % wniosków (152) pochodzi³o z 5 klinik hematologii i onkologii dzieciêcej i dotyczy³o doboru dawcy dla pacjentów pediatrycznych. Ten sam wskanik wynosi³ w 2010 r. 28% (161 wniosków), w 2011 r. 22% (118 wniosków), a w 2012 r. 24% (151 wniosków). Zgodnie z zasadami doboru niespokrewnionych dawców szpiku orodki transplantacyjne kieruj¹ce wnioski o dobór do Poltransplantu mia³y prawo wskazywaæ preferowany orodek dobieraj¹cy. W 2013 r. 80 % (526) wniosków zawiera³o wskazanie wybranego orodka poszukuj¹cego, a pozosta³e 20% (128) wniosków rozdziela³ Poltransplant. kolejno do DCTK (92), CSK WUM (1), HiT (22), NZOZ Medigen (1) i do Fundacji na Rzecz Chorych z Chorobami Krwi (FRCCK)(12). Tabela 3. Wnioski wed³ug preferencji orodków kieruj¹cych w 2013 r. Orodek poszukuj¹cy Ca³kowita liczba wniosków skierowanych do danego orodka CSK Warszawa 56 DCTK Wroc³aw 245 FRCCK Warszawa 12 IHiT Warszawa 111 NZOZ Medigen Warszawa 230 £¥CZNIE 654 (100%) Liczba wniosków ze wskazanym orodkiem poszukuj¹cym Liczba wniosków bez wskazanego orodka poszukuj¹cego 55 153 0 89 229 526 (80,%) 1 92 12 22 1 128 (20%) Udzia³ wniosków ze wskazaniem danego orodka w ca³kowitej liczbie wniosków (654-100%) 8,41% 23,39% 0% 13,61% 35,02% Tabela 4. Liczba wniosków bez wskazañ z poszczególnych orodków i wskazania Poltransplantu. Orodek transplantacyjny CSK Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku 0 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny 0 im. A. Mielêckiego AM w Katowicach Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny 0 Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie 0 Centrum Onkologii Instytut 1 im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza 0 w Bydgoszczy Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 im. K.Jonschera Akademii Medycznej 0 w Poznaniu Szpital Uniwersytecki w Krakowie 0 SUMA 70 1 DCTK 32 FRCKK 5 IHiT 8 Medigen 0 8 0 0 0 6 0 1 0 3 0 0 0 27 2 6 0 2 0 2 1 1 0 3 0 13 2 2 0 92 12 22 1 Tabela 5. Liczba wniosków ze wskazaniem orodka dobieraj¹cego wed³ug orodków transplantacyjnych w 2013 r. Orodek transplantacyjny Dolnol¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych z KBDS we Wroc³awiu Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku CSK DCTK FRCKK IHiT Medigen 0 2 30 14 0 0 0 0 0 2 10 0 3 78 23 0 0 0 6 0 5 60 0 0 0 0 0 0 0 41 49 0 5 0 0 0 46 0 0 0 2 21 3 0 0 16 14 0 0 2 0 0 28 3 4 0 0 6 153 0 89 229 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny 1 im. A. Mielêckiego AM w Katowicach Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. Prof A. Gêbali Klinika Hematologii i Onkologii Dziec. AM 0 w Lublinie Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny 0 Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu Centralny Szpital Kliniczny WUM 49 w Warszawie Akademicki Szpital Kliniczny 0 im. J Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 0 we Wroc³awiu Instytut Hematologii i Transfuzjologii 0 w Warszawie Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza 0 w Bydgoszczy Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie 1 Centrum Onkologii Instytut 0 im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 im. K. Jonschera Akademii Medycznej 2 w Poznaniu Szpital Uniwersytecki w Krakowie 0 SUMA 55 W 80 % przypadków wnioski o dobór dawcy zawiera³y wskazanie orodka realizuj¹cego. Tak jak w latach poprzednich, NZOZ Medigen by³ najczêciej wskazywany przez orodki transplantacyjne lub pacjentów jako orodek dobieraj¹cy. Wybór NZOZ Medigen jako orodka dobieraj¹cego zawiera³y 229 wnioski, to jest 35% wszystkich wniosków, które by³y realizowane w 2013 r. W ci¹gu roku dostosowywano wartoæ poszczególnych umów do rzeczywistego zapotrzebowania poszczególnych orodków. Ca³kowita wartoæ umów z piêcioma orodkami dobieraj¹cymi w 2013 r. wynios³a ostatecznie 9 442 753,80 z³. rodki wydatkowano na realizacjê 654 zleconych w 2013 r. procedur doboru (Tab. 6), w tym 610 zosta³o rozliczonych faktur¹ do koñca 2013 r. Tabela 6. Procedury doboru zlecone i rozliczone w 2013 r. Orodek dobieraj¹cy Procedury zlecone w 2013 r. Procedury rozliczone w ci¹gu 2013 r. NZOZ Medigen DCTK we Wroc³awiu IHIT w Warszawie CSK w Warszawie FRCKK w Warszawie 230 245 111 56 12 215 229 100 55 11 Razem 654 610 71 Ca³kowity koszt poniesiony na realizacjê procedur doboru by³ wy¿szy od wartoci kontraktów z orodkami dobieraj¹cymi o 34 725,82 z³ i wyniós³ 9 477 479,62 z³, co wynika z tego, ¿e rejestr w³oski i amerykañski obci¹¿a³ bezporednio Poltransplant, jako jednostkê prowadz¹c¹ polski rejestr dawców szpiku, kosztami us³ug zamawianych przez polskie orodki dobieraj¹ce . Wyniki zleconych w 2013 r. poszukiwañ i doborów niespokrewnionych dawców komórek krwiotwórczych przedstawia Tabela 7. Z koñcem roku kalendarzowego orodki dobieraj¹ce s¹ zmuszone do zamykania bez kosztów lub fakturuj¹c czêciowo procedury w toku, ze wzglêdu na zakoñczenie okresu finansowania. W grudniu 2013 r. dotyczy³o to 72 procedur. Kontynuacja tych doborów wymaga nowego wniosku i zlecenia w 2014 r. Z kolei wnioski nap³ywaj¹ce i zlecane do realizacji w grudniu nie mog¹ byæ zakoñczone i zap³acone do koñca roku kalendarzowego. Dlatego 18 zleceñ wydanych przez Poltransplant od 9 do 31 grudnia 2013 r. zostanie op³acone ze rodków 2014 r. Liczba zleconych procedur doboru (654) ró¿ni siê od liczby 629 pacjentów dla których w 2013 r. poszukiwano niespokrewnionych dawców. Dobory zlecone w grudniu 2013 r (18 doborów) oraz zamkniête z koñcem roku bez kosztów (23 dobory) bêd¹ realizowane i finansowane w 2014 r. W przypadku 25 pacjentów w 2013 r. wydano dwa zlecenia doboru, jeli pierwsza procedura nie zosta³a zakoñczona doborem zaakceptowanego dawcy lub jeli od zaakceptowanego do przeszczepu dawcy nie mo¿na by³o wykonaæ przeszczepienia. Tabela 7. Realizacja procedur doboru, ich wyniki i rozliczenie wed³ug orodków poszukuj¹cych w 2013 r. Wnioski wp³ywaj¹ce 657 Nie wydane/wnioski wycofane przed zleceniem Orodki realizuj¹ce procedury doboru niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r. Skierowane do realizacji w 2013 r. w tym: wycofane po zleceniu zakoñczone akceptacj¹ dawcy zakoñczone bez akceptacji dawcy zakoñczone bez kosztów zamkniête w grudniu 2013 r. z powodu zakoñczenia okresu finansowania zlecone w okresie 931.12. 2013 r. przeniesione na 2014 Suma 3 CSK DCTK FRCCK IHIT Medigen razem 56 245 12 111 230 654 0 43 7 0 1 153 30 8 0 4 0 0 1 77 17 8 1 175 32 7 3 452 86 23 5 46 7 6 8 72 1 7 1 2 7 18 56 245 12 111 230 654 Z ca³kowitej kwoty rodków wydatkowanych na Dobór Niespokrewnionych Dawców Szpiku w 2013 r. op³acono 610 procedur. W tym 72 procedury zosta³y zamkniête w toku z powodu zakoñczenia roku bud¿etowego i op³acone czêciowo, 452 procedury zakoñczono akceptacj¹ dawcy do przeszczepu, a 86 zakoñczono bez doboru dawcy zaakceptowanego do przeszczepienia . Akceptacja dobranego dawcy do przeszczepienia dotyczy³a 440 pacjentów, poniewa¿ dla 12 osób od dawcy dobranego po raz pierwszy nie mo¿na by³o wykonaæ przeszczepienia, najczêciej z powodów medycznych. Natomiast 86 procedur zakoñczonych bez doboru zaakceptowanego dawcy dotyczy 86 pacjentów. W 2013 r. 452 zrealizowanych procedur poszukiwania i doboru niespokrewnionego dawcy szpiku zakoñczy³o siê zaakceptowaniem przez orodek transplantacyjny dobranego dawcy do przeszczepu. W tym 74 % (336) zaakceptowanych dawców by³o w pe³ni zgodnych z biorc¹, a 26 % (116) dobranych dawców zaakceptowano z niezgodnoci¹ (Tabela 8 ). 72 Tabela 8. Wyniki procedur doboru zrealizowanych przez poszczególne orodki w 2013 r. Procedury zakoñczone w 2013 r. akceptacj¹ dawcy w tym z doborem dawcy w pe³ni zgodnego z doborem dawcy z niezgodnoci¹ CSK DCTK FRCKK IHIT Medigen razem 43 153 4 77 175 452 30 13 107 46 4 0 71 6 124 51 336 116 Tabela 9. Pochodzenie zaakceptowanych do przeszczepu niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r. Procedury zakoñczone w 2013 r. akceptacj¹ dawcy w tym dawca PL3 dawca PL5 dawca z rejestru zagranicznego CSK DCTK FRCKK IHIT Medigen razem 43 153 4 77 175 452 0 24 19 1 90 62 0 4 0 0 49 28 19 64 92 20 231 201 Ryc. 1. Pochodzenie dawców zaakceptowanych do przeszczepienia dla polskich pacjentów wg orodków dobieraj¹cych Sporód 452 dawców zaakceptowanych do przeszczepienia komórek hematopoetycznych w 2013 r. 45% (201) stanowili dawcy pochodz¹cy z rejestrów zagranicznych a 55 % (231) dawcy polscy, co w porównaniu ze stanem w 2011 r. i 2012 r. oznacza dalszy wzrost udzia³u materia³u transplantacyjnego pochodzenia krajowego (Tabela 9). W 2013 r. po raz pierwszy liczba dawców polskich dobranych i zaakceptowanych do przeszczepienia komórek krwiotwórczych by³a wiêksza od liczby zaakceptowanych dawców zagranicznych. Ryc. 2. Pochodzenie dawców zaakceptowanych w trakcie zrealizowanych procedur doborowych w latach 20112013 Jolanta ¯alikowska-Ho³oweñko, Poltransplant Ma³gorzata Dudkiewicz, Poltransplant. Katedra Dow. i Bioinf. SGGW w Warszawie Lidia Perenc, Poltransplant 73 Wywóz i przywóz do Polski ludzkich komórek krwiotwórczych i narz¹dów w 2013 roku W 2013 r. dyrektor Poltransplantu 3 razy wyda³ zgodê na wywiezienie z terytorium Polski narz¹dów pobranych ze zw³ok i przeznaczonych do przeszczepienia. Wydane zgody dotyczy³y 3 par p³uc wywiezionych do przeszczepienia do Niemiec, w przypadkach, gdy w Polsce nie znaleziono odpowiednich dla nich biorców. W 2013 r. nie zg³oszono ¿adnego wniosku o wydanie zgody na przywóz narz¹dów na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. W sprawie wydania zgody na przywóz lub wywóz z Polski komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej pobranych do przeszczepu od dawcy niespokrewnionego w 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o ³¹cznie 528 wniosków, w tym 385 wniosków dotyczy³o wydania zgody na wywóz pobranych w Polsce komórek krwiotwórczych (lub limfocytów DLI), a 143 dotyczy³o zgody na przywóz. Wszystkie wydane w 2013 r. zgody na wywóz dotyczy³y wywozów realizowanych w 2013 r. Wród wydanych decyzji dotycz¹cych zgody na przywóz materia³u przeszczepowego, 4 decyzje dotyczy³y przywozu w 2014 r. Z powodu zmiany terminu pobrania w 3 przypadkach nie dosz³o ostatecznie do wywozu materia³u przeszczepowego, którego dotyczy³y wydane ju¿ decyzje. W 2 przypadkach decyzje zgody na wywóz dotyczy³y komórek krwiotwórczych szpiku (1) i limfocytów (1) pobranych od dawców rodzinnych do przeszczepienia poza Polsk¹ (Australia i Niemcy). Ostatecznie w 2013 r. wydane decyzje zgody na przywóz i wywóz komórek hematopoetycznych pobranych od dawców niespokrewnionych dotyczy³y 521 zrealizowanych w tym roku pobrañ materia³u do przeszczepienia to jest 139 (26,7%) przywozów komórek krwiotwórczych do Polski i 382 (73,3%) wywozów z kraju pobranego w Polsce materia³u do przeszczepienia. Ponadto, zgodnie § 8 ust. 4 rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie orodków dawców szpiku, w 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o 177 informacji z amerykañskich klinik hematologicznych o planowanym pobraniu w klinice uniwersyteckiej w Drenie szpiku, komórek krwiotwórczych i limfocytów od polskich dawców niespokrewnionych pochodz¹cych z orodka dawców szpiku Fundacji DKMS Polska dla biorców amerykañskich. W 157 przypadkach pobranie planowane by³o w 2013 r. a w 20 przypadkach w 2014 r. Wed³ug informacji wp³ywaj¹cych do Poltransplantu po ka¿dym pobraniu od dawcy z orodka dawców szpiku Fundacji DKMS Polska, ostatecznie w 2013 r. w 139 przypadkach od polskich niespokrewnionych dawców szpiku pobrano komórki krwiotwórcze poza Polsk¹, zawsze w I Uniwersyteckiej Klinice w Drenie i tylko w celu przeszczepienia biorcy amerykañskiemu. Tabela 1. Kraje z których komórki hematopoetyczne zosta³y przywiezione dla polskich biorców i do których zosta³y wywiezione od polskich dawców w 2013 r. (w tym pobrania od polskich dawców dla biorców zagranicznych dokonane zagranic¹) wed³ug decyzji wydanych przez Dyrektora Poltransplantu i informacji o realizacji planowanego przywozu lub wywozu. Kraj Argentyna Australia Austria Belgia Brazylia Bu³garia Chorwacja Cypr Czechy Dania 74 Pobrania od dawców zagranicznych dla polskich biorców 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 Pobrania od dawców polskich dla biorców zagranicznych Wykonane Wykonane Razem w kraju za granic¹ 2 5 4 9 3 1 3 0 18 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 5 4 9 3 1 3 0 18 3 Tabela 1. (cd) Kraj Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Izrael Kanada Litwa Niemcy Norwegia Portugalia Rosja Rumunia S³owacja Szwajcaria Szwecja Turcja USA Wêgry WielkaBrytania W³ochy Razem Pobrania od dawców zagranicznych dla polskich biorców 0 0 1 0 0 0 0 5 1 0 108 0 2 0 0 0 0 0 0 14 0 6 1 139 Pobrania od dawców polskich dla biorców zagranicznych Wykonane Wykonane Razem w kraju za granic¹ 1 5 29 1 23 9 2 4 12 7 113 2 2 7 3 8 9 6 6 5 4 38 38 382 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 139 0 0 0 139 1 5 29 1 23 9 2 4 12 7 113 2 2 7 3 8 9 6 6 144 4 38 38 521 Do 2011 r. liczba przywozów szpiku lub komórek krwiotwórczych od dawców zagranicznych w celu przeszczepienia polskim biorcom by³a zdecydowanie ni¿sza od wywozów materia³u pobranego od polskich niespokrewnionych dawców szpiku dla biorców zagranicznych. W 2013 r. stosunek pobrañ od zagranicznych niespokrewnionych dawców szpiku dla polskich pacjentów do pobrañ od polskich dawców dla pacjentów zagranicznych wynosi 1 do 3,75. Jolanta ¯alikowska-Ho³oweñko, Poltransplant 75 Dzia³alnoæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu W 2013 r. pracownicy Poltransplantu oraz koordynatorzy transplantacyjni podjêli szereg dzia³añ edukacyjnych w zakresie upowszechnienia wiedzy na temat mo¿liwoci oddania po mierci narz¹dów do przeszczepienia oraz transplantacji komórek krwiotwórczych, uczestnicz¹c lub organizuj¹c konferencje oraz szkolenia wród spo³ecznoci lokalnych i rodowisk medycznych. W marcu 2013 r. Poltransplant obj¹³ honorowym patronatem akcjê edukacyjno-spo³eczn¹ Lekarze ratuj¹ ¿ycie maj¹c¹ na celu promocjê idei przeszczepiania w Polsce. Zadaniem akcji by³o zachêcanie Polaków do podpisywania owiadczeñ woli, których w ramach akcji rozdano oko³o 200 tysiêcy. W maju 2013 r. honorowym patronatem objêty zosta³ równie¿ IX-ty Warszawski Kongres Medyczny M³odych Naukowców, drugi pod wzglêdem liczby uczestników i wielkoci studencki kongres medyczny w Europie, wyró¿niaj¹cy siê poziomem merytorycznym oraz bêd¹cy wa¿nym forum wymiany dowiadczeñ z zakresu transplantologii. Wzorem lat ubieg³ych w dniach 2425 maja 2013 r. przedstawiciele Poltransplantu wziêli udzia³ w Rzeszowskim wiêcie Transplantacji, dwudniowym spotkaniu rodowiska lekarskiego, akademickiego oraz mieszkañców Rzeszowa, którego g³ównym przes³aniem by³o propagowanie tematyki przeszczepiania narz¹dów. W ramach projektu odby³ siê cykl konferencji oraz piknik edukacyjny. Organizatorami projektu byli: Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska, Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Choroby Nowotworowe przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Rzeszowie oraz Centrum Medyczne Medyk. W trakcie imprezy mo¿na by³o zarejestrowaæ siê jako potencjalny dawca szpiku w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP), prowadzonym przez Poltransplant. 25 maja 2013 r. przed Urzêdem Miejskim w Radomiu odby³ siê Piknik Zdrowia B¹d Zdrów oraz towarzysz¹ca mu Konferencja Transplantacja Darem ¯ycia (Fot. 1). W trakcie pikniku mo¿na by³o wykonaæ bezp³atne badania cinienia têtniczego oraz stê¿enia glukozy we krwi, kobiety otrzyma³y materia³y edukacyjne dotycz¹ce badañ mammograficznych i cytologicznych oraz instrukta¿ samobadania piersi na fantomach. Rad¹ s³u¿yli eksperci od HIV/AIDS, edukatorzy seksualni, psycholodzy oraz specjalici leczenia uzale¿nieñ, a tematykê przeszczepiania narz¹dów przybli¿yli pracownicy Poltransplantu. W ramach Pikniku Zdrowia trzy Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa z Radomia, Kielc i Warszawy rekrutowa³y potencjalnych dawców szpiku do CRNPDSiKP. Fot. 1 Konferencja Transplantacja Darem ¯ycia w Radomiu 76 Popularyzacja transplantacji oraz zdrowego trybu ¿ycia to g³ówne cele Pikniku Zdrowia w Ciechanowie, który towarzyszy³ konferencji naukowej Transplantacja darem ¿ycia 14 czerwca 2013 roku. Piknik Zdrowia Daj Siebie Innym odbywa³ siê w ramach II Ciechanowskiego Festiwalu Wolontariatu i Organizacji Pozarz¹dowych i by³ inicjatyw¹ promuj¹c¹ transplantologiê oraz ¿ycie bez uzale¿nieñ (Fot. 2). W trakcie imprezy pracownicy Poltransplantu przybli¿ali tematykê przeszczepiania narz¹dów, rejestrowano równie¿ potencjalnych dawców szpiku. Na mieszkañców czeka³y bezp³atne badania i konsultacje medyczne. Przed piknikiem odby³a siê konferencja naukowa Transplantacja darem ¿ycia, w której udzia³ wziêli m.in. prof. Pawe³ Nyckowski, mazowiecki koordynator projektu Partnerstwo dla Transplantacji i prof. Roman Danielewicz, dyrektor Poltransplantu (Fot. 3). Fot. 2 Piknik Zdrowia Daj Siebie Innym w Ciechanowie Fot. 3 Konferencja Transplantacja darem ¿ycia w Ciechanowie 15 czerwca 2013 r. odby³ siê 17. Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik (Fot. 4, 5). Jest to jedno z wiêkszych wydarzeñ edukacyjno-promocyjnych, w których uczestniczy Poltransplant. Z racji usytuowania 17. Pikniku Naukowego na Stadionie Narodowym wed³ug szacunków organizatorów, na piknik mia³o dotrzeæ oko³o 100 tys. mi³oników nauki. Jak co roku mieszkañcy stolicy mieli mo¿liwoæ poznaæ zagadnienia z zakresu medycyny transplantacyjnej, podpisaæ owiadczenia woli oraz rejestrowaæ siê jako potencjalni dawcy szpiku, dziêki wspó³pracy Poltransplantu z orodkiem dawców szpiku Wojskowym Instytutem Medycznym. Podczas Pikniku uda³o siê zrekrutowaæ do Centralnego Rejestru ponad 100 potencjalnych dawców. Nasze stoisko by³o te¿ atrakcj¹ dla m³odszych mieszkañców stolicy, którzy na fantomach poznawali anatomiê cz³owieka oraz przeprowadzali wirtualne transplantacje. Fot. 4, 5 Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik W niedzielê 16 czerwca 2013 roku przedstawiciele Poltransplantu uczestniczyli w imprezie plenerowej w Parku Sowiñskiego w Warszawie. Piknik Wolski Korowód 2013 mia³ na celu promocjê zdrowia wród spo³ecznoci lokalnej, a udzia³ Poltransplantu w tym wydarzeniu pozwoli³ na przybli¿enie mieszkañcom Woli zagadnieñ zwi¹zanych z dzia³alnoci¹ tej jednostki. W ramach wspó³pracy do udzia³u w wydarzeniu zaproszony zosta³ sto³eczny orodek dawców szpiku Wojskowy Instytut Medyczny (Fot. 6). Podczas Wolskiego Korowodu uda³o siê zarejestrowaæ 30 potencjalnych dawców szpiku. 77 Fot. 6 Wolski Korowód 2013 w Warszawie W dniu 18 czerwca 2013 r. w £odzi odby³ siê I Krajowy Kongres Ratownictwo Niemedyczne Pierwsza Pomoc (Fot. 7). Organizatorem kongresu by³o Centrum Bezpieczeñstwa Ruchu Drogowego przy wspó³udziale Polskiej Rady Resuscytacji i £ódzkiego Urzêdu Wojewódzkiego. Kongresowi towarzyszy³y zorganizowane na ulicy Piotrkowskiej wystawy specjalistycznego sprzêtu ratownictwa i pokazy pierwszej pomocy, bezp³atne stanowiska do badañ profilaktycznych (badania wzroku, s³uchu, badania cinienia i poziomu cukru we krwi), punkt honorowego krwiodawstwa oraz rekrutacja potencjalnych dawców do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej za porednictwem orodka dawców szpiku przy Centralnym Szpitalu Klinicznym UM w £odzi. Tego dnia uda³o siê zarejestrowaæ 39 potencjalnych dawców. Fot. 7 Pierwszy Krajowy Kongres Ratownictwo Niemedyczne Pierwsza Pomoc 22 czerwca 2013 r. w Warszawie na pl. Bankowym na dziedziñcu Mazowieckiego Urzêdu Wojewódzkiego po raz kolejny odby³ siê Piknik Zdrowe Mazowsze po³¹czony z Warszawsk¹ Noc¹ Profilaktyki. Do udzia³u w wydarzeniu zaproszony zosta³ sto³eczny orodek dawców szpiku z SPCSK przy ul. Banacha w Warszawie i oprócz informacji zwi¹zanych z medycyn¹ transplantacyjn¹ na stoisku Poltransplantu odbywa³a siê rekrutacja dawców do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej. Zarejestrowano 19 potencjalnych dawców. Kolejnym wydarzeniem, w którym Poltransplant uczestniczy³ i obj¹³ swoim patronatem na zaproszenie Pani Alicji D¹browskiej, Pos³a na Sejm RP by³ piknik Bezpieczne Wakacje w Parku Praskim w Dzielnicy Praga Pó³noc odbywaj¹cy siê 30 czerwca 2013 roku. Piknik, w którym wziêli udzia³ zaproszeni gocie i mieszkañcy dzielnicy przyczyni³ siê do zwrócenia uwagi mieszkañców, w szczególnoci m³odzie¿y oraz osób zajmuj¹cych siê jej wychowaniem. na kwestie bezpieczeñstwa w przestrzeni publicznej oraz promocji bezpiecznych zachowañ w czasie wakacyjnego wypoczynku. 78 W sobotê, 24 sierpnia 2013 r. rozpoczê³a siê jedna z najwiêkszych imprez kulturalnych regionu kurpiowskiego 36. Miodobranie Kurpiowskie. Imprezie towarzyszy³ Piknik Zdrowia organizowany przez Forum Zdrowia przy Wojewodzie mazowieckim, podczas którego odbywa³a siê m.in. rejestracja potencjalnych dawców szpiku do CRNPDSiKP (40 dawców). Nieodp³atne badania i konsultacje lekarzy, porady psychologów oraz pokazy udzielania pierwszej pomocy to niektóre atrakcje Pikniku Zdrowia, który w sobotê 7 wrzenia 2013 r. odby³ siê w P³ocku (Fot. 8, 9). Impreza by³a czêci¹ III Dnia P³ockich Inicjatyw Pozarz¹dowych. Podczas pikniku pracownicy i koordynatorzy Poltransplantu przybli¿yli tematykê przeszczepiania narz¹dów oraz przygotowali stanowisko do rejestracji potencjalnych dawców szpiku we wspó³pracy z orodkiem dawców szpiku z SPCSK przy ul. Banacha w Warszawie. Rozpoczêcie pikniku poprzedzi³a konferencja naukowa Transplantacja darem ¿ycia organizowana m.in. przez Forum Zdrowia przy Wojewodzie mazowieckim (Fot. 10). Fot. 8, 9 Piknik Zdrowia w P³ocku Fot. 10 Konferencja Transplantacja darem ¿ycia w P³ocku W konferencjach Transplantacja darem ¿ycia, zorganizowanych w Radomiu, Ciechanowie i P³ocku przez Mazowiecki Urz¹d Wojewódzki przy wspó³pracy z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji Poltransplant, skierowanych do studentów uczelni wy¿szych i uczniów szkó³ ponadgimnazjalnych wziê³o udzia³ ³¹cznie ok. 350 osób. W 2014 r. planowane s¹ kolejne konferencje w Warszawie, Siedlcach i Ostro³êce. 15 wrzenia 2013 r. koordynatorzy Poltransplantu w³¹czyli siê w organizowan¹ w Ka³uszynie Bia³¹ Niedzielê - akcjê promuj¹c¹ transplantologiê. Impreza odby³a siê w Parku Miejskim, gdzie tego dnia przeprowadzono badania mammograficzne, wyk³ady Wojewódzkiego Centrum Nadzorowania Programów Profilaktycznych oraz pobór krwi od honorowych dawców krwi. Tego samego dnia przedstawiciele Poltransplantu oraz orodek dawców szpiku z NZOZ Medigen uczestniczyli w Pikniku Zdrowia w Siedlcach, bêd¹cego czêci¹ festynu Krew dla Siedlec i Powiatu. Inicjatorem Pikniku Zdrowia by³o Forum Zdrowia przy Wojewodzie Mazowieckim. W ramach festynu Krew dla Siedlec i Powiatu zaplanowano bezp³atne pomiary cukru i cinienia têtniczego, badania w punkcie optycznym, pokazy ratownictwa i sprzêtu stra¿ackiego, prezentacjê techniki jazdy na wózkach inwalidzkich oraz rekrutacjê potencjalnych dawców szpiku. 79 Poza opisanymi powy¿ej wydarzeniami promuj¹cymi tematykê transplantacji narz¹dów i komórek krwiotwórczych w 2013 roku odby³o siê wiele innych imprez, w których udzia³ brali szpitalni i regionalni koordynatorzy transplantacyjni Poltransplantu (Tab. 1) oraz wydarzeñ promuj¹cych ideê honorowego oddawania szpiku, w tym imprez organizowanych przez poszczególne orodki dawców szpiku. Zintegrowane dzia³ania Poltransplantu, koordynatorów transplantacyjnych oraz orodków dawców szpiku popularyzuj¹ ideê pobierania i przeszczepiania narz¹dów i szpiku kostnego, podnosz¹ wiadomoæ spo³ecznoci lokalnych na temat transplantacji oraz kszta³tuj¹ w³aciwe zachowania spo³eczne. Tabela 1. Dzia³alnoæ koordynatorów transplantacyjnych w 2013 roku. Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Styczeñ 2013 4 stycznia Kraków 11 stycznia Kraków 29 stycznia Gdañsk 31 stycznia Warszawa Konferencja Wyk³ad koordynatora Naukowo-Szkoleniowa regionalnego Podstawy Dawstwa pt. Identyfikacja Narz¹dów i kwalifikacja zmar³ego dawcy Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Szpital Specjalistyczny im. Stefana ¯eromskiego w Krakowie Polska Unia Medycyny Wyk³ad koordynatora Zwiêkszenie Konferencja Transplantacyjnej regionalnego dawstwa Naukowo-Szkoleniowa narz¹dów oraz Wojskowy Podstawy Dawstwa pt. Identyfikacja Szpital Kliniczny Narz¹dów i kwalifikacja zmar³ego z Poliklinik¹ dawcy w Krakowie Spotkanie w Oddziale Wyk³ad dla Koordynator Intensywnego Nadzoru pielêgniarek na temat regionalny Pooperacyjnego UCK prowadzenia dawców z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Wspó³udzia³ Wybranie najlepszych Cenna inicjatywa Wojewoda Poltransplantu prac plastycznych skierowana do mazowiecki w ramach programu zwi¹zanych bardzo wra¿liwej Partnerstwo dla z transplantacj¹ na tematykê Transplantacji transplantacji w woj. Mazowieckim m³odzie¿y szkó³ w dzia³aniach rednich edukacyjnych w postaci konkursu plastycznego Luty 2013 1 lutego Gdañsk 25 lutego Warszawa 80 Spotkanie w klinice Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplantacyjnej UCK Konkurs plastyczny Wyk³ad prof. Piotra Witkowskiego z USA nt. przeszczepów wysp trzustkowych Uroczyste wrêczenie Rozpowszechnianie dyplomów i wyró¿nieñ wiedzy o transplantacji wród m³odzie¿y Uniwersyteckie Centrum Kliniczne wraz z koordynatorem regionalnym Wojewoda mazowiecki Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Marzec 2013 19 marca Gdañsk 21 marca Lublin 26 marca Bydgoszcz Konferencja Wyk³ad koordynatora szkoleniowo-naukowa regionalnego pt. Podsumowanie dzia³alnoci Regionalnego Centrum Koordynacji Spotkanie w ramach Spotkanie z alumnami Partnerstwa dla Metropolitalnego Transplantacji Seminarium Duchownego Szkolenie dla prokuratorów i asesorów Wyk³ad Prof. Z. W³odarczyka pt. Rola prokuratora w procesie autoryzacji pobierania narz¹dów. Dokumentacja potencjalnego dawcy, udzia³ w szkoleniu koordynatora regionalnego Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku wraz z koordynatorem regionalnym Propagowanie tematyki przeszczepiania narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Prokuratura Okrêgowa w Bydgoszczy Kwiecieñ 2013 3 kwietnia Bydgoszcz Projekt promuj¹cy Bydgoski Festiwal Nauki 12 kwietnia Starogard Gdañski Spotkanie Spotkanie Pozaszkolna Koordynator popularno-naukowe edukacja Bydgoskiego Festiwalu dla pracowników nt. transplantacji Nauki oraz Prorektor administracji ds. Nauki i przyjació³ i Wspó³pracy Uniwersytetu z Zagranic¹ Kazimierza Wielkiego, wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Z transplantologi¹ na Ty Spotkanie w dziale Zwiêkszenie Koordynator marketingu pozyskiwania regionalny z p. Magdalen¹ potencjalnych Uniwersyteckiego Jankowsk¹ radn¹ dawców Centrum Klinicznego miasta w Gdañsku i z dr Ma³gorzat¹ Cybulsk¹ koordynatorem szpitalnym na temat organizacji akcji pozyskiwania potencjalnych dawców 81 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 16 kwietnia Wyrzysk Spotkanie z uczniami Zespo³u Szkó³ Ponadgimnazjalnych im. Miko³aja Kopernika Wyg³oszenie prelekcji na temat transplantacji przez koordynatora regionalnego Podniesienie wiadomoci m³odzie¿y na temat transplantacji Zespó³ Szkó³ Ponadgimnazjalnych im. Miko³aja Kopernika w Wyrzysku 19 kwietnia Gdañsk Ogólnopolska konferencja 1923 kwietnia Toruñ 24 kwietnia Lubartów 25 kwietnia Olkusz Wyk³ad dla pielêgniarek nefrologicznych z dzia³alnoci Regionalnego Centrum Koordynacji Transplantacji UCSK w Gdañsku 13. Toruñski Festiwal Wyk³ad koordynatora Nauki i Sztuki regionalnego pt. T jak transplantacja, czyli sk¹d pochodz¹ narz¹dy do przeszczepienia, skoro nie rosn¹ na drzewach Spotkanie w ramach Spotkanie Partnerstwa z dyrektorami dla Transplantacji szpitali Szkolenie Promocja Wyk³ad Koordynatora idei transplantacji regionalnego w spo³eczeñstwie pt. Podstawowe w Olkuskim informacje dotycz¹ce Uniwersytecie przeszczepiania Trzeciego Wieku narz¹dów Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku wraz z koordynatorem regionalnym Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Urz¹d Miasta Torunia, Uniwersytet Miko³aja Kopernika oraz Towarzystwo Naukowe w Toruniu Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Miejski Orodek Kultury w Olkuszu Promocja idei transplantacji Maj 2013 25 maja Spotkanie z uczniami Starogard Gdañski klas gimnazjalnych w I LO 28 maja Tarnów 82 Konferencja pt. Transplantologia w nauce i praktyce Koordynator regionalny przybli¿y³ uczniom tematykê przeszczepiania narz¹dów Propagowanie tematyki przeszczepiania narz¹dów Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Przeszczepianie narz¹dów i komórek od ¿ywych dawców Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej, Ministerstwo Zdrowia, Ma³opolski Kurator Owiaty Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Centrum Edukacji i Szkoleñ w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym Jana Paw³a II Czerwiec 2013 4 czerwca Lublin Szkolenie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenie nauczycieli LSCDN Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej 5 czerwca Lublin Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Spotkanie z prokuratorami okrêgowymi Wypracowanie wspólnych dzia³añ w autoryzacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców 19 czerwca Kraków Wyk³ad koordynatora II Ma³opolska regionalnego Konferencja pt. Identyfikacja Naukowo-Szkoleniowa potencjalnych Transplantologia podstawy dla dawców narz¹dów Pielêgniarek udzia³ pielêgniarek i rola koordynatora Wyk³ad Wyk³ad koordynatora dla pielêgniarek regionalnego na z Pomorskiego temat transplantacji Centrum Toksykologii i prowadzenia dawcy Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Warsztaty Wyk³ad koordynatora psychologiczne regionalnego dla koordynatorów pt. Identyfikacja szpitalnych i personelu potencjalnych medycznego dawców aktualny uczestnicz¹cego stan, mo¿liwoci w identyfikacji i wyzwania dawców narz¹dów Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów 20 czerwca Gdañsk 24 czerwca Kraków 28 czerwca Bydgoszcz Spotkanie edukacyjne Szkolenie lekarzy anestezjologów pt. Psychologiczne aspekty komunikacji z rodzin¹ zmar³ego dawcy narz¹dów Za oprawê techniczn¹ by³ odpowiedzialny koordynator regionalny Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Edukacja lekarzy anestezjologów Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Paw³a II oraz Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej Szpital Uniwersytecki nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy 83 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Edukacja lekarzy Szpital Uniwersytecki nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Lipiec 2013 12 lipca Che³mno Spotkanie edukacyjne Szkolenie pt. Psychologiczne aspekty komunikacji z rodzin¹ zmar³ego dawcy narz¹dów. Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Diagnoza: mieræ mózgu. I co dalej? Sierpieñ 2013 27 sierpnia Parczew Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Spotkanie z dyrektorami szpitali Wrzesieñ 2013 84 6 wrzenia £uków Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Spotkanie z dyrektorami szpitali Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 13 wrzenia Lublin Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenia dla lekarzy z województwa lubelskiego Zwiêkszenie iloci dawców narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 23 wrzenia Kraków Konferencja Naukowo Szkoleniowa pt. Podstawy Dawstwa Narz¹dów Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej MSW w Krakowie Data miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 26 wrzenia Bia³a Podlaska Szkolenie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenie dla nauczycieli w LSCDN Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Padziernik 2013 17 padziernika ¯ory Akcja edukacyjna dla m³odzie¿y w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Transplantacja jestem na tak Przygotowanie projektu, organizacja oraz udzia³ w akcji edukacyjnej dla uczniów Zespo³u Szkó³ nr 2 im. Prof. Józefa Tischnera w ¯orach Popularyzacja zagadnieñ zwi¹zanych z transplantacj¹ l¹skie Centrum Chorób Serca wraz z koordynatorem regionalnym 17 padziernika Starogard Gdañski Akcja Uczestnictwo koordynatora regionalnego w akcji pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku Pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Szpital Rejonowy w Suchej Beskidzkiej Pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Zapoznanie z wybranymi aspektami medycyny transplantacyjnej Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 18 padziernika Konferencja Naukowo Wyk³ad koordynatora Sucha Beskidzka Szkoleniowa regionalnego pt. Podstawy pt. Identyfikacja Dawstwa Narz¹dów i kwalifikacja zmar³ego dawcy 30 padziernika Chojnice Akcja Uczestnictwo koordynatora w akcji pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku Listopad 2013 6 listopada Lublin Konwent w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Konwent Starostów 85 Data i miejsce 12 listopada Katowice Nazwa wydarzenia Opis Cel Akcja edukacyjna dla Przygotowanie Poszerzenie m³odzie¿y w ramach projektu, organizacja wiedzy z zakresu Narodowego oraz udzia³ w akcjach medycyny Programu Rozwoju edukacyjnych transplantacyjnej Medycyny dla studentów Transplantacyjnej Wydzia³u Lekarskiego Transplantacja z Oddzia³em Lekarsko jestem na tak -Dentystycznym l¹skiego Uniwersytetu Medycznego 13 listopada S³upsk Akcja 25 listopada Lublin Warsztaty w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Uczestnictwo koordynatora regionalnego w akcji pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku Warsztaty psychologiczne Organizator l¹skie Centrum Chorób Serca wraz z koordynatorem regionalny Zwiêkszenie pozyskiwania potencjalnych dawców szpik Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Podniesienie umiejêtnoci w rozmowach z rodzinami o mo¿liwoci pobrania narz¹dów od ich bliskich Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Szpital Powiatowy w Zakopanem Grudzieñ 2013 5 grudnia Zakopane 86 Konferencja Wyk³ad koordynatora Naukowo-Szkoleniowa regionalnego Podstawy Dawstwa pt. Identyfikacja Narz¹dów w Szpitalu i kwalifikacja Powiatowym zmar³ego dawcy im. dr Tytusa Cha³ubiñskiego 6 grudnia Sosnowiec Akcja edukacyjna dla m³odzie¿y w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Transplantacja jestem na tak 7 grudnia Zabrze Szkolenie Przygotowanie Poszerzenie projektu, organizacja wiedzy z zakresu oraz udzia³ w akcjach medycyny edukacyjnych dla transplantacyjnej studentów Wydzia³u Farmaceutycznego z Oddzia³em Medycyny Laboratoryjnej l¹skiego Uniwersytetu Medycznego Prowadzenie szkoleñ przez koordynatora regionalnego na kursach specjalizacyjnych dla pielêgniarek z pielêgniarstwa anestezjologicznego Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz koordynator regionalny z Zabrza l¹skie Centrum Chorób Serca wraz z koordynatorem regionalnym Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 10 grudnia Lublin Spotkanie Spotkanie konsultantów wojewódzkich w Urzêdzie Wojewódzkim Omówienie najwa¿niejszych problemów zwi¹zanych z transplantacj¹ narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 14 grudnia Warszawa Konferencja pt. Transplantacja bo liczy siê wnêtrze 16 grudnia Nowy S¹cz Konferencja pt. Transplantologia w nauce i praktyce Wyk³ad oraz aktywne uczestnictwo Wyk³ad koordynatora pt. Przeszczepianie narz¹dów i komórek od ¿ywych dawców Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Ma³opolski Kurator Owiaty Klaudia Nestorowicz, Poltransplant Irena Jackowska, Poltransplant Udzia³ Poltransplantu w realizacji zadañ konkursowych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej w 2013 roku Podobnie jak w latach poprzednich w 2013 roku Poltransplant by³ realizatorem lub wspó³wykonawc¹ (jednostk¹ finansuj¹c¹ i rozliczaj¹c¹) poni¿szych zadañ Programu. 1. Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych - zadanie dotycz¹ce szkolenia nowych koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów Rok 2013 by³ kolejnym etapem realizacji tego zadania edukacyjnego przez Warszawski Uniwersytet Medyczny. Odby³y siê dwie edycje szkolenia (dwunasta i trzynasta), które ukoñczy³o 62 osoby. £¹czna liczba absolwentów wynosi obecnie 409, wród nich 211 osób to pielêgniarki z wy¿szym wykszta³ceniem. Szkolenia ukoñczy³o 156 lekarzy i 42 osoby z innym wykszta³ceniem. Sporód absolwentów 364 osoby s¹ na sta³e zatrudnione w 197 szpitalach, 4 osoby w bankach tkanek. 172 (42%) osoby sporód 409 absolwentów pe³ni w swoich podmiotach leczniczych funkcjê koordynatorów transplantacyjnych (koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów). Najwiêksza grupa 129 absolwentów (32%) pe³ni funkcjê szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów od zmar³ych dawców, z czego 119 osób jest zatrudnianych przez Poltransplant. Koordynatorami pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców jest 4 absolwentów, koordynatorami pobierania i przeszczepiania tkanek s¹ 4 osoby, koordynatorami pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych 7 absolwentów. 87 Szczegó³y realizacji tego zadania s¹ przestawione w rozdziale Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w latach 20072013 finansowane ze rodków Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. 2. Sieæ szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów - zadanie dotycz¹ce finansowania dzia³alnoci koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów we wszystkich podmiotach leczniczych spe³niaj¹cych warunki do pobierania narz¹dów od dawców zmar³ych. W koñcu 2013 r. funkcjê koordynatora transplantacyjnego pe³ni³o w Polsce ³¹cznie 274 osób. Najliczniejsza grupa, 228 osób to szpitalni koordynatorzy pobierania narz¹dów. Koordynatorzy przeszczepiania narz¹dów, czyli koordynatorzy regionalni zatrudnieni w orodkach transplantacyjnych to w 2013 r. grupa 38 osób. W biurze Poltransplantu zatrudnionych by³o 8 koordynatorów. Stanowisko szpitalnego koordynatora transplantacyjnego utworzono ³¹cznie w 202 szpitalach, z czego w 177 szpitalach pracuje jeden koordynator, w 24 zespó³ dwóch koordynatorów i w jednym szpitalu zespó³ z³o¿ony z trzech koordynatorów. Poltransplant podpisa³ i finansowa³ umowy z 215 koordynatorami w 196 szpitalach, w 6 innych szpitalach 13 koordynatorów zosta³o wskazanych przez dyrektorów tych jednostek. Szczegó³y dotycz¹ce zatrudnienia i szkoleñ szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów znajduj¹ siê w rozdzia³ach: Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2013 r. oraz Szkolenie osób, których czynnoci bezporednio wp³ywaj¹ na jakoæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców. 3. Rozwój rejestrów transplantacyjnych zadanie w zakresie wspierania rozwoju ustawowych rejestrów transplantacyjnych oraz szkolenia osób wykonuj¹cych czynnoci bezporednio zwi¹zane z pobieraniem, przechowywaniem i przeszczepianiem narz¹dów w jednostkach systemu ochrony zdrowia zwi¹zanych z transplantologi¹ w tym zwi¹zane z obs³ug¹ ustawowych rejestrów transplantacyjnych Podobnie jak w latach poprzednich to zadanie podzielone by³o na dwie czêci: zadania w zakresie rejestrów transplantacyjnych www.rejestry.net zadania w zakresie kontynuacji wdro¿enia systemu informatycznego Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej Ponadto w dodatkowym konkursie rozstrzygniêto wykonanie zadania pod nazw¹ Opracowanie Kalkulatora umo¿liwiaj¹cego przewidywanie wyników przeszczepienia narz¹du przed jego przeszczepieniem w oparciu o charakterystykê dawcy i biorcy. Rejestry s¹ zmieniane zgodnie z za³o¿eniami konkursu Narodowego Programu i w sposób na jaki pozwala okres podpisanej umowy i mo¿liwoci wykonawcy. Jest nasz¹ ambicj¹, aby rejestry te by³y coraz nowoczeniejsze, przyjazne dla u¿ytkownika i bogatsze w nowe rozwi¹zania u³atwiaj¹ce ich u¿ywanie. 1. 2. 3. 4. 5. 88 Zadania w zakresie rejestrów transplantacyjnych www.rejestry.net. Zgodnie z przyjêtym katalogiem wykonano w 2013 r. szeæ zadañ szczegó³owych: Poszerzenia systemu alokacji nerek o wyniki badañ immunologicznych w doborze nerek uwzglêdniaj¹cy brak niezgodnoci w uk³adzie HLA dawcy z biorc¹ z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych regulacji prawnych w przedmiotowym zakresie (wykonane czêciowo, ze wzglêdu na to, ¿e pracownie typowania tkankowego nie oznaczaj¹ jeszcze przeciwcia³ anty- HLA w 2013 roku). Poszerzenia systemu w obszarze przeszczepiania komórek krwiotwórczych w zakresie rejestru przeszczepieñ, zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych i listy oczekuj¹cych na przeszczepienie z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych regulacji prawnych w przedmiotowym zakresie. Wdro¿enia sta³ych raportów z zakresu poszczególnych elementów systemu z mo¿liwoci¹ filtrowania danych. Wdro¿enie systemu eksportu danych z rejestrów w formacie tekstowym w celu zapewnienia uprawnionym u¿ytkownikom tworzenia specjalistycznych raportów oraz prowadzenia bie¿¹cej walidacji wpisów. Szkolenia pracowników Poltransplantu z bie¿¹cej obs³ugi i administracji systemu rejestrów oraz wsparcia bie¿¹cego funkcjonowania systemu (wykonane czêciowo, ze wzglêdu na skrócony czas na realizacjê zadania). Usprawnienie modu³u Koordynacja poprzez stworzenie platformy umo¿liwiaj¹cej zapisywanie kopii wydruku z Centralnego Rejestru Sprzeciwów. 6. Wprowadzenie do rejestrów brakuj¹cych historycznych danych o dawcach i biorcach przeszczepionych narz¹dów i komórek krwiotwórczych, w tym wprowadzenia rekordów wszystkich historycznych pobrañ narz¹dów od ¿ywych dawców celem stworzenia pe³nego Rejestru ¯ywych Dawców od 1967 r. (wykonane czêciowo, ze wzglêdu na skrócony czas na realizacjê zadania). Zadania w zakresie kontynuacji wdro¿enia systemu informatycznego Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej Zgodnie z przyjêtym katalogiem wykonano w 2013 r. piêæ zadañ szczegó³owych: 1. Wdro¿enie algorytmu wyszukuj¹cego potencjalnie zgodnych dawców pod k¹tem zgodnoci z HLA pacjenta do wymogów miêdzynarodowych. 2. Wdro¿enie dwukierunkowego interfejsu komunikacyjnego WebService w celu odejcia od aktualizacji danych dawców szpiku plikami tekstowymi 3. Skomunikowanie systemu Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej z Europejskim Systemem Informacji o Dawcach Szpiku (EMDIS). System ten osi¹gn¹³ pe³n¹ funkcjonalnoæ w wymianie informacji pomiêdzy naszym rejestrem i rejestrem NMDP (National Marrow Donor Program, USA). 4. Poszerzenie systemu o elementy przeznaczone dla orodków pobieraj¹cych i orodków transplantacyjnych umo¿liwiaj¹ce wprowadzanie i monitorowanie wyników badañ okresowych dawców. 5. Przeprowadzenie szkolenia dla u¿ytkowników systemu w tym orodków dawców szpiku i orodków realizuj¹cych procedury doboru dawcy komórek krwiotwórczych oraz wsparcie bie¿¹cego funkcjonowania systemu. Aktualnie oprogramowanie bazy CRNPDSIKP zawiera nastêpuj¹ce modu³y: modu³ Centralnego Rejestru, modu³ dla ODS, modu³ dla orodków dobieraj¹cych. Modu³ Centralnego Rejestru sk³ada siê z trzech g³ównych tabel zawieraj¹cych dane potencjalnych i faktycznych dawców, jednostek krwi pêpowinowej i dane biorców szpiku. Umo¿liwia to obs³ugê i przekazywanie wyników procedur wstêpnego przeszukania bazy, do typowania potwierdzaj¹cego dawcy, przes³ania próbki krwi dawcy, pobrania materia³u przeszczepowego. Dane do bazy mog¹ byæ wprowadzane za porednictwem po³¹czenia Webservice, tekstowych plików importowych lub w trybie bezporedniej edycji rekordu przez u¿ytkownika. Budowa elektronicznego kalkulatora umo¿liwiaj¹cego szacowanie (przewidywanie) wyników przeszczepienia w oparciu o charakterystykê dawcy i biorcy przeszczepu W ramach wykonania tego zadania dokonano aktualizacji i uzupe³nienia danych z lat 1998-2011 w istniej¹cej w Poltransplancie bazie (program Microsoft Access) w zakresie: rejestru zmar³ych dawców nerek, serca i w¹troby (budowa charakterystyki zmar³ych dawców), rejestru biorców nerek, serca i w¹troby (budowa charakterystyki biorców), wyników przeszczepienia; rzeczywiste wczesne (12-miesiêczne) i odleg³e (60-miesiêczne) prze¿ycie biorców oraz prze¿ycie przeszczepów. Przygotowano narzêdzie do wieloczynnikowej analiza profilu przeszczepienia uwzglêdniaj¹cego charakterystykê (cechy) dawcy i biorcy oraz wynik przeszczepienia ze wskazaniem czynników ryzyka istotnie wp³ywaj¹cych na wynik przeszczepienia tj. czynników istotnie pogarszaj¹cych lub polepszaj¹cych wyniki przeszczepienia. W ten sposób stworzone zostan¹ profile przeszczepieñ udanych i nieudanych w oparciu o charakterystykê dawców i biorców mierzone rzeczywistym prze¿yciem przeszczepu i biorcy. Stworzono modu³ umo¿liwiaj¹cy na bie¿¹co i na nowo kalkulowanie wp³ywu cech dawcy i biorcy na wynik przeszczepienia wraz z nowymi informacjami nap³ywaj¹cymi do bazy. Modu³ ten bêdzie umo¿liwia³ u¿ytkownikowi szacowanie (przewidywanie) wyników przeszczepienia po wpisaniu wartoci dostêpnych czynników z zakresu charakterystyki dawcy i biorcy, wraz ze wskazaniem, czy powsta³y w ten sposób profil (jeszcze niedokonanego przeszczepienia) skutkuje istotn¹ statystycznie ró¿nic¹ w zakresie wyniku przeszczepienia. Po wpisaniu cech dawcy (które s¹ niezmienne) i uruchomieniu klawiszem odpowiedniego liczyd³a wywietleniu ulegnie zbiór cech potencjalnego biorcy, w przypadku którego wynik przeszczepienia bêdzie istotnie odmienny (lepszy lub gorszy) od przeciêtnego. Obecnie narzêdzie to jest testowane i w roku 2014 zaplanowano osadzenie powsta³ej bazy dotycz¹cej profilu przeszczepieñ i kalkulatora wyników przeszczepienia na serwerze Poltransplantu z mo¿liwoci¹ sta³ego do niej dostêpu i pozyskiwania wyników kalkulacji przez u¿ytkowników systemu. 89 4. Rozwój CRNPDSiKP. Rekrutacja i badanie HLA dawców szpiku w 2013 r. W wyniku przeprowadzonego przez Ministerstwo Zdrowia konkursu Orodki Dawców Szpiku otrzyma³y rodki na rekrutacjê i badania HLA dawców szpiku, których nastêpnie przekazywa³y do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej. Poni¿sza tabela wskazuje ODS i liczby pozyskanych dla CRNPDSiKP dawców szpiku. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6 7 8 9 10 11 Orodek Dawców Szpiku WIM W-wa IHiT W-wa RCKiK w Katowicach RCKiK w Poznaniu RCKiK w Bia³ymstoku RCKiK w Kielcach CSK UM £ód RCKiK w Lublinie UCK Gdañsk DCTK we Wroc³awiu CSK WUM Razem Liczba rekrutowanych dawców 1 000 1 200 2 750 4 940 3 500 3 157 1 200 1 500 2 400 1 262 98 23007 dawców Na koniec 2013 r. liczba dawców szpiku w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej wynios³a ponad 532 tysiêcy dawców (w koñcu 2012 r. 117 770 osób). Tak gwa³towny wzrost liczby dawców jest wynikiem w³¹czenia zasobów DKMS Polska do Centralnego Rejestru, ale tak¿e jest wynikiem realizacji Narodowego Programu. Zwiêkszaj¹ca siê liczba dawców powoduje coraz wiêksz¹ aktywnoæ rejestru w zakresie doborów, w tym dla biorców polskich. Szczegó³owe informacje na ten temat mo¿na znaleæ w rozdziale Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP). 5. Wdro¿enie programu szkoleniowego na zasadach ETPOD ( European Training on Organ Donation) w szpitalach z potencja³em dawstwa. Stowarzyszenie Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej Dziêki aktywnoci grupy wyk³adowców wybranych przez Poltransplant i PUMT W 2013 r. zrealizowano 23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw, Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg, Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec wiêtokrzyski, P³oñsk, Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk, Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa, Wroc³aw, Zielona Góra. W ramach konkursu rozstrzygniêtego na rok 2013 przeprowadzono 17 sporód wy¿ej wskazanych szkoleñ. Nale¿y podkreliæ, i¿ pomimo pónego uruchomienia tego projekty w 2013 roku, dziêki wysi³kowi PUMT i wspó³pracuj¹cym osobom z Poltransplantu uda³o siê pomimo krótkiego czasu przygotowaæ, skoordynowaæ i skutecznie przeprowadziæ 17 szkoleñ. Przygotowanie ka¿dego ze spotkañ wymaga³o bezporednich uzgodnieñ z dyrekcj¹ szpitala, poniewa¿ zgodnie z za³o¿eniem szkolenia znaczna czêæ personelu w danym szpitalu musia³a byæ zwolniona z bie¿¹cych obowi¹zków na kilka godzin szkolenia. Bie¿¹ca ewaluacja szkolenia przez jego uczestników by³a bardzo pozytywna. W zdecydowanej wiêkszoci przypadków widoczne by³o w poszczególnych szpitalach zaanga¿owanie w organizacjê i przeprowadzenie szkolenia nie tylko ze strony koordynatora, ale tak¿e ze strony dyrekcji szpitali. Równie¿ wyk³adowcy pozytywnie oceniali przeprowadzane szkolenia w zakresie zainteresowania pracowników szpitali. Wyk³adowcy zgodnie uznaj¹, ¿e jest to bardzo wartociowa forma szkolenia z punktu widzenia budowania pozytywnego nastawienia pracowników szpitali do pobierania narz¹dów od osób zmar³ych. Tego typu szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji transplantologii w odpowiedniej perspektywie czasowej musz¹ przynieæ efekty w postaci zwiêkszenia liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych, zatem ta forma edukacji powinna byæ stale kontynuowana. Szczegó³owa analiza przeprowadzonych szkoleñ i ich efektów zosta³a umieszczona w rozdziale ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów w latach 20102013. Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Jolanta ¯alikowska-Ho³oweñko, Poltransplant 90 Próba stworzenia algorytmu optymalizacji hemodynamicznej potencjalnego dawcy narz¹dów Opieka nad potencjalnym, zmar³ym dawc¹ narz¹dów w oddziale intensywnej terapii jest sztuk¹. Anestezjolodzy zajmuj¹cy siê t¹ dziedzin¹ przez wiele lat, czêsto podejmuj¹ decyzje na podstawie w³asnego dowiadczenia. M³odsi lub mniej dowiadczeni lekarze staraj¹ siê postêpowaæ zgodnie z przyjêtymi algorytmami. Algorytmy takie trudno jest stworzyæ, poniewa¿ potencjalny dawca narz¹dów to wiele rozpoznañ, ró¿ne przyczyny zgonu, wiek i ró¿ne choroby towarzysz¹ce. Do³¹cza siê sprawa wymiany informacji pomiêdzy lekarzem opiekuj¹cym siê dawc¹ a transplantologami, nieporozumienie lub niepe³ny przekaz informacji na tej linii mog¹ byæ przyczyn¹ wielu problemów i wzajemnych roszczeñ. Zarówno w opiece nad dawc¹, jak i gromadzeniu informacji o nim (charakteryzacja dawcy) niezmiernie pomocne s¹ wartoci opisuj¹ce stan kliniczny, które mo¿emy zmierzyæ, a nastêpnie wykorzystaæ, zarówno do podejmowania decyzji zwi¹zanych z prowadzeniem dawcy, jak i przy kwalifikacji dawcy i narz¹dów do pobrania i przeszczepienia. Opis stanu hemodynamicznego dawcy bywa skomplikowany i niejednoznaczny. Pojêcie dawca hemodynamicznie stabilny lub niestabilny dla ró¿nych osób mo¿e oznaczaæ zupe³nie co innego. Przedstawienie zapotrzebowania na aminy katecholowe mówi znacznie wiêcej, ale sam fakt ich stosowania nie oznacza równoczenie optymalnego dawkowania. Wybiórcza ocena wyniku badania echokardiograficznego wnosi du¿o informacji, jednak bez podania innych parametrów, na przyk³ad okrelaj¹cych wype³nienie ³o¿yska naczyniowego, czy opisuj¹cych opory systemowe mo¿e prowadziæ do b³êdnej oceny uk³adu kr¹¿enia. Nie ma jednego pojedynczego badania, które mog³oby w sposób precyzyjny i optymalny opisaæ stan hemodynamiczny dawcy, a ka¿dy parametr jest przybli¿eniem rzeczywistoci. Podstaw¹ wszystkich algorytmów pomagaj¹cym lekarzom podejmowaæ w³aciwe decyzje przy optymalizacji hemodynamicznej dawcy s¹ parametry okrelaj¹ce wype³nienie ³o¿yska naczyniowego. Przez wiele lat jedynymi stosowanymi w tym celu parametrami by³y pomiar orodkowego cinienia ¿ylnego (OC¯) i cinienia têtniczego krwi i na ich podstawie okrelano zapotrzebowanie na leki zwiêkszaj¹ce kurczliwoæ miênia sercowego oraz obkurczaj¹ce naczynia. W wietle obecnych badañ pomiar OC¯ nie opisuje w³aciwie rzeczywistego stanu hemodynamicznego dawcy. W pimiennictwie pojawiaj¹ siê alternatywne i obiecuj¹ce metody w ogóle nieuwzglêdniaj¹ce pomiarów OC¯ w ocenie hemodynamicznej [2] Na drugim biegunie metod oceny parametrów hemodynamicznych, w stosunku do wzglêdnie prostego pomiaru OC¯, znajduje siê cewnikowanie têtnicy p³ucnej cewnikiem Swana-Ganza [3]. Jest to metoda inwazyjna i obarczona powa¿nymi powik³aniami [4], a dla osób niewykonuj¹cych na co dzieñ pomiarów t¹ metod¹, znacznie trudniejsza ni¿ pomiar OC¯. W Polsce rutynowe zastosowanie cewnika Swana-Ganza jest ograniczone do orodków oraz niektórych oddzia³ów intensywnej terapii specjalizuj¹cych siê w leczeniu chorych w stanie wstrz¹su kardiogennego. Nie ulega kwestii, ¿e pomiar metod¹ termodylucji objêtoci minutowej i oporów naczyniowych metod¹ cewnikowania têtnicy p³ucnej pozostaje z³otym standardem w opiece nad potencjalnym dawc¹ [5], choæ nie ka¿dy dawca musi byæ prowadzony z u¿yciem cewnika Swana-Ganza. Nie ma najmniejszego sensu popularyzowanie metody tak rzadko stosowanej. Lekarze, którzy, na co dzieñ nie korzystaj¹ z cewnika S-G nie bêd¹ czuli siê komfortowo wykorzystuj¹c tê metodê jedynie do prowadzenia dawcy. Cewnikowanie têtnicy p³ucnej ma swoje zastosowanie w kwalifikacji serca do pobrania i przeszczepienia przez orodki transplantacyjne i jest wykonywane najczêciej przez anestezjologa z orodka transplantacyjnego. Inne (ma³oinwazyjne lub bezinwazyjne) metody pomiaru parametrów hemodynamicznych mo¿na podzieliæ na metody poddaj¹ce siê kalibracji i metody niepoddaj¹ce siê kalibracji. Mo¿liwoæ kalibracji istotnie wp³ywa na dok³adnoæ pomiaru, jednak¿e koniecznoæ kalibracji nieco utrudnia korzystanie z takich urz¹dzeñ. Metody pomiarów, których nie mo¿na kalibrowaæ, co prawda prezentuj¹ wyniki liczbowe, ale raczej nie mo¿na tych wyników interpretowaæ dos³ownie. Przedstawiaj¹ one bardziej pewien trend zmian, ni¿ bezwzglêdne wartoci mierzonych parametrów. Kalibracja mo¿e odbywaæ siê metod¹ termodylucji lub metod¹ indykatorow¹, czyli poprzez podanie barwnika lub innego wskanika, 91 np. soli litu (LIDCO). Podzia³ metod ze wzglêdu na zasadê dzia³ania przedstawia siê nastêpuj¹co: 1. Metody wykorzystuj¹ce analizê krzywej cinienia têtniczego. 2. Metody wykorzystuj¹ce pomiar przep³ywu krwi w aorcie zstêpuj¹cej za pomoc¹ g³owicy dopplerowskiej 3. Metody analizuj¹ce zmiany impedancji klatki piersiowej. Metody dopplerowskie s¹ trudne w d³ugotrwa³ym stosowaniu, szczególnie w warunkach intensywnej terapii, a metody oparte na pomiarze impedancji klatki piersiowej s¹ wed³ug autorów za ma³o dok³adne do prawid³owego prowadzenia dawcy. Pierwsz¹ popularn¹ ma³oinwazyjn¹ metod¹ pomiaru parametrów hemodynamicznych jest implementacja analizy krzywej cinienia têtniczego wraz z mo¿liwoci¹ kalibracji z u¿yciem metody termodylucji. Mo¿liwoæ kalibracji urz¹dzenia umo¿liwia minimalizacjê b³êdu pomiarowego i jego pe³n¹ porównywalnoæ z pomiarem przy u¿yciu cewnika S-G. Analiza krzywej cinienia têtniczego wprowadzi³a do powszechnego u¿ycia nowe parametry stosowane w codziennej praktyce anestezjologa. Stroke Volume Variation (SVV) zmiennoæ objêtoci wyrzutowej. Jest to parametr okrelaj¹cy wype³nienie ³o¿yska naczyniowego [6]. SVV mo¿na mierzyæ tylko u chorych wentylowanych mechanicznie, zwiotczonych i o cile okrelonych ustawieniach respiratora [7]. O ile uzyskanie wspomnianych warunków wentylacji u chorych w oddziale intensywnej terapii mo¿e byæ utrudnione, to u potencjalnych dawców nie stanowi wiêkszego problemu, gdy¿ nie jest potrzebne zwiotczenie, a wszyscy potencjalni dawcy narz¹dów s¹ wentylowani mechanicznie. Jedynym zatem warunkiem zapewniaj¹cym prawid³ow¹ interpretacjê krzywej cinienia przez urz¹dzenie jest rytm zatokowy. Zaburzenia rytmu mog¹ fa³szowaæ wynik analizy. Urz¹dzenie porównuje ze sob¹ objêtoæ wyrzutow¹ serca na wdechu i wydechu. Im wiêksze s¹ ró¿nice objêtoci, tym wype³nienie ³o¿yska jest gorsze, mamy do czynienia z zale¿noci¹ odwrotnie proporcjonaln¹. Wysokie wartoci SVV wiadcz¹ zatem o niskim wype³nieniu ³o¿yska naczyniowego. Podobnie jak SVV zmiennoæ odpowiednich charakterystycznych punktów na krzywej cinienia têtniczego tak¿e koreluje z wype³nieniem ³o¿yska. S¹ to: Systolic Pressure Variation, czyli zmiennoæ cinienia skurczowego [8]; Pulse Pressure Variation, czyli zmiennoæ amplitudy cinienia [9]. Ich zale¿noæ w stosunku do wype³nienia ³o¿yska jest tak¿e odwrotnie proporcjonalna. Wartoci graniczne, przy których mo¿emy mówiæ o hipowolemii s¹ przedstawione w Tabeli 1. Tabela 1. Ocena wype³nienia ³o¿yska naczyniowego przy zastosowaniu SPV, PPV i SVV Parametr SPV [mmHg] PPV [%] SVV [%] Normowolemia Hypowolemia 5 mmHg <13% ≤10 % >10 mmHg 13% >1015 % Ka¿de z urz¹dzeñ mierz¹cych objêtoæ minutow¹ metod¹ ma³oinwazyjn¹ poprzez analizê fali cinienia prezentuje przynajmniej jeden z powy¿szych parametrów. Maj¹c znacznie lepsze przybli¿enie rzeczywistoci ni¿ OC¯ mo¿na siê pokusiæ o zastosowanie algorytmu optymalizacji hemodynamicznej dawcy w oparciu o np. SVV. Sam pomiar objêtoci minutowej, wskanika sercowego, oporów systemowych czy SVV s¹ wystarczaj¹ce do pe³nego zobrazowania stanu hemodynamicznego dawcy. Aby uzupe³niæ posiadane informacje nale¿y wykonaæ badanie echokardiograficzne. Postêp technik USG i ich dostêpnoæ zmienia powoli po¿¹dany zakres umiejêtnoci lekarzy pracuj¹cych w oddzia³ach intensywnej terapii. Tak jak wprowadzenie technik USG do anestezji regionalnej by³o swoistym prze³omem, tak te¿ umiejêtnoæ badania chorych za pomoc¹ USG i UKG w oddziale intensywnej terapii bêdzie w ci¹gu najbli¿szych lat stawaæ siê powszechne. Prowadzenie dawcy niestabilnego hemodynamicznie wymaga powtarzanych badañ UKG. Po zmianie konfiguracji podawanych leków dzia³aj¹cych inotropowo dodatnio i leków obkurczaj¹cych naczynia mo¿e zachodziæ koniecznoæ ponownej oceny kurczliwoci miênia sercowego. 92 Proponowany algorytm optymalizacji hemodynamicznej zmar³ego dawcy narz¹dów zosta³ przedstawiony na rycinie 1. Na potrzeby wspomnianego algorytmu okrelono uproszczone kryteria stabilnoci hemodynamicznej. Dawca stabilny hemodynamicznie to taki, u którego wartoæ redniego cinienia têtniczego (MAP) jest wiêksza lub równa 60 mmHg oraz frakcja wyrzutowa lewej komory (LVEF) jest wiêksza lub równa 45% oraz diureza godzinowa (UO) jest wiêksza lub równa 1 ml/kg mc. Wspomniane warunki nale¿y traktowaæ ³¹cznie, czyli wszystkie musz¹ byæ spe³nione równoczenie. Je¿eli diureza godzinowa przekracza 4 ml/kg m.c. nale¿y ograniczyæ moczówkê prost¹ poprzez zastosowanie desmopresyny. 93 Jeli trzy opisane wy¿ej kryteria stabilnoci hemodynamicznej s¹ spe³nione, potencjalny dawca znajduje siê w optymalnym stanie hemodynamicznym. Nale¿y jednak pamiêtaæ o systematycznej ocenie opisanych parametrów, by utrzymaæ ten optymalny stan a¿ do chwili pobrania. Je¿eli przynajmniej jedno z opisanych kryteriów nie jest spe³nione, nale¿y przeprowadziæ ocenê wype³nienia ³o¿yska naczyniowego, np. poprzez ocenê SVV. Je¿eli SVV jest wiêksze lub równe 13 nale¿y uznaæ, ¿e ³o¿ysko naczyniowe nie jest odpowiednio wype³nione i przetoczyæ odpowiedni¹ objêtoæ p³ynów, by wspomniany parametr osi¹gn¹³ wartoæ ni¿sz¹ ni¿ 13. Po uzyskaniu normalizacji SVV okrelamy ponownie kryteria stabilnoci hemodynamicznej i jeli MAP ≥ 60mmHg i UO ≥ 1 ml/kg mc./h nale¿y wykonaæ badanie UKG. Je¿eli LVEF ≥ 45% dawca spe³nia wszystkie kryteria stabilnoci hemodynamicznej i mo¿na kontynuowaæ postêpowanie do pobrania narz¹dów. Je¿eli nie udaje siê uzyskaæ kryteriów stabilnoci hemodynamicznej mimo prawid³owego wype³nienia ³o¿yska naczyniowego, nale¿y przeprowadziæ pomiar i analizê objêtoci minutowej (CO) i wskanika sercowego (CI). Je¿eli CI < 2,4 l/min/m2 nale¿y zastosowaæ leki zwiêkszaj¹ce kurczliwoæ miênia sercowego. Je¿eli CI ≥ 2,4l/min/m2, a mimo to MAP <60 oraz systemowe opory naczyniowe (SVR) <800 dyn/s/cm5 przy prawid³owym SVV nale¿y zastosowaæ leki obkurczaj¹ce naczynia. Mo¿liwa jest sytuacja, ¿e konieczne bêdzie jednoczesne zastosowanie zarówno leków dzia³aj¹cych inotropowo dodatnio, jak i leków obkurczaj¹cych naczynia. Po dokonaniu optymalizacji dawek leków i osi¹gniêciu prawid³owego redniego cinienia têtniczego oraz diurezy godzinowej konieczne jest wykonanie UKG celem ponownej oceny kurczliwoci. Jeli udaje siê spe³niæ wszystkie kryteria stabilnoci hemodynamicznej, nale¿y utrzymaæ ten stan do pobrania. Jeli jednak nie udaje siê spe³niæ kryteriów nie pozostaje nic innego, jak powiadomiæ o tym fakcie lekarza z zespo³u transplantacyjnego w celu podjêcia dalszych decyzji. Oprócz parametrów okrelaj¹cych wype³nienie ³o¿yska naczyniowego, niektóre opisane urz¹dzenia umo¿liwiaj¹ ocenê uk³adu oddechowego dziêki parametrowi Extravascular Lung Water (EVLW) oraz jego wartoci indeksowanej Extravascular Lung Water Index (ELWI), pozwalaj¹cym przy³ó¿kowo oceniæ z du¿ym prawdopodobieñstwem obecnoæ obrzêku p³uc u potencjalnego dawcy [10]. Extravascular Lung Water (EVLW), czyli pozanaczyniowa woda p³ucna. Parametr ten mówi o iloci p³ynu w tkance p³ucnej, uwzglêdniaj¹c iloæ p³ynu wewn¹trzkomórkowego, tkankowego oraz wewn¹trzpêcherzykowego, nie uwzglêdniaj¹c wysiêku b¹d przesiêku op³ucnowego. Extravascular Lung Water Index (ELWI) jest wartoci¹ indeksowan¹ w przeliczeniu na przewidywan¹ masê cia³a (predicted body weight = pbw). Zakres normy wynosi od 3 do 7 ml/kg pbw. Ocena stanu tkanki p³ucnej jest kluczowym elementem kwalifikacji dawcy do pobrania i przeszczepienia p³uc [11]. Obrzêk p³uc jest niejednokrotnie trudny do oszacowania metodami konwencjonalnymi, a klasyczne zdjêcie radiologiczne klatki piersiowej, bêd¹ce najczêstszym badaniem s³u¿¹cym do jego diagnostyki i oceny nierzadko wykonywane jest jednorazowo. Co wiêcej, ledzenie dynamiki zmian radiologicznych jest o wiele trudniejsze i mniej precyzyjne ni¿ obserwacja zmian ELWI [12]. Ponadto ELWI jest wartoci¹ bardzo dobrze koreluj¹c¹ z obrzêkiem p³uc ocenianym w grawimetrii [13], a tak¿e z badaniami pomiertnymi [14]. Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów jest procesem ci¹g³ym, wymagaj¹cym i pracoch³onnym, a pomimo zaanga¿owania wielu osób niejednokrotnie niezwieñczonym sukcesem. Celem autorów niniejszego artyku³u jest przede wszystkim u³atwienie podejmowania decyzji terapeutycznych w najtrudniejszych momentach tej krêtej cie¿ki, jak¹ zespó³ oddzia³u intensywnej terapii musi przejæ, by optymalnie przygotowaæ dawcê do pobrania wielonarz¹dowego. Wojciech Saucha, l¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Ma³gorzata £owicka, Oddzia³ Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii UM w Katowicach 94 Bibliografia Marik PE., Baram M., Vahid B., Does central venous pressure predict fluid responsiveness? A systematic review of the literature and the tale of seven mares. Chest. 2008 Jul;134(1):172-8. doi: 10.1378/chest.07-2331. 2. Atlas G., Berger J., Dhar S., Afterload assessment with or without central venous pressure: a preliminary clinical comparison. Cardiovasc Eng. 2010 Dec;10(4):246-52. doi: 10.1007/s10558010-9113-0. 3. Swan HJ., The pulmonary artery catheter. Dis Mon, 1991 Aug;37(8):473-543. 4. Torsten Bossert M.D., Jan F. Gummert Ph.D., Hartmuth B. Bittner Ph.D., Markus Barten M.D., Thomas Walther Ph.D., Volkmar Falk Ph.D., Friedrich W. Mohr Ph.D. Swan-Ganz Catheter-Induced Severe Complications in Cardiac Surgery: Right Ventricular Perforation, Knotting, and Rupture of a Pulmonary Artery Journal of Cardiac Surgery, vol. 21, 292295. DOI: 10.1111/j.1540-8191.2006.00235.x 5. Chatterjee K., The Swan-Ganz catheters: past, present, and future. A viewpoint. Circulation. 2009 Jan 6;119(1):147-52. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.108.811141 6. Behnia M., Powell S., Fallen L., Tamaddon H., Correlation of Stroke Volume Measurement between Sonosite Portable Echocardiogram and Edwards Flotrac Sensor-Vigileo Monitor in an Intensive Care Unit Clin Med Insights Circ Respir Pulm Med. 2013 Sep 8;7:45-51. doi: 10.4137/CCRPM.S12498. eCollection 2013. 7. Montenij LJ., de Waal EE., Buhre WF., Arterial waveform analysis in anesthesia and critical care. Curr Opin Anaesthesiol. 2011 Dec;24(6):651-6. doi: 10.1097/ACO.0b013e32834cd2d9. 8. Kramer A., Zygun D., Hawes H., Easton P., Ferland A., Pulse pressure variation predicts fluid responsiveness following coronary artery bypass surgery. Chest. 2004 Nov;126(5):1563-8. 9. Chew MS., Aneman A.,Haemodynamic monitoring using arterial waveform analysis. Curr Opin Crit Care. 2013 Jun;19(3):234-41. doi: 10.1097/MCC.0b013e32836091ae. 10. Sato Y., Isotani E., Kubota Y., Otomo Y., Ohno K., Circulatory characteristics of normovolemia and normotension therapy after subarachnoid hemorrhage, focusing on pulmonary edema. Acta Neurochir (Wien). 2012 Dec;154(12):2195-202. doi: 10.1007/s00701-012-1491-1. Epub 2012 Sep 13. 11. Kucewicz E., Wojarski J., ¯egleñ S., Saucha W., Maciejewski T., Pacholewicz J., Przybylski R., Knapik P., Zembala M., The protocols of multi-organ donor management Anaesthesiology Intensive Therapy, 2009,XLI,4; 205-211 12. Brown LM., Calfee CS, Howard JP, Craig TR, Matthay MA, McAuley DF., Comparison of thermodilution measured extravascular lung water with chest radiographic assessment of pulmonary oedema in patients with acute lung injury. Ann Intensive Care. 2013 Aug 11;3(1):25. doi: 10.1186/2110-5820-3-25. 13. Katzenelson R., Perel A, Berkenstadt H, Preisman S, Kogan S, Sternik L, Segal E. Accuracy of transpulmonary thermodilution versus gravimetric measurement of extravascular lung water. Crit Care Med. 2004 Jul;32(7):1550-4. 14. Tagami T., Kushimoto S., Yamamoto Y., Atsumi T., Tosa R., Matsuda K., Oyama R., Kawaguchi T., Masuno T., Hirama H., Yokota H., Validation of extravascular lung water measurement by single transpulmonary thermodilution: human autopsy study. Crit Care. 2010;14(5):R162. doi: 10.1186/cc9250. Epub 2010 Sep 6. 15. Antoszkiewicz K., Parulski A., Trujnara M., Czerwiñski J., Pobieranie i przeszczepienie narz¹dów w Polsce w 2012r., Poltransplant Biuletyn Informacyjny 2013, 2013 Mar;21(1):11-24 1. o 95 Przeszczepienie twarzy Jeszcze nie tak dawno, przeszczepienie twarzy by³o uwa¿ane za niezwyk³y dowód bohaterstwa chirurgów, daj¹cym nadziejê na odzyskanie zdrowia estetycznego wszystkim tym, którzy z powodu zmian pourazowych lub chorób genetycznych utracili jej uprzedni kszta³t i funkcje. Zabieg przeszczepienia twarzy budzi wielk¹ sensacjê i ma zwolenników oraz przeciwników. Zwolennicy twierdz¹, ¿e ludzie z mocno zdeformowanymi twarzami s¹ wykluczeni z ¿ycia spo³ecznego. Czêsto zamykaj¹ siê na zawsze we w³asnych domach, nie mog¹c znieæ poni¿enia i obrzydzenia w oczach spo³eczeñstwa. Tego rodzaju operacja jest dla tych ludzi jedynym ratunkiem. Przeciwnicy twierdz¹ za, ¿e przeszczep twarzy nie ratuje ¿ycia cz³owiekowi, lecz przeciwnie, wiêkszym zagro¿eniem jest ryzyko odrzucenia oraz efekty uboczne leków immunosupresyjnych. Tego rodzaju zabiegi s¹ niezmiernie skomplikowane i na wiecie nale¿¹ do rzadkoci. Na ca³ym wiecie, pocz¹wszy od pierwszego przeszczepu twarzy w 2005 r. we Francji wykonano 30 zabiegów rekonstrukcyjnych tej okolicy. Czwarty na wiecie i pierwszy w Stanach Zjednoczonych taki przeszczep obj¹³ a¿ 80% twarzy ³¹cznie z czo³em i policzkami. Operacja by³a wyj¹tkowo trudna z uwagi na koniecznoæ przeszczepienia skóry powiek oczu i ich aparatu ruchowego. Operacja w klinice w Cleveland (w stanie Ohio) by³a prze³omem w medycynie wiatowej. Zespo³em lekarzy specjalistów kierowa³a Polka prof. Maria Siemionow. Dziêki wprowadzaniu nowoczesnych technik chirurgii rekonstrukcyjnej i mikronaczyniowej do standardów postêpowania i leczenia schorzeñ chirurgicznych zaistnia³a szansa na przeprowadzenie pierwszego przeszczepienia twarzy w Polsce. Dziêki wieloorodkowej wspó³pracy szerokiego grona specjalistów oraz wsparcia Ministerstwa Zdrowia uda³o siê stworzyæ warunki do przygotowania oraz zrealizowania tego projektu. Zasadnoci¹ tej inicjatywy jest fakt, i¿ dla niektórych osób ze zdeformowanymi twarzami (rozleg³e oparzenia termiczne, elektryczne, choroby uwarunkowane genetycznie np. nerwiakow³ókniakowatoæ) nie ma innej mo¿liwoci skutecznego leczenia jak przeszczepienie twarzy. Z uwagi na fakt, i¿ ca³kowita powierzchnia twarzy wynosi ok. 700 cm 2, z ¿adnej okolicy cia³a nie mo¿na pobraæ tak du¿ego fragmentu skóry, by pokry³ ca³¹ twarz, odtworzy³ usta, nos, policzki i powieki, a przede wszystkim przywróci³ prawid³ow¹ funkcjonalnoæ i estetykê. Najwiêkszy wolny p³at mo¿liwy do pobrania stanowi zaledwie 60% powierzchni twarzy, a brak mo¿liwoci jego reinerwacji oraz odmienny kolor skóry nie spe³niaj¹ standardów wymagañ stawianych przez dzisiejsz¹ chirurgiê rekonstrukcyjn¹. Chirurgia rekonstrukcyjna i mikronaczyniowa obejmuje szereg z³o¿onych i czêsto wieloetapowych technik odtwarzaj¹cych struktury tkanek miêkkich, koci, naczyñ i nerwów. Celem tego typu zabiegów operacyjnych jest uzyskanie efektów: anatomicznego, topograficznego, czynnociowego i estetycznego, najbardziej zbli¿onych do warunków fizjologicznych. Obecnie w mikrochirurgii zdefiniowano i zbadano przydatnoæ kilkudziesiêciu p³atów wolnych (pobranych z odleg³ych okolic cia³a), które mo¿na wykorzystaæ dla potrzeb zaplanowanych zabiegów rekonstrukcyjnych. Pomimo licznych zalet klasycznych p³atów mikronaczyniowych ci¹gle brak jest idealnych kombinacji p³atów, których indywidualnie modyfikowana charakterystyka zapewni³aby uzyskiwanie najlepszych efektów funkcjonalnych i estetycznych w rekonstrukcji twarzy. Odtworzenie z³o¿onego kostno-chrzêstno-miêkkotkankowego kompleksu nosa, prawid³owego kszta³tu i koloru czerwieni wargowej, prawid³owego konturu k¹cika ust s¹ dla chirurga rekonstrukcyjnego ci¹gle jednym z najtrudniejszych wyzwañ. Najczêciej stosowane s¹ wieloetapowe z³o¿one operacje obejmuj¹ce p³aty wolne, prelaminowane p³aty promieniowe ³¹czone z nieunaczynionymi przeszczepami chrz¹stki ucha lub ¿ebra, dodatkowo pokrywane rotacyjnymi p³atami czo³owymi. Bardzo trudna technika wytwarzania ww. kompleksów, wysoka precyzja, ³¹czny czas wszystkich procedur chirurgicznych przekraczaj¹cy niejednokrotnie okres 4 lat oraz trudny do przewidzenia ostateczny efekt funkcjonalno-estetyczny, sk³ania do poszukiwania rozwi¹zañ, które pozwol¹ lepiej, prociej i szybciej odtworzyæ elementy anatomiczne twarzy. Takim rozwi¹zaniem sta³ siê czêciowy lub ca³kowity przeszczep twarzy. Aby przygotowaæ siê technicznie do pierwszego przeszczepienia twarzy zaistnia³a koniecznoæ przeprowadzenia pierwszych prób na twarzach osób zmar³ych, z uwagi na brak jakichkolwiek algorytmów i standardów technik rekonstrukcji tego narz¹du. Dowiadczenia zespo³u Kliniki Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ 96 w Gliwicach, obejmuj¹ce ponad 1200 zabiegów rekonstrukcyjnych i mikronaczyniowych regionu g³owy i szyi, koñczyn oraz ciany klatki piersiowej pozwoli³y na skuteczne zaplanowanie i przeprowadzenie tego typu zabiegu. Dziêki udokumentowanej wspó³pracy Kliniki z Zak³adem i Katedr¹ Anatomii Prawid³owej l¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach uda³o siê wykonaæ kilkadziesi¹t przeszczepów twarzy, sprawdziæ wszystkie mo¿liwe warianty i dylematy zwi¹zane z zabiegiem oraz ustaliæ plan awaryjny w przypadku odrzucenia przeszczepu, jak równie¿ sprawdzono modyfikacje technik chirurgicznych zale¿nych od zmiennoci powierzchni przeszczepu alogenicznego, jego gruboci, po³¹czeñ elementów miêniowych, kostnych oraz anomalii anatomicznych struktur naczyniowo-nerwowych. Wstêpnie okrelono system anatomicznego i morfologicznego doboru przeszczepu twarzy dawcy do odpowiednich warunków anatomicznych biorcy. W celu skutecznego przeprowadzenia zabiegu operacyjnego (w obecnoci dwóch równoleg³ych i jednoczenie wspó³pracuj¹cych zespo³ach operacyjnych na dwóch salach, z dowiadczeniem w transplantacji narz¹dów, intensywnym nadzorem pooperacyjnym oraz leczeniem immunosupresyjnym) zaistnia³a koniecznoæ wspó³pracy z innym, wiod¹cym orodkiem transplantacyjnym w Polsce. Przedstawione Profesorowi Marianowi Zembali (Dyrektor l¹skiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu) przez nasz zespó³ wstêpne plany w realizacji tego projektu spotka³y siê z du¿¹ aprobat¹ i zainteresowaniem, co zaowocowa³o ustaleniami cis³ej wspó³pracy pomiêdzy naszymi orodkami. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, i¿ plany przeprowadzenia pierwszego przeszczepienia twarzy w Polsce zosta³y bardzo pozytywnie przyjête przez jednego z liderów transplantacji twarzy, Prof. Mariê Siemionow. W sk³ad zespo³ów uczestnicz¹cych w pierwszym przeszczepieniu twarzy wchodzi³: zespó³ Kliniki Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ w Gliwicach, zespó³ Kliniki Kardiochirurgii i Transplantacji l¹skiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, zespó³ Kliniki Intensywnego Nadzoru Pooperacyjnego l¹skiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, zespó³ Kliniki Transplantacji Szpiku wraz z Pracowni¹ Histopatologii i Diagnostyki Laboratoryjnej Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ w Gliwicach, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach, Zespó³ Koordynatorów Poltransplantu oraz Zespó³ psychologów i psychiatrów powo³anych przez inicjatorów projektu, który czuwa³ nad biorc¹ przed i po operacji. Pojawienie siê w ostatnich latach ubieg³ego wieku metod ³¹cz¹cych techniki mikrochirurgii z osi¹gniêciami immunologii transplantacyjnej da³o zupe³nie nowe mo¿liwoci rekonstrukcji wykorzystaniem z³o¿onych przeszczepów wielotkankowych (composite tissue allograft, CTA), w tym czêciowego lub pe³nego przeszczepu twarzy. Wykonanie transplantacji narz¹du od dawcy o odmiennej ni¿ biorca strukturze genetycznej, wi¹¿e siê z koniecznoci¹ wyt³umienia uk³adu odpornociowego biorcy tak, aby jego organizm nie rozpozna³ przeszczepu, jako cia³o obce i nie rozwin¹³ reakcji odrzucania, prowadz¹cej do jego utraty. W zale¿noci od nasilenia reakcji odrzucania mo¿e ono byæ ostre (godziny) lub przewlek³e (dni, miesi¹ce). Intensywnoæ reakcji odrzucania zale¿y od zgodnoci tkankowej dawcy i biorcy (podobieñstwo genetyczne), od rodzaju przeszczepianych tkanek, oraz od rodzaju immunosupresji. W chwili obecnej nie ma technicznej mo¿liwoci modyfikacji iloci antygenów HLA przenoszonych wraz z przeszczepianym narz¹dem, pozostaje jedynie modyfikacja uk³adu odpornociowego biorcy tak, aby nie reagowa³ zbyt agresywnie na obce antygeny. Immunosupresja jest terapi¹ prowadzon¹ przez ca³e ¿ycie od momentu przeszczepu, gdy¿ struktura genetyczna przeszczepu nie zmienia siê nawet po wielu latach. Istot¹ leczenia immunosupresyjnego jest osi¹gniêcie takich dawek leków, które pozwalaj¹ na utrzymanie przy ¿yciu przeszczepionego narz¹du, a jednoczenie nie powoduj¹ nasilonych efektów ubocznych. Zbyt ma³e dawki leków immunosupresyjnych prowadz¹ do reakcji odrzucania, a zbyt du¿e powoduj¹ nadmierne wyt³umienie uk³adu odpornociowego, przez co zwiêksza siê sk³onnoæ do infekcji czy nawet powstawania nowotworów. Du¿e dawki immunosupresji powoduj¹ te¿ powik³ania nieimmunologiczne wynikaj¹ce z toksycznoci samych leków nadcinienie, cukrzyca, uszkodzenie nerek, choroba wrzodowa, osteoporoza. Dla ka¿dego przeszczepianego narz¹du istnieje inny schemat immunosupresji, wspó³czenie najczêciej stosowany schemat oparty jest o kombinacjê trzech leków tacrolimus, MMF, sterydy. W przypadku przeszczepów z³o¿onych, zawieraj¹cych du¿¹ objêtoæ skóry, takich jak koñczyny czy twarz, w d³ugotrwa³ej terapii równie¿ stosuje siê wspomniany schemat w nieco zwiêkszonych dawkach. Leki te stosowane s¹, aby zapobiec przewlek³emu odrzucaniu. Ponadto w bezporednim okresie oko³ooperacyjnym, czyli 2h przed zabiegiem oraz 4 dni po, aby zapobiec odrzucaniu ostremu stosuje siê indukcjê immunosupresji 97 do¿ylnym preparatem basiliksimab. Utrzymanie odpowiedniego poziomu leków w surowicy mo¿liwe jest dziêki cotygodniowym kontrolom ambulatoryjnym chorego i monitorowaniu leczenia. Z czasem leczenie modyfikuje siê tak, aby chory otrzymywa³ minimalne dawki leków umo¿liwiaj¹ce prze¿ycie przeszczepu. Kontrola histopatologiczna przeszczepianego narz¹du polega na wykonywaniu biopsji (pobraniu) tkanek z nastêpowym badaniem pod mikroskopem. Biopsjê mo¿na wykonaæ w ka¿dym przypadku, w którym zmiana wygl¹du przeszczepianego narz¹du (twarzy) sugeruje odrzucanie, jednak wiêkszoæ biopsji wykonywana jest w trybie planowym, niezale¿nie od objawów, a ich czêstoæ jest najwiêksza wtedy, kiedy ryzyko odrzucania jest dla pacjenta najwiêksze, czyli w pierwszym roku po transplantacji, a w szczególnoci w ci¹gu 3 pierwszych miesiêcy po zabiegu (raz na tydzieñ). Przeprowadzenie dwóch ca³kowitych przeszczepów twarzy w Polsce w 2013 r. to wielki sukces polskiej chirurgii rekonstrukcyjnej oraz transplantologii. Sukces, który wymaga³ wielkiego zaanga¿owania kilkunastu orodków medycznych w kraju oraz szerokiego grona personelu medycznego ró¿nych specjalnoci. Dziêki wielkiej determinacji i chêci ¿ycia biorców oraz nieopisanego serca i ¿yczliwoci rodzin dawców procedury te mog³y zakoñczyæ siê powodzeniem. £ukasz Krakowczyk, Adam Maciejewski Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. Marii Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych W czerwcu 2007 r. w Warszawie odby³o siê spotkanie grupy koordynatorów transplantacyjnych, na którym omówiono zagadnienia zwi¹zane z funkcj¹, zadaniami i obowi¹zkami koordynatora transplantacyjnego. Podjêto starania, aby znaleæ rozwi¹zania, pozwalaj¹ce koordynatorom zjednoczyæ siê, stworzyæ w³asn¹ to¿samoæ, opisaæ swoje role w spo³eczeñstwie i spo³ecznoci medycznej. Na jesieni 2007 r. odby³o siê kolejne spotkanie, podczas którego oceniano status koordynatora transplantacyjnego w Polsce, porównano go z funkcjonuj¹cymi rozwi¹zaniami w Europie, aby oceniæ wspólnie podjête zobowi¹zania z czerwca 2007 r. Po zebraniu jednog³onie, zosta³ poparty pomys³ o utworzeniu Stowarzyszenia. W 2008 r. w Jastrzêbiej Górze, powo³ano do ¿ycia Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych, którego nadrzêdnym celem jest doskonalenie zawodowe koordynatorów, promowanie dawstwa narz¹dów oraz podejmowanie inicjatyw zmierzaj¹cych do rozwoju medycyny transplantacyjnej. Od szeciu lat Stowarzyszenie realizuje swoje zadania poprzez wspó³pracê z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji Poltransplant, Polskim Towarzystwem Transplantacyjnym, Krajow¹ Rad¹ Transplantacyjn¹, stowarzyszeniami pacjentów po transplantacji, przedstawicielami podmiotów farmaceutycznych oraz stowarzyszeniami zawodowymi pracowników systemu ochrony zdrowia. Zorganizowano 9 spotkañ naukowych, adresowanych do koordynatorów transplantacyjnych. Wspó³organizowano z Poltransplantem sesje naukowe podczas zjazdów Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego oraz wspierano dzia³ania edukacyjne, adresowane do zespo³ów szpitalnych identyfikuj¹cych dawców narz¹dów. Cz³onkowie Stowarzyszenia w³¹czali siê w organizacjê szkoleñ dla anestezjologów i pielêgniarek anestezjologicznych z ca³ego kraju, byli tak¿e zapraszani do udzia³u w kszta³ceniu kadr koordynatorów szpitalnych. Dziêki aktywnoci PSKT po raz pierwszy w kraju wprowadzono program adresowany do dzieci po przeszczepieniu narz¹du, wchodz¹cych w doros³oæ. 98 Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych wspiera³o równie¿ dzia³ania Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej, programów Partnerstwo dla Transplantacji i ETPOD (European Training Program on Organ Donation, Podstawy Dawstwa Narz¹dów). Przedstawiciele PSKT wielokrotnie zabierali g³os wobec wa¿nych problemów ca³ego rodowiska transplantacyjnego i byli wa¿nym partnerem w dyskusjach dotycz¹cych jakoci i bezpieczeñstwa pobierania i przeszczepiania narz¹dów np. w sprawie wykorzystywania narz¹dów do przeszczepienia od dawców z podejrzeniem choroby nowotworowej. Obecnie trwaj¹ prace nad niezwykle istotnym zagadnieniem, jakim s¹ standardy procedur koordynacyjnych. S¹ istotne ze wzglêdu na bezpieczeñstwo i jakoæ wykonywanej pracy przez koordynatorów, wpisuj¹ siê szeroko w dzia³ania na forum Poltransplant-u i UE. Stowarzyszenie jest tak¿e platform¹ umo¿liwiaj¹c¹ koordynatorom wszystkich szczebli uzyskanie wsparcia w zakresie ich dzia³alnoci zawodowej w macierzystych szpitalach. Zachêcamy wszystkich do aktywnego uczestnictwa w pracach Polskiego Stowarzyszenia Koordynatorów Transplantacyjnych. Wojciech Czapiewski, Zarz¹d Polskiego Stowarzyszenia Koordynatorów Transplantacyjnych ODEQUS ODEQUS (Organ Donation European Quality System) podsumowanie programu W grudniu 2013 r. zakoñczy³ siê trwaj¹cy trzy lata program ODEQUS, którego celem by³o okrelenie oraz analiza kryteriów i wskaników jakoci dotycz¹cych procesu dawstwa narz¹dów na poziomie szpitala. Wypracowane w programie narzêdzia maj¹ s³u¿yæ ewaluacji procesu dawstwa i zwiêkszeniu wydajnoci w tym zakresie w Europie. W projekcie finansowanym i nadzorowanym przez Komisjê Europejsk¹ uczestniczy³o 14 cis³ych i 5 wspó³pracuj¹cych partnerów reprezentuj¹cych 12 krajów europejskich. Wród cis³ych partnerów znalaz³ siê Poltransplant. Kraje europejskie, a tak¿e poszczególne szpitale ró¿ni¹ siê aktywnoci¹ w zakresie pozyskiwania narz¹dów. Ró¿nice te wynikaj¹ przede wszystkim ze struktury organizacyjnej i wydajnoci procesu pozyskiwania dawców. Projekt ODEQUS mia³ za zadanie okrelenie standardów i najlepszych praktyk oraz zdefiniowanie kryteriów i wskaników jakoci w trzech obszarach dawstwa od zmar³ych w mechanizmie mierci mózgu, od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia oraz od osób ¿ywych. W ramach programu, w 2011 r. przeprowadzono w du¿ej grupie europejskich szpitali ankietê dotycz¹c¹ stosowania lub niestosowania systemów jakoci w zakresie dawstwa. Wyniki tej ankiety wskazuj¹, ¿e wiêkszoæ szpitali w Europie nie ma systemu jakoci w zakresie pozyskiwania narz¹dów. Po opracowaniu przez ekspertów metodologii kryteriów i wskaników jakoci oraz narzêdzi kontroli, przeszkolono audytorów w celu wprowadzenia i oceny wskaników w wybranych szpitalach. 99 W kilkunastu szpitalach europejskich bior¹cych udzia³ w programie przeprowadzono audyty wewnêtrzne i zewnêtrzne. W Polsce w tej czêci programu uczestniczy³y dwa szpitale Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie i Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie. Celem audytu nie by³a ocena efektywnoci szpitala w zakresie dawstwa, ale ocena wa¿noci i wartoci poszczególnych wskaników jakoci. Analizowano szczegó³owo szpitalne protoko³y i procedury w zakresie dawstwa narz¹dów oraz dokumentacjê potencjalnych dawców. Wyniki wpisywano do internetowej bazy danych ze specjalnym oprogramowaniem. Audytorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni korzystali z tego samego zestawu danych. Wyniki porównano, poddano analizie i na tej podstawie oceniono wa¿noæ i wartoæ badanych wskaników. Obszary oceny jakoci dawstwa dotyczy³y prawa, organizacji, koordynatorów i zespo³ów do spraw dawstwa, dokumentacji i rejestrów szpitalnych, identyfikacji i zg³aszania dawców, oceny opieki nad dawc¹, diagnostyki mierci mózgu, rozmowy z rodzin¹ potencjalnego dawcy, pobrania narz¹dów, przechowywania i transportu narz¹dów, logistyki, promocji i edukacji personelu szpitala, analizy przyczyn niewykorzystania narz¹dów, bezpieczeñstwa, a w przypadku pobierania narz¹dów od osób ¿ywych równie¿ obserwacji nastêpczej i ochrony dawcy. Stworzono i oceniono 130 kryteriów i 30 wskaników jakoci. Uzyskanie zgodnych wyników w ró¿nych szpitalach wiadczy o tym, ¿e wskaniki s¹ odpowiednie i bêd¹ skuteczne, gdy zostan¹ zastosowane w szpitalnych systemach jakoci dotycz¹cych dawstwa narz¹dów. Efektem trzyletniej pracy zespo³u ekspertów zaanga¿owanych w projekt ODEQUS jest stworzenie u¿ytecznych i skutecznych narzêdzi s³u¿¹cych do ewaluacji procesu dawstwa. Narzêdzia te, odpowiednio wykorzystane maj¹ szansê zwiêkszyæ wydajnoæ w tym zakresie w Europie. Procedury opisuj¹ce poszczególne etapy dawstwa, od identyfikacji dawcy po pobranie narz¹dów, stworzone w oparciu o za³o¿enia i wyniki projektu, wykorzystuj¹ce opracowane w projekcie wskaniki, zastosowane w szpitalach, w których identyfikuje siê dawców to krok do wprowadzenia jednolitego systemu jakoci w poszczególnych krajach, a w dalszym etapie byæ mo¿e uniwersalnego systemu jakoci, który zwiêkszy efektywnoæ systemów transplantacyjnych czyli zwiêkszy dostêpnoæ do leczenia przeszczepianiem narz¹dów. Monika Trujnara, Oddzia³ Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 100 ACCORD (Achieving Comprehensive Coordination in Organ Donation). Program Komisji Europejskiej. Pierwsze spotkanie uczestników i jednoczenie wykonawców programu ACCORD mia³o miejsce 31 maja 2012 r. w Madrycie. Koordynatorem programu, w którym uczestniczy 23 partnerów sta³ych i 10 partnerów wspó³pracuj¹cych jest hiszpañska krajowa organizacja transplantacyjna ONT. Zadaniem koordynatora jest zarz¹dzanie projektem, zapewnienie skoordynowanej i terminowej pracy zespo³ów roboczych (WP, working party), przestrzeganie zasad, jakie Komisja Europejska wprowadzi³y podczas realizacji podobnych projektów, zapewnienie prawid³owoci finansowania, sta³a wymiana informacji pomiêdzy partnerami ponadnarodowego konsorcjum, monitorowanie postêpu projektu. Wa¿nym zadaniem koordynatora jest wspó³praca z zewnêtrznym organem doradczym (EAB, External Advisory Board), którego celem jest obserwacja postêpów projektu, monitorowane, ewaluacja i poprawa jego jakoci. W przypadku programu ACCORD w sk³ad EAB wchodzi trzech uznanych na wiecie ekspertów w dziedzinie dawstwa i przeszczepiania narz¹dów: Francis L. Delmonico (Prezydent The Transplantation Society), Peter Doyle (ekspert WHO) i Philippe Morrel (kierownik Kliniki Chirurgii Jamy Brzusznej oraz Chirurgii Transplantacyjnej w Szpitalu Uniwersyteckim w Genewie). Zadaniem EAB jest zapewnienie i poprawa jakoci prac wykonywanych przy realizacji projektu. Cz³onkowie EAB uczestnicz¹ we wspólnych spotkaniach grup roboczych, daj¹ komentarze, sugestie oraz opracowuj¹ raport koñcowy nt. jakoci i znaczenia programu. Aktualna realizacja zadañ programu ACCORD Rejestr ¯ywych Dawców Celem tego ramienia projektu jest zbudowanie uniwersalnych zaleceñ w zakresie budowy i zastosowania krajowych rejestrów ¿ywych dawców oraz ustalenie modelu dla miêdzynarodowej wymiany danych w postaci tzw. rejestru rejestrów (registry of registries). Liderem tej grupy roboczej (WP 4) jest The Dutch Transplant Foundation (Holandia). Poltransplant jest uczestnikiem tej grupy roboczej. W 2012 r. na podstawie wyników kwestionariusza nt. stanu rejestrów ¿ywych dawców w poszczególnych krajach Europy powsta³ raport tematyczny. W tym roku tak¿e uzgodniony zosta³ wstêpnie zbiór danych, które powinien ka¿dy rejestr ¿ywych dawców nerki i w¹troby zawieraæ, w tym zbiór danych obowi¹zkowych i dodatkowych. Ustalono tak¿e wstêpnie, które dane maj¹ siê znaleæ tylko w rejestrze krajowym, a które maj¹ byæ przekazywane do rejestru rejestrów. W 2013 r. ostatecznie zdefiniowano zakresy baz danych oraz s³ownik terminów. Kolejnym zadaniem projektu bêdzie opisanie wymogów organizacyjnych, operacyjnych i technicznych umo¿liwiaj¹cych pilota¿owe zastosowanie rejestru rejestrów, który gromadzi³by dane z wielu krajów. Wspó³praca miêdzy specjalistami z OIT-ów i koordynatorów transplantacyjnych Zadaniem tej grupy roboczej (WP 5), której przewodzi National Health Service Blood and Transplant (Wielka Brytania) jest analiza zasad postêpowania terapeutycznego w okresie przed stwierdzeniem zgonu (end of life therapy) w Europie i ich wp³ywu na dawstwo narz¹dów oraz wzmocnienie wspó³pracy miêdzy OIT-ami a zespo³ami koordynatorów. Na pocz¹tek zostan¹ opisane cie¿ki postêpowania z chorymi z ciê¿kim uszkodzeniem mózgu (prawdopodobni zmarli dawcy narz¹dów) pod k¹tem wykorzystania potencja³u dawstwa. Przegl¹d tych zasad zostanie przeprowadzony w 68 uczestnicz¹cych w programie szpitalach. Dla realizacji tej czêci projektu ACCORRD opracowano 3 kwestionariusze: kwestionariusz krajowy , aby zbadaæ prawn¹ i etyczn¹ infrastrukturê zwi¹zan¹ z dawstwem w ka¿dym z uczestnicz¹cych w programie krajów, 101 kwestionariusz szpitalny, w celu zebrania informacji o dawstwie narz¹dów na poziomie szpitala w tym zasobów ekonomicznych potrzebnych w programie dawstwa narz¹dów, kwestionariusz pacjenta, aby oceniæ opiekê, któr¹ otrzymuje pacjent z ciê¿kim uszkodzeniem mózgu w koñcowym okresie ¿ycia i jej wp³yw na wykorzystanie potencja³u dawstwa. W nastêpnej kolejnoci zespó³ WP5 bêdzie analizowa³ zgromadzone kwestionariusze, a reprezentanci szpitali uczestnicz¹cych w programie zostan¹ zaproszeni na 3-dniowy kurs dotycz¹cy metodologii pe³nego wykorzystania potencja³u dawstwa. Partnerstwo krajów w zakresie pobierania i przeszczepiania narz¹dów Koordynatorem tej czêci projektu jest Agence de la Biomedicine (Francja). W tym module promowana jest miêdzynarodowa wymiana najlepszych praktyk w zakresie pobierania i przeszczepiania narz¹dów poprzez realizacjê tzw. programów dwustronnych (twinning projects). W ramach ACCORDu realizowane s¹ 3 projekty dwustronne. 1. Partnerstwo dla rozwoju programu szkoleniowego w dziedzinie pobierania i przechowywania narz¹dów na Wêgrzech. Krajem wspieraj¹cym jest Holandia. Uczestnictwo Wêgier w tym module wi¹¿e siê ze wst¹pieniem tego kraju do Eurotransplantu. Zadaniem tej czêci projektu jest stworzenie programu szkoleniowego w zakresie pobierania narz¹dów na Wêgrzech dla zwiêkszenia jakoci i bezpieczeñstwa narz¹dów przeznaczonych do przeszczepienia. W praktyce 6 wêgierskich chirurgów odby³o szkolenia w holenderskich szpitalach w zakresie pobierania w¹troby, nerek i trzustki. W drugiej czêci szkoleñ holenderscy specjalici bêd¹ nadzorowaæ wyniki kszta³cenia w wêgierskich szpitalach. Jednoczenie trwaj¹ uzupe³niaj¹ce szkolenia z zastosowaniem technik e-learningu. 2. Partnerstwo dla rozwoju systemu transplantacyjnego w Bu³garii. Krajem wspieraj¹cym jest Francja. Celem tego partnerstwa jest wspieranie rozwoju i organizacji bu³garskiego systemu pobierania narz¹dów na poziomie krajowym i regionalnym oraz wspomaganie transplantacji nerek u dzieci przez szkolenie bu³garskich zespo³ów transplantacyjnych. Przeprowadzono krzy¿ow¹ wizytacjê w orodkach pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Bu³garii i Francji, co pozwoli³o francuskim ekspertom oszacowaæ potrzeby swoich partnerów, a bu³garscy specjalici mogli poznaæ poszczególne procedury w zakresie dawstwa, pobierania, alokacji i system transplantacji we Francji. Przedstawiono profil i zasady dzia³ania szpitalnego koordynatora transplantacyjnego. Szczególn¹ uwagê powiêcono standardowym procedurom operacyjnym, które s¹ niezbêdne dla utrzymania wydajnego systemu dawstwa w zgodzie z przepisami oraz kryteriami jakoci i bezpieczeñstwa. 3. Partnerstwo dla rozwoju systemu akredytacji i audytu orodków transplantacyjnych. Krajem wspieraj¹cym s¹ W³ochy, a krajami korzystaj¹cymi z w³oskich wzorców Cypr, Czechy, Litwa, Malta. Celem tego partnerstwa jest rozwój systemu akredytacji i audytów orodków transplantacyjnych opartego na modelu w³oskim, ale przystosowanego do krajowego systemu ochrony zdrowia ka¿dego z krajów partnerskich. Na pocz¹tek ka¿de pañstwo wspierane raportowa³o o bie¿¹cej sytuacji w tym obszarze przedstawiaj¹c nastêpuj¹ce informacje: planowane terminy wdra¿ania dyrektywy 2010/53/EU, charakterystyka organów w³aciwych w zakresie pobierania i przeszczepiania, dotychczasowe zasady akredytacji i audytu, regulacje dotycz¹ce pobierania i przeszczepiania narz¹dów i zasady oceny jakoci tych procesów. Na tej podstawie w³oski lider opracuje przewodnik niezbêdnych dzia³añ dla rozwoju systemu akredytacji i audytów orodków transplantacyjnych z uwzglêdnieniem potrzeb i mo¿liwoci krajów wspieranych. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 102 FOEDUS. Facilitating Exchange of Organs Donated in EU Member States www.foedus-ja.eu FOEDUS to program Komisji Europejskiej typu Joint Action, który koncentruje siê na budowie procedur s³u¿¹cych u³atwieniu wspó³pracy w zakresie dawstwa i wymiany narz¹dów pomiêdzy krajami Unii Europejskiej (UE) przez co realizuje zadania przewidziane w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie norm jakoci i bezpieczeñstwa narz¹dów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia (Directive 2010/53/UE) i Planie dzia³ania dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania narz¹dów 2009-2015; zacienianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi. FOEDUS stanowi kontynuacjê projektu COORENOR, finansowanego przez UE (patrz Poltransplant Biuletyn Informacyjny 2013; 1(21): 70), który stworzy³ pierwszy portal IT dla wymiany narz¹dów w Europie i zwiêkszy³ komunikacjê pomiêdzy krajowymi koordynatorami transplantacyjnymi (do pierwszej wymiany narz¹dów z u¿yciem portalu COORENOR dosz³o w sierpniu 2012 r.). Wstêpne dowiadczenia wskaza³y na potrzebê ustalenia i usprawnienia procedur na szczeblu miêdzynarodowym rozwi¹zania m.in. w obszarze zwrotu kosztów, logistyki, zezwoleñ dla zagranicznych zespo³ów medycznych, sposobie i zakresie przekazywania informacji o dawcy i narz¹dzie. Strategicznym celem programu FOEDUS jest ujednolicenie zasad postêpowania przy wymianie narz¹dów pomiêdzy krajami UE, co zwiêkszy dostêp do narz¹dów przeznaczonych do przeszczepienia. Cel ten jest realizowany w czterech tematycznych pakietach roboczych (WP). 1. Okrelenie definicji i wytycznych dla wspó³pracy w zakresie wymiany narz¹dów oraz analiza barier. Liderem pakietu jest Eurotransplant International Foundation. Ten pakiet roboczy ma na celu stymulowanie wymiany narz¹dów do transplantacji miêdzy pañstwami w celu zwiêkszenia liczby dostêpnych narz¹dów. Dotychczas wymiana narz¹dów, które z ró¿nych powodów nie mog³y byæ alokowane na poziomie krajowym prowadzona by³a pomiêdzy krajami UE w ramach dwustronnych umów jak równie¿ przez organizacje miêdzynarodowe. Stale pojawiaj¹ siê jednak problemy logistyczne i organizacyjne. Ta grupa robocza ma na celu stworzenie mapy istniej¹cych dwu- i wielostronnych umów, opisuj¹cych obecne zasady postêpowania z narz¹dami, które nie mog¹ byæ alokowane na poziomie krajowym, identyfikowanie istniej¹cych przeszkód, które utrudniaj¹ wymianê transgraniczn¹, oraz zwiêkszenie liczby dwu- i wielostronnych pomiêdzy krajami UE. 2. Ustalenie zakresu zalecanych informacji medycznych nt. dawcy przy wymianie narz¹dów do przeszczepienia. Liderem pakietu jest Agence de biomedicine (Francja). Jednym z problemów podczas wymiany narz¹dów jest ustalenie niezbêdnego zbioru informacji medycznych na temat dawcy; ka¿dy kraj ma w³asne standardy, co prowadzi do nieporozumieñ i utrudnia prost¹ i szybk¹ reakcjê, w sytuacji zg³oszenia organów do przekazania za granicê. Uczestnicy FOEDUS zostali poproszeni o przedstawienie aktualnych formularzy s³u¿¹cych miêdzynarodowej wymianie narz¹dów oraz krajowych dokumentów zwi¹zanych z prowadzeniem dawcy. Na tej podstawie lider projektu zbuduje projekt zaleceñ dotycz¹cych prowadzenia dawcy, oraz formularze transgranicznej wymiany narz¹dów. Nowostworzone europejskie kwestionariusze zostan¹ przygotowane w jêzyku angielskim, oraz bêd¹ przet³umaczone na wszystkie jêzyki krajów cz³onkowskich po to, aby unikn¹æ pomy³ek w trakcie wdra¿ania na poziomie krajowym. Wytyczne i rekomendacje maj¹ nie tylko u³atwiaæ transgraniczn¹ wymianê narz¹dów, ale równie¿ przyspieszaæ proces przeszczepiania i skracaæ czas niedokrwienia, co razem z wytycznymi dotycz¹cymi opieki nad dawc¹ powinno bezporednio wp³yn¹æ na jakoæ i bezpieczeñstwo wymienianych narz¹dów. 3. Rozbudowa platformy IT s³u¿¹cej wymianie narz¹dów. Liderem pakietu jest Koordinacni Stredisko Transplantaci (Czechy). Projekt COORENOR wykaza³ skutecznoæ dzia³ania platformy IT przy miêdzynarodowej wymianie narz¹dów. FOEDUS ma na celu rozwój i ulepszenie dotychczas funkcjonuj¹cej platformy oraz jej 103 zastosowania na bazie nowoczesnych technologii szeroko u¿ywanych przez firmy IT. Platforma IT jest dostêpna wy³¹cznie dla zarejestrowanych u¿ytkowników (specjalistów pracuj¹cych w zakresie dawstwa narz¹dów i transplantacji oraz organizacji wymiany narz¹dów). Platforma w nowym kszta³cie bêdzie zawieraæ (oprócz informacji nt. wymiany narz¹dów) powsta³e podczas realizacji projektu dokumenty np. rekomendowane szablony dla dwu- i wielostronnych umów, rozwi¹zania w sprawie transportu, i zagadnieñ finansowych, uniwersalny medyczny formularz dawcy. 4. Komunikacja i wiadomoæ spo³eczna. Liderami pakietu s¹ Slovenija Transplant i Deutsche Stiftung Organtransplantation Wspólna strategia komunikacyjna pomo¿e w podnoszeniu poziomu wiadomoci i rozwi¹zywaniu problemów takich jak wyjanianie ró¿nic w krajowych zasadach autoryzacji pobrañ, podniesie zaufanie do medycyny transplantacyjnej i pomniejszy ró¿nice pomiêdzy postawami wobec dawstwa narz¹dów w Europie, których konsekwencj¹ s¹ ró¿ne wskaniki dawstwa. Zostan¹ opracowane zasady komunikacji spo³ecznej dotycz¹cej dawstwa narz¹dów, ze zwróceniem uwagi na transgraniczn¹ wymianê narz¹dów. Krajowe kampanie spo³eczne bêd¹ poddane analizie oraz zostanie przeprowadzony przegl¹d pozytywnych i negatywnych informacji, które mog¹ mieæ wp³yw na postawy wobec dawstwa i transgranicznej wymiany narz¹dów. Drugim krokiem bêdzie zorganizowanie dwóch kursów w celu nauczenia specjalistów, jak unikaæ z³ego nastawienia i jak osi¹gn¹æ lepsze wyniki w zakresie komunikacji spo³ecznej dotycz¹cej dawstwa oraz transgranicznej wymiany narz¹dów. Propozycje najbardziej skutecznych metod komunikowania siê z mediami i opini¹ publiczn¹ na temat dawstwa narz¹dów bêd¹ zawarte w formie instrukcji Jak skutecznie komunikowaæ siê w zakresie dawstwa i transgranicznej wymiany narz¹dów do transplantacji. Partnerami projektu s¹: Centro Nazionale Trapianti Istituto Superiore di Sanita (CNT-ISS, (W³ochy, koordynator projektu), Orszagos Verellato Szolgalat (OVSz, Wêgry), Eurotransplant International Foundation (ETI), Agence de la biomedicine (ABM, Francja), Koordinacni Stredisko Transplantaci (KST, Czechy), Slovenija Transplant, Deustsche Stiftung Organtransplantation (DSO), Federal Public Service, Public Health (FPS PH, Belgia), Ministry of Health of the Republic of Croatia (MoHRC), Bulgarian Executive Agency for Transplant (BEAT), National Transplant Bureau (NTB, Litwa), Mater Dei Hospital (MDH, Malta), Instituto Portugues do Sangue e da Transplantacao (IPST), Narodna transplantacna organizacia (NTO, S³owacja), NHS Blood and Transplant Department of Health (NHSBT, Wielka Brytania), Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant, Fundeni Clinical Institute (FCI, Rumunia), Directorate of Health (Islandia), Dutch Transplant Foundation (DTF), Helsedirektoratet (Norwegia); Nicosia General Hospital (Cypr), Organisation Nacional de Transplantes (ONT, Hiszpania), Renal Foundation (Moldowa), Sotsiaaalministeerium (Estonia), Swisstransplant. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 104 Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w latach 20072013 finansowane ze rodków Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej W 2013 r. odby³y siê dwie edycje Szkolenia (dwunasta i trzynasta), które ukoñczy³o 62 osoby. £¹czna liczba absolwentów wynosi obecnie 409, wród nich przewa¿aj¹ osoby z wy¿szym wykszta³ceniem pielêgniarskim 211 absolwentów. Szkolenia ukoñczy³o tak¿e 156 lekarzy i 42 osoby z innym wykszta³ceniem. Wród dotychczasowych absolwentów 364 osoby jest na sta³e zatrudnione w 197 szpitalach, 4 osoby w bankach tkanek. Du¿a czêæ absolwentów, 172 osoby sporód 409 (42%) pe³ni w swoich podmiotach leczniczych funkcjê koordynatorów transplantacyjnych (koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów). Najwiêksza grupa 129 absolwentów (32%) pe³ni funkcjê szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów od zmar³ych dawców, z czego 119 osób jest zatrudnianych przez Poltransplant. Koordynatorami pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców jest 4 absolwentów, koordynatorami pobierania i przeszczepiania tkanek s¹ 4 osoby, koordynatorami pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych 7 absolwentów (Tabele 1 i 2). Formu³a akademickiego, podyplomowego szkolenia koordynatorów transplantacyjnych s³u¿y pozyskaniu kadry dla krajowej sieci koordynatorów transplantacyjnych utrzymywanej i finansowanej przez krajow¹ organizacje transplantacyjn¹ Poltransplant. Ten wprowadzony w Polsce system jest ju¿ szeroko znany i doceniany w wiecie. Poni¿ej zgromadzono listê publikacji i doniesieñ zjazdowych na ten temat (w spisie nie znalaz³y siê artyku³y publikowane w Biuletynach Poltransplantu). 1. 2. 3. 4. 5. 6. Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Malanowski P., Rowiñski W., Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych. VIII Sympozjum PTT. Bydgoszcz 11-13.09.2008. Streszczenie s. 54. Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Becler R., Kubik T., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K., Malanowski P., Rowiñski W., Educational System for Transplant Coordinators in Poland: Postgraduate Studies at Warsaw Medical University; 2 years of experience. Transpl Proc 2009, 41, 2961-2965. Rowiñski W., Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K., Malanowski P., Educational system for transplant coordinators in Poland. postgraduate studies in Warsaw Medical University; 2 years of experience. Ann Transplant 2009; 14(Sup 1): 76 77. IX Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego Kraków 1416 maja 2009 Czerwiñski J., Rowiñski W., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K., Malanowski P., Educational system for transplant coordinators in Poland. Postgraduate studies in Warsaw Medical University; 2 years of experience. 14th Congress of the European Society of Organ Transplantation. Paris 2009.30 Aug 2 Sept. Abstract P-43 Czerwiñski J., Rowiñski W., Jakubowska-Winecka A., Becler R., Kubik T., Educational System For Transplant Coordinators In Poland: Postgraduate Studies At Warsaw Medical University. 2009 Organ Donation Congress. 10 ISODP & 16 ETCO. Berlin 2009.10.4-7. Abstract #1074 Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Malanowski P., Rowiñski W., Transplant Coordinators Postgraduates Studies in Poland 2007-2009 (abstract P08.53). Trainees are Active in Donation Process. Transplantation 2010, 90 (2S), 564. XXIII International Congress of The Transplantation Society. 1519 Aug 2010 Vancouver, Canada. 105 Tabela 1. Absolwenci Podyplomowego Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych WUM jako szpitalni koordynatorzy transplantacyjni, stan na dzieñ 31 grudnia 2013 r. Województwo Dolnol¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie £ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie Warmiñsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie OGÓ£EM Liczba absolwentów (lekarze + nielekarze) Liczba absolwentów na stanowisku szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów zatrudnionych przez Poltransplant (lekarze + pielêgniarki) Liczba absolwentów na stanowisku szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów (lekarze + pielêgniarki) 15 (9+6) 12 (3+9) 25 (7+18) 3 (0+3) 24 (9+15) 28 (15+13) 134 (46+88) 5 (1+4) 32 (15+17) 8 (3+5) 22 (11+11) 34 (18+16) 17 (7+10) 28 (7+21) 17 (3+14) 5 (2+3) 409 (156+253) 5 (3+2) 2 (1+1) 8 (3+5) 1 (0+1) 8 (2+6) 14 (10+4) 27 (12+15) 2 (0+2) 12 (8+4) 2 (1+1) 11 (4+7) 10 (8+2) 7 (4+3) 10 (3+7) 7 (2+5) 3 (0+3) 129 (61+68) 5 (3+2) 2 (1+1) 8 (3+5) 1 (0+1) 8 (2+6) 14 (10+4) 25 (10+15) 2 (0+2) 10 (6+4) 2 (1+1) 11 (4+7) 7 (5+2) 5 (2+3) 9 (3+6) 7 (2+5) 3 (0+3) 119 (52+67) Tabela 2. Koordynatorzy transplantacyjni w Polsce na koniec 2013 r. wg funkcji oraz odbytego przeszkolenia. Przeszkolenie/poziom koordynatora Absolwenci Podyplomowych Studiów Koordynatorów Transplantacyjnych Inne przeszkolenie Razem Szpitalni Regionalni Poltransplant Razem 129 20 8 157 99 228 18 38 8 117 274 Czerwiñski J., Educational System for Transplant Coordinators in Poland. Workshop on Legislative, Organisational and Economical Aspects of Donation and Transplantation. TAIEX. 30 Sept. 01 Oct. 2010 Chisinau, Moldova. 8. Czerwiñski J., B¹k A., Woderska A., Becler R., Kubik T., Wa³aszewski J., Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce w 2010 roku. X Jubileuszowy Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Ossa 911 czerwca 2011. P 18. Ks. Streszczeñ s. 179 9. Czerwiñski J., Becler R., Kubik T., Jakubowska-Winecka A., Rowiñski W., Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 20072010. X Jubileuszowy Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Ossa 911 czerwca 2011. P 19. Ks. Streszczeñ s. 180 10. Czerwiñski J., Danek T., Kochut W., Czapiewski W., Parulski A., Trujnara M., Nationwide System of Donor Hospital Transplant Coordinators Created by National Transplant Organization Improves Global Donation Rates but it is Effective only in a Half of Hospitals. Oral presentation BO41. 16th ESOT Congress, Vienna, Austria, 811 September 2013. 7. 106 Liczba wszystkich szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów (lekarze + pielêgniarki) Liczba szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów zatrudnionych przez Poltransplant (lekarze + pielêgniarki) 14 (10+4) 8 (5+3) 10 (5+5) 3 (1+2) 17 (10+7) 17 (13+4) 36 (19+17) 4 (2+2) 14 (10+4) 6 (5+1) 13 (6+7) 26 (24+2) 8 (5+3) 15 (6+9) 29 (18+11) 8 (4+4) 228 (143+85) 12 (8+4) 8 (5+3) 10 (5+5) 3 (1+2) 17 (10+7) 17 (13+4) 34 (17+17) 3 (1+2) 12 (8+4) 6 (5+1) 13 (6+7) 23 (21+2) 6 (3+3) 14 (6+8) 29 (18+11) 8 (4+4) 215 (131+84) Liczba szpitali Liczba szpitali Liczba zatrudniaj¹cych zatrudniaj¹cych Liczba wszystkich absolwentów jako koordynatorów szpitali szpitali szpitalnych nie bêd¹cych z potencja³em zatrudniaj¹cych koordynatorów absolwentami dawstwa koordynatorów pobierania narz¹dów studiów 5 2 7 1 8 13 23 2 11 1 10 8 5 9 7 3 6 6 2 2 7 3 8 2 1 4 2 15 1 3 20 5 11 8 9 3 15 16 31 4 12 5 12 23 6 12 27 8 31 22 23 15 28 27 49 9 20 13 22 47 17 20 37 25 115 87 202 405 11. Czerwiñski J., Danek T., Parulski A., Trujnara M., Danielewicz R., System of Donor Hospital Transplant Coordinators Maintained and Financed by National Transplant Organization Improves Donation Rates, but it is Effective only in a Half of Hospitals. Transplantation 2013, 96 supplement 10S: Abstracts from 12th Congress of the International Society for Organ Donation and Procurement. November 2124. Sydney, Australia, 498, p.: S253 Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego WUM Anna Jakubowska-Winecka, Zak³ad Psychologii Zdrowia; Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie Tomasz Kubik, II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Robert Becler, II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Teresa Danek, Poltransplant 107 Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2013 r. Na koniec 2013 r. funkcjê koordynatora transplantacyjnego pe³ni³o w Polsce ³¹cznie 274 osoby. Najwiêksz¹ czeæ, 228 osób, stanowili szpitalni koordynatorzy pobierania narz¹dów. Koordynatorzy regionalni zatrudnieni w orodkach transplantacyjnych to 38 osób. W biurze Poltransplantu zatrudnionych by³o 8 koordynatorów. Stanowisko szpitalnego koordynatora transplantacyjnego powsta³o ³¹cznie w 202 szpitalach, w 177 szpitalach pracuje jeden koordynator, w 24 zespó³ dwóch koordynatorów i w jednym szpitalu zespó³ z³o¿ony z trzech koordynatorów. Poltransplant podpisa³ umowy z 215 koordynatorami w 196 szpitalach, w 6 innych szpitalach 13 koordynatorów zosta³o wyznaczonych przez dyrektorów tych jednostek. Wród 215 zatrudnionych przez Poltransplant koordynatorów by³o 131 lekarzy i 80 pielêgniarek, oraz 4 osoby innych specjalnoci medycznych, sporód nich 173 osoby na co dzieñ pracuj¹ w oddzia³ach, gdzie mo¿liwa jest identyfikacja zmar³ych dawców (oddzia³y intensywnej terapii), 34 w innych oddzia³ach szpitalnych, a 8 osób pe³ni w swoich szpitalach funkcje administracyjne (Tabela 1). Tabela 1. Struktura podstawowego zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów zatrudnionych przez Poltransplant (na dzieñ 31 grudnia 2013 r.). Podstawowe wykszta³cenie Pielêgniarki Lekarze Inni* Razem Zatrudnienie w oddzia³ach Zatrudnienie w innych intensywnej terapii oddzia³ach szpitalnych 52 120 1 173 22 11 1 34 Zatrudnienie na stanowisku administracyjnym Razem 6 2 8 80 131 4 215 *ratownik medyczny, po³o¿na, psycholog, analityk medyczny Wród 215 zatrudnionych przez Poltransplant koordynatorów 119 ukoñczy³o Podyplomowe Szkolenie Koordynatorów Transplantacyjnych na WUM: 52 lekarzy, 63 pielêgniarki, 4 osoby innych specjalnoci medycznych. Sporód nich 86 osób na co dzieñ pracuje w oddzia³ach, gdzie mo¿liwa jest identyfikacja zmar³ych dawców, 25 w innych oddzia³ach szpitalnych, a 8 pe³ni w swoich szpitalach funkcje administracyjne (Tabela 2). Tabe la 2. Str uktur a podstawowe go zatr udnie nia szpitalnych koor dynator ów pobie r ania nar z¹dów, którzy ukoñczyli Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych na WUM zatrudnionych przez Poltransplant (na dzieñ 31 grudnia 2013 r.). Podstawowe wykszta³cenie Pielêgniarki Lekarze Inni* Razem Zatrudnienie w oddzia³ach Zatrudnienie w innych intensywnej terapii oddzia³ach szpitalnych 38 47 1 86 19 5 1 25 Zatrudnienie na stanowisku administracyjnym Razem 6 2 8 63 52 4 119 *ratownik medyczny, po³o¿na, psycholog, analityk medyczny Zatrudnienie koordynatorów w 196 szpitalach przynios³o rednio po 30 miesi¹cach ich pracy, w porównaniu z 30 miesiêcznym okresem przed ich zatrudnieniem, zmiany nastêpuj¹cych wskaników donacyjnych: l wzrost liczby zg³oszonych do Poltransplantu potencjalnych, zmar³ych dawców o 33% (z 1546 do 2058) l wzrost liczby rzeczywistych zmar³ych dawców narz¹dów o 31,5% (z 1221 do 1605) 108 zwiêkszenie odsetka pobrañ wielonarz¹dowych z 53,5% do 57,6% wzrost liczby wykorzystanych do przeszczepienia narz¹dów o 933 (z 3248 do 4181; 28,7%) zmniejszenie wskanika liczba wykorzystanych narz¹dów/liczba dawców rzeczywistych z 2,66 do 2,61 Po¿¹dany efekt zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów mierzony popraw¹ wskanika pobrañ zosta³ osi¹gniêty w 121 (62%) szpitalach; w grupie tej znajduj¹ siê szpitale gdzie nie by³o pobrañ przed zatrudnieniem koordynatorów, a mia³y miejsce po ich zatrudnieniu, gdzie liczba pobrañ wzros³a lub utrzyma³a siê na poprzednim poziomie. W 75 (38%) szpitalach nie by³o pobrañ przed, ani po zatrudnieniu koordynatorów, by³y przed ich zatrudnieniem, ale nie by³o po zatrudnieniu koordynatora lub liczba pobrañ zmniejszy³a siê. Najlepszy i wyrany efekt zatrudnienia koordynatorów obserwowany by³ w szpitalach: l zlokalizowanych w województwach o niskim wyjciowo wskaniku dawstwa l wieloprofilowych szpitalach du¿ych miast bêd¹cych siedzib¹ powiatów grodzkich oraz w szpitalach akademickich l szpitalach, gdzie zatrudniony zosta³ zespó³ z³o¿ony z dwóch koordynatorów l szpitalach dla osób doros³ych l szpitalach, gdzie funkcjê koordynatorów powierzono lekarzom l l l W województwach o niskim wskaniku dawstwa (jako wartoæ graniczn¹ przyjêto redni wskanik dla Polski w roku 2012 wynosz¹cy 14,5 zmar³ych rzeczywistych dawców na 1 milion mieszkañców) (Tabela 3), wzrost wskaników dawstwa odnotowano w 73% szpitali z zatrudnionymi koordynatorami. W województwach lubuskim, w ka¿dym z takich szpitali mia³ miejsce wzrost aktywnoci, oraz w województwie lubelskim, gdzie pozytywny efekt zatrudnienia koordynatorów zaobserwowano w 89% szpitali jak równie¿ w województwach: podkarpackim, podlaskim i wiêtokrzyskim, gdzie w 80% szpitali zatrudnienie koordynatorów przynios³o wzrost wskaników dawstwa (Tabela 4). Najs³abszy efekt zatrudnienia koordynatorów mia³ miejsce w województwie wielkopolskim, gdzie na 27 szpitali w których zosta³ zatrudniony koordynator w 16 szpitalach odnotowano spadek wskanika dawstwa, który wyniós³ 41%, oraz warmiñsko-mazurskim, gdzie zaledwie w 5 z 12 szpitali (42%) nast¹pi³ wzrost wskanika dawstwa narz¹dów od osób zmar³ych. O wskaniku > 14,5 pmp O wskaniku < 14,5 pmp Polska % szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoci Liczba szpitali % szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ wzros³a Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba szpitali d+e+f % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoci f Liczba szpitali e % szpitali Liczba pobrañ zmala³a d Liczba szpitali a+b+c % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora c Liczba szpitali b % szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a Liczba szpitali Województwa (wg wskanika dawstwa pmp w 2012 r.) Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Tabela 3. Porównanie aktywnoci szpitali w równie d³ugim (wynosz¹cym 30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów; wg województw o niskiej i wysokiej aktywnoci donacyjnej. 118 12 10% 17 14% 25 21% 54 46% 13 11% 32 27% 19 16% 64 54% 78 8 10% 5 6% 8 10% 21 27% 8 10% 32 41% 17 22% 57 73% 12162% 196 20 10% 22 11% 33 17% 75 38% 21 11% 64 33% 36 18%1 109 % szpitali Liczba szpitali 0 1 0 0 1 4 1 0 0 0 1 2 1 1 7 1 20 0% 13% 0% 0% 7% 25% 3% 0% 0% 0% 9% 9% 20% 9% 26% 13% 10% 1 1 1 0 1 0 8 0 0 1 0 2 0 4 3 0 22 10% 13% 11% 0% 7% 0% 25% 0% 0% 20% 0% 9% 0% 34% 11% 0% 11% 4 1 0 0 3 2 4 1 2 0 3 2 0 2 6 3 33 40% 13% 0% 0% 20% 13% 13% 34% 20% 0% 25% 9% 0% 17% 22% 38% 17% 5 3 1 0 5 6 13 1 2 1 4 6 1 7 16 4 75 50% 1 39% 2 11% 1 0% 0 33% 3 38% 1 41% 3 33% 0 20% 1 20% 1 33% 0 27% 2 20% 0 58% 2 60% 0 50% 3 38% 20 10% 25% 11% 0% 20% 6% 10% 0% 10% 20% 0% 9% 0% 17% 0% 38% 10% 3 2 4 3 5 8 7 1 3 1 6 12 1 1 8 0 65 30% 25% 45% 100% 34% 50% 23% 34% 30% 20% 50% 55% 20% 9% 30% 0% 33% 1 1 3 0 2 1 8 1 4 2 2 2 3 2 3 1 36 10% 13% 34% 0% 13% 6% 26% 34% 40% 40% 17% 9% 60% 17% 11% 13% 18% 5 50% 5 63% 8 89% 3 100% 10 67% 10 62% 18 59% 2 67% 8 80% 4 80% 8 67% 16 73% 4 80% 5 42% 11 41% 4 50% 121 62% % szpitali Liczba szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoci % szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali Liczba pobrañ wzros³a % szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba szpitali d+e+f % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoci f Liczba szpitali Liczba pobrañ zmala³a e % szpitali d Liczba szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora a+b+c % szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora c Liczba szpitali 10 8 9 3 15 16 31 3 10 5 12 22 5 12 27 8 196 b % szpitali Dolnol¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie £ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie l¹skie wiêtokrzyskie Warmiñsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA a Liczba szpitali Województwo Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Tabela 4. Porównanie aktywnoci szpitali w równie d³ugim (wynosz¹cym 30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów, wg poszczególnych województw. Najlepszy efekt zatrudnienia koordynatorów zaobserwowano w wieloprofilowych szpitalach miast powiatów grodzkich, gdzie w 82% szpitali wzrós³ wskanik dawstwa oraz w szpitalach akademickich, gdzie wzrost mia³ miejsce w 69% szpitali. Najmniej na zatrudnieniu koordynatorów zyska³y szpitale powiatów ziemskich, w tej grupie wzrost wskaników dawstwa nast¹pi³ w 52% szpitali (Tabela 5). 110 Liczba pobrañ zmala³a Brak lub pogorszenie aktywnoci Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba pobrañ wzros³a Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Utrzymanie lub wzrost aktywnoci a+b+c d e f d+e+f 9% 2 6% 7 21% 12 35% 5 15% 13 38% 4 12% 22 65% 1 3% 2 5% 4 11% 7 18% 3 8% 18 47% 10 26% 31 82% 15 16% 17 18% 14 15% 46 48% 7 7% 23 24% 19 20% 49 52% % szpitali % szpitali % szpitali % szpitali % szpitali 3 Liczba szpitali 6 21% 12 41% 2 Liczba szpitali 8 28% 9 31% Liczba szpitali 3% Liczba szpitali 1 % szpitali 0% Liczba szpitali 0 Liczba szpitali % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora c Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora b % szpitali szpitale akademickie 29 szpitale w miastach 34 wojewódzkich szpitale w powiatach 38 grodzkich szpitale w powiatach 95 ziemskich POLSKA 196 a Liczba szpitali Poziom referencyjnoci Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Tabela 5. Porównanie aktywnoci szpitali o ró¿nym poziomie referencyjnoci w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów. 7% 20 69% 19 10% 22 11% 33 17% 74 38% 21 11% 66 34% 35 18% 122 62% Wskaniki dawstwa wzros³y w 74% szpitali, gdzie zatrudniono zespó³ z³o¿ony z dwóch koordynatorów. W grupie 177 szpitali, gdzie zatrudniono jednego koordynatora wskanik pobrañ uleg³ poprawie tylko w 107 szpitalach; 60% (Tabela 6). % szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoci Liczba szpitali % szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ wzros³a Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba szpitali d+e+f % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoci f Liczba szpitali e % szpitali Liczba pobrañ zmala³a d Liczba szpitali a+b+c % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora c Liczba szpitali b % szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a Liczba szpitali Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Tabela 6. Porównanie aktywnoci szpitali, w których zatrudniony jest jeden koordynator ze szpitalami, gdzie Poltransplant zatrudnia 2 koordynatorów w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów. zatrudniony jeden 177 20 11% 21 12% 29 16% 70 40% 17 10% 54 31% 36 20% 107 60% koordynator zatrudniony zespó³ 19 0 0% 1 5% 4 21% 5 26% 2 11% 11 58% 1 5% 14 74% dwóch koordynatorów POLSKA 196 20 10% 22 11% 33 17% 75 38% 19 10% 65 33% 37 19% 121 62% 111 Wskanik dawstwa wzrós³ w 62% szpitali dla osób doros³ych i w 56% szpitali pediatrycznych (Tabela 7). Dla doros³ych Pediatryczny Polska % szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoci % szpitali Liczba szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora % szpitali % szpitali % szpitali % szpitali Liczba szpitali Liczba pobrañ zwiêkszy³a siê d+e+f Liczba szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie f Liczba szpitali e % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoci d Liczba szpitali Liczba pobrañ zmniejszy³a siê a+b+c Liczba szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora c Liczba szpitali b % szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a Liczba szpitali Profil szpitala Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Tabela 7. Porównanie aktywnoci szpitali dla doros³ych i szpitali pediatrycznych w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu koordynatora. 187 19 10% 22 12% 30 16% 71 38% 18 10% 62 33% 36 19% 116 62% 9 1 11% 0 0% 3 33% 4 44% 2 22% 3 33% 0 0% 5 56% 196 20 10% 22 11% 33 17% 75 38% 20 10% 65 33% 36 18% 121 62% W szpitalach, gdzie funkcjê koordynatorów (lub g³ównego koordynatora w zespole) powierzono lekarzom, wskaniki dawstwa by³y lepsze w porównaniu ze szpitalami, gdzie koordynatorami by³y pielêgniarki (Tabela 8). Brak lub pogorszenie aktywnoci Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba pobrañ zwiêkszy³a siê Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Utrzymanie lub wzrost aktywnoci a+b+c d e f d+e+f Liczba szpitali % szpitali Liczba szpitali % szpitali Liczba szpitali % szpitali Liczba szpitali % szpitali 8% 0% 14% 15% 10% 6 2 7 7 22 6% 21 19% 36 33% 13 18% 2 18% 4 36% 2 14% 8 16% 22 45% 2 27% 2 8% 13 50% 3 11% 33 17% 75 38% 20 12% 18% 4% 11% 10% 45 4 10 6 65 41% 36% 20% 23% 33% 16 1 15 4 36 15% 9% 31% 15% 18% 74 7 27 13 121 67% 64% 55% 50% 62% % szpitali % szpitali 9 0 7 4 20 % szpitali Liczba szpitali Liczba szpitali Liczba pobrañ zmniejszy³a siê c Liczba szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora b % szpitali 110 11 49 26 196 By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora Lekarz z OIT Lekarz spoza OIT Pielêgniarka z OIT Pielêgniarka spoza OIT POLSKA a Liczba szpitali Podstawowe wykszta³cenie g³ównego koordynatora oraz miejsce jego zatrudnienia Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Tabela 8. Porównanie aktywnoci szpitali, w których zatrudniony jest jako g³ówny koordynator lekarz vs pielêgniarka w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów. Teresa Danek, Poltransplant Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Wioletta Kochut, Poltransplant 112 Szkolenie osób, których czynnoci bezporednio wp³ywaj¹ na jakoæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców przeprowadzone w 2013 roku W roku 2013 Poltransplant zorganizowa³ 2 szkolenia dla koordynatorów transplantacyjnych osób, których czynnoci bezporednio wp³ywaj¹ na jakoæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców. W dniach 78 listopada 2013 r. w hotelu Airport Okêcie w Warszawie odby³y siê równolegle dwa szkolenia do koordynatorów transplantacyjnych: wstêpne dla nowozatrudnionych koordynatorów szpitalnych oraz ustawiczne i uaktualniaj¹ce dla koordynatorów szpitalnych, regionalnych i krajowych. W szkoleniach wstêpnym i ustawicznym uczestniczy³o ³¹cznie 210 osób, w tym: 40 uczestników szkolenia wstêpnego oraz 152 uczestników szkolenia ustawicznego. Przeszkolono ³¹cznie 192 koordynatorów, w tym: 166 koordynatorów szpitalnych, 16 koordynatorów regionalnych oraz 10 koordynatorów krajowych. Pozosta³e 18 osób stanowili zaproszeni wyk³adowcy oraz pracownicy Poltransplantu. Tabela 1. Szkolenia koordynatorów transplantacyjnych w 2013 r. Zakres Pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie narz¹dów Pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie narz¹dów Zasiêg Rodzaj Liczba uczestników Krajowy Wstêpne dla nowozatrudnionych koordynatorów szpitalnych 40 Krajowy Ustawiczne i uaktualniaj¹ce 152 Celem szkoleñ by³o poznanie i aktualizacja wiedzy z zakresu organizacji pracy koordynatorów transplantacyjnych, zasad pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych dawców, zasad finansowania medycyny transplantacyjnej i monitorowanie potencja³u dawstwa. Tematyka szkoleñ koncentrowa³a siê wokó³ nastêpuj¹cych zagadnieñ: l wytyczne CD-P-TO w zakresie: identyfikacji i kwalifikacji zmar³ego dawcy narz¹dów, oceny ryzyka pobrania i przeszczepienia narz¹dów, przechowywania i transportu narz¹dów, norm jakoci i bezpieczeñstwa pobierania przeszczepiania narz¹dów, l kryteria i rozpoznawanie mierci w mechanizmie mierci mózgu oraz w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia, l pobranie narz¹dów od dawcy zmar³ego, l dystrybucja i alokacja narz¹dów aktualne zasady, l koordynacja i organizacja pobrania wielonarz¹dowego rejestry transplantacyjne, l etyczne aspekty pobierania i przeszczepiania narz¹dów, l wskazania do przeszczepienia narz¹dów, l pobieranie i przeszczepianie narz¹dów od dawców zwiêkszonego ryzyka, l udzia³ prokuratora i medyka s¹dowego w autoryzacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców, l prowadzenie dokumentacji medycznej zmar³ego dawcy narz¹dów, l pozyskiwanie narz¹dów od zmar³ych wskutek zatrucia, l sieæ koordynatorów transplantacyjnych, l dawca serca i p³uc konwencjonalny i o rozszerzonych kryteriach, l badania hemodynamiczne u dawcy serca, echokardiografia i koronarografia, l bronchoskopia u zmar³ego dawcy p³uc, l projekt algorytmu opieki nad dawc¹ narz¹dów klatki piersiowej, l finansowanie pobierania i przeszczepiania narz¹dów. Wioletta Kochut, Poltransplant Teresa Danek, Poltransplant 113 W ubieg³ym roku rozdzia³ ten przygotowywa³ jeszcze Profesor Wojciech Rowiñski inicjator i g³ówny koordynator dzia³añ w ramach Partnerstwa dla Transplantacji. Dziêki pomys³owi i aktywnoci Profesora projekt ten zyska³ poparcie Ministerstwa Zdrowia i jest realizowany przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej. Ostatni konkurs zosta³ rozstrzygniêty na lata 2013 i 2014, zatem nie ma przeszkód, aby te dzia³ania by³y realizowane w sposób ci¹g³y. Taki te¿ by³ pomys³ Profesora Rowiñskiego wielop³aszczyznowe, sta³e dzia³ania promuj¹ce medycynê transplantacyjn¹ oraz dzia³ania edukacyjne dedykowane zarówno spo³eczeñstwu jak te¿ profesjonalistom medycznym. Program Partnerstwo dla Transplantacji zainicjowany przez Profesora Rowiñskiego jest realizowany za porednictwem Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej od 2009 roku. Od roku 2012 jest te¿ wspierany aktywnie przez Poltransplant. Wiele dzia³añ w ramach tego projektu by³o realizowanych osobicie przez Profesora (np. liczne spotkania w województwie podkarpackim, lubelskim), jednak sprawne dzia³anie Programu musi opieraæ siê na aktywnoci wojewódzkiego koordynatora programu i osób z nim wspó³pracuj¹cych regionie, w tym koordynatorów transplantacyjnych. Partnerstwo dla Transplantacji jest kompleksowym programem maj¹cym na celu zwiêkszenie aktywnoci w zakresie pobierania narz¹dów od dawców zmar³ych, który ³¹czy rozwi¹zania stosowane w okresie ostatnich kilku lat w ró¿nych krajach wiata, przystosowane do warunków w Polsce. Nale¿¹ do nich budowanie sieci koordynatorów szpitalnych i wzmacnianie ich pozycji w szpitalach, szkolenia w zakresie komunikacji interpersonalnej (tzw. warsztaty psychologiczne) z udzia³em aktorów, edukacja personelu szpitalnego (odrêbne zadanie Narodowego Programu szkolenia typu ETPOD), wp³ywanie na organy za³o¿ycielskie szpitali (starostowie, marsza³kowie) oraz na kapelanów szpitalnych. Czêæ spotkañ jest przeznaczona dla okrêgowych izb lekarskich i pielêgniarskich. W realizacjê programu zaanga¿owani s¹ wojewodowie, marsza³kowie, rektorzy uczelni medycznych, przedstawiciele Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej oraz Poltransplantu. W realizacji programu bior¹ równie¿ udzia³ konsultanci wojewódzcy ds. anestezjologii i intensywnej terapii, nefrologii i dializoterapii, neurochirurgii oraz neurologii. Udzia³ tych ostatnich jest szczególnie istotny ze wzglêdu na koniecznoæ zobowi¹zania konsultantów wojewódzkich do dzia³añ edukacyjnych w zakresie rozpoznawania mierci mózgu, wspó³pracê z konsultantami wojewódzkimi w dziedzinie transplantologii klinicznej, oraz sta³e monitorowanie potencja³u dawstwa w oddzia³ach intensywnej terapii, oddzia³ach neurologii i neurochirurgii. Realizacja Partnerstwa dla Transplantacji w roku 2013 1. Spotkania z organami za³o¿ycielskimi i dyrekcjami podmiotów leczniczych W ramach programu odby³y siê spotkania z w³adzami wojewódzkimi, samorz¹dowymi, konwentami powiatów, dyrekcjami szpitali, w³adzami uczelni medycznych, kapelanami i konsultantami wojewódzkimi. Spotkania mia³y miejsce w: a) Podlaskim Urzêdzie Wojewódzkim w Bia³ymstoku b) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Lubartowie c) Muzeum Rolnictwa im. Ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu (woj. podlaskie) d) Urzêdzie Marsza³kowskim w Olsztynie e) w Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Parczewie f) Poddêbickim Centrum Zdrowia województwa ³ódzkiego g) Urzêdzie Marsza³kowskim Województwa Mazowieckiego w Departamencie Polityki Spo³ecznej i Zdrowotnej w Warszawie h) Miejskim Orodku Integracji Europejskiej Rokosowo 114 i) j) k) l) Samodzielnym Publicznym Zespole Zak³adów Opieki Zdrowotnej w Staszowie Urzêdzie Wojewódzkim w Poznaniu Specjalistycznym Szpitalu w Jêdrzejowie Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Busku-Zdroju 2. Spotkania i szkolenia lekarzy oraz personelu medycznego w wybranych podmiotach leczniczych. W ramach programu odby³y siê spotkania w: a) M³odzie¿owym Domu Kultury w Chodzie¿y wyk³ady dla lekarzy b) Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy c) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Pu³awach; d) Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym e) Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym nr 5 im. Wojskowej Akademii Medycznej Centralnego Szpitala dla Weteranów w £odzi f) Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Che³mnie g) Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego UM w Lublinie h) Hotelu S³oneczny M³yn w Bydgoszczy szkolenie dla personelu medycznego i) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych z Warmiñsko-Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie j) Bydgoskiej Izbie lekarskiej szkolenie personelu medycznego dla lekarzy rodzinnych k) Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym nr 5 w £odzi 3. Spotkania i szkolenia z przedstawicielami Izb Lekarskich oraz Izb Pielêgniarek i po³o¿nych oraz spotkania i szkolenia z prokuratorami okrêgowymi i rejonowymi. W ramach programu odby³y siê spotkania w: a) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Warszawie b) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Bydgoszczy c) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Bia³ymstoku d) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Olsztynie e) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Lublinie f) Polskim Towarzystwie Pielêgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej Terapii z Oddzia³u Lubelskiego wraz z Samodzielnym Publicznym Szpitalem Klinicznym nr 4 w Lublinie g) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Kielcach h) Centrum Edukacji i Szkoleñ w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw³a II konferencja pt. Transplantologia podstawy dla pielêgniarek i) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego nr 1 Akademii Medycznej w £odzi j) Okrêgowej Izbie Lekarskiej w £odzi k) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Rzeszowie l) Miêdzywodziu odby³o siê szkolenie dla prokuratorów i asesorów Prokuratury Okrêgowej w Gorzowie Wlkp. 4. Spotkania z kapelanami podmiotów leczniczych poszczególnych diecezji i z dializowanymi pacjentami W ramach programu odby³o siê 6 spotkañ w: a) Szpitalu Wojewódzkim im. w. £ukasza w Tarnowie b) Wy¿szym Seminarium Duchownym w widnicy c) Szpitalu Wojewódzkim w Tarnowie d) Centrum Dydaktycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie e) Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie f) Sanktuarium wiêtego Józefa w Kaliszu 5. Warsztaty psychologiczne Podczas warsztatów przedstawiane by³y nastêpuj¹ce tematy: 1. Aktualny stan pobierania narz¹dów w województwie 2. Koncepcje i kryteria mierci. Rozpoznawanie mierci mózgu anestezjolog 115 3. Rozmowa z rodzin¹ potencjalnego dawcy narz¹dów. Aspekty psychologiczne 4. Zajêcia praktyczne. Symulacje rozmów z rodzin¹ potencjalnego dawcy narz¹dów z udzia³em aktorów Podczas spotkania rozdawane by³y ksi¹¿eczki i broszury o transplantacji, filmy Czyja zgoda oraz Brat dla brata. Spotkania mia³y miejsce w : a) Cedzyniu k. Kielc, podczas VII wiêtokrzyskiego Spotkania Neurologiczno-Neurochirurgicznego b) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej MSW w Krakowie c) Specjalistycznym Szpitalu Miejskim im. M. Kopernika w Toruniu d) Szpitalu Rejonowym w Suchej Beskidzkiej e) Szpitalu Uniwersyteckim w Olsztynie f) Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie g) Szpitalu Powiatowym w I³awie h) Szpitalu Powiatowym w Zakopanem, podczas Konferencji Naukowo Szkoleniowej pt. Podstawy Dawstwa Narz¹dów i) Szpitalu Bielañskim w Warszawie 6. Wyk³ady otwarte dla spo³eczeñstwa mia³y miejsce w: a) Miejskim Orodku Kultury w Olkuszu b) Kronie c) Urzêdzie Wojewódzkim z Delegatur¹ w Tarnowie, konferencja pod has³em Transplantologia w nauce i w praktyce d) Jaros³awcu, XXIII Miêdzynarodowy Bieg Po Pla¿y, pod has³em Tak dla transplantacji e) Amfiteatrze Miejskim w Lidzbarku Warmiñskim, V Kampania Na Rzecz Ratownictwa i Transplantologii f) Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy g) I Liceum Ogólnokszta³c¹cym im. Tadeusza Kociuszki w £ukowie z okazji Jubileuszu 50-lecia Szpitala w. Tadeusza Uwarunkowania prawne i rozwój transplantologii na Lubelszczynie; h) Jasielskim Stowarzyszeniu Przedsiêbiorców i) Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wroc³awiu, podczas zjazdu Oddzia³u Dolnol¹skiego Towarzystwa Chirurgów Polskich, konferencja na temat Chirurgia Robotowa w zastosowaniu przy zabiegach transplantacyjnych. j) Hotelu Cieplice w Jeleniej Górze k) Orodku Kultury i Sztuki Resursy Obywatelskiej w Radomiu 7. Wyk³ady w Samorz¹dowych Centrach Doskonalenia Nauczycieli. W ramach programu odby³y siê spotkania pod has³em Transplantacja jestem na tak. Program edukacyjny dla szkó³, w trakcie których omawiane s¹ nastêpuj¹ce zagadnienia: 1. Aspekty prawne i medyczne przeszczepiania narz¹dów. Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów od dawców zmar³ych i od dawców ¿ywych. 2. Wykorzystanie medyczne tkanek. 3. Stanowisko Kocio³a Katolickiego wobec pobierania i przeszczepiania narz¹dów. 4. ¯ycie po przeszczepie. Spotkania mia³y miejsce w: a) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Lublinie b) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli wraz z Orodkiem Szkoleniowym w LSCDN w Pu³awach c) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli Oddzia³ w Bia³ej Podlaskiej d) Mazowieckim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli oraz Mazowieckim Kuratorium Owiaty 8. Zajêcia edukacyjne w szko³ach ponadpodstawowych. W ramach programu odby³o siê 25 spotkañ w gimnazjach, liceach, zespo³ach szkó³ i medycznych studiach zawodowych z udzia³em uczniów i nauczycieli. 116 Szczegó³owemu podsumowaniu dzia³añ i efektywnoci Partnerstwa dla Transplantacji powiêcone jest sprawozdanie sk³adane w Ministerstwie Zdrowia przez PUMT. Przedstawicieli naszego rodowiska nie trzeba przekonywaæ, ¿e jest to wartociowa inicjatywa edukacyjna i promuj¹ca medycynê transplantacyjn¹. Dotychczasowa realizacja Programu w tych województwach, w których dzia³ania by³y powadzone aktywnie przynios³a wyrany wzrost liczby pobrañ narz¹dów przy porównaniu roku 2009 do 2013: woj. podkarpackie z 1,9 do 9,5 pobrañ / 1 mln mieszkañców; woj. ma³opolskie z 1,5 do 11,8 pobrañ / 1 mln mieszkañców; woj. wiêtokrzyskie z 7,8 do 12,3 pobrañ / 1 milion mieszkañców. Wa¿nym wspólnym osi¹gniêciem PUMT i Naczelnej Rady Lekarskiej, by³o wydanie przez tê ostatni¹ Apelu 2/13/VI Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. do rodowiska lekarskiego w Polsce w sprawie pobierania narz¹dów do przeszczepiania: (http://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0007/84913/ra002-13-VI.pdf; http://www.poltransplant.org.pl/aktual.html). To wa¿ny dokument wydany przez najwy¿sze gremium w³adz samorz¹du lekarskiego, w którym NRL zwraca siê do rodowiska lekarskiego z apelem o pe³ne poparcie dla medycyny transplantacyjnej jako skutecznej metody leczenia ze schy³kow¹ niewydolnoci¹ narz¹dów. W apelu tym znajdziemy bardzo wa¿ne stwierdzenia, tak¿e w odniesieniu do stwierdzania mierci mózgu: ( ) Identyfikacja dawcy, komisyjne rozpoznawanie mierci mózgu oraz pobieranie narz¹dów od wszystkich zmar³ych, gdy nie istniej¹ ku temu przeciwwskazania medyczne, s¹ naszym wspólnym lekarskim obowi¹zkiem. Obowi¹zek stosowania tych przepisów nie wynika tylko z formalnego podejcia do obowi¹zków lekarzy i lekarzy dentystów, lecz tak¿e z faktu, ¿e przeszczepianie narz¹dów jest bardzo skuteczn¹, w pe³ni bezpieczn¹, a w wielu przypadkach jedyn¹ mo¿liwoci¹ leczenia pacjentów ze schy³kow¹ niewydolnoci¹ w³asnych narz¹dów. Bezwzglêdnymi warunkami dalszego powodzenia realizacji Partnerstwa dla Transplantacji s¹: 1. Zobowi¹zanie konsultantów krajowych przez Ministra Zdrowia (wojewoda zobowi¹¿e konsultantów wojewódzkich) do sta³ego monitorowania mo¿liwoci pobrania narz¹dów od dawców zmar³ych. 2. Przekazanie przez MZ informacji do NFZ o traktowaniu pe³nej procedury transplantacyjnej (od kwalifikacji potencjalnych biorców, identyfikacjê potencjalnych dawców, pobranie i przeszczepienie narz¹du, niezbêdne hospitalizacje oraz d³ugoterminow¹ opiekê ambulatoryjn¹) jako niepodlegaj¹cych limitom. 3. Sta³e, aktywne monitorowanie programu przez jednostki koordynuj¹ce, konsultantów krajowych i wojewódzkich, oddzia³y wojewódzkie NFZ oraz zaanga¿owanie w program wszystkich orodków transplantacyjnych. 4. Zwrócenie siê MZ z prob¹ do wicemarsza³ków odpowiadaj¹cych za zdrowie w poszczególnych województwach oraz do wojewodów o nadzorowanie programu rozwoju przeszczepiania narz¹dów. Niezale¿nie od wy¿ej wymienionych za³o¿eñ, przygotowanych przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej, warunkiem powodzenia tego projektu jest dalsze zaanga¿owanie naszego rodowiska w realizacjê jego dzia³añ na wszystkich wy¿ej wymienianych p³aszczyznach. Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM. Marta Wysocka, Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej 117 ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów w latach 20102013 Szkolenia szpitalne dla lekarzy i pielêgniarek zaanga¿owanych w rekrutacjê zmar³ych dawców narz¹dów by³y prowadzone w Polsce (najczêciej spontanicznie i wed³ug ró¿nych wzorców) od lat dziewiêædziesi¹tych. W 2010 r. wprowadzono now¹ formu³ê szkoleñ pod nazw¹ ETPOD Podstawy dawstwa narz¹dów. Projekt ETPOD (European Training on Organ Donation) jest d³ugofalowym, jednolitym i ogólnoeuropejskim programem edukacyjnym, który zosta³ utworzony w odpowiedzi na brak takiego uniwersalnego wzorca szkoleñ z zakresu pobierania narz¹dów. W latach 20072009 Komisja Europejska we wspó³pracy z (TPM) Transplant Procurement Management i Uniwersytetem w Barcelonie realizowa³a pilota¿owo program szkolenia dla 20 partnerów z 17 krajów Europy. Wstêpne wprowadzenie projektu umo¿liwi³o wtedy przeszkolenie 3291 przedstawicieli personelu medycznego (w tym 474 w Polsce), co przynios³o wymierne efekty w postaci 28% wzrostu liczby dawców wykorzystanych i 19% wzrostu liczby pobranych narz¹dów od jednego dawcy [1, 2]. Tak¿e w Polsce oczekuje siê, ¿e tego typu szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji medycyny transplantacyjnej w d³u¿szej perspektywie przynios¹ efekty w postaci zwiêkszenia liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych. Zalety szkoleñ Podstawy Dawstwa Narz¹dów w porównaniu z poprzednio prowadzonymi szkoleniami s¹ nastêpuj¹ce: 1. modu³y szkolenia dotycz¹ wszystkich kluczowych etapów pozyskiwania narz¹dów od osób zmar³ych i s¹ takie same w przypadku ka¿dego szkolenia: Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy narz¹dów, Rozpoznanie mierci mózgu, Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów, Rozmowa z rodzin¹ na temat pobrania narz¹dów, Organizacja pobierania i przeszczepiania narz¹dów; 2. treci merytoryczne oraz formu³a szkolenia s¹ uniwersalne i jednolite w skali ca³ej Europy; 3. wzorzec szkoleñ zosta³ wypracowany przez program Komisji Europejskiej ETPOD; 4. szkolenie zosta³o uznane przez Komisjê Europejsk¹ w Komunikacie Komisji jako szkolenie s³u¿¹ce realizacji Planu dzia³añ dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania narz¹dów (2009-2015): zacienianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi (Dzia³anie priorytetowe 4: Poprawa wiedzy i umiejêtnoci komunikacyjnych pracowników ochrony zdrowia. Cel 3: Zwiêkszenie wiadomoci w zakresie dawstwa, Wyzwanie 1: Zwiêkszenie dostêpnoci narz¹dów) [3]; 5. szkolenie jest realizowane ze rodków publicznych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej i jest polskim wk³adem w realizacjê planu dzia³añ zawartych w Komunikacie Komisji; 6. treæ szkolenia jest zaakceptowana przez dyrekcjê Poltransplantu i Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek; 7. treæ szkolenia jest dostêpna dla s³uchaczy tak¿e w formie drukowanej (tematyczne materia³y szkoleniowe otrzymuje ka¿dy uczestnik spotkania); 8. szkolenia prowadzone s¹ przez uznanych specjalistów z orodków transplantacyjnych z ca³ego kraju; 9. szkolenia s¹ w pierwszej kolejnoci organizowane w szpitalach, w których Poltransplant zatrudnia koordynatorów i gdzie potencja³ dawstwa nie jest w pe³ni wykorzystany i wzmacniaj¹ pozycjê i stanowisko szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów; 10. szkolenia s¹ prowadzone dla ca³ego personelu szpitalnego, a nie tylko dla osób bezporednio odpowiedzialnych za rekrutacjê zmar³ych dawców; 11. s¹ kolejnym elementem (poza zatrudnieniem koordynatora, monitorowaniem potencja³u dawstwa w szpitalach i wprowadzaniem szpitalnych systemów jakoci w zakresie dawstwa) s³u¿¹cym wprowadzeniu i prowadzeniu szpitalnych programów dawstwa narz¹dów od zmar³ych; 12. jakoæ prowadzonych wyk³adów jest weryfikowana ankiet¹; 13. skutecznoæ szkoleñ daje siê zobiektywizowaæ. 118 W Polsce do koñca grudnia 2013 r., dziêki rodkom finansowym pozyskanym z Ministerstwa Zdrowia przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej w ramach Wieloletniego Programu na lata 2011-2020 pn. Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej (w 2010 r. rodki pochodzi³y z ministerialnego programu Polgraft) przeprowadzono ³¹cznie 30 szkoleñ na zasadach ETPOD w 31 szpitalach z potencja³em donacyjnym (ryc. 1). W 2010 roku szkolenie zosta³o przeprowadzone w Nowym Targu, w 2012 r. w Jale, £om¿y, Mielcu, Nowym S¹czu, Przemylu (2 szpitale) i Pu³awach. W 2013 r. zrealizowano 23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw, Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg, Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec wiêtokrzyski, P³oñsk, Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk, Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa, Wroc³aw, Zielona Góra [4]. Szczegó³owy spis szpitali, w których przeprowadzono szkolenia znajduje siê w tabeli 1. Ryc. 1. Lokalizacja szkoleñ ETPOD w latach 20102013 Tabela 1. Szpitale, w których przeprowadzono szkolenia ETPOD w latach 20102013 Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Szpital Data Podhalañski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw³a II w Nowym Targu Szpital Specjalistyczny w Jale Szpital Specjalistyczny im. J. niadeckiego w Nowym S¹czu Szpital Wojewódzki im. w. Ojca Pio w Przemylu 114 Szpital Wojskowy w Przemylu Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej w Pu³awach Szpital Wojewódzki im. Kard. Stefana Wyszyñskiego w £om¿y Szpital Powiatowy im. E. Biernackiego w Mielcu Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Legnicy Wojewódzki Szpital Zespolony w Lesznie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. w. Barbary Centrum Urazowe w Sosnowcu Dolnol¹ski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka we Wroc³awiu 01.06.2010 17.01.2012 19.01.2012 27.01.2012 31.01.2012 08.02.2012 20.09.2012 29.01.2013 30.01.2013 01.02.2013 11.02.2013 119 Tabela 1 (cd) Lp. Szpital Data 12 13 14 Szpital Powiatowy Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Ostrowcu wiêtokrzyskim Specjalistyczny Szpital im. Dr A. Soko³owskiego w Wa³brzychu Samodzielny Publiczny Zespó³ Zak³adów Opieki Zdrowotnej im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego w P³oñsku Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach 107 Szpital Wojskowy z Przychodni¹ SPZOZ w Wa³czu Szpital Wojewódzki im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Wojewódzki Szpital Zespolony w Koninie Mazowiecki Szpital Wojewódzki w Siedlcach Sp. z o.o. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Bia³ej Podlaskiej Szpital im. dr Wojciecha Oczko w Przasnyszu Regionalny Szpital w Ko³obrzegu Wojewódzki Szpital Zespolony im. L. Perzyny w Kaliszu Wojewódzki Szpital Podkarpacki im. Jana Paw³a II w Kronie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Janusza Korczaka w S³upsku Szpital im. Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Sieradzu Szpital Powiatowy im. Ludwika B³a¿ka w Inowroc³awiu Zespó³ Opieki Zdrowotnej w K³odzku Wojewódzki Szpital im. Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej w Tarnobrzegu 21.02.2013 22.02.2013 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 29.10.2013 13.11.2013 20.11.2013 02.12.2013 04.12.2013 05.12.2013 05.12.2013 06.12.2013 06.12.2013 09.12.2013 10.12.2013 11.12.2013 12.12.2013 13.12.2013 17.12.2013 18.12.2013 18.12.2013 Kadrê dydaktyczn¹ dotychczasowych szkoleñ stanowi³o 32 dowiadczonych lekarzy, pielêgniarek i psychologów praktykuj¹cych w orodkach pobieraj¹cych i przeszczepiaj¹cych narz¹dy. Przygotowanie ka¿dego szkolenia wymaga³o bezporednich uzgodnieñ z Dyrekcj¹ szpitala, poniewa¿ zgodnie z za³o¿eniem szkolenia, znaczna czêæ personelu szpitala musia³a byæ zwolniona z bie¿¹cych obowi¹zków na czas szkolenia. W ka¿dym szkoleniu uczestniczy³o ok. 100 osób. Bie¿¹ca ocena jakoci szkoleñ przez uczestników by³a pozytywna. W zdecydowanej wiêkszoci szpitali widoczne by³o zaanga¿owanie w organizacjê i przeprowadzenie szkolenia nie tylko ze strony koordynatora, ale tak¿e ze strony dyrekcji szpitali. Równie¿ wyk³adowcy aprobuj¹co opiniowali przeprowadzane szkolenia w zakresie zainteresowania pracowników szpitali i zgodnie uznali, ¿e jest to bardzo wartociowa forma szkolenia z punktu widzenia budowania przychylnego nastawienia pracowników szpitali do pobierania narz¹dów od osób zmar³ych. W 17 szkoleniach przeprowadzonych w ostatnim kwartale wziê³o udzia³ ³¹cznie 1675 osób, w ostatnich 13 szkoleniach 1283 s³uchaczy, w tym 410 lekarzy i 873 przedstawicieli innego personelu medycznego. Podsumowania ankiet oceniaj¹cych szkolenie przez ich uczestników wskazuj¹, ¿e treæ oraz forma szkoleñ s¹ oceniane dobrze i bardzo dobrze. Analizie poddano opinie z 13 szkoleñ zrealizowanych w 2013 r., z których zwrotnie otrzymano kwestionariusze ocen (w skali Likerta: 1 s³aby, 5 wybitny). Wyniki wykaza³y, ¿e ponad po³owa oceniaj¹cych (58 %) przyzna³a kursom najwy¿sz¹ liczbê punktów, by³o 39 % ocen bardzo dobrych i 3 % dobrych. Celem oszacowania efektywnoci szkoleñ przeprowadzonych w 31 szpitalach policzono i porównano wybrane wskaniki dawstwa przed szkoleniami i w równie d³ugim okresie (rednio 10 miesiêcy) po przeprowadzeniu szkoleñ. Pozyskane wyniki pokaza³y, ¿e po szkoleniu: liczba zg³oszonych potencjalnych dawców wzros³a o 17 %; liczba rzeczywistych dawców wzros³a o 2 %; liczba wykorzystanych narz¹dów wzros³a o 15 %; 120 liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego rzeczywistego dawcy wzros³a o 12 % sprzeciwów (najczêciej rodzin) na pobranie narz¹dów wzros³a blisko 3-krotnie. Szczegó³y dotycz¹ce zmiany wskaników dawstwa w okresie przed i po przeprowadzeniu szkolenia ETPOD zestawiono w tabeli 2. Tabela 2. Wskaniki dawstwa narz¹dów przed szkoleniami i w równie d³ugim okresie (rednio 10 miesiêcy) po przeprowadzeniu szkoleñ dla 31 szpitali. wskanik liczba zg³oszonych potencjalnych dawców liczba rzeczywistych dawców liczba wykorzystanych narz¹dów liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego dawcy liczba i odsetek sprzeciwów na pobranie przed szkoleniami po szkoleniach zmiana (%) 58 49 124 2,53 4 6,9 % 68 50 142 2,84 11 16,2 % + 17 +2 + 15 + 12 + 235 Celem obiektywizacji wyników pochodz¹cych ze szpitali, gdzie mia³o miejsce szkolenie policzono te same wskaniki we wszystkich szpitalach, gdzie s¹ zatrudnieni koordynatorzy (niezale¿nie, czy by³y w nich szkolenia, czy nie) i porównano je w równie d³ugich 10-miesiêcznych okresach (czerwiec 2012 marzec 2013 vs kwiecieñ 2013 styczeñ 2014) tabela 3. Tabela 3. Wskaniki dawstwa narz¹dów w równie d³ugich okresach, dane dla Polski wskanik liczba zg³oszonych potencjalnych dawców liczba rzeczywistych dawców liczba wykorzystanych narz¹dów liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego dawcy liczba i odsetek sprzeciwów na pobranie VI 2012 III 2013 IV 2013 I 2014 zmiana (150 szpitali) (145 szpitali) (%) 650 498 1305 2,62 76 11,69% 681 526 1392 2,64 75 11,01% +4,76 +5,62 +6,66 +0,76 0,68 Analiza zmian wskaników dawstwa w szpitalach, gdzie odby³y siê szkolenia ETPOD na tle kierunku zmian tych wskaników w pe³nej grupie szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów pobierania narz¹dów pozwala stwierdziæ, ¿e: 1. Globalnie w skali kraju wszystkie wskaniki dawstwa ulegaj¹ znacznej poprawie nawet w krótkim czasie poddanym analizie, tj. 10 miesiêcy. 2. W szpitalach, wybranych dla przeprowadzenia ETPOD (szpitale z du¿ym, ale dotychczas niewykorzystanym potencja³em dawstwa) wiêkszoæ wskaników po przeprowadzeniu szkolenia tak¿e ulega polepszeniu za wyj¹tkiem odsetka sprzeciwów rodzin na pobranie, który w tych szpitalach wzrós³ niemal 3-krotnie). 3. Wiêkszy ni¿ w pozosta³ych szpitalach wzrost liczby potencjalnych dawców (wskanik identyfikacji mo¿liwoci pobrania) nie prowadzi do równie du¿ego wzrostu liczby dawców rzeczywistych, co da siê wyt³umaczyæ wyranie wysok¹ liczb¹ sprzeciwów na pobranie w szpitalach, gdzie przeprowadzono szkolenia ETPOD. Zjawisko to znamionuje, ¿e szpitale objête szkoleniem: efektywnie w³¹czy³y siê do programu identyfikacji potencjalnych dawców i zaczê³y dyskontowaæ znacznie lepiej ni¿ przed szkoleniami potencja³ dawstwa (du¿a efektywnoæ modu³u szkoleniowego Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy narz¹dów) zgodnie z dotychczasowymi polskimi dowiadczeniami, szpitale, które uruchamiaj¹ program pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych najwiêksz¹ przeszkodê upatruj¹ w autoryzacji pobrania poprzez rozmowê z bliskimi potencjalnego dawcy (du¿a rola modu³u: Rozmowa z rodzin¹ na temat pobrania narz¹dów). 121 4. Wyranie korzystna zmiana liczby wykorzystanych narz¹dów od jednego dawcy to tak¿e zjawisko charakterystyczne dla szpitali, gdzie program identyfikacji zmar³ych dawców jest na pocz¹tkowych etapach, co miêdzy innymi da siê wyt³umaczyæ wartoci¹ dydaktyczn¹ modu³u szkoleniowego Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów. Zamiarem Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej oraz Poltransplantu jest przeprowadzenie szkolenia ETPOD Podstawy Dawstwa Narz¹dów w ka¿dym szpitalu z potencja³em dawstwa w Polsce. Nale¿y dodaæ, ¿e szkolenia ETPOD s¹ zalecanym narzêdziem przez inny program Komisji Europejskiej ODEQUS (Organ Donation European Quality System) do budowy szpitalnych systemów jakoci w obszarze dawstwa narz¹dów od zmar³ych. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Aleksandra Woderska, Klinika Transplantologii i Chirurgii Ogólnej, Szpitalu Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Marta Wysocka, Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej Teresa Danek, Poltransplant Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego Transplantacyjnego, WUM. Autorzy sk³adaj¹ podziêkowania oraz gratulacje wszystkim Osobom zaanga¿owanym w realizacjê szkoleñ ETPOD i zachêcaj¹ do dalszej wspó³pracy. Pimiennictwo 1. http://www.etpod-dissemination.eu/Account/Results 2. Woderska A, Czerwiñski J, Michalak G, Arszyñska-£opatka D, Romatowska E, Skrzypek-Mikulska A, Gaszyñski T, G³owacki M, Neumann M, Edyko P, Winiewski T, Ma³ecki Z, Siedlecki Z, Atinga AA, Rakasz £., Chmura A., Wa³aszewski J: ETPOD (European Training Program on Organ Donation), Poltransplant Biuletyn Informacyjny nr 1 (17), marzec 2009, 80-82 3. http://www.etpod-dissemination.eu/Account/EtpodDissemination 4. http://www.poltransplant.org.pl/szkolenie_etpod.html 122 Dzia³ania edukacyjne i identyfikacja mo¿liwoci pobrania narz¹dów w Ma³opolsce W dniu 22 wrzenia 2009 roku przedstawiciele rodowiska medycznego oraz w³adz samorz¹dowych i rz¹dowych w Ma³opolsce podpisali list intencyjny Partnerstwa dla Transplantacji, formuj¹cy szerok¹ koalicjê podmiotów wspieraj¹cych rozwój medycyny transplantacyjnej w regionie. Zgodnie z za³o¿eniami dokumentu, celem wspó³pracy jest wzrost liczby przeszczepów narz¹dów pobieranych od osób zmar³ych oraz rozwój programu przeszczepiania nerek od dawców rodzinnych w Ma³opolsce. W ramach realizacji za³o¿eñ Partnerstwa dla Transplantacji, wspó³pracy ze Stowarzyszeniem Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz dziêki wsparciu Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej by³o mo¿liwe podjêcie dzia³añ edukacyjnych adresowanych do personelu medycznego i spo³eczeñstwa województwa ma³opolskiego. W latach 20082013 zrealizowano 75 ró¿nego typu szkoleñ adresowanych do personelu medycznego, uczniów, nauczycieli i spo³eczeñstwa (Tabela 1). Tabela 1. Dzia³ania edukacyjne zrealizowane w woj. ma³opolskim w latach 20082013. Dzia³anie Spotkanie szkoleniowe dla lekarzy (poziom ogólny) Spotkanie Dyrektorów Szpitali w Urzêdzie Marsza³kowskim Lekcje w szko³ach ponadgimnazjalnych Konferencja Etyczne aspekty transplantacji Konferencje w Centrach Doskonalenia Nauczycieli Szkolenia typu ETPOD Konferencja dla pielêgniarek Konferencje dla spo³eczeñstwa 2008 2009 1 1 2010 2011 2 2 2012 2013 Razem 1 1 8 1 2 3 39 1 10 10 5 4 7 1 1 3 2 1 7 1 1 1 2 7 5 1 1 13 2 3 Pocz¹wszy od roku 2008, kiedy wskanik liczby zmar³ych dawców rzeczywistych wyniós³ 0,6/mln mieszkañców odnotowano stopniowy wzrost tego wskanika do 11,5 w roku 2012. W latach 20082013 pobranie narz¹dów mia³o miejsce w 18 szpitalach, co stanowi 67% wszystkich szpitali z potencja³em dawstwa w województwie ma³opolskim (27 szpitali), Tabela 2. 123 Tabela 2 Aktywnoæ szpitali Ma³opolski w latach 20082013 w zakresie pozyskiwania narz¹dow do przeszczepienia od zmar³ych dawców. LP Nazwa szpitala 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Szpital Uniwersytecki w Krakowie Szpital Powiatowy w Chrzanowie Szpital Specjalistyczny im. S. ¯eromskiego Szpital MSWiA w Krakowie ZOZ Sucha Beskidzka Szpital w. £ukasza w Tarnowie SPZOZ w Krynicy Szpital Powiatowy w Limanowej 5 Wojskowy Szpital Kliniczny SPZOZ Brzesko Szpital w D¹browie Tarnowskiej Szpital Specjalistyczny im. L. Rydygiera Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie ZZOZ w Owiêcimiu Szpital w Miechowie Szpital Miejski Specj. im. G. Narutowicza w Krakowie Szpital w. Rafa³a w Krakowie Szpital Gorlice Razem Szkolenie Koordynator Liczba rzeczywistych zmar³ych dawców narz¹dów 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Nie Tak (2) Nie Tak 1 1 Tak Tak 1 1 Tak Tak Tak Tak 1 Nie Tak 1 Nie Nie 1 Nie 3 4 1 1 1 8 10 2 1 1 1 1 2 7 2 7 3 Tak 1 2 1 Tak Tak 2 4 8 Tak Tak 1 Nie Tak 1 Tak 2x Nie Nie Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak 1 Tak Tak 1 Tak Tak 1 6 2 1 1 5 6 6 1 2 1 1 1 2 5 12 26 38 35 Dotychczasowe dowiadczenie wskazuje na koniecznoæ kontynuowania szkoleñ (np. typu ETPOD) w szpitalach oraz na poziomie ogólnym województwa, jak równie¿ zaanga¿owanie koordynatorów szpitalnych w zakresie analizy potencja³u dawstwa i przyczyn jego niepe³nego wykorzystania. Irena Milaniak, Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego 124 Zasady zwrotu kosztów za chybione wyjazdy do pobrania narz¹dów Podstawê prawn¹ zwrotu kosztów dokonywanych przez Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant jak i NFZ stanowi znowelizowany art. 3 ustawy z dnia 1 lipca 2005 o pobieraniu, przechowywaniu, i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. nr 169, poz. 1411, oraz z 2009 r. nr 141, poz. 1149) oraz rozporz¹dzenie MZ z dnia 19 padziernika 2012 roku zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie szczegó³owego sposobu ustalania kosztów czynnoci zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, sterylizacj¹ i dystrybucj¹ komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. z 2012 r. nr 1215). Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant dokonuje zarówno refundacji poniesionych kosztów dla podmiotów leczniczych w których dosz³o do pobrania narz¹dów od dawcy (od 1.01.2010 r.), jak równie¿ na podstawie rozporz¹dzenia MZ z dnia 19 padziernika 2012 r. (od 1.01.2013 r. data wejcia w ¿ycie nowego rozporz¹dzenia) zwrotu kosztów wys³ania zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego przez zespo³y transplantacyjne do pobrania narz¹dów, gdy narz¹d nie zosta³ pobrany z przyczyn obiektywnych, jak równie¿ kosztów gdy narz¹d zostanie pobrany, a nastêpnie z przyczyn obiektywnych zdyskwalifikowany. W rozporz¹dzeniu MZ z dnia 19 padziernika 2012 roku zmieniaj¹cym rozporz¹dzenie w sprawie szczegó³owego sposobu ustalania kosztów w za³¹czniku nr 2 dodano tabelê E, która reguluje zakres zwrotu przys³uguj¹cy zespo³om przeszczepowym jak i stawki w/w zwrotu. E. Koszty pobrania narz¹du lub narz¹dów zwi¹zane z czynnociami podmiotu leczniczego, który pobra³ narz¹d lub narz¹dy albo wys³a³ zespó³ lekarsko-pielêgniarski do ich pobrania. Lp. Rodzaj czynnoci wykonywanych przez podmiot leczniczy dokonuj¹cy pobrania narz¹du lub narz¹dów albo który wys³a³ zespó³ lekarsko-pielêgniarski do ich pobrania 1. Organizacja zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego do pobrania 2. Transport zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego z pobranym narz¹dem lub narz¹dami, zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego albo narz¹du lub narz¹dów 3. Ubezpieczenie i wynagrodzenie zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego 4. Produkty lecznicze, wyroby medyczne i materia³y niezbêdne do pobrania narz¹du lub narz¹dów i ich zabezpieczenia na okres transportu* 5. Badania specjalistyczne kwalifikuj¹ce narz¹d lub narz¹dy po pobraniu do przeszczepienia wykonane w podmiocie leczniczym, w którym ma byæ dokonane przeszczepienie (biopsja, ocena histopatologiczna, dodatkowe badania specjalistyczne itp.)** Razem Koszty osobowe (w z³otych) Koszty materia³owe (w z³otych) 50 50 1 000 1 500 2 000 300 300 1 850 3 350 * nalicza siê, gdy zastosowano ** wykonywane wyj¹tkowo, gdy wyniki badañ wykonanych w podmiocie leczniczym, w którym pobrano narz¹d lub narz¹dy, nie pozwalaj¹ jednoznacznie na zakwalifikowanie narz¹du lub narz¹dów do przeszczepienia Kwota zwrotu 2600 PLN jest sum¹ pól z tab. E pkt. 1, 2, 3 w/w rozporz¹dzenia, które stanowi¹ sumê zarówno kosztów osobowych jak i materia³owych rozlicza siê gdy zaistnia³a taka sytuacja. Takie rozliczenie kosztów stosuje siê w przypadku gdy Poltransplant zg³aszaj¹c potencjalnego dawcê do zespo³u przeszczepowego który zaakceptowa³ dawcê do pobrania, a np. ródoperacyjnie chirurg pobieraj¹cy zdyskwalifikowa³ narz¹d od pobrania tzw. chybiony wyjazd ekipy pobieraj¹cej. W sytuacji gdyby np. w¹troba zostanie pobrana, a nastêpnie zdyskwalifikowana z przyczyn obiektywnych wówczas dolicza siê zgodnie z w/w rozporz¹dzeniem kwotê z pkt. 4 czyli 2000 PLN kosztów materia³owych zwrot za produkty lecznicze, wyroby medyczne niezbêdne do pobrania narz¹du i do zabezpieczenia narz¹du na czas transportu, a jeli zosta³y by wykonane badania specjalistyczne kwalifikuj¹ce narz¹d lub narz¹dy po pobraniu do przeszczepienia wykonane w podmiocie leczniczym, w którym ma byæ 125 dokonane przeszczepienie (biopsja, ocena histopatologiczna, dodatkowe badania specjalistyczne itp.), wówczas dolicza siê 600 PLN (suma kosztów osobowych jak i materia³owych pkt. 5). Zwrotu kosztów poniesionych przez zespó³ transplantacyjny opisanych szczegó³owo powy¿ej dokonuje siê zgodnie z rozporz¹dzeniem poprzez wystawienie faktury podmiotowi leczniczemu w którym dokonano pobrania do³¹czaj¹c uzasadnienie i specyfikacjê kosztów zgodn¹ z w/w rozporz¹dzeniem, a nastêpnie podmiot leczniczy który zg³osi³ dawcê wystawia fakturê rozliczaj¹c siê z NFZ (nerki, trzustka), lub Poltransplantem (w¹troba, serce, p³uca). Podzia³ zakresu zwrotu kosztów wymienionych w tabeli E w/w rozporz¹dzenia pomiêdzy p³atnikami jest analogiczny jak przy procedurach przeszczepowych jak i przy refundacji kosztów dla szpitali zg³aszaj¹cych dawcê. rodki na ten cel pochodz¹ z bud¿etu pañstwa. Po uzyskaniu rodków od p³atnika szpital zg³aszaj¹cy dawcê przekazuje uzyskane rodki zespo³owi transplantacyjnemu. Poni¿ej przedstawiono fragment w/w rozporz¹dzenia reguluj¹cego ten zakres rozliczania. ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ZDROWIA1) z dnia 19 padziernika 2012 r. zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie szczegó³owego sposobu ustalania kosztów czynnoci zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, sterylizacj¹ i dystrybucj¹ komórek, tkanek i narz¹dów § 14. 1. W przypadku koniecznoci odst¹pienia od pobrania narz¹du lub narz¹dów od dawcy, u którego stwierdzono zgon wskutek mierci mózgu lub nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia, z powodów obiektywnych, takich jak w szczególnoci nieprawid³owe wyniki badañ dodatkowych, w tym badania histopatologicznego i markerów nowotworowych, lub wady anatomiczne, koszty czynnoci: 1) zwi¹zanych z pobieraniem narz¹du lub narz¹dów, wykonanych do momentu odst¹pienia od pobrania, s¹ ustalane w sposób okrelony w § 1-7; 2) okrelonych w § 7 s¹ kosztami podmiotu leczniczego, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 11 lit. a ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów. 2. W przypadku koniecznoci odst¹pienia od przeszczepienia pobranego narz¹du lub narz¹dów z powodów obiektywnych, takich jak w szczególnoci wykryta choroba nowotworowa, nieprawid³owe wyniki badañ dodatkowych, w tym badania histopatologicznego i markerów nowotworowych, lub zbyt d³ugi czas niedokrwienia narz¹du po pobraniu, koszty czynnoci: 1) zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem i dystrybucj¹ narz¹du lub narz¹dów, wykonanych do momentu odst¹pienia od przeszczepienia, s¹ ustalane w sposób okrelony w § 17 i 13; 2) okrelonych w § 7 s¹ kosztami podmiotu leczniczego, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt. 11 lit. a ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów. W ustawie art. 3 ust. 3 pkt. 11 lit. a oznacza podmiot leczniczy w którym pobrano narz¹d lub narz¹dy. W uzasadnieniu do rozporz¹dzenia MZ z dnia 19 padziernika 2012 roku w sprawie szczegó³owego sposobu ustalania kosztów czynnoci zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, sterylizacj¹ i dystrybucj¹ komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. z 2012 r. nr 1215) czytamy m. in.: Koszty zabiegu pobrania narz¹dów z uwzglêdnieniem kosztów ponoszonych przez podmiot leczniczy, do momentu odst¹pienia od pobrania komórek, tkanek i narz¹dów z powodów obiektywnych oraz gdy nie dosz³o do ich przeszczepienia z powodów obiektywnych s¹ kosztami podmiotu leczniczego. W zwi¹zku z tym podmiot leczniczy, który odst¹pi³ od pobrania narz¹dów lub dokona³ pobrania, ale odst¹piono od przeszczepienia z powodów obiektywnych obci¹¿a kosztami szpital dawcy a ten wystêpuje do Narodowego Funduszu Zdrowia lub Poltransplantu o refundacjê poniesionych kosztów. Powy¿sze uregulowanie bêdzie siê wi¹za³o z koniecznoci¹ wprowadzenia przez NFZ dodatkowych produktów rozliczeniowych obok istniej¹cej diagnostyki bez pobrania oraz diagnostyki z pobraniem narz¹du, które pozwol¹ na rozliczenie kosztów czynnoci w przypadku wyjazdu ekipy pobieraj¹cej gdy nie dojdzie do pobrania narz¹du lub narz¹dów oraz gdy dojdzie do pobrania narz¹du/narz¹dów, które nie zostan¹ przeszczepione. Z rozporz¹dzenia i uzasadnienia MZ do rozporz¹dzenia wynika jednoznacznie sposób dokonywania zwrotu dla zespo³ów transplantacyjnych. Teresa Danek, Poltransplant 126 Szpitalny system jakoci pobierania narz¹dów do przeszczepienia od zmar³ych ze stwierdzonym nieodwracalnym zatrzymaniem kr¹¿enie W Polsce pobranie narz¹dów do przeszczepienia ze zw³ok jest mo¿liwe po stwierdzeniu trwa³ego, nieodwracalnego ustania czynnoci mózgu (mierci mózgu), lub po stwierdzeniu zgonu wskutek nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia. Pierwszy sposób stwierdzenia mierci dawcy jest obecnie stosowany, jako jedyny. Choæ regulacje prawne w zakresie pobierania narz¹dów od dawców po zatrzymaniu kr¹¿enia (z niebij¹cym sercem) zosta³y wprowadzone ju¿ w 2009 r., tego rodzaju pobrañ dotychczas w Polsce nie by³o, a potencja³ dawstwa narz¹dów od takich dawców nie jest obecnie wykorzystany w ogóle. Jedn¹ z przyczyn jest brak szpitalnych systemów jakoci w tym zakresie, daj¹cych szczegó³owy opis zadañ, miejsca i sposobu ich realizacji. Opracowanie i zastosowanie w praktyce takiego systemu jakoci wymaga w pierwszej kolejnoci retrospektywnej oceny potencja³u dawstwa narz¹dów od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia w szpitalu, potem przeprowadzenia symulacji rekrutacji zmar³ego dawcy oraz samego pobrania (metoda eksperymentu naturalnego) i ostatecznie stworzenia szpitalnego systemu w tym zakresie oraz wprowadzenia go w ¿ycie decyzj¹ dyrektora podmiotu leczniczego. Ocena potencja³u dawstwa od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia powinna byæ oparta o analizê dokumentacji medycznej osób zmar³ych w oddzia³ach kluczowych dla pobierania narz¹dów od zmar³ych po zatrzymaniu kr¹¿enia (np. w szpitalnym oddziale ratunkowym, oddziale neurotraumatologii, oddziale intensywnej terapii, pracowniach hemodynamicznych), u których prowadzono nieskuteczn¹ resuscytacjê. W oparciu o zgromadzone informacje o zmar³ych nale¿y oszacowaæ liczbê prawdopodobnych i potencjalnych dawców zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia w oparciu o nazewnictwo zawarte w critical pathway for organ donation (Transplant Int 2011; 24: 373-8). Równolegle i kieruj¹c siê wnioskami p³yn¹cymi z powy¿szej analizy nale¿y budowaæ szpitalny system jakoci pobierania narz¹dów od zmar³ych wskutek nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia pod postaci¹ spisanych procedur postêpowania, który bêdzie obejmowa³ wszystkie obszary dawstwa (identyfikacjê potencjalnego dawcy, rozpoznanie mierci wskutek nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia, kwalifikacjê dawcy, autoryzacjê pobrania, przygotowanie dawcy do pobrania, pobrania narz¹dów). Procedury jakoci winny w klasyczny sposób zawieraæ opis procesu, osoby odpowiedzialne za jego realizacjê, planowanie realizacji zadañ w czasie, miejsce i sposób realizacji zadania. Tak przygotowana wersja wstêpna (pilota¿owa) procedur wymaga weryfikacji poprzez kilkukrotne symulacje rekrutacji zmar³ego dawcy, które powinny byæ dobrze opisane i przeanalizowanie, by na tej podstawie ostatecznie powsta³a finalna wersja szpitalnej procedury. Ostateczna wersja procedury, przed wejciem w ¿ycie powinna byæ uzgodniona ze szpitalnym zespo³em ds. jakoci celem harmonizacji z innymi szpitalnymi procedurami oraz zaakceptowana przez dyrektora szpitala. Wprowadzenie w polskich szpitalach systemów jakoci, procedur, algorytmów postêpowania w zakresie dawstwa narz¹dów po nieodwracalnym zatrzymaniu kr¹¿enia to istotny sposób rozwi¹zywania wci¹¿ najwa¿niejszego problemu medycyny transplantacyjnej, czyli niedoboru narz¹dów do przeszczepienia. Pobrania narz¹dów od dawców z niebij¹cym sercem pozwoli³y zwiêkszyæ liczbê pobrañ o 2030% w Wielkiej Brytanii, Holandii i Belgii. £ukasz Szemis, Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 127 Resolution CM/Res(2013)56 on the development and optimization of live kidney donation programmes (Adopted by the Committee of Ministers on 11 December 2013 at the 1187th meeting of the Ministers Deputies) The Committee of Ministers, in its composition restricted to the representatives of States Parties to the Convention on the Elaboration of the European Pharmacopoeia.1 Considering that the aim of the Council of Europe is to achieve greater unity between its member States and that this aim may be pursued, inter alia, by the adoption of common action in the health field; Having regard to the Convention on Human Rights and Biomedicine (ETS No. 164) and in particular to Articles 19 and 20 thereof; Taking into account Resolution Res(78)29 on the harmonization of legislation of member States related to removal, grafting and transplantation of human substances, in particular Chapter II Removals, graftings and transplantation of substances from living donors, and the final declaration of the 3rd Conference of European Health Ministers (Paris, 1617 November 1987); Having regard to the Additional Protocol to the Convention on Human Rights and Biomedicine concerning the Transplantation of Organs and Tissues of Human Origin (ETS No. 186), January 2002; Recalling the Explanatory Report thereof in particular Chapter III Organ and tissue removal from living persons, Article 9 General rule, and its addendum, which states that the availability of organs is taken into account in several countries not on a purely individual level but in relation to the system as a whole.[...] Therefore, transplantation of organs removed from deceased persons and transplantation of organs removed from living donors, provided the conditions for ensuring protection of living donors are met, are not to be opposed and rather fulfil a therapeutic need. Having regard to the Convention on Action against Trafficking in Human Beings (CETS No. 197); Recalling its Recommendation Rec(2001)5 on management of organ transplant waiting lists and waiting times; Recalling its Recommendation Rec(2004)7 on organ trafficking; Recalling its Resolution CM/Res(2008)6 on transplantation of kidneys from living donors who are not genetically related to the recipient and in particular the principles and measures laid down in its Appendix; Recalling Directive 2010/53/EU of the European Parliament and of the Council on standards of quality and safety of human organs intended for transplantation; Considering the large deficit of kidneys for transplantation compared to demand at present and in the foreseeable future, even after developing deceased donation to its maximum therapeutic potential; Considering that kidney transplantation from live organ donors provides excellent post-transplant outcomes with better graft and patient survival than that described for recipients of kidneys from deceased organ donors; Considering that live kidney donation is a safe procedure, if performed according to recognized international standards, in terms of donor evaluation, selection and donor care; Considering that the authorization for transplantation of a kidney donated by a live donor, whether or not genetically related to the recipient, is a matter to be regulated by the national laws of individual States; Recommends to the governments of States Parties to the Convention: i. to develop and optimize programmes for kidney donation from live donors based on recognized ethical and professional standards as a better way to pursue self-sufficiency in transplantation; ii. to ensure that patients with end-stage renal disease (and their relatives) are provided with information on all available renal replacement therapies, including kidney transplantation from live donors. Such information should be provided pre-emptively, i.e. before the patient is being treated with dialysis; 128 iii. to promote educational activities and professional training on live donor evaluation and selection, donor surgery and care and follow-up of live kidney donors; iv. once the option of live kidney transplantation has been implemented, to consider more extensive use of live kidney donors through the removal of technical barriers, e.g. ABO incompatibility or positive cross-matching between prospective donors and recipients, in an attempt to cover the true need for renal transplantation and, as such, to improve quality of life and life expectancy of patients; v. to take the necessary steps to ensure that live donors have been given appropriate information as to the purpose and nature of the organ removal, as well as its consequences and risks. Donors should also be informed of the rights and safeguards prescribed by law for their protection; in particular, the right to have access to independent advice on such risks by a health professional with appropriate experience and who is not involved in the specific donors organ removal or subsequent follow-up; vi. to ensure that live donors have given free, informed and specific consent either in written form or before an official body. Donors may freely withdraw consent at any time; vii. to take measures to ensure that no pressure is exerted on live donors, in particular on vulnerable groups such as persons deprived of their liberty, to make a decision; viii. to ensure that live donors are properly screened to identify any physical or psycho-social contraindication. Organ removal should not be carried out if there is a foreseeable substantial risk to the life or health of the donor; ix. to avoid putting living renal donors at unnecessary risk perioperatively and post-donation by taking the necessary measures to ensure their appropriate long-term follow-up after the donation procedure; x. to ensure that the use of donated organs does not, as such, give rise to financial gain or comparable advantages. This does not preclude donors from being reimbursed for loss of income and for the expenses incurred because of donation, through a transparent and official procedure; xi. to develop and maintain a national registry where information on both genetically and non-genetically related live kidney donors and the outcomes after donation, including major donation-related complications in the short-, mid- and long-term, are appropriately recorded; xii. to ensure that, when establishing programmes for donation of organs from non-genetically related living donors, there shall be appropriate legal and administrative frameworks to prevent any act giving rise to trafficking in human beings and organs. This resolution is supplemented by an Explanatory Memorandum (document CM(2013)145 add). 1 States concerned: Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Montenegro, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Serbia, Slovak Republic, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, the former Yugoslav Republic of Macedonia, Turkey, Ukraine and United Kingdom. 129 Resolution CM/Res(2013)55 on establishing procedures for the collection and dissemination of data on transplantation activities outside a domestic transplantation system1 (Adopted by the Committee of Ministers on 11 December 2013 at the 1187th meeting of the Ministers Deputies) The Committee of Ministers, in its composition restricted to the representatives of the States Parties to the Convention on the Elaboration of a European Pharmacopoeia (ETS No. 50),2 Considering that the aim of the Council of Europe is to achieve greater unity between its member States and that this aim may be pursued, inter alia, by the adoption of common action in the health field; Taking into account Resolution Res(78)29 on harmonization of legislation of member States relating to removal, grafting and transplantation of human substances and the final declaration of the 3rd Conference of European Health Ministers (Paris, 1617 November 1987); Having regard to the Convention for the Protection of Human Rights and Dignity of the Human Being with regard to the Application of Biology and Medicine: Convention on Human Rights and Biomedicine (ETS No. 164) and, in particular, to Articles 19 and 20 thereof; Having regard to the Additional Protocol to the Convention on Human Rights and Biomedicine concerning the Transplantation of Organs and Tissues of Human Origin (ETS No. 186); Recalling the Committee of Ministers Recommendation Rec(2001)5 on the management of organ transplant waiting lists and waiting times; Recalling the Committee of Ministers Recommendation Rec(2004)7 on organ trafficking; Recalling the Convention for the Protection of Individuals with regard to Automatic Processing of Personal Data (ETS No. 108); Taking into account the following international studies and documents: the Declaration of Istanbul on Organ Trafficking and Transplant Tourism, adopted in 2008;3 Joint United Nations/Council of Europe Study on trafficking in organs, tissues and cells, and trafficking in human beings for the purpose of the removal of organs;4 the WHO Guiding Principles on Human Cell, Tissue and Organ Transplantation adopted by the World Health Assembly in May 2010;5 Recognizing that, in facilitating the transplantation of organs in the interest of patients in Europe, there is a need to protect individual rights and freedoms and to prevent the commercialization of parts of the human body when retrieving, exchanging and allocating organs; Considering that: there is a worldwide gap between the number of patients waiting for an organ and the number of organs available, and that this gap is increasing; there is large inequality in access to transplantation and healthcare among Council of Europe member States; national legal frameworks vary considerably with regard to transplantation activities, as do competent authorities in terms of organization, human resources and other resources; organs may cross regional or national borders as part of exchange programmes or through multinational organ-sharing organizations; Considering the fact that procurement and transplantation activities (including patient follow-up) are organized in different ways in each member State, making it difficult for some member States to collect data on illicit transplantation activities performed outside the framework of a domestic transplantation system; Acknowledging that such data on illicit transplantation activities performed outside the framework of a domestic transplantation system would enable each member State to: reinforce health safety for patients and improve protection of donors who receive payments for organs and transplanted patients; 130 improve the management of information given to patients on waiting lists; follow-up on the development of this phenomenon over time; With the aim of elaborating legislation to prevent illicit activities and to establish a strong legal framework in order to support regulated cross-border co-operation in the field of organ donation and transplantation, Recommends that the governments of States Parties to the Convention: adopt procedures and methods for the regular collection of data on patients going abroad to be transplanted with an organ retrieved as a result of illicit transplantation procedures performed outside the framework of a domestic transplantation system; designate a contact person in charge of data collection on illicit transplantation activities. This contact person should be based at the existing national transplantation body or, alternatively, at the ministry of health in those member States where a national transplantation body does not exist or is not in charge of following-up on transplantation activities; develop and implement an appropriate tool for data collection on illicit transplantation activities or use the model questionnaire or any other tool provided in the appendices of the Council of Europe Guide to the quality and safety of organs for transplantation6 in its existing version at the date of adoption of this resolution or in subsequently amended versions; ensure the contact person disseminates data-collection tools to transplantation centers; ensure the regular collection of data on illicit transplantation activities and the compilation of results; communicate the results to the Secretariat of the European Committee on Organ Transplantation (Partial Agreement) (CD-P-TO) of the Council of Europe with a view to analyzing and discussing such results within the CD-P-TO and informing member States. 1 When this resolution was adopted: in accordance with Article 10.2.c of the Rules of Procedure of the Ministers' Deputies, the Representatives of Germany and Romania reserved the right of their governments to comply with it or not. 2 Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Montenegro, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Serbia, Slovak Republic, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, the former Yugoslav Republic of Macedonia, Turkey, Ukraine and United Kingdom. 3 Adopted at the International Summit on Transplant Tourism and Organ Trafficking organised by the Transplantation Society and the International Society of Nephrology, Istanbul, Turkey, 30 April-2 May 2008. Available at http://www.edqm.eu/medias/fichiers/The_Declaration_of_Istanbul.pdf (last accessed 10/04/2013). 4 Available at www.coe.int/t/dghl/monitoring/trafficking/Docs/News/OrganTrafficking_study.pdf (last accessed 10/04/2013). 5 Available at http://www.who.int/transplantation/TxGP08-en.pdf (last accessed 10/04/2013). 6 Available at www.edqm.eu/en/EDQM-Publications-Blood-TransfusionOrgan-Transplantation-Guides-1131.html 131 Kalendarium 2014 8th International Transplant Infectious Disease Conference (TID 2014) Barcelona, 9 maja 2014 r. II Konferencja naukowo-szkoleniowa Przeszczepianie narz¹dów unaczynionych. Transplantacja nerki i trzustki. Program ¯ywy Dawca Nerki w CSK MSW w Warszawie Warszawa, 23 maja 2014 r. XVII Konferencja Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego Miko³ajki, 2931 maja 2014 r. 51st ERA-EDTA Congress (ERA-European Renal Association EDTA-European Dialysis & Transplant Association) Amsterdam, 31 maja 3 czerwca 2014 r. 2014 Joint International Congress of ILTS, ELITA & LICAGE Londyn, 47 czerwca 2014 r. 2014 World Transplant Congress San Francisco, 2631 lipca 2014 r. 8. Mistrzostwa Europy dla Osób po Transplantacji i Dializowanych Kraków, 1623 sierpnia 2014 r. 8th ELITA ELTR Meeting in collaboration with LICAGE Praga, 1819 wrzenia 2014 r. XI Sympozjum Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego Poznañ, 2627 wrzenia 2014 r. 2014 European Organ Donation Congress, 25th EDTCO Budapeszt, 25 padziernika 2014 r. 1st European Cardio Thoracic Transplant Association Meeting Budapeszt, 34 padziernika 2014 r. International Conference on LIVING DONATION High Quality Practices Barcelona, 67 listopada 2014 r. 3rd ESOT and AST Joint Meeting Madryt, 1719 padziernika 2014 r. Sympozjum Postêpy w immunosupresji w przeszczepianiu narz¹dów unaczynionych Kraków, Teatr S³owackiego, 1213 grudnia 2014 r. 132