“Rozdzial 65a Wystapienie do panstwa czlonkowskiego Unii

Source: „The reform (2003) of the Criminal Procedure”. Proceedings of the Joint Concerence
of Chairs In Criminal Procedure in Poland, Rzeszow 2003, edited by Z. Sobolewski, G.
Artymiak, Cz. P. Klak, Zakamycze, Krakow 2004
Abstract: the contribution is an attempt to cover and critically describe the draft of the
implementation of the EAW in Poland. Beyond, it discusses arguments concerning the
„constitutionality” of the surrender of the Polish citisens according to the EAW and the Polish
Constitution
Authors:
Dr Adam Górski
Mgr Andrzej Sakowicz
Katedra Prawa Karnego
Afiliation: Wydział Prawa Uniwersytet w Białymstoku
Europejski nakaz aresztowania – uwagi de lege ferenda na gruncie
nowelizacji kodeksu postępowania karnego
(The European arrest warrant: remarks de lege ferenda on the ground of the
implementing draft)
Bezpośrednim impulsem do tak rozlegle zakrojonej reformy współpracy w sprawach
karnych w obszarze europejskim były wydarzenia z 11 września 2001 roku. Jednakże
stwierdzenie, iż wyłącznie one dały początek Decyzji Ramowej1, byłoby zbytnim
uproszczeniem.
Już w traktacie amsterdamskim w 1997 r. został przewidziany początek budowy
wspólnego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, który następnie
sprecyzowano w Tampere stwierdzając, iż wzajemne uznawanie postanowień i wyroków
sądowych ma stać się „kamieniem milowym” współpracy w sprawach karnych, jak i
cywilnych. Dopiero jednak Decyzja Ramowa Rady Europejskiej z 13 czerwca 2002 r.
wprowadza do prawa europejskiego zasadę uznawalności ipso facto wszystkich decyzji
sądowych w sprawach karnych, i przyspiesza gruntowne przeobrażenia w ramach III filaru,
który to obszar przestał być wyłącznie domeną współpracy międzyrządowej. Owa zasada
stanowi zupełnie nową wartość europejskiej współpracy w sprawach karnych, decydując o
prawdopodobnym zniknięciu w przyszłości, w obszarze Unii Europejskiej, takich
instrumentów prawa karnego międzynarodowego, jak ekstradycja2 czy przekazanie ścigania.
1
Council Framework Decision of 13 June 2002 on the European Arrest Warrent and the surrender
procedures between the Member States, 2002/584/JHA.
2
Europejski system ekstradycyjny, opierający się przede wszystkim na Europejskiej konwencji
ekstradycyjnej z 1957 roku, protokole dodatkowym do tej Konwencji z 15 października 1975 roku,
drugim dodatkowym protokole z 17 marca 1978 roku oraz Europejskiej konwencji o zwalczaniu
terroryzmu ze stycznia 1977 r., nie jest w pełni skuteczny. Ponieważ bardzo liczne zastrzeżenia
państw oraz zawarowanie w nich właściwie wszystkich możliwych przeszkód ekstradycyjnych
sprawiły, iż jednocząca się Europa zaczęła poszukiwać nowych rozwiązań w usprawnieniu
europejskiej współpracy w sprawach karnych. Efektem tych wysiłków były przede wszystkim
Konwencja Unii Europejskiej o uproszczonej procedurze ekstradycyjnej z 10 marca 1995 roku oraz
Konwencja o ekstradycji pomiędzy państwami członkowskimi Unii. Obie konwencje, upraszczając co
prawda znacznie procedurę ekstradycyjną oraz czyniąc wyłom w obowiązywaniu niektórych zasad
ekstradycyjnych, nie zostały powszechnie przyjęte do porządku prawnego państw członkowskich. W
tym kontekście należy również wspomnieć o porozumieniu z Schengen, które dla ekstradycji
1
Nowa formuła współpracy w sprawach karnych jest reakcją na daleko idącą anomię z
jednej strony realiów społeczno - politycznych Unii Europejskiej, z drugiej zaś
odpowiadających im unormowań prawnych w interesującej nas materii, w „obszarze bez
granic, jakim jest Unia Europejska, gdzie istnieje wysoki stopień wzajemnego zaufania
państw, podzielających jednocześnie ideę państwa opartego na rządach prawa”3.
Implementacja e.n.a. nastręcza trudności i stała się już przyczyną burzliwej dyskusji
we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej4. Przyczyny owych trudności są
wielorakie.
Chodzi tu, więc nie tylko o formę aktu prawnego, którą przyszło wdrażać (decyzja
ramowa Rady Unii Europejskiej), ale i materię przez ową decyzję ramową regulowaną. Co do
tej ostatniej kwestii, tradycyjnym poglądem karnistycznym jest stanowisko, według którego
Unia Europejska (czy ściślej Wspólnoty Europejskie) nie posiada kompetencji do, najogólniej
rzecz biorąc, bezpośredniego stanowienia norm prawno karnych5. Rzeczywiście, omawiany
obszar jest domeną współpracy międzynarodowej nie zaś – prawa wspólnotowego sensie
ścisłym. Z drugiej zaś strony, trudno kwestionować zjawisko „europeizacji” prawa karnego,
które dokonuje się dynamicznie w obrębie III filaru i dotyczy tak materialnych, jak i
procesowych aspektów prawa karnego6. Wskazuje się na rosnący faktyczny wpływ Wspólnot
(UE) na prawo karne. Zasadniczo odmawia się UE „bezpośrednio stosowalnego” ius
puniendi, nie odmawiając pośredniego, bardzo znaczącego wpływu na prawo karne,
stwierdzając przy tym, iż proces „europeizacji” prawa karnego ulega gwałtownemu
przyspieszeniu7.
Dopiero jednak regulacja materii prawnokarnej decyzją ramową wywołała burzliwe
dyskusje, w których często odmawia się normom decyzji ramowych możliwości
kształtowania sfery prawnokarnej w sposób istotowo inny, niż czynią to instrumenty prawa
przybiera charakter pomocy technicznej. Wiąże ono współprace ekstradycyjna ze współpracą
policyjną w ramach Schengen oraz Systemem Informacji Schengen (dalej: SIS), nie wnosząc przy tym
nic nowego do procedury i zasad ekstradycyjnych. Zob. M. Płachta, Konwencja o uproszczonej
procedurze ekstradycyjnej między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Komentarz; tenże,
Konwencja w sprawie ekstradycji między państwami członkowskimi Unii Europejskiej opracowana
na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej. Komentarz, (w:) Prawo Wspólnot Europejskich a
prawo polskie, t. III: Dokumenty karne, red. E. Zielińska, Warszawa 2000, str. 23 i 71.
3
Tak Memorandum wyjaśniające do Decyzji Ramowej w sprawie Europejskiego Nakazu
Aresztowania, str. 3
4
Co do dyskusji w Polsce por. zwłaszcza A. Górski, A. Sakowicz: Europejski nakaz aresztowania.
Między skutecznością ścigania a gwarancyjną funkcją praw człowieka, Przegląd Policyjny 2002, nr 34, str. 52-70; tychże, Europejski nakaz aresztowania: nowy instrument współpracy w sprawach
karnych w Unii Europejskiej. Zarys problematyki, (w:) pod red. M. Perkowskiego: Wymiar
sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2003, str. 338-350; tychże,
Blaski i cienie wzajemnego uznawania, Rzeczpospolita z 7.01.2004 r., Nr 5; M. Płachta: Europejski
nakaz aresztowania (wydania): kłopotliwa „rewolucja” w ekstradycji, Studia Europejskiej 2002, nr 3,
str. 51-72; tegoż, To samo inaczej nazwane, Rzeczpospolita z 14.10.2003 r., Nr 240; Trafnie A.
Grzelak, F. Jasiński: Przekazanie zamiast ekstradycji, Rzeczpospolita z 4.11.2003 r., Nr 257; O.
Kędzierska, Europejski nakaz aresztowania jako alternatywa dla ekstradycji w państwach Unii
Europejskiej, (w:) pod red. W. Pływaczewski, G. Kedzierskij, P. Bogdańskiego, Unia Europejska –
wyzwania dla polskiej Policji, Szczytno 2003, str. 328-338;P. Winczorek: Europejskie aresztowanie a
polska konstytucja, Rzeczpospolita z 17.11.2003 r., Nr 267; R. Ostrihansky: Nakazać zakazane,
Rzeczpospolita z 10.11.2003 r., nr 262; J. Żuralski: Mniej kryjówek, Rzeczpospolita z 29.10.2003 r.,
Nr 253.
5
Por. E. Satzger, Europaisierung des Strafrechts, Passau 2000, str. 145.
6
Co do tego ostatniego por. zwłaszcza R. Esster: Auf dem Weg zu einem Europaischen
Strafverfahrensrecht, Berlin 2002.
7
Por. Antonio Cuerda: Besitzt die Europaische Gemeinschaft ein ius puniendi? (w:) Bausteine des
europaischen Wirtschaftsstrafrechts, Madrit Simposium für K. Tiedemann, Carl Heymans Verlag
1999, str. 377.
2
międzynarodowego. Uważa się przy tym, iż instrumenty „trzeciego Filaru” mają zasadniczo
„prawno międzynarodowy” charakter8.
Rozwikłanie tego sporu jest o tyle istotne, iż w niedługim okresie czeka nasz kraj
wysiłek legislacyjny implementacji także innych decyzji ramowych, dotyczących materii
prawnokarnej9.
Dokonując próby analizy decyzji ramowej trzeba stwierdzić, że jest ona instrumentem
specyficznym. Otóż, nie jest ona bezpośrednim instrumentem europejskiej integracji, ale nie
jest też umową międzynarodową. Tego typu instrumenty prawne niewątpliwie mogą
obejmować materie prawnokarną, po wtóre zaś: muszą być wdrożone do porządku krajowego
państw członkowskich. Ukute w toku dyskusji nad e.n.a. sformułowanie, według którego „nie
można pozostawać czasami w Unii a czasami poza nią”10 nabiera tu szczególnego znaczenia
ze względu na – jak się często twierdzi – barierę konstytucyjną we wdrożeniu e.n.a., jaką jest
zakaz ekstradycji obywateli.
Przedstawiony wyżej splot okoliczności stawia ustawodawcę krajowego przed
szeregiem dylematów, zatem warto zwrócić uwagę na następujące kwestie.
„Trzeciofilarowy” instrument prawny, jakim jest decyzja ramowa może, naszym
zdaniem, kształtować sferę ścigania karnego w sposób konieczny dla „zaspokojenia” celów,
służących funkcjonowaniu wspólnot, dla których dany instrument został stworzony. Z
formalnego punktu widzenia decyzja ramowa wiąże poszczególne państwa, co do skutku,
pozostawiając swobodę wyboru metody, co w praktyce oznacza, iż implementacja owego
aktu polega na przeniesieniu całości jej postanowień do prawa wewnętrznego. Z powyższego
wynika, że nie jest możliwe, jak to ma miejsce w przypadku konwencji, bezpośrednie
stosowanie tych postanowień, które nie cechują się samo wykonalnością. Nie musi to
oznaczać dowolności w ingerencję w sferę praw i wolności obywateli. E.n.a. pozostaje
instrumentem prawnym (mimo, iż niedoskonałym), prawny zaś charakter tego instrumentu
wyklucza dowolność. Mówiąc obrazowo, naszym zdaniem, decyzja ramowa po prostu
„może”, w sensie prawnej potencji, zlikwidować istniejące przeszkody ekstradycyjne i
zastąpić je prostym przekazaniem (simple transfer). Inną rzeczą jest przy tym, iż
„europeizacji” powinny dostąpić również prawa procesowe wydawanego. Trywializując i
przedstawiając rzecz obrazowo, każdy przekazywany Europejczyk powinien „nosić ze sobą”
europejskie uprawnienia procesowe.
Związanie państw członkowskich decyzją, co do skutku i pozostawienie w
implementacji wyboru formy i metody nie oznacza według nas, iż można (zachowując
skutek) implementować e.n.a. jako ekstradycję (metoda). Trzeba jednak przyznać, że praktyka
legislacyjna państw członkowskich pod tym względzie nie jest jednolita. Nawet gdyby
przepisy DR miały podlegać w tej kwestii wykładni, wykładnia taka nie mogłaby być
sprzeczna z postanowieniami DR. Trudno wszakże nawet próbować interpretować to, co
przecież zupełnie jasno zostało wyrażone w omawianym instrumencie prawnym. Fakt, iż
odróżnienie e.n.a. od ekstradycji dokonuje się (przede wszystkim) w preambule tego aktu,
8
Por. A. Łazowski: Źródła prawa Unii Europejskiej i ich stosowanie w państwach członkowskich (w:)
pod red. M. Perkowski: Wymiar sprawiedliwości Unii Europejskiej..., str. 24-42.
9
Przykłady tych decyzji to: Council Framework Decision of 15 March 2001 on the standing of victims
in criminal proceedings, 2001/220/JHA OJ L 082, 22/03/2001 str. 1-4; Council Framework Decision
of 28 May 2001 combating fraud and counterfeiting of non-cash means of payment, 2001/413/JHA,
OJ L 149, 02/06/2001 str. 1-4; Council framework Decision of 29 May 2000 on increasing protection
by criminal penalties and other sanctions against counterfeiting in connection with the introduction of
the euro, 2000/383/JHA, OJ L 140, 14/06/2000 str. 1-3; Council Framework Decision of 26 June 2001
on money laundering, the identification, tracing, freezing, seizing and confiscation of instrumentalities
and the proceeds of crime, 2001/500/JHA, OJ L 182, 05/07/2001, str. 1-2; Council Framework
Decision of 13 June 2002 on joint investigation teams, 2002/465/JHA, OJ L 162 , 20/06/2002 P. 1-3.
10
Por. R. Ostrihanski, Nakazać zakazane, Rzeczpospolita z 17.11.2003 r., Nr 267.
3
zupełnie nie zmienia istoty rzeczy. Mimo wszelkich niejasności dotyczących preambuł11
wydaje się, iż określają one w sposób wiążący cel, w którym dany akt prawny został wydany.
Tak jak w wielu aktach prawnych istnienie preambuł wydaje się po prostu zbędne lub nie
przynoszące treści normatywnych, tak w tym wypadku, naszym zdaniem, preambułą stanowi
bardzo istotną część omawianego aktu normatywnego.
Treść Decyzji Ramowej, wraz z preambułą, należy interpretować literalnie (przykład
Francji), nie zaś dowolnie (przykład Niemiec i Wielkiej Brytanii)12.
W ekspertyzach dotyczących implementacji e.n.a. podkreśla się, iż brak ustawowej
definicji ekstradycji w polskim porządku prawnym pozwala na zdefiniowanie jej w akcie
ustawowym, co rozwiałoby wątpliwości dotyczące różnic między oboma instrumentami
prawnymi13. Obecna debata ma jednak przede wszystkim charakter konstytucyjny. Przy braku
legalnej definicji takie normatywne rozróżnienie ma sens, jeśli dokona się go na poziomie
ustrojowym.
Polski projekt ustawy implementującej e.n.a. poddać można również pewnej krytyce.
Analogiczna regulacja ekstradycyjna zawiera unormowania dotyczące praw człowieka jako
potencjalnych przeszkód ekstradycyjnych. Rozdział poświęcony e.n.a. takich unormowań nie
zawiera, zatem można wysnuć wniosek, że bez podobnych postanowień, naszym zdaniem,
implementacja e.n.a. byłaby niepełna.
W najbliższym czasie, po raz kolejny zostanie dokonana nowelizacja procedury
karnej, gdyż nikt w trackie prac nad nowelą z 10 stycznia 2003 roku, nie brał pod uwagę
możliwości przyjęcia w ramach UE takiego instrumentu, jakim jest europejski nakaz
aresztowania. Poczyniony zmiany w poszczególnych przepisach Rozdziału 64 KPK, w
ramach tej noweli, mają charakter odrębny, gdyż zmierzające do usprawnienia współpracy
międzynarodowej w sprawach karnych odnośnie tzw. uproszczonej ekstradycji. Zatem,
właściwym jest opracowanie kompleksowego projektu zmian w zakresie implementacji
decyzji ramowej z 13 czerwca 2002 r. Taki też projekt 24 września 2003 r. trafił do Sejmu14.
Implementacja decyzji ramowej, w owym projekcie, polega przede wszystkim, na
dodaniu dwóch rozdziałów do KPK tj. Rozdziału 65a Wystąpienie do państwa
członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osób ściganych na podstawie europejskiego
11
Por. S. Lewandowski: Kontrowersje wokół preambuł, Studia Iuridica XXXI/1996, s. 87-95.
Zob. S. Alegre, EU Cooperation in Criminal Matters: A Critical Assessment of the European Arrest
Warrant. Referat wygłoszony na seminarium “Justice and Home Affairs – Toward the Full
Implementation of the Amsterdam Treaty”, zorganizowanym przez The Cicero Foundation w Paryżu,
w dniach 14-15 luty 2002. Referat w zbiorach autorów; tejże, Defence Rights in Implementation of the
European Arrest Warrant A comparative view between the UK and Spain. Referat wygłoszony na na
konferencji “From Extradition to the European Arrest Warrant: Making the new system work” w
Trier, w dniach 15-17 maja 2003 Referat w zbiorach autorów; S. Alegre, M. Leaf: Criminal law and
fundamental rights in the European Union: moving towards closer cooperation, European Human
Rights Law Review 2003, no. 3, str. 325-335; N. Vennemann: The European Arrest Warrant and Its
Human Rights Implications, Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht 2003,
vol. 63, str. 77-102; A. Górski, A. Sakowicz: The European Arrest Warrant: a substantial step towards
“European prosecution”?, Studia prawno-ekonomiczne 2003, tom LXVII (w druku); H. Epp,
Overcoming Constitutional Barriers, Referat wygłoszony na konferencji Eurowarrant – European
Extradition in the 21st Century, Londyn 5-6 lipiec 2003; B. Garzon A Lecture on the European Arrest
Warrant, referat wygłoszony na konferencji Eurowarrant – European Extradition in the 21st Century,
Londyn 5-6 lipiec 2003.
13
Zob. J. Żuralski: Mniej kryjówek, Rzeczpospolita z 29.10/2003 r., Nr 253. Autor, w swoich
rozważaniach, odwołuj się do dwóch ekspertyz sporządzonych przez profesorów Wojciecha
Czaplińskiego i Wojciecha Sokolewicza. Opinia prof. W. Sokolewicza znajduje się w zbiorach
autorów.
14
Zob. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania
karnego oraz ustawy - Kodeks wykroczeń z 24.09.2003 r. w dniu 29.09.2003 r. został skierowany do I
czytania na posiedzeniu Sejmu, które odbyło się 18.12.2003 r.
12
4
nakazu aresztowania oraz Rozdziału 65b Wystąpienia państwa członkowskiego Unii
Europejskiej (do Polski – autorzy) o przekazanie osób ściganych na podstawie nakazu.
Szkoda tylko, że nie w sposób kompletny, gdyż pomięta została definicja nakazu.
Wedle art. 1 Decyzji Ramowej, europejskim nakazem aresztowania jest „decyzja
sądowa, wydana przez państwo członkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne
państwo członkowskie żądanej osoby, w celu przeprowadzenia postępowania karnego, dla
którego górna granica kary wynosi, co najmniej 1 rok pozbawienia wolności, lub wykonania
wyroku lub postanowienia o tymczasowym aresztowaniu lub decyzji o zastosowaniu środka
zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności w wymiarze nie niższym niż 4
miesiące (detention order)”15.
Z przytoczonej definicji wynika, iż europejski nakaz aresztowania w przeciwieństwie
do ekstradycji jest w pełni autonomiczną decyzją organów sądowych. Innymi słowy jest to
procedura wyłącznie prawna bez fazy administracyjnej. Mechanizm wykonania europejskiego
nakazu aresztowania opiera się na wzajemnym uznawaniu decyzji organów wymiaru
sprawiedliwości. Najistotniejszym odzwierciedlenie tej zasady jest wzajemne uznawanie i
wykonywanie decyzji sądowych w sprawach karnych, nie tylko, jak dotąd, i to nie
automatycznie, wyroków karnych16. Co więcej, zasada ta najpewniej stanie się podstawą
ustroju europejskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych.
Jednak nie odbiegając od tematu, koniecznym staje się bliższe przyjrzenie się
projektowi z 24.09.2003 r., implementującemu decyzję ramową do polskiego porządku
prawnego. Nastąpi to dwuetapowo, albowiem w pierwszej kolejności zostanie przedstawiona
proponowana regulacja w zakresie wniosku właściwego sądu polskiego do właściwego sądu
państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby (osób) ściganej (-ych) na podstawie e.n.a.,
zaś w drugie – sytuacja odwrotna.
Proponowana regulacja art. 607a. § 1 stwierdza, iż w razie podejrzenia, że osoba
ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przebywa na
terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwy miejscowo sąd okręgowy,
na wniosek prokuratora, może wydać europejski nakaz aresztowania. Przekazanie osoby
ściganej na terytorium RP może nastąpić w celu przeprowadzenia przeciwko niej
postępowania karnego lub wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności albo innego
środka skutkującego pozbawieniem wolności (art. 607a. § 2)17.
Przekazanie, o którym jest mowa w powyższym artykule, jest niedopuszczalne, gdy: w
związku z prowadzonym przeciwko osobie ściganej postępowaniem karnym o przestępstwo
zagrożone karą pozbawienia wolności do roku; w celu wykonania kary pozbawienia wolności
15
Council Framework Decision of 13 June 2002 on the European Arrest Warrant.., str. 2.
Zob. A. Sakowicz: Zasada ne bis in idem na gruncie art. 114 kodeksu karnego, Przegląd Sądowy
2003, nr 10, str. 112-126 oraz podana tam literatura; A. Górski, A. Sakowicz: Zagadnienia
prawnokarnej integracji europejskiej. Traktatowy chaos czy ład prawny (w:) pod red. M.
Perkowskiego: Wymiar sprawiedliwości Unii Europejskiej..., str. 311-320.
17
Wedle proponowanego brzmienia art. 607c. § 1, e.n.a. powinien zawierać: oznaczenie organu
występującego, ze wskazaniem jego numeru telefonu, telefaksu i adresu poczty elektronicznej; datę
oraz miejsce wydania nakazu; dane określające tożsamość i obywatelstwo osoby ściganej; sygnaturę,
rodzaj i treść prawomocnego orzeczenia sądu, w związku z którym nakaz został wydany; przytoczenie
opisu i kwalifikacji prawnej czynu; górną granicę ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności
przestępstwa, o które toczy się postępowanie lub wysokość orzeczonej kary pozbawienia wolności
albo innego środka skutkującego pozbawieniem wolności; zwięzły opis stanu faktycznego sprawy;
wskazanie następstw czynu nie objętych ustawowymi znamionami przestępstwa. Nadto, jak wynika z
§ 2 tegoż artykułu, powinien zostać przetłumaczony na język urzędowy państwa wykonania nakazu.
Paragraf 3, stwierdza, iż Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wzór nakazu,
mając na uwadze konieczność udostępnienia państwu członkowskiemu Unii Europejskiej, do którego
jest kierowany, danych niezbędnych dla podjęcia prawidłowej decyzji w przedmiocie przekazania
osoby ściganej.
16
5
orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka skutkującego pozbawieniem
wolności na czas nie przekraczający 4 miesięcy (art. Art. 607b).
Zaznaczyć należy, iż organ sądowy państwa wydania e.n.a. w każdym przypadku
zadecydować o zgłoszeniu osoby poszukiwanej do Systemu Informacyjnego Schengen (SIS).
Zgłoszenie takie jest wykonywane zgodnie z postanowieniami artykułu 95 konwencji
wykonawczej z 19 czerwca 1990r. do porozumienia Schengen z 14 czerwca 1985 r.
dotyczącego stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach18.
Tymczasowo, do momentu, gdy SIS będzie w stanie przekazać wszystkie informacje
określone w art. 8 decyzji ramowej, zgłoszenie jest równoważne europejskiemu nakazowi
aresztowania w oczekiwaniu na otrzymanie oryginału w należytej formie przez organ sądowy
państwa wykonania.
Jeżeli przesłanie e.n.a. za pomocą SIS nie jest możliwe, wzywająca władza sądowa
może przesłać nakaz za pomocą Interpolu (art. 10 pkt 3 decyzji ramowej).
Objęcie SIS omawianej decyzji ramową z 13 czerwca 2002 r. jest rezultatem
włączenia Porozumienia z Schengen w ramy Unii Europejskiej na podstawie aneksu do
traktatu amsterdamskiego19, w wyniku, czego dorobek prawny państw grupy Schengen stał
się częścią acquis III filaru UE. Owe nowatorskie rozwiązanie nasuwa pewne zastrzeżenia,
albowiem nie reguluje kwestii państw, które nie są objęte porozumieniem z Schengen a
podpisały decyzję ramową dotyczącą europejskiego nakazu aresztowania20. Toteż w tej
kwestii konieczne są dalsze prace w celu szybkiego zsynchronizowania poszczególnych
układów łączących grupy państw.
Jeżeli miejsce pobytu osoby ściganej jest znane, sąd okręgowy, który wydał nakaz,
przekazuje go bezpośrednio właściwemu organowi wymiaru sprawiedliwości państwa
wykonania nakazu; odpis nakazu przekazuje się Ministrowi Sprawiedliwości (art. 607d. § 1).
Powyższą regulację będzie się stosować odpowiednio, w przypadku, gdy państwo wykonania
e.n.a. zwróciło się o przedstawienie dodatkowych informacji lub dokumentów.
Odnotować należy, iż osoby przekazanej w wyniku wykonania e.n.a. nie można ścigać
za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania ani wykonać orzeczonych
wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków skutkujących
pozbawieniem wolności (art. 607e. § 1). Sąd, który prawomocnie orzekł w sprawie, może
zarządzić wykonanie kary tylko za te przestępstwa, które stanowiły podstawę przekazania
osoby ściganej. W posiedzeniu sądu mają prawo wziąć udział prokurator i osoba ścigana.
W celu zapewnienia rzetelności procesu, a w szczególności zachowania standardów
wynikających z art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, autorzy projekty zdecydowali
się na zastosowanie odpowiednie przepisu art. 451 k.p.k.21.
18
Zgłoszenie w SIS wymaga takich informacji, o jakich jest mowa w art. 607c projektu bądź art. 8 ust.
1 decyzji ramowej.
19
O.J.C.1997.340.1. Zob. E. Wojtaszak-Mik, C. Mik, Traktaty europejskie, Kraków 2000, str. 266.
20
Zob. Steve Peers: Proposed Framework Decision on European Arrest Warrant,
www.statewatch.org/observatory2.htm, 2002-07-10, str. 2.
21
Zob. P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, tom II, Warszawa
1999, str. 614; P. Hofmański, S. Zabłocki: Glosa do wyroku ETPC z dnia 25 marca 1998 r., sygn.
47/1997/829/1035 w sprawie A. Belziuk przeciwko Polsce, Palestra 1998, nr 7-8, str. 6; J. Grajewski,
L. K. Paprzycki, M. Płachta: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Kraków 2003, str. 177122; z komentarze, A. Wąsek: Prawo oskarżonego pozbawionego wolności do udziału rozprawie
odwoławczej (w:) Środki zaskarżenia w procesie karnym. Księga pamiątkowa ku czci prof. Zbigniewa
Dody, Kraków 2000, str. 133; M. Wąsek-Wiaderek: Zasada równości broni w polskim procesie
karnym w perspektywie prawnoporównawczej, Kraków 2003, 344 i nast.;. Zob. także bogate
orzecznictwo odnoszące się art. 451 k.p.k. Wyrok SN z 15 05 2001 r., V KKN 517/00, OSNKW 2001,
z. 7-8, poz. 61; postanowienie SN z 06 04 2001 r., III KKN 13/01, OSNKW 2001, z. 7-8, poz. 62;
wyrok SN z 04 10 2000 r., III KKN 164/00, OSNKW 2001, z. 1-2, poz. 10; wyrok SN z 29 03 2000 r.,
III KKN 116/98,Prokuratura i Prawo 2001, nr 2, str. 16; wyrok SN z 10 11 1999 r., II KKN 174/99
6
Regulacja. art. 607e. § 1, nie będzie mogła być stosowana, jeżeli:
1. państwo wykonania nakazu złożyło oświadczenie o dopuszczalności ścigania lub
wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków skutkujących
pozbawieniem wolności za wszystkie przestępstwa popełnione przed przekazaniem,
chyba, że organ tego państwa w decyzji o przekazaniu postanowił inaczej;
2. osoba przekazana, pomimo takiej możliwości, nie opuściła terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od daty prawomocnego zakończenia postępowania albo
po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła;
3. nie została orzeczona kara pozbawienia wolności albo inny środek skutkujący
pozbawieniem wolności;
4. postępowanie karne nie wiąże się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka
skutkującego pozbawieniem wolności;
5. czyn osoby ściganej jest zagrożony karą lub środkiem nie skutkującymi pozbawieniem
wolności;
6. osoba ścigana wyraziła zgodę na przekazanie i zrzekła się korzystania z prawa
określonego w art. 607e. § 1;
7. osoba ścigana, po jej przekazaniu, złożyła przed sądem właściwym do rozpoznania
sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z prawa określonego w § 1,
w odniesieniu do czynów popełnionych przed przekazaniem;
8. organ wymiaru sprawiedliwości państwa wykonania e.n.a., który przekazał osobę
ściganą, na wniosek sądu właściwego do rozpoznania sprawy, wyraził zgodę na
ściganie lub wykonanie kar pozbawienia wolności albo innych środków skutkujących
pozbawieniem wolności za przestępstwa określone w pkt 122.
Na poczet orzeczonej lub wykonywanej kary pozbawienia wolności zalicza się okres
faktycznego pozbawienia wolności w państwie wykonania nakazu w związku z
przekazaniem (art. 607f.). Z kolei po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego
przeciwko osobie ściganej lub wykonaniu wobec niej kary pozbawienia wolności albo innego
środka skutkującego pozbawieniem wolności sąd właściwy do rozpoznania sprawy przesyła
odpis orzeczenia lub zawiadomienie o wykonaniu kary albo innego środka do organu
wymiaru sprawiedliwości państwa wykonania nakazu (art. 607g.).
Wedle art. 607h. § 1 projektu, sąd lub prokurator będzie mógł wystąpić do organów
wymiaru sprawiedliwości państwa wykonania e.n.a. o zajęcie i przekazanie przedmiotów
pochodzących bezpośrednio z przestępstwa oraz przedmiotów, które służyły lub były
przeznaczone do popełnienia przestępstwa, także wtedy, gdy wykonanie nakazu nie jest
możliwe ze względu na śmierć lub ucieczkę osoby ściganej.
Przekazane przedmioty, o których mowa w § 1, będą musiały zostać zwrócone
państwu wykonania nakazu, jeżeli przy ich przekazaniu zastrzeżono zwrot lub, gdy podlegają
one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi, przebywającemu na
terytorium państwa wydania nakazu.
Istotną treść zawiera proponowana regulacja art. 607i. § 1 k.p.k., mówiąca, że osoba
ścigana, która w wyniku przekazania znajdzie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
podlegać będzie dalszemu przekazaniu bez zgody państwa wykonania e.n.a. w związku
z przestępstwami popełnionymi przed przekazaniem tylko wtedy, gdy:
1. pomimo takiej możliwości nie opuściła terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu
Prokuratura i Prawo 2000, nr 3, str. 14; wyrok SN z 05 10 1999 r., IV KKN 334/99, Prokuratura i
Prawo 2000, nr 2, str. 17; wyrok SN z 08 07 1999 r., V KKN 253/99, Prokuratura i Prawo 2000, nr 2,
str. 16; Uchwała SN z 18.10.2001 r., I KZP 25/01, OSNKW 2001/11-12/88 oraz glosy do tej uchwały:
M. Wąsek-Wiaderek: Glosa, Palestra 2002, nr 9-10, str. 205-215, A. Sakowicz: Glosa, Palestra 2002,
nr 9-10, str. 216-224; P. Rogozinski: Glosa, PiP 2002, 12, str. 102 –104.
22
Wniosek, o którym mowa w pkt 8, powinien zawierać informacje wymienione w art. 607c § 1.
7
45 dni od daty prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła;
2. wyraziła zgodę na przekazanie do państwa innego niż państwo wykonania nakazu;
3. zachodzi konieczność zastosowania regulacji zawartych w art. 607e § 3 pkt 2, 5, 7
albo 8.
Na wydanie osoby ściganej, która w wyniku przekazania znajdzie się na terytorium
RP, wymagana będzie zgoda właściwego organu państwa wykonania nakazu, które przekaże
tę osobę (art. 607h. § 2).
Jeżeli państwo wykonania nakazu przekaże osobę ściganą pod warunkiem, że
wykonanie kary pozbawienia wolności albo innego środka skutkującego pozbawieniem
wolności nastąpi w tym państwie, postępowania wykonawczego nie wszczyna się. W takim
przypadku sąd właściwy do rozpoznania sprawy, niezwłocznie po uprawomocnieniu się
orzeczenia, wydaje postanowienie o przekazaniu skazanego do właściwego państwa
członkowskiego Unii Europejskiej w celu wykonania orzeczonej kary albo innego środka
skutkującego pozbawieniem wolności. Postanowienie nie podlega zaskarżeniu. Odpis
postanowienia wraz z odpisem orzeczenia podlegającego wykonaniu przekazuje się
właściwemu organowi państwa wydania nakazu (art. 607g. ).
Nieco odymienie przedstawia się regulacja Rozdział 65b mówiącego o wystąpieniu
państwa członkowskiego UE do Polski o przekazanie osób ściganych na podstawie e.n.a.
Zgodnie z proponowaną treścią art. 607k. § 1 k.p.k. w razie otrzymania wniosku
państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby ściganej na podstawie e.n.a, w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności albo innego środka skutkującego pozbawieniem wolności, prokurator będzie
przesłuchiwał tę osobę, informując ją o treści e.n.a. oraz o możliwości wyrażenia zgody na
przekazanie lub zgody na niestosowanie przepisu art. 607e § 1 k.p.k, po czym nastąpi
wniesienie sprawy do właściwego miejscowo sądu okręgowego.
Wniosek, o którym mowa powyżej, będzie mógł być połączony z wnioskiem o
zastosowanie tymczasowego aresztowania albo z zastosowaniem innego środka
zapobiegawczego.
Jeżeli organ, do którego został skierowany e.n.a., nie jest właściwy do nadania mu
biegu, przekazuje się go właściwemu organowi i powiadamia o tym organ, który go wydał
(art. 607zb.).
Zaznaczenia wymaga fakt, iż przed rozpoznaniem wniosku, o którym mowa
w proponowanej treści art. 607k. § 1 k.p.k., należy przesłuchać osobę ściganą dla potrzeb
postępowania karnego państwa członkowskiego UE, jeżeli zwróciło się ono z taką prośbą.
Przesłuchanie powinno odbywać się w obecności osoby wskazanej we wniosku. Organ
sądowy, dokonujących takich czynności procesowych, stosuje się ustawy polskie. Musi on
zadość życzeniu organu występującego z wnioskiem, a przy dokonaniu czynności zastosować
szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami
porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art. 588 § 4 k.p.k.).
W przedmiocie przekazania i tymczasowego aresztowania sąd orzeka na posiedzeniu,
w którym mają prawo wziąć udział prokurator i obrońca (art. 607l. § 1.). Jeżeli osoba
ścigana wyrazi taką wolę, sąd przyjmuje od niej do protokołu oświadczenie o zgodzie na
przekazanie lub o zgodzie na niestosowanie przepisu art. 607e § 1 k.p.k. Oświadczenie nie
może być cofnięte, o czym należy pouczyć osobę ściganą (§ 2). Na postanowienie sądu w
przedmiocie przekazania przysługuje zażalenie. W przypadku, o którym mowa w § 2,
zażalenie wnosi się w terminie 3 dni od ogłoszenia postanowienia, a art. 252 k.p.k. będzie
stosowany odpowiednio (§ 3).
Postanowienie w przedmiocie przekazania sąd wydaje w terminie 60 dni od dnia
zatrzymania osoby ściganej. Jeżeli osoba ścigana złożyła oświadczenie, wyrażając zgodę, o
8
której mowa jest w art. 607l § 2, termin ten wynosi 10 dni i biegnie od dnia złożenia
oświadczenia (art. 607m. § 1).
W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy terminy - 60 dni bądź 10 dni, nie
mogą być dotrzymane, postanowienie w przedmiocie przekazania można wydać w terminie
kolejnych 30 dni od dnia upływu tych terminów. O opóźnieniu należy powiadomić organ,
który wydał nakaz, podając przyczynę opóźnienia (§ 2).
W przypadku, określonym w art. 607k § 3, tj. jeżeli odrębne przepisy prawa polskiego
stanowią, że ściganie osoby, wobec której wydano nakaz, jest uzależnione od zezwolenia
właściwej władzy, przed skierowaniem sprawy do sądu stosuje się przepis art. 13 k.p.k., to
terminy - 60 dni bądź 10 dni - biegną od uzyskania zezwolenia na ściganie. Jeżeli bieg tych
terminów już się rozpoczął, ulega on zawieszeniu do czasu uzyskania zezwolenia (§ 3).
Osobę ściganą, wobec której zapadło prawomocne postanowienie o przekazaniu,
przekazuje się właściwemu organowi państwa wydania nakazu najpóźniej w terminie 10 dni
od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 607n. § 1).
Jeżeli przekazanie w terminie 10 dni od dnia uprawomocnienia się postanowieni nie
jest możliwe na skutek siły wyższej albo zagrożenia dla życia lub zdrowia tej osoby, to osobę
ściganą, przekazuje się właściwemu organowi państwa wydania nakazu w ciągu 10 dni od
dnia upływu nowo ustalonego terminu przekazania (§ 2). Nie przyjęcie osoby podlegającej
przekazaniu, przez państwo wydania e.n.a., w jednym z terminów powyższych skutkuje
niezwłoczne zwolnienie tej osoby z aresztu, chyba, że jest ona pozbawiona wolności w innej
sprawie (§ 3).
W razie zaistnienia sytuacji, gdy przeciwko osobie ściganej jest prowadzone w na
terenie RP postępowanie karne o inny czyn niż wskazany w e.n.a. lub osoba ta ma odbyć na
terenie RP za taki czyn karę pozbawienia wolności, sąd, wydając postanowienie o
przekazaniu, odracza jego wykonanie do czasu zakończenia w Polsce postępowania karnego
lub do czasu wykonania w kraju kary pozbawienia wolności (art. 607o.).
Właściwy sąd okręgowy podejmujący decyzję o wydaniu osoby ściganej na podstawie
e.n.a., odmawia (obligatoryjnie) jego wykonania nakazu, jeżeli (art. art. 607p.):
1. przestępstwo, którego dotyczy nakaz, w przypadku jurysdykcji polskich sądów
karnych, podlegałoby darowaniu na mocy amnestii;
2. w stosunku do osoby ściganej zapadło w innym państwie prawomocne orzeczenie, co
do tych samych czynów oraz, w przypadku skazania za te same czyny, osoba ścigana
odbywa karę lub ją odbyła albo kara nie może być wykonana według prawa państwa,
w którym zapadł wyrok skazujący;
3. w stosunku do osoby ściganej zapadło prawomocne orzeczenie o przekazaniu do
innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
4. osoba, której dotyczy nakaz, z powodu wieku nie ponosi, według prawa polskiego,
odpowiedzialności karnej za czyny będące podstawą wydania nakazu;
5. nakaz został wydany w celu wykonania kary albo środka skutkującego pozbawieniem
wolności, a osoba ścigana jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej
Polskiej z prawa azylu.
Odznaczenia wymaga fakt, iż wśród określonych powyżej obligatoryjnych przesłanek
odmowy wykonania nakazu nie znalazła się przesłanka odmowy przekazania własnego
obywatela przez państwo wykonania e.n.a. Jednak implementacja postanowień, art. 3 Decyzji
Ramowej została poddana pewnym modyfikacjom, wśród obligatoryjnych przesłanek
odmowy wykonania nakazu znalazła się przesłanka, zgodnie, z którą odmawia się wykonania
nakazu w sytuacji, kiedy e.n.a został wydany w celu wykonania kary lub środka skutkującego
pozbawieniem wolności, a osoba, której nakaz dotyczy, jest obywatelem polskim, albo
korzysta w RP z prawa azylu. Przesłanka ta w Decyzji Ramowej została wskazana jako
fakultatywna podstawa odmowy wykonania nakazu. Nadanie jej charakteru obligatoryjnego
9
jest celowe, ze względu na lepsze warunki do resocjalizacji, jakie daje wykonywanie kary
pozbawienia wolności we własnym kraju. Dlatego też, proponowany zapis art. 607t. § 1.
stwierdza, że gdy e.n.a. został wydany w celu ścigania osoby, która jest obywatelem polskim
albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, przekazanie może nastąpić pod
warunkiem, że osoba ta będzie odesłana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po prawomocnym zakończeniu postępowania w państwie wydania nakazu. W razie skazania osoby, o
której mowa powyżej, na karę pozbawienia wolności albo orzeczenia wobec niej innego
środka skutkującego pozbawieniem wolności, będzie stosowana proponowana regulacja art.
607r. k.p.k., mówiąca, że wykonanie kary nastąpi na podstawie przepisów prawa polskiego.
Odmawiając przekazania wyłącznie z przyczyn określonych w art. 607p. pkt 5, sąd
orzeka o wykonaniu kary albo środka, orzeczonych przez organ sądowy państwa wydania
nakazu. W postanowieniu takim, sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa
polskiego. Sąd związany jest wymiarem orzeczonej kary. Jeżeli do nakazu nie dołączono
dokumentów lub informacji niezbędnych do wykonania kary na terytorium RP, sąd odracza
posiedzenie i zwraca się do właściwego organu państwa wykonania nakazu o nadesłanie
takich dokumentów lub informacji. Wykonanie owej kary odbywa się będzie według
przepisów prawa polskiego (art. 607r. § 1-3).
Stosowanie do propozycji art. 607s § 1 k.p.k. można odmówić wykonania e.n.a.,
jeżeli:
1. przestępstwo będące podstawą nakazu, inne niż wymienione w art. 607w
zawierającym katalog 33 przestępstw, nie stanowi przestępstwa według prawa
polskiego;
2. przeciwko osobie ściganej, której dotyczy nakaz, toczy się w Rzeczypospolitej
Polskiej postępowanie karne o przestępstwo, które stanowi podstawę nakazu;
3. wobec osoby ściganej, w związku z czynem będącym podstawą nakazu, zapadło
prawomocne orzeczenie o odmowie wszczęcia postępowania, o umorzeniu
postępowania lub inne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie;
4. według prawa polskiego nastąpiło przedawnienie ścigania lub wykonania kary,
a przestępstwa, których to dotyczy, podlegały jurysdykcji sądów polskich;
5. nakaz dotyczy przestępstw, które według prawa polskiego zostały popełnione,
w całości lub w części, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na
polskim statku wodnym lub powietrznym.
Pierwsza z wymienionych przesłanek, nie będzie miała zastosowania, jeżeli czyn nie
stanowi przestępstwa z powodu braku lub odmiennego uregulowania w prawie polskim
danych opłat, podatków, ceł lub zasad obrotu dewizowego.
Dodać należy, iż gdy e.n.a. został wydany w celu wykonania kary albo środka
zabezpieczającego, orzeczonych zaocznie, a osoba ścigana nie była wezwana do udziału w
postępowaniu ani w inny sposób zawiadomiona o terminie i miejscu rozprawy albo
posiedzenia, przekazanie tej osoby może się odbyć tylko wtedy, gdy organ, który wydał
nakaz, zapewni ją o możliwości wystąpienia w państwie wydania nakazu z wnioskiem o
przeprowadzenie z jej udziałem nowego postępowania sądowego w tej samej sprawie (art.
607u.).
Jednym z najistotniejszych artykułów proponowanej nowelizacji jest art. 607w.,
zawierający katalog 33 przestępstw w stosunku, do których nastąpiło złamanie „sztywnej”
zasady podwójnej karalności czynu sprawcy. Z zasady wzajemnego zaufania i uznawania
decyzji sadowych w sprawach karnych wynika, bowiem, iż to już nie partykularny interes
państw stoi za czynnością przekazania osoby (gdyż współpraca w ramach e.n.a. nie jest już
współpracą państw), ale ponadpaństwowy interes, mający swoje odzwierciedlenie w
podstawowych instrumentach i pojęciach integracji europejskiej.
Złamanie
„sztywnej”
zasady
podwójnej
karalności
jest
przykładem
10
przewartościowania zasad prawa międzynarodowego z punktu widzenia prawa europejskiego.
Według brzmienia projektowanego art. 607 w. okoliczność, że czyn nie jest
przestępstwem według prawa polskiego, nie stanowi przeszkody do wykonania nakazu, jeżeli
dotyczy on czynu zagrożonego w państwie jego wydania karą przekraczającą 3 lata
pozbawienia wolności albo czynu, za który może być orzeczony inny środek skutkujący
pozbawieniem wolności, będącego przestępstwem:
1)
udziału w zorganizowanej grupie albo związku, mającym na celu popełnianie
przestępstw,
2)
aktu terrorystycznego w rozumieniu odrębnych przepisów prawa,
3)
handlu ludźmi,
4)
przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego,
5)
nielegalnego wytwarzania, przetwarzania, obrotu lub przemytu środków
odurzających, prekursorów, środków zastępczych lub substancji
psychotropowych,
6)
nielegalnego obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi lub
radioaktywnymi,
7)
łapownictwa i płatnej protekcji,
8)
oszustwa,
9)
wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z
nielegalnych lub nieujawnionych źródeł,
10) fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi lub innymi środkami
płatniczymi,
11) przeciwko ochronie danych gromadzonych, przechowywanych,
przetwarzanych lub przekazywanych w systemie informatycznym,
12) przeciwko środowisku naturalnemu, w tym nielegalnego obrotu zagrożonymi
gatunkami zwierząt i roślin,
13) udzielenia pomocy w nielegalnym przekroczeniu granicy lub pobycie,
14) zabójstwa,
15) spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
16) nielegalnego obrotu organami i tkankami ludzkimi,
17) bezprawnego pozbawienia człowieka wolności,
18) uprowadzenia człowieka dla okupu,
19) wzięcia lub przetrzymywania zakładnika,
20) rasizmu i ksenofobii,
21) rozboju z użyciem broni palnej lub groźby jej użycia,
22) wymuszenia rozbójniczego z użyciem broni palnej lub groźby jej użycia,
23) nielegalnego obrotu dobrami kultury,
24) sprzeniewierzenia cudzego mienia,
25) podrabiania oraz obrotu podrobionymi wyrobami,
26) fałszowania oraz obrotu sfałszowanymi dokumentami,
27) nielegalnego obrotu hormonami lub podobnymi substancjami,
28) obrotu kradzionymi pojazdami mechanicznymi,
29) zgwałcenia,
30) podpalenia,
31) należącym do właściwości Międzynarodowego Trybunału Karnego,
32) porwania statku wodnego lub powietrznego,
33) sabotażu.
W projektowanych art. 607x i 607y są zawarte sytuacje, kiedy do Polski,
jako państwa wykonania e.n.a wpłynęły jednocześnie dwa nakazy bądź nakaz i wniosek o
ekstradycję.
11
Wedle art. 607x. § 1, gdy przed wydaniem w pierwszej instancji postanowienia w
przedmiocie przekazania wpłynie nakaz dotyczący tej samej osoby, wydany przez organ
innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, sąd rozpoznaje oba nakazy łącznie.
Orzekając o przekazaniu osoby ściganej do danego państwa, sąd bierze pod uwagę
okoliczności każdej ze spraw, wagę przestępstwa i miejsce jego popełnienia, kolejność
wydania nakazów oraz ich cele. Z kolei, gdy kolejny e.n.a. dotyczący tej samej osoby wpłynie
po wydaniu w pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie poprzedniego e.n.a., sąd
odracza rozpoznanie kolejnego nakazu do czasu uprawomocnienia się tego postanowienia (§
2). W razie uchylenia przez sąd odwoławczy postanowienia, o którym mowa w § 2, i
przekazania e.n.a. do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji, stosuje się odpowiednio
przepisy § 1 art. 607x.
Artykuł kolejny tj. 607y proponowanej zmiany k.p.k., rozwiązuje problem zbiegu
e.n.a. z wnioskiem o wydanie państwu obcemu osoby ściganej. W wypadku zaistnienia
sytuacji, iż w stosunku do tej samej osoby ściganej wpłynie e.n.a. oraz wniosek o wydanie
państwu obcemu, po rozpoznaniu e.n.a. sąd orzeka w przedmiocie dopuszczalności jego
wykonania oraz zawiesza postępowanie i zawiadamia o treści postanowienia Ministra
Sprawiedliwości (§ 1), które może podjąć decyzję o wydaniu państwu obcemu osoby, której
dotyczy e.n.a. Wówczas postępowanie w przedmiocie e.n.a. umarza się. Natomiast w
przypadku odmowy wydania, sąd podejmuje zawieszone postępowanie i wydaje
postanowienie w przedmiocie przekazania (§ 2).
Istotne rzeczą, z punku procedowania odnoście e.n.a., jest, iż w wypadku, gdy
informacje przekazane przez państwo wydania e.n.a. nie są wystarczające do podjęcia decyzji
w przedmiocie przekazania osoby ściganej, sąd wzywa organ, który wydał e.n.a., do ich
uzupełnienia we wskazanym terminie. W razie niedotrzymania wyznaczonego terminu, e.n.a.
podlega rozpoznaniu w oparciu o informacje przekazane wcześniej (art. 607z. § 1-2).
Projektowa regulacja implementuje także rozwiązania dotyczące przewozu przez
terytorium RP osoby ściganej na podstawie e.n.a. Zezwolenie na taki przewóz, na wniosek
państwa wykonania e.n.a., udziela Minister Sprawiedliwości (art. 607za. § 1)23.
Funkcjonowanie e.n.a. połączone jest z innymi instrumentami mającymi zapewnić
bezpieczeństwo i podjąć skuteczne działania w walce z przestępczością. Chodzi tu
mianowicie o Europejską Sieć Sądową (European Judicial Network) 24. W razie zaistnienia
takiej sytuacji, gdy organ sądowy wydający e..n.a. nie zna właściwego organu sądowego
wykonania, wdraża niezbędne poszukiwania, wykorzystując w szczególności system punktów
kontaktowych Europejskiej Sieci Sądowej, w celu otrzymania potrzebnej informacji od
Państwa członkowskiego wykonania (art. 10 pkt 1 decyzji ramowej). Ów organ sądowy,
może podjąć decyzję, że przekazanie odbędzie się w zabezpieczonym systemie
telekomunikacji Europejskiej Sieci Sądowej (pkt 2). Jednak, organ sądowy wydania e.n.a.
może go przekazać, w każdy udokumentowany na piśmie sposób i pod warunkiem, że
Państwo członkowskie wykonania będzie miało możliwość sprawdzenia jego autentyczności
(pkt 4).
W wypadku zaistnienia trudności związane z przekazaniem lub autentycznością
dokumentów niezbędnych do wykonania e.n.a. będą one rozwiązywane w drodze
bezpośrednich kontaktów między zainteresowanymi organami sądowymi lub, w określonych
23
Zgodnie z § 2 wniosek o zezwolenie na przewóz powinien zawierać: oznaczenie organu
wnioskującego; datę oraz miejsce wydania nakazu; dane określające tożsamość i obywatelstwo osoby
ściganej; przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu; zwięzły opis stanu faktycznego sprawy.
Według § 3, w przypadku korzystania z drogi powietrznej bez planowanego lądowania, można
poprzestać na powiadomieniu Ministra Sprawiedliwości o przewożeniu osoby ściganej przez
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli jednak nastąpi nieprzewidziane lądowanie, państwo
wydania nakazu dostarcza niezwłocznie dane, o których mowa w § 2.
24
Council Joint Action 98/428/JHA of 29 June 1998 on the creation of a European Judicial Network.
12
przypadkach, w drodze interwencji organów centralnych Państw członkowskich (pkt 5).
Procedura wykonania e.n.a. nie pomija również jego błędnego przesłania do
niewłaściwego organu sądowego. W takich wypadkach, ów organ z urzędu powinien
przekazać e.n.a. właściwemu organowi w swoim państwie, jednocześnie informując o tym
organ sądowy wydania e.n.a (pkt 6).
Przedstawione rozwiązania wskazują, iż mamy do czynienia z odmienna procedurą niż
w przypadku klasycznej ekstradycji. Dlatego, pomimo głosów krytyki wysuwanych pod
adresem e.n.a., wyrażających pogląd, iż jest on niczym innym ja tylko ekstradycją – tylko pod
inną nazwą, a unormowania decyzji ramowej i procedury dostarczenia (trafniej przekazania)
są, co do istoty ekstradycją, to nie należny z tym się zgodzić, z kilku względów, o których
była mowa na wstępie25.
Staje się oczywistym, iż przekazanie osoby (w tym również obywatela polskiego albo
osoby korzystającej w Polsce z prawa azylu) na podstawie europejskiego nakazu aresztowania
jest inną instytucją prawną niż ekstradycja w rozumieniu art. 55 Konstytucji RP.
Jeżeli jednak przyjąć inny punkt widzenia, wedle, którego procedura przekazywania
osób ściganych między organami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich UE na
podstawie e.n.a. jest jedynie odmianą procedury ekstradycyjnej, to w rozważaniach na temat
zgodności tej nowej procedury w odniesieniu do obywatela polskiego nie można dyskusji
zacieśnić do kwestii zakazu wynikającego z art. 55 ust. 1 Konstytucji z 1997 r. i traktować ten
zakaz w oderwaniu od innych przepisów Konstytucji. Są, bowiem inne przepisy Konstytucji,
które stwarzają podstawę do wprowadzenia ustawowego odstępstwa od tego zakazu, nie
naruszając jego istoty. W szczególności obowiązek wykonania zobowiązań
międzynarodowych wynika z art. 9 Konstytucji RP26.
Podzielając pierwszy wymienionych punktów widzenia, uważamy, że proponowana
nowela z 24 września 2003 r., wprowadzająca odrębne przepisy o e.n.a, a jednocześnie tak
nowelizując k.p.k. (m.in. w zakresie ekstradycji27), zmierza w sposób właściwie ku temu, aby
na gruncie prawa polskiego nie było wątpliwości w tym zakresie, co do zasadniczego
meritum.
Kończąc, należy stanąć na stanowisku, iż normy konstytucyjne powinny być
modelowane w ostateczności i tylko w możliwie najmniejszym zakresie. Nie widać
konieczności dokonywania tych zmiany w zakresie implementacji Decyzji Ramowej Rady
Europejskiej z 13 czerwca 2002 r., należy wyrazić pogląd, iż wystarczy modyfikacja w aktach
niższego rzędu i w tym widzimy zasadniczą możliwość dostosowania ustawodawstwa
poleskiego do norm prawnych obowiązujących w UE.
25
Zob. literatura przytoczona w przypisie 4.
Zob. W. Sokolewicz: Ekspertyza, str. 2.
27
Proponowane wersja art. 602 k.p.k. brzmi następująco: „§ 1. Z zastrzeżeniem przepisów rozdziału
64b, ekstradycja jest wydaniem osób ściganych albo skazanych, na wniosek państw obcych, w celach
określonych w § 2. § 2. W razie złożenia przez organ państwa obcego wniosku o wydanie osoby
ściganej w celu przeprowadzenia przeciw niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej co do
niej kary albo środka zabezpieczającego, prokurator przesłuchuje tę osobę i w miarę potrzeby
zabezpiecza dowody znajdujące się w kraju, po czym wnosi sprawę do właściwego miejscowo sądu
okręgowego.”
26
13