Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej

Zygmunt Waźbiński
Muzeum i zbiory artystyczne
epoki nowożytnej
WIEK xv I xvi
TOM I
Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Toruń 2006
Spis treści
Wykaz skrótów
Wstęp
7
9
Cząść PIERWSZA
POCZĄTKI NOWOŻYTNEJ ŚWIADOMOŚCI KOLEKCJONERSKIEJ
Rozdział 1
Antyczne konie na fasadzie gotyckiej bazyliki p.w. św. Marka w Wenecji:
awans trofeum wojennego do dzieła sztuki
Rozdział 2
Nowe Ateny: powstanie biblioteki publicznej we Florencji
Rozdział 3
Sabba Castiglione i jego kryzysy
15
24
38
CZĘŚĆ DRUGA
PIONIERZY NOWOŻYTNEGO KOLEKCJONERSTWA
Rozdział 1
Medyceusze we Florencji
53
1.1. Dziedziniec pałacu medycejskiego
55
1.2. Studiolo Piera de'Medici
1.3. Giardino di San Marco Wawrzyńca Wspaniałego: ogród archeologiczny czy
59
szkoła sztuki?
Rozdział 2
Papieże i kardynałowie w Rzymie
61
67
2.1. Cortile di Behedere na Watykanie: giardino antiąuario
69
2.2. Nowy Kapitol - gniazdo bogów . . . . ' .
82
2.3. Pirro Ligorio i jego studia nad topografią starożytnego Rzymu
93
Rozdział 3
Muzeum medycejskie epoki pryncypatu: od statuariopubblico do galleria
pubblica
3.1. Statuario pubblico na Piazza delia Signoria we Florencji
3.2. Studiolo Franciszka I w Palazzo Vecchio
3.3. Galeria Medycejska w Ufficjach: model nowożytnej ekspozycji artystycznej?
Rozdział 4
Rozwój kolekcjonerstwa na terenie Italii Północnej
4.1. Grotta Izabeli d'Este na zamku w Mantui
98
101
116
129
140
140
4.2. Weneckie fundacje rodziny Grimanich: Sala delie teste w Palazzo Ducale
i Statuario pubblico w antykamarze Biblioteki św. Marka
4.3. Paolo Giovio i jego Musaeum w Como
Rozdział 5
Triumf kolekcjonerstwa w Europie
152
159
177
5.1. Fontainebleau - la seconda Roma\ wyraz politycznych aspiracji Walezjuszów
177
5.2. Antiąuarium Wittelsbąchów w Monachium: galeria imperatorów rzymskich
5.3. Habsburgowie - ich dokonania
186
196
Cząść TRZECIA
/
KOLEKCJONERSTWO W EPOCE HISTORIOGRAFII SZTUKI
Rozdział 1
Giorgio Vasari i jego rola w realizacji muzeum publicznego we Florencji ...
Rozdział 2
'
Scola publica w Palazzo Farnese — zabiegi środowiska rzymskiego o utworze­
nie centralnego muzeum sztuki?
Rozdział 3
Sztuka wczesnochrześcijańska na Jubileuszu roku 1600
Rozdział 4
Zjawisko kopii i historiografia sztuki
Rozdział 5
Podróże do Italii — XVI wiek
Zakończenie
Bibliografia
Wykaz ilustracji
II museo e le collezioni artistiche nellepocamoderna. SecoliXVeXVI. Parte I
Indeks nazwisk
211
228
245
260
281
291
299
323
329
333
Wykaz ilustracji
II. i.
II. 2.
II. 3.
Fasada bazyliki św. Marka w Wenecji (pocztówka)
Konie na fasadzie bazyliki św. Marka w Wenecji
Konie św. Marka po restauracji, Museo Marciano, Wenecja
(pocztówka)
II. 4. Donatello, Pomnik kondotiera Gattamelaty, brąz, 1453, Piazza del San­
to, Padwa (wg JPH, 1964)
II. 5.
Andrea Verrocchio, Pomnik kondotiera Colleoniego, brąz, 1494, Campo ss.
Giovanni e Paolo, Wenecja (wg JPH, 1964)
II. 6. Pliniusz St., Historia naturalna, Rzym 1475, Biblioteka Uniwersytecka,
Uppsala
II. 7. Pausaniasz, Opisanie Hellady, Florencja 1551 (fot. Br. Library)
II. 8. Michelozzo, Biblioteka w klasztorze św. Marka we Florencji
(pocztówka)
II. 9. Michał Anioł, Biblioteka Laurenziana, Florencja, wg sztychu G. Zocchiego
/
II. 10. Polifil spacerujący wśród ruin antycznych (na terenie Grecji?), drzewo­
ryt, [w:] Fr. Colonna, Hypnerotomachia Poliphili, Venezia 1499
II. 11. Mauzoleum w Halikarnasie, drzeworyt, [w:] Fr. Colonna, op.cit
II. 12. Kolos rodyjski, sztych Ph. Galie, wg M. v. Heemskercka, ok. 1570, Staatliche Graphische Sammlung, Monachium (fot. Muzeum)
II. 13. Kolos na wyspie Delos, rysunek z XVII wieku (wg S. da Castiglione,
2004, il. 6)
II. 14. Dziedziniec pałacu medycejskiego we Florencji, rozmieszczenie 8 meda­
lionów, pracownia Donatella (wg E. Simson)
1
II. 15.
Apollo, Marsjasz i Olimpos, gemma, Museo Nazionale, Neapol (wg II
tesoro, il. 18)
II. 16. Diomedes z Palladium, gemma, kopia z XV w., Museo Nazionale, Nea­
pol (wg II tesoro, il. 19)
II. 17. Diomedes a Palladium, warsztat Donatella, marmur, ok. 1460, średni­
ca ok. 100 cm., dziedziniec Palazzo Medici Riccardi, Florencja (wg II
tesoro, il. 83)
II. 18. Wawrzyniec Wspaniały wśród artystów w ogrodach św. Marka, arras wg
i
18
19
19
21
21
29
31
35
36
39
40
41
42
55
57
58
58
324
Wykaz ilustracji
projektu J. van Straata, Manufaktura medycejska, ok. 1570, Palazzo
Vecchio, Florencja
II. 19. Bertoldo di Giovanni, Apollo, brąz, 44 cm, Bargello, Florencja (JPH,
1964, pl. 91)
II. 20. Cortile di Belvedere, usytuowanie rzeźb w antykwarium na Watykanie
(wg H. H. Brummera, pl. 1)
II. 21. Apollo Belwederski, Cortile di Belvedere, Watykan (wg N. Holst, il. 187)
II. 22. Hagezander, Polidor, Atenodor, Laokoon, marmur, Cortile di Belvedere,
Watykan (wg C. M. Brown, il. 22)
II. 23. Marco Dente, Odkrycie Laokoona, sztych, B. XIV, 268, 353 (wg N. Holst,
il. 83)
II. 24. Kommodus, marmur, Cortile di Belvedere, Watykan (wg H. H. Brummer, il. 112)
II. 25. Venus Felix, marmur, Cortile di Belvedere, Watykan (wg H. H. Brum-mer, il. 106)
II. 26. Kleopatra (Ariadna), marmur, Cortile di Belvedere, Watykan (wg
C. M. Brown, il. 34)
II. 27. Antinous, marmur, Cortile di Belvedere, Watykan (wg H. H. Brummer,
63
64
68
69
70
70
71
71
72
il. 197)
73
II. 28. Tygrys, marmur, Cortile di Belvedere, Watykan (wg H. H. Brummer,
il. 170)
73
II. 29. 'forso belwederskie, marmur, Cortile di Belvedere, Watykan (pocztówka)
74
II. 30. Posąg Konstantyna, fragmenty kolosalnej rzeźby, marmur, Kapitol,
Rzym (pocztówka)
83
II. 31. Spinario, brąz, Museo Capitolińo, Rzym (pocztówka)
84
II. 32. Wilczyca kapitolińska, brąz, Museo Capitolińo, Rzym (wg G. Bazin,
il. 20)
84
;
II. 33. Pomnik Marka Aureliusza, brąz, Plac na Kapitolu, Rzym (wg Holst,
il. 81)
85
II. 34. M. v. Heemskerck, Widok Kapitolu, rysunek, ok. 1535, Kupferstich Ka­
binet, Berlin
85
II. 35. Widok Kapitolu, sztych E. Duperaca wg Michała Anioła 1568
89
II. 36. Attyka z ekspozycją rzeźby antycznej, fragment il. 35
89
II. 37. Cortile di Palazzo Valle Capranica, sztych Hieronima Cocka wg
M. v. Heemskercka, Biblioteka Uniwersytecka, Heildelberg (wg N. Hol­
st, il. 106)
91
II. 38. Piazza delia Signoria we Florencji (zdjęcie)
99
II. 39. Piazza delia Signoria, usytuowanie rzeźb w XVI wieku, sztych 1583
(wg L. Berti, il. 137)
100
II. 40. Donatello, Judyta i Holofernes, brąz, ok. 1457, 236 cm, Piazza delia Sig­
noria, Florencja (JPH, 1964, pl. 31)
103
Wykaz ilustracji
II. 41.
II. 42.
II. 43.
II. 44.
II. 45.
II. 46.
II. 47.
II. 48.
II. 49.
II. 50.
II. 51.
II. 52.
II. 53.
II. 54.
II. 55.
II. 56.
II. 57.
II. 58.
II. 59.
II. 60.
II. 61.
Michał Anioł, Dawid, marmur, 1504, 437 cm, Galleria delFAccademia,
Florencja (pocztówka)
Baccio Bandinelli, Herkules i Kakus, marmur, 1534, Piazza delia Sig­
noria, Florencja (JPH, 1963, pl. 64)
Baccio Bandinelli, Herkules i Kakus, ujęcie grupy od strony pleców (wg
UErcole e Cacco, tav. V)
Benvenuto Cellini, Perseusz i Meduza, brąz, 1554, 320 cm, Loggia dei
Lanzi, Florencja (JPH, 1963, pl. 70)
Bartolomeo Ammannati, Neptun, fragment fontanny, marmur, 1563—
-1575, Piazza delia Signoria, Florencja (JPH, 1963, fig. 98)
Giambologna, Porwanie Sabinki, mormur, 1583, 510 cm, Loggia dei
Lanzi, Florencja (JPH, 1963, pl. 85)
Chimera, brąz etruski, odkryty w r. 1553, Museo Archeologico, Floren­
cja (pocztówka)
Chimera, fragment il. 47
Studiolo Franciszka I, 1570—1575, widok ogólny, Palazzo Vecchio, Flo­
rencja (wg L. Berti, il. 62)
Studiolo Franciszka /, rozmieszczenie rzeźb i malowideł (wg L. Berti,
s. 84)
Alessandro Allori, Połów pereł, 1572, Studiolo Franciszka I (wg L. Berti,
il. 67)
Jan van Straat, Fondiaria/Farmacja medycejska, 1570, Studiolo Fran­
ciszka I (wg L. Berti, il. 32)
Alessandro Fei, Pracownia złotników, 1572, Studiolo Franciszka I
Giuseppe Ruggeri, Plan IIpiętra Ufficjów (Galerii), sztych 1742, BNCF,
ms. G. F. 181 (wg Conforti, il. 186)
F. B. V. de Greyss, Galeria Medycejska w Ufficjach, ok. 1750, sztych,
GDSU, 4569 F — 4588 F, Florencja (wg D. Heikamp, 1963)
Ekspozycja antyków w Galerii Medycejskiej, sztych ok. 1710, GDSU,
Florencja (wg N. Holst, il. 160)
G. Magni, Ekspozycja w Trybunie w Ufficjach, akwarela, ok. 1750,
GDSU, Florencja (wg L. Berti, il. 132)
Fr. Marchissi, Ekspozycja w Trybunie w Ufficjach, akwarelą, ok. 1750,
GDSU, Florencja (wg D. Heikamp, 1963, s. 193)
John Joseph Zoffany, Trybuna — Rotunda w Ufficjach, 1772, Brytyjskie
Zbiory Królewskie, Hampton Court (Z. Waźbiński, UtArs..., il. 95)..
Gian Cristoforo Romano, Portret Izabeli dEste, medalion, ok. 1505,
Kunsthistorisches Museum, Wiedeń (wg C. M. Brown, il. 73)
Antico, Apollo Belwederski, mały brąz, ok. 1519, zb. pryw. (wg
C. M. Brown, il. 73)
325
103
104
104
105
105
107
III
III
117
118
121
122
127
129
130
133
135
135
137
143
145
26
1. 62.
1. 63.
1. 64.
1. 65.
1. 66.
1. 67.
1. 68.
1. 69.
1. 70.
1. 71.
1. 72.
1. 73.
1. 74.
1. 75.
1. 76.
1. 77.
1. 78.
1. 79.
1. 80.
1. 81.
Wykaz ilustracji
Antico, Venus Felix, mały brąz, ok. 1519, Kunsthistorisches Museum,
Wiedeń (wg H. H. Brummer, il. 109)
Antico, Spinario, ok. 1501, mały brąz, Wrightsmans Coli., New York (wg
C. M. Brown, il. 11)
Statuario pubblico, zbiory Grimanich w antykamerze Biblioteki św.
Marka w Wenecji, rysunek A. M. Zanettiego, Bibl. Marciana, ms.
It. IV. 123, fol. 3 (wg Saggi e memorie, il. 7)
Statuario pubblico, zbiory Grimanich w antykamerze Biblioteki św.
Marka w Wenecji (ibid., il. 8)
Lorenzo Lotto, Portret kolekcjonera Andrea Odoni, 1527, Brytyjskie
Zbiory Królewskie, Hampton Court (wg N. Holst, il. 88)
Francesco Da Sangallo, Portret Paola Giovio, brąz, 1552, Bargello, Flo­
rencja (wg G. Donati)
„Museo Gioviano", płótno, ok. 1600, Museo Civico, Como (wg S. Maf­
fei, op.cit., tabl. 6)
„Museo Gkmano", plan parteru (wg S. Maffei, op.cit., tabl. 8)
„Museo Gioviano", plan pierwszego piętra (wg S. Maffei, op.cit., tabl. 9)
T. Rodari, Posąg Pliniusza St., ok. 1463, fasada katedry w Como (wg
A. Chastel, Le grand atelier..., il. 155)
Portret Leonarda da Vinci, sztych, ok. 1568, (G. Vąśari, Żywoty, 1568)..
Portret Leonarda da Vinci, sztych T. Stimmera, Elogia veris clarorum
yirorum imaginibus apposita quae in Musaeo Ioviano spectantur, Basel
1:575 (wg wizerunku z kolekcji Giovia, cyt. za: S. Maffei, op.cit., tabl. 17)
Rosso i Primaticcio, Galeria Franciszka I, zamek, Fontainebleau (wg
H. Zerner, il. 66)
.'.
Kleopatra, brąz, 1540—1547, odlew wykonany według formy przywie­
zionej przez Primaticcia, zamek, Fontainebleau (H. Zerner, il. 108)...
Gemma Augustea, zabrana w 1204 z Konstantynopola (?), trafiła do
skarbca kościoła Saint Sernin w Tuluzie, a stamtąd do zbiorów Franci­
szka I; skradziona podczas wojen religijnych, zakupiona została w We­
necji przez Rudolfa II; Kunsthistorisches Museum, Wiedeń (pocztówka)
Antykwarium Wittelsbachów, 1569—1600, Rezydencja, Monachium (wg
N. Holsta, 113)
Skarbiec Maksymiliana I, drzeworyt z kręgu Diirera, 1512—1515, Staatliche Graphische Sammlung, Monachium (wg N. Holsta, il. 66)
Opactwo św. Wawrzyńca, sztych Orteliusa, 1591, Escorial (wg M. Cable, EL Escorial, Wiesbaden 1976, s. 49)
Sala Władysławowska, zamek na Hradczanach, sztych Sadelera, Praga
(wg N. Holsta, il. 122)
Adrian de Vries, Rudolf IIjako protektor sztuk, brąz, Hampton Court,
Anglia (wg Larssona)
145
147
155
155
158
161
161
162
162
167
169
170
179
179
185
187
197
201
203
207
Wykaz ilustracji
G. Vasari Mł., Projekt Ufficjów, kopia wg G. Vasariego St., GDSU,
4881 A., Florencja (repr. A. Morrogh, op.cit., nr 23, il. 27)
II. 83. Galeria, frontyspis z Filostratosa, Les images deplatepeinture..., Paris (?)
1615 (repr. M. Fabiański, Iconography..., il. 27)
II. 84. Domenico Poggini, Fondazione degli Uffizi, brąz, 1561, Bargello, Flo­
rencja (wg C. Conforti, op.cit., il. 163)
II. 85. G. Vasari, Galeria w Ufficjach od strony Arno z posągiem Cosima Ijako
Augusta, rzeźba Vincenza Dantiego, 1574 (?), Florencja (wg C. Conforti,
op.cit, il. 176)
II. 86. G. Vasari, Le vite de'piu eccellentipittori, scultori ed architetti..., Firenze
327
II. 82.
1550
II. 87. Andrea Verrocchio, Studium głowy i postaci, rysunki z Libro de' Disegni
Vasariego, GDSU, Florencja (wg L. Ragghianti-Collobi, op.cit., nr 113?)
II. 88. Gian Giacomo Bonzaga, Palazzo Farnese, medal 1550, Museo delia
Zecca, Rzym (M. L. Madonna, 1998, s. 185, il. 9)
II. 89. Villa de' Medicis na Monte Pincio, widok od strony ogrodu, (wg Wiirtenberger, s. 191)
II. 90. Grupa Niobidów eksponowana w parku Willi Medycejskiej, ok. 1587 (wg
F. Perrier, Segmenta...statuarum, 1638)
II. 91. Piętro Aquila,iGaleria Farnese dekorowana przez A. Carracci (od 1597),
sztych, 1677, Istituto Nazionale per la Grafica, Roma
II. 92. Hendrick Goltzius, Herkules Farnese podziwiany przez turystów, sztych,
ok. 1592, The Art Museum, Princeton University
II. 93. Louis Chaix, Artyści studiujący rzeźby z kolekcji Farnese, rysunek, ok.
'
I775» Kunstbibliothek, Berlin
II. 94. Gio. Ant. Dosio, Atrium starej bazyliki św. Piotra na Watykanie oraz
kopuła w trakcie budowy, rys. ok. 1574, GDSU, Florencja (zaginiony,
wg Z. Waźbiński, 1994, il. 100)
II. 95. A. Tempesta, Ag. Lauro, Stara i nowa bazylika św. Piotra na Watyka­
nie, fragment mapy Dziewięć bazylik rzymskich, sztych, 1599 (wg D. Del
Pesco, s. 275)
II. 96. Atrium starej bazyliki św. Piotra, rys. Tasselli, opis Grimaldi, AFSP,
Album fol. 10 (wg Waetzold, nr 885, il. 474)
II. 97. Absyda w starej bazylice św. Piotra dekorowana mozaiką, akwarela (wg
Waetzold, s. 943, il. 490)
II. 98. Andrea del Sarto, Portret Leona Xz nepotami, kopia wg Rafaela, Capodimonte, Neapol
II. 99. Baccio Bandinelli, Laokoon, marmur, kopia, ok. 1525, Ufficje, Floren­
cja (wg LErcole e Cacco, fig. 3)
II. 100. P. F. Alberti, Academia d'Pittori, sztych, ok. 1600, Rijksmuseum Am­
sterdam (Bartsch, XVII, 3x3)
213
214
215
217
223
225
231
233
233
235
238
239
247
247
251
251
261
262
266
328
Wykaz ilustracji
II. 101. Michael Sweerts, Pracownia artysty, odlewy w gipsie, fragment, Rijksmuseum, Amsterdam (foto Muzeum)
II. 102. Federico Zuccari, Taddeo Zuccari studiujący rzeźby w antykwarium belwederskim, ok. 1580, rysunek, GDSU, Florencja (Wiirtenberger, s. 162)
II. 103. Ant. Lafreri, Apollo Belwederski, sztych 1552, oparty na grafice Raimondiego (B. XIV, 249, 330-331) (wg H. H. Brummer, il. 37)
II. 104. N. Beatrizet, Laokoon (B. XV, 264, 90) (wg H. H. Brummer, il. 37) ..
II. 105. Giambologna, Porwanie Sabinki, brąz, Christies, 5 XII 1989, Londyn ..
II. 106. A. Andreani, Porwanie Sabinki, sztych, 1584, Albertina, Wiedeń
II. 107. A. Andreani, Porwanie Sabinki, sztych, 1584, Albertina, Wiedeń
II. 108. A. Andreani, Porwanie Sabinki, sztych, 1584, Albertina, Wiedeń
II.109. Villa il Riposo, wg Raffaele Borghini, II Riposo, Firenze (1584), 1730 ..
II. no. W. v. Haecht, Gabinet van der Geesta, fragment z amatorami małych
brązów, 1626, Rubenhuis, Antwerpia
II. I I I . Caravaggio, Śpiewak z Lutnią, Ermitage, Sankt Petersburg
II. 112. Alegoria Italii, sztych Johannesa Sadelera I wg rys. Hansa v. Aachena,
Ossolineum, Wrocław (A. Dobrzyniecki, P. Oszczanowski, 2005,
nr 53)
II. 113. Nicolo Boldrini wg rysunku Tycjana, Karykatura Laokoona, ok. 1560,
drzeworyt, Ufficje, Florencja (Stampe sciolte, nr 2.1)
267
269
270
270
273
273
274
274
277
278
279
285
293