Bezpieczeństwo pracy w hutnictwie Odlewnia metali nieżelaznych

PROMOTOR 6/2016
| TEMAT NUMERU
RYSZARD BRYŁA
główny specjalista ds. BHP, inspektor ochrony ppoż.,
wykładowca, szkoleniowiec,
autor publikacji z zakresu BHP
Bezpieczeństwo pracy w hutnictwie
Odlewnia metali nieżelaznych
Odlewnie są to zakłady pracy, które zajmują się wytwarzaniem odlewów ze stopów żelaza i metali nieżelaznych. Jak
prawidłowo zadbać o bezpieczeństwo pracownika? O tym w niniejszym materiale.
H
utnictwo dzieli się na hutnictwo
żelaza i hutnictwo metali nieżelaznych. Zagadnienia bezpieczeństwa pracy w pierwszym sektorze omawia
m.in. Rozporządzenie Ministra Gospodarki
z 14 lipca 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w hutnictwie żelaza
i stali (Dz.U. z 2010 r., nr 142, poz. 951). Wśród
aktów prawnych dotyczących drugiego
sektora hutnictwa należy wymienić m.in.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 15 lutego 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy przy produkcji i przetwarzaniu miedzi
(Dz. U. z 2000 r., nr 15, poz. 189). Bardzo istotne
jest także w hutnictwie Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 grudnia 1999 w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych, w tym
wybuchowych, ze złomu metali (Dz.U. z 2000 r.,
nr 3, poz. 36). Jeżeli chodzi o odlewnictwo,
to szczególnie ważnym aktem prawnym
jest tutaj Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali (Dz.U. z 2000 r., nr 3, poz. 37).
Ostatnie wspomniane tutaj rozporządzenie stwierdza, że materiały wsadowe
do pieców odlewniczych powinny być
posortowane, a ich miejsca składowania
– wydzielone i oznakowane w sposób pozwalający na identyfikację poszczególnych
materiałów. Wsad przeznaczony do pieców odlewniczych powinien być suchy
i pozbawiony wszelkich zanieczyszczeń,
w tym zanieczyszczeń po masie formierskiej lub rdzeniowej. Niedopuszczalne jest
ładowanie do pieców odlewniczych za-
12
mkniętych zbiorników lub butli oraz materiałów nieznanego pochodzenia. Sortowanie złomu oraz przygotowanie wsadu
do pieca odlewniczego należy wykonywać
zgodnie z wymaganiami określonymi m.in.
we wspomnianym wyżej Rozporządzeniu
Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy
eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych,
w tym wybuchowych, ze złomu metali. Teren,
na którym rozdrabnia się złom, powinien
być niedostępny dla osób postronnych
i odpowiednio zabezpieczony przed rozpryskiem odłamków złomu. Każdorazowe
wejście pracownika do przestrzeni roboczej
maszyny lub innego urządzenia technicznego w celu wykonania prac naprawczych
lub porządkowych powinno być poprzedzone wyłączeniem zasilania napędu i wywieszeniem tabliczki ostrzegawczej.
nie niebezpieczne i mają tu zastosowanie
zapisy Działu IV, Rozdziału 6 Rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września
1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. w Dz.U. z 2003 r.,
nr 169, poz. 1650 ze zm.).
Spust ciekłego metalu powinien odbywać
się do kadzi suchych i wygrzanych oraz
musi być poprzedzony sygnałem dźwiękowym. Czas i sposób suszenia oraz wygrzania kadzi, zasady spustu ciekłego metalu i jego transportu powinny określać
instrukcje zakładowe. Elementy suwnicy
narażone bezpośrednio na działanie promieniowania cieplnego lub odprysków
ciekłego metalu powinny być osłonięte.
Okna kabiny suwnicy należy zabezpieczyć
siatką ochronną. Kabina suwnicy powinna
być wyposażona w urządzenia zapewniające komfort cieplny.
Rozpoczęcie prac
– na co zwrócić uwagę?
Ciekły metal
– jak zabezpieczyć pracownika?
Przed uruchomieniem pieca do topienia
metali nieżelaznych, opalanego paliwem
ciekłym lub gazowym, należy sprawdzić
stan techniczny palników i instalacji zasilania w paliwa. Narzędzia używane w procesie topienia metali i obróbki pozapiecowej
powinny być całkowicie wysuszone i wygrzane do odpowiedniej temperatury. Prace
remontowe związane z wejściem pracownika do komory pieca odlewniczego powinny być poprzedzone odłączeniem zasilania
elektrycznego, a komora pieca – wystudzona do temperatury nie wyższej niż 50°C. Prace te należy traktować jako prace szczegól-
Przenoszona przez jednego pracownika masa ciekłego metalu przy ręcznym
zalewaniu form nie może wraz z kadzią
przekraczać 25 kg, a drogi przenoszenia
kadzi nie powinny krzyżować się z innymi
drogami. Stanowiska zalewania form i ich
bezpośrednie otoczenie powinny posiadać
posadzki suche, a w bezpośrednim sąsiedztwie tych stanowisk nie powinny znajdować się żadne płyny lub materiały łatwo
palne. Formy wirujące przy odśrodkowym
odlewaniu powinny być osłonięte w sposób zabezpieczający pracowników przed
odpryskami ciekłego metalu.
TEMAT NUMERU | PROMOTOR 6/2016
Pracownika mającego bezpośredni kontakt z ciekłym metalem należy wyposażyć
w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a w szczególności w odzież trudno
palną, wykonaną z tkaniny wełnianej lub
metalizowaną, okulary ochronne z odpowiednim filtrem, osłony twarzy chroniące przed odpryskami ciekłego metalu,
ochraniacze goleni lub getry ochraniające
przed przecięciem, iskrami i odpryskami
ciekłego metalu. W pomieszczeniach,
w których występuje dla pracownika niebezpieczeństwo oparzenia lub zapalenia
odzieży roboczej, powinny być zainstalowane wodne natryski ratunkowe oraz
oddzielne urządzenia do przemywania
oczu, spełniające wymagania określone
w odrębnych przepisach.
Opis stanowiska
wytapiacz-odlewacz
Pracownik zatrudniony jest w odlewni
metali nieżelaznych. W skład instalacji
do odlewania metali wchodzą tutaj trzy
linie technologiczne do produkcji wałków
i tulei z brązów (stopów miedzi) i jedna linia
technologiczna do produkcji stopów cynkowych. Stosowane są tu piece typu indukcyjnego (kanałowe i tyglowe). Linia technologiczna do produkcji brązów składa się
w zasadniczej części z pieca topielnego
(górnego) i dwóch pieców odlewniczych
(dolnych). Ponadto znajdują się tutaj urządzenia ciągnące i tnące oraz stoły odbiorcze. Linia do produkcji stopów cynkowych
składa się natomiast z pieca topielnego
PIT 1000 oraz z urządzenia odlewniczego
(karuzeli odlewniczej) do napełniania form.
Gdy zachodzi konieczność poszerzenia
produkcji wyrobów ze stopów cynku
lub stopów miedzi, instalacje mogą być,
według potrzeb, adaptowane poprzez
dobranie odpowiedniego urządzenia formującego. Te urządzenia formujące to maszyny odlewnicze z formami stałymi lub
krystalizatory z urządzeniem ciągnącym
i linią cięcia wałków lub tulei.
Praca pieców indukcyjnych polega na tym,
że po załadowaniu do nich metalu powstają prądy wirowe, które wytwarzają ciepło. Efektami tego są: topienie metalu, pobudzanie mieszania wsadu oraz wszystkich
dodatków stopowych. Piece wyposażone
są w okapy odciągowe spalin oraz systemy
ograniczające ich emisję. Do przemieszcza-
nia wsadu w transporcie wewnętrznym
służą wózki jezdne i suwnica.
Do zadań pracownika należy:
• przygotowanie wsadu do indukcyjnego pieca odlewniczego, obsługa pieca
i niektórych urządzeń współpracujących – w tym transportu wewnętrznego, ważących oraz dozujących;
• obsługa kadzi i łyżki odlewniczej;
• obsługa i sterowanie pracą maszyn
oraz urządzeń, m.in. do: wytwarzania,
czyszczenia i wykańczania form, rdzeni,
odlewów;
• obsługa linii technologicznej do produkcji wałków i tulei z brązów, a w tym
urządzeń ciągnących i tnących oraz
stołów odbiorczych.
Na co narażony jest
pracownik?
Wśród zagrożeń występujących na wspomnianym wyżej stanowisku należy wymienić: śliskie powierzchnie w miejscu
wykonywania prac – w tym podestów
i schodów; niewłaściwe zabezpieczenie
przed upadkiem z wysokości, np. niesprawne barierki ochronne; stopiony
metal, rozpryski metalu, powierzchnie
pieca oraz form i odlewów; ogień w trakcie wyżarzania kadzi służących do transportu ciekłego metalu; możliwość oparzeń
ciała w wyniku nieprzestrzegania instrukcji
bezpieczeństwa w czasie tegoż transportu;
elementy wybuchowe (w tym woda zawarta w złomie metali); niewłaściwie eksploatowane urządzenia służące do cięcia
i obróbki odlewów oraz narzędzia ręczne;
wadliwe instalacje elektryczne urządzeń
zasilanych prądem elektrycznym; środki
transportu, w wyniku źle oznaczonych
i wyznaczonych (lub nie wyznaczonych)
dróg transportowych; niezachowanie
należytej ostrożności w trakcie przechodzenia w pobliżu środków transportu (np.
przechodzenie pod zawiesiem suwnicy
z obciążeniem); nieprzestrzeganie zasad
ruchu drogowego przez osoby kierujące
pojazdami transportującymi materiały;
ręczne podnoszenie i przenoszenie zbyt
dużych ciężarów – niezgodnie z normą
lub wymogami ergonomii; źle dobrane
lub zanieczyszczone punkty świetlne przy
oświetleniu ogólnym i miejscowym; źle
zorganizowane procesy pracy, niezgodnie
z instrukcjami bezpieczeństwa, przy obsłu-
dze pieca oraz linii technologicznych; pyły
i gazy; hałas, którego źródłem są procesy
technologiczne prowadzone w odlewni – szczególnie prace przy opróżnianiu
urządzenia odlewniczego (karuzeli odlewniczej) i wybijaniu odlewów z form
odlewniczych; obciążenie emocjonalne
i powstały w jego wyniku stres, spowodowane m.in. pracą zmianową i presją czasu
przy wykonywaniu zadań.
Szczególne zagrożenie na stanowisku stanowią wysoka temperatura i promieniowanie cieplne. Pracodawca, oprócz podjęcia
innych działań, powinien zapewnić zatrudnionemu środki ochrony indywidualnej
– w tym: odzież i obuwie ochronne, rękawice ochronne, okulary z odpowiednio
dobranym filtrem.
Podsumowanie
Podczas procesów technologicznych
w odlewni, a szczególnie podczas przerobu mas formierskich i rdzeniowych,
wybijania i oczyszczania odlewów, mogą
powstawać znaczne ilości pyłów. Pracodawca powinien pamiętać o systematycznych pomiarach czynników szkodliwych
– w tym najczęściej emitowanych do środowiska pyłów przemysłowych (pyłów
wolej krzemionki – SiO2, metali i tlenków
metali) oraz gazów, a także zapewnieniu
pracownikom odpowiednich środków
ochrony indywidualnej dróg oddechowych. Znaczne zagrożenie podczas prac
w odlewni stanowią hałas i wibracje. Pracodawca powinien w pierwszej kolejności likwidować zagrożenie u jego źródła,
a następnie zaopatrzyć pracowników
w inne środki zaradcze – w tym rękawice
antywibracyjne i ochronniki słuchu. ‰
Piśmiennictwo
1. Bryła R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wyd.
Elamed, Katowice 2011.
2. Perzyk M., Waszkiewicz S., Kaczorowski A.: Odlewnictwo. Wyd. WNT, Warszawa 2015.
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 lipca 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy w hutnictwie żelaza i stali (Dz.U. z 2010 r.,
nr 142, poz. 951).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia
30 grudnia 1999 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali (Dz.U. z 2000 r.,
nr 3, poz. 37).
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia
30 grudnia 1999 w sprawie bezpieczeństwa
13
PROMOTOR 6/2016
| TEMAT NUMERU
i higieny pracy przy eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych, w tym wybuchowych,
ze złomu metali (Dz.U. z 2000 r., nr 3, poz. 37).
6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(tj. Dz.U. z 2003 r., nr 169, poz. 1650 ze zm.).
7. Rozporządzenie MSWiA z dn. 7 czerwca
2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r., nr 109,
poz. 719).
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 lutego
2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynni-
ków szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy (Dz.U. z 2011 r., nr 33, poz. 166).
9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy (Dz.U. z 2014 r., poz. 817).
Lp.
Opis
1.
Czy zapoznano pracowników z instrukcją stanowiskową BHP i czy instrukcja ta jest dostępna na stanowisku pracy?
2.
Czy pracownicy są zapoznani z instrukcjami bezpiecznej obsługi maszyn oraz urządzeń i czy instrukcje te są dostępne na stanowisku pracy?
3.
Czy piece służące do topienia są odpowiednio dobrane do rodzaju stopu i właściwości materiałów do obróbki metalu w stanie ciekłym,
tak aby wykluczyć reakcję mogącą spowodować uszkodzenie pieca?
4.
Czy piece służące do topienia są wyposażone w sprawnie działające urządzenia do odprowadzania pyłów i substancji szkodliwych
z miejsca ich powstawania?
5.
Czy pracodawca udostępnił pracownikom instrukcję technologiczną topienia metali?
6.
7.
Czy są przygotowane miejsca (osuszone i wygrodzone) do odbioru roztopionego metalu i innych materiałów z przestrzeni urządzeń
do topienia, w razie awarii lub zakończenia procesu?
Czy doły (zasieki) na polu wsadowym pieców posiadają prawidłowe zabezpieczenia przed wpadnięciem osób
(np. wygrodzenie ścian, balustrady)?
8.
Czy w trakcie załadunku wsadu na środki transportu wewnętrznego zapewnione jest bezpieczeństwo pracowników
– zgodnie z odpowiednimi przepisami?
9.
Czy w trakcie transportu mechanicznego (suwnica, wózki widłowe) zapewnione jest ogólne bezpieczeństwo?
10.
Czy w przypadku transportu ręcznego przestrzegane są normy przewidziane w przepisach?
11.
Czy wsad podlega sortowaniu i składowaniu w miejscach wydzielonych oraz oznakowanych w sposób pozwalający na identyfikację
poszczególnych jego komponentów?
12.
13.
14.
Czy wsad podlega sprawdzeniu, w celu wykluczenia wprowadzenia do pieca: zamkniętych zbiorników, butli, materiałów nieznanego
pochodzenia, cieczy?
Czy miejsca, w których dokonuje się rozdrobnienia wsadu, są zabezpieczone przed wejściem osób postronnych oraz przed rozpryskiem
odłamków?
Czy zaprawy i inne materiały do regulacji składu chemicznego stopu są odpowiednio oznakowane oraz podlegają osuszeniu przed
wprowadzeniem do ciekłego metalu?
15.
Czy pracodawca udostępnił pracownikom instrukcję dotyczącą obsługi kadzi i łyżek do transportu ciekłego metalu oraz zalewania form?
16.
Czy stanowiska zalewania form są usytuowane z dala od materiałów łatwopalnych oraz czy w sąsiedztwie nie ma wilgoci oraz cieczy?
17.
Czy stanowiska wybijania odlewów z form są zmechanizowane i wyposażone w wentylację?
18.
Czy wyznaczono i oznakowano drogi transportowe?
19.
20.
Czy drogi transportowe są bezpieczne (m.in. równe, nieśliskie, niezatarasowane, o odpowiedniej szerokości)?
Czy ograniczono, gdy to możliwe, zagrożenia u źródła (pyły, gazy, hałas, drgania mech itd.)?
21.
Czy wyznaczono i oznakowano strefy niebezpieczne i czy miejsca szczególnie niebezpieczne oznaczone są znakami bezpieczeństwa?
22.
Czy zapewniono możliwość korzystania przez pracowników z ochron indywidualnych?
23.
Czy pracownicy używają, w razie takiej konieczności, ochron indywidualnych?
24.
Czy pracownicy używają przydzielonej im odzieży roboczej i obuwia ochronnego?
25.
Czy istnieje systematycznie kontrolowane i sprawne zabezpieczenie antyporażeniowe instalacji?
26.
Czy prowadzone są okresowo pomiary czynników szkodliwych – zgodnie z przepisami
– i pracownicy są zapoznani z wynikami pomiarów?
27.
Czy zapewniony jest szybki dostęp do apteczki pierwszej pomocy?
28.
Czy zapewniony jest szybki dostęp do wymaganych przepisami urządzeń bezpieczeństwa (myjki do oczu, prysznice bezpieczeństwa itp.)?
Czy we właściwych miejscach znajduje się odpowiedni sprzęt przeciwpożarowy (oznakowany, łatwo dostępny, zabezpieczony przed
przypadkowym uszkodzeniem)?
Czy przeprowadzono ocenę ryzyka zawodowego, wdrożono środki profilaktyczne i zapoznano z ryzykiem pracowników?
29.
30.
Spełnione
Tak Nie Nie dotyczy
Tab. 1. Lista kontrolna BHP dotycząca zagrożeń na stanowisku wytapiacz-odlewacz. Uwaga: Jeżeli w jakimkolwiek punkcie nie jest spełniony założony warunek, w odniesieniu
nawet tylko do jednego przypadku lub do jednego pracownika, wtedy należy uznać, że cały punkt nie spełnia odpowiednich wymagań i wymaga reakcji ze strony pracodawcy w celu
poprawy istniejącego stanu
14