Antagonistyczne zachowania kszyka Gallinago gallinago wobec

Antagonistyczne zachowania kszyka Gallinago gallinago wobec

Literatura
Cramp S. (ed.). 1985. The Birds of the Western Palearctic. 4. Oxford University Press.
Dmoch A., Dombrowski A. 1998. Kraska (Coracias garrulus) w Puszczy Białej. Kulon 3: 57–66.
Gotzman J., Jabłoński B. 1972. Gniazda naszych ptaków. PZWS, Warszawa.
Górski A., Szymkiewicz M. 2001. Kraska Coracias garrulus. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce, ss. 246–248. PWRiL, Warszawa.
Krogulec J., Lewartowski Z. 1992. Kraska Coracias garrulus. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt, ss. 210–212. PWRiL, Warszawa.
Sobuś T. 1996. Obserwacje kraski (Coracias garrulus) w okolicach Brzózy Stadnickiej. Bad. n. Ornitofauną Ziemi Przemyskiej 6: 141–142.
Sokołowski J. 1972. Ptaki ziem polskich. 1. PWN, Warszawa.
Sosnowski J., Chmielewski S. 1996. Breeding biology of Roller Coracias garrulus in Puszcza Pilecka
Forest (Central Poland). Acta Ornithol. 31: 119–131.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP „pro
Natura”, Wrocław.
Jerzy Grzybek
Mickiewicza 34, 37-300 Leżajsk
[email protected]
Tadeusz Sobuś
Brzóza Stadnicka 99, 37-111 Żołynia
[email protected]
Antagonistyczne zachowania kszyka Gallinago gallinago
wobec bekasika Lymnocryptes minimus
W dniach 19, 23 i 26.04.2004 podczas prowadzenia obserwacji ptaków siewkowych
(łącznie około 5 godzin) żerujących na świeżo odsłoniętym, błotnistym dnie osadnika ścieków komunalnych na polach irygacyjnych we Wrocławiu stwierdziłem agresywne zachowanie kszyka Gallinago gallinago wobec bekasika Lymnocryptes minimus. W kolejnych dniach
obserwacji odnotowałem od 2 do 6 bekasików i maksymalnie 12 kszyków. Ptaki żerowały
przemieszczając się wzdłuż wąskiego pasa błota (ok. 100 m długości i 1–2 m szerokości)
otoczonego pasem trzcin i taflą wody. Ogółem ośmiokrotnie w momencie zbliżania się do
siebie przedstawicieli obydwu gatunków (na odległość od kilkudziesięciu centymetrów do
około 2 m) zanotowałem atak kszyka na żerującego w pobliżu bekasika. Odnotowałem trzy
odmienne rodzaje zachowania kszyka, wywołujące reakcję unieruchomienia i ucieczkę bekasika (tab. 1). Odstraszone bekasiki przelatywały na odległość od kilku do kilkudziesięciu
metrów, gdzie kontynuowały żerowanie. Kszyki nie zawsze reagowały agresją na obecność
bekasika. Kilkakrotnie obydwa gatunki żerowały w niewielkiej odległości od siebie. W opisywanym miejscu wraz bekasikami i kszykami równocześnie żerowały inne siewkowce,
m.in. łęczaki Tringa glareola, sieweczki rzeczne Charadrius dubius oraz krwawodzioby T. totanus. Pomimo bliskości żerowania nie stwierdziłem antagonistycznych reakcji pomiędzy
tymi gatunkami a kszykiem oraz bekasikiem. Kilkakrotnie natomiast odnotowałem agresywne reakcje pomiędzy kszykami, których przebieg był podobny, jak w przypadku ataku na
bekasika.
W dotychczasowej literaturze brak jest doniesień o antagonistycznym zachowaniu kszyka wobec bekasika, a także o wzajemnych relacjach bekasika z innymi przedstawicielami
rodziny bekasowatych Scolopacidae (Cramp & Simmons 1983, Glutz v. Blotzheim et al.
55
Tabela 1. Agresywne zachowanie kszyka Gallinago gallinago i reakcja na nie bekasika Lymnocryptes minimus
Table 1. Aggressive behaviour of a Snipe and responses by a Jack Snipe. (1) – pose of the Snipe, (2) –
response of the Jack Snipe
Zachowanie kszyka Gallinago gallinago (1)
Przykucnięcie, przyłożenie do podłoża głowy
i korpusu, nagłe uniesienie tyłu ciała i
wierzchu ogona oraz rozłożenie sterówek
w kierunku bekasika w celu demonstracji
ich biało-pomarańczowego ubarwienia. Cały
rytuał trwał około 2 sekund
Uniesienie i wyciągnięcie ciała ku górze na
wyprostowanych nogach, wyciągnięcie dzioba
w kierunku bekasika, przy rozłożonej
przynasadowej i złożonej części dłoniowej
skrzydeł
Bezpośredni atak przy pochylonych i
wyciągniętych do przodu głowie i dziobie
N Reakcja bekasika Lymnocryptes minimus (2)
3 Nagłe unieruchomienie – przykucnięcie
i przywarcie do podłoża na szeroko
rozstawionych nogach, z pochyloną głową
i wyciągniętym do przodu dziobem;
po kilkunastu sekundach odlot ptaka
2 jw.
3 Natychmiastowa ucieczka ptaka
(początkowo bieg, następnie odlot)
1977). Jest to niewątpliwie związane ze skrytym trybem życia i przebywaniem bekasika
zwykle w miejscach porośniętych zwartą roślinnością, która uniemożliwia ich obserwację.
Znacznie lepiej rozpoznano antagonistyczne zachowania kszyka wobec innych siewkowców Charadrii oraz przedstawicieli własnego gatunku (Cramp 1983, Glutz v. Blotzheim et al.
1977).
Według Glutza i innych (1977) oraz Crampa (1983) poza kszyka polegająca na uniesieniu i rozłożenie sterówek (patrz: akapit 1 w tab. 1) jest głównym antagonistycznym zachowaniem wobec przedstawicieli własnego gatunku i innych siewkowców, charakterystycznym
dla obydwu płci. Podobne antagonistyczne pozy przybierają również samce na tokowiskach. Głównym elementem takiego rytuału jest ukazanie ciemnej plamy, zlokalizowanej w
dystalnej części środkowych sterówek. Pozę tę przybierają ptaki zarówno w pozycji stojącej
(przy wyprostowanych nogach), jak i leżącej (przy wyciągniętej do przodu głowie; porównaj: rys. C na s. 417 w Cramp 1983 oraz rys. 15 na s. 71 w Glutz v. Blotzheim et al. 1977).
Pozostałe zachowania przedstawione w tabeli 1 nie znajdują odpowiedników w opisanych
dotychczas pozach, a w świetle złożoności postaw kszyka, zwłaszcza w okresie godowym,
mogą stanowić ich zmodyfikowaną formę.
Reakcja bekasika polegająca na nagłym unieruchomieniu – przykucnięciu i przywarciu
do podłoża – stanowi charakterystyczną pozę tego gatunku, która przybierana jest w momencie zagrożenia, np. w momencie pojawienia się człowieka, czy zaniepokojenia (Cramp
1983, Fearnside 1990, por. Sikora & Maniakowski 2000). Niniejsze obserwacje wskazują
także, że pozycję taką przybierają ptaki wobec agresywnych postaw spokrewnionego gatunku. W trakcie prowadzonych przez mnie obserwacji, bekasiki przyjmowały również opisywaną pozę w chwili wydawania głosu zaniepokojenia, przez zrywające się do lotu,
zaniepokojone pojawieniem się drapieżnika (jastrzębia Accipiter gentilis i błotniaka stawowego Circus aeruginosus) łęczaki i krwawodzioby. Pozę tą ptaki przybierały jednak dopiero
po dobiegnięciu do trzcinowiska.
U wielu gatunków ptaków agresja w okresie wiosennym związana jest głównie ze wzrostem poziomu testosteronu (np. Wingfield et al. 1990, Canoine & Gwinner 2002). Wiosną
poziom testosteronu we krwi samców może być kilkaset razy wyższy niż w pozostałych mie56
siącach roku (np. Canoine & Gwinner 2002). Niektóre gatunki siewkowców, w tym bekasy,
podejmują zachowania godowe (np. tokowanie, walki samców) już w czasie wędrówki
(Cramp & Simmons 1983, Glutz v. Blotzheim et al. 1977), a agresywne zachowania mogły
wynikać ze wzmożonej aktywności związanej z rozpoczynającym się sezonem reprodukcyjnym.
Aktywne żerowanie bekasików w ciągu dnia w odkrytym terenie zdarza się wyjątkowo
(Cramp & Simmons 1983, Glutz v. Blotzheim et al. 1977, A. Sikora in litt.) i może wskazywać
na obfitość pokarmową osadów ściekowych, w których dominujacą zdobyczą są larwy muchówek (G. Orłowski, mat. nieopubl.). Wydaje się również, iż skutki ewentualnego ataku ze
strony bekasów nie byłyby na tyle szkodliwe, że bekasiki zmuszone były do zmiany żerowisk.
Summary: Antagonistic behaviour of a Snipe Gallinago gallinago towards a Jack Snipe Lymnocryptes minimus. On 19th, 23rd and 26th April 2004, eight attacks of a Snipe at a Jack Snipe foraging in the vicinity were observed. Three different types of aggressive behaviour of the Snipe were
noted. The response of the Jack Snipe was to get motionless and escape. Active foraging of Jack Snipe
during the day in the open place is also noteworthy.
Literatura
Canoine V., Gwinner E. 2002. Seasonal differences in the hormonal control of territorial aggression in
free-living European Stonechats. Hormones and Behaviour 41: 1–8.
Cramp S., Simmons K.E.L. (eds). 1983. The Birds of the Western Palearctic. 3. Oxford University
Press.
Fearnside J.D. 1990. Camouflage posture of Jack Snipe. Brit. Birds 83: 281–282.
Glutz v. Blotzheim U.N., Bauer K., Bezzel E. 1977. Handbuch der Vögel Mitteleuropas. 7. Akademische Verlagsgessellschaft, Wiesbaden.
Sikora A., Maniakowski M. 2000. Zimowanie bekasika Lymnocryptes minimus w północno-zachodniej Polsce. Not. Orn. 41: 225–238.
Wingfield J.C., Hegner R., Dufty A., Ball G. 1990. The Challenge Hypothesis – Theoretical implication for patterns of testosterone secretion, mating system, and breeding strategies. American Naturalist 136: 829–846.
Grzegorz Orłowski
Katedra Rolniczych Podstaw Kształtowania Środowiska AR
pl. Grunwaldzki 24, 50-363 Wrocław
[email protected]
57