Prawo procesowe

PRAWO PROCESOWE: KODYFIKACJE ZABORCZE
Konspekt opracowany na podstawie:
W. Witkowski, A. Korobowicz, Historia ustroju i prawa polskiego (1772-1918), Wolters Kluwer
2009, s. 24-25, 27, 28, 37, 39-40, 71-72, 73, 135-137, 142-144, 179, 181, 226, 227-228;
S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. II, Kraków 1998, s. 150-153, 171-172
ZASADY PROCESOWE
Proces cywilny
Model przestarzały – procedury pruska i austriacka z kon. XVIII w.
W Austrii dyspozycyjność i kontradyktoryjność, w Niemczech elementy inkwizycyjności
Pisemność, brak jawności, w Austrii brak bezpośredniości
W Austrii prawda formalna
Odwołanie od II instancji w Austrii tylko gdy wyrok różny od orzeczenia w I instnacji
W Niemczech rewizja dotyczy tylko naruszenia prawa
Formalizm
Model nowoczesny
Dyspozycyjność – strony decydują o roszczeniach, w każdym etapie można wycofać powództwo,
uznać roszczenie, zawrzeć ugodę,
Kontradyktoryjność
Wyłączna inicjatywa stron
Wyjątkowo pozwolenie na działanie sędziemu z urzędu, w Austrii ograniczenie kontradyktoryjości
zasadą instrukcyjności – ingerencja w proces za zgodą stron
Jawność, koncentracja procesowa (unikanie wątków pobocznych)
Przewlekłość i kosztowność
Proces karny
Model inkwizycyjny
wszczęcie z urzędu
zasada śledcza – podmiotem sędzia: ściga, broni, orzeka
podejrzany przedmiotem postępowania
tajność, nawet wobec przestępcy
pisemność i pośredniość – orzeczenie na podstawie akt
legalna teoria dowodowa (pozytywna: skazanie gdy zebrano określone dowody; negatywna:
wykluczenie skazania przy braku wymaganych dowodów)
sąd kontrolowany przez władzę państwową, brak niezawisłości sędziowskiej
w miejsce tortur kary za nieposłuszeństwo
przyznanie się
ograniczona rola obrońcy
wyjątkowo odwołania
Model mieszany
Stadium śledcze i kontradyktoryjne
Stadium I wszczyna prokurator, dochodzenie prowadzi policja (mniejsze sprawy), śledztwo prokurator
Nadzór prokuratora, z czasem uczestniczy obrońca
Akt oskarżenia przygotowuje prokurator
Stadium II ustne, jawne, zasada bezpośredniości, swobodna ocena dowodów, ława przysięgłych
cięższe przestępstwa
Środki odwoławcze: apelacja (II instancja ponowne rozpoznanie spawy), kasacja (wyrok utrzymany
albo uchylony i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia), rewizja (możliwość wyroku
merytorycznego)
POSZCZEGÓLNE KODYFIKACJE
Postępowanie cywilne
Zabór pruski
Akt
Powszechna Ordynacja
Sądowa 1793-1877
1877 nowa ustawa,
nowela 1898
Cechy
Zasady procesowe: pisemność, czynności przygotowawcze w rękach
specjalnego sędziego deputowanego, wyrokuje odrębny sędzia na
podstawie akt, duża rola kierownictwa sędziowskiego
Skargowość, dyspozycyjność, jawność, ustność, dowody przeprowadzane
bezpośrednio przed sądem, swobodna ocena dowodów
Środki odwoławcze: apelacja rewizja w Trybunale Rzeszy (możliwość
rozstrzygnięcia merytorycznego)
Zabór austriacki
Akt
Powszechna Ordynacja
Sądowa z 1781
1 V 1797 Powszechna
Ustawa Sądowa dla
Galicji Zachodniej
1895 nowy kodeks
Cechy
w Galicji 1784 (sprawy sporne)
od 1807 także Galicja Wschodnia
Zasady: kontradyktoryjność, dyspozytywność, wolna rozprawa stron,
postępowanie pisemne i ustne (sprawy drobne przed justycjariuszem),
formalizm, przewlekłość, legalna teoria dowodowa
dyspozytywność, zasada instruktywności (sędzia gromadzi i przeprowadza
dowody za zgodą stron), jawność, ustność, swobodna ocena dowodów
Apelacja i rewizja (pisemna i jawna)
Możliwe wznowienie postępowania gdy wyszły na jaw nowe okoliczności
sprawy
1896 uzupełniony o przepisy postępowania egzekucyjnego, było ono
szybkie
Księstwo Warszawskie
Akt
Procedura francuska z
1806 r.
Cechy
wprowadzona 1808, do 1876
Jawność, ustność, dyspozycyjność, kontradyktoryjność, swobodna ocena
dowodów, formalizm procesowy
Brak oficjalnego tłumaczenia polskiego
Obowiązkowe postępowanie pojednawcze – sędzia pokoju
Przymus adwokacki
Środki odwoławcze: apelacja (zwyczajny); nadzwyczajne: kasacja,
opozycja trzeciego (osoba nie biorąca udziału w postępowaniu, gdy wyrok
narusza jej prawa), restytucja (wznowienie postępowania)
Królestwo Polskie
Akt
Procedura francuska z
1806 r.
1815-1876
1876 wprowadzenie
kodeksu rosyjskiego z
1864
Cechy
wprowadzona 1808, do 1876
Jawność, ustność, dyspozycyjność, kontradyktoryjność, swobodna ocena
dowodów, formalizm procesowy
Brak oficjalnego tłumaczenia polskiego
Obowiązkowe postępowanie pojednawcze – sędzia pokoju
Przymus adwokacki
Środki odwoławcze: apelacja (zwyczajny); nadzwyczajne: kasacja,
opozycja trzeciego (osoba nie biorąca udziału w postępowaniu, gdy wyrok
narusza jej prawa), restytucja (wznowienie postępowania)
kodeks francuski
zanik kasacji, 1815 Sąd Najwyższej Instancji: rewizja
powstanie IX departamentu Senatu Rządzącego (1841 r. w miejsce Rady
Stanu): tylko odwołania od wyroków Sądów Apelacyjnych, także rewizja;
zniesienie jawności i publiczności
jawność, ustność, kontradyktoryjność (strony gromadzą materiał
dowodowy), swobodna ocena dowodów, brak przymusu adwokackiego
Środki odwoławcze: apelacja (sędziowie pokoju, sądy gminne zjazdy
sędziów pokoju, sędziowie gminni; sądy okręgowe Izba Sądowa w
Warszawie)
kasacja (naruszenie przepisów postępowania, prawa materialnego,
właściwości sądowej), jej skutkiem ponowne rozpatrzenie sprawy
Postępowanie karne
Zabór pruski
Akt
Pruska Ordynacja
Kryminalna 1805-1879
1846-1849 reformy
Nowa ustawa 1877
(wejście w życie 1879)
Cechy
Proces inkwizycyjny, wszczęcie postępowania z urzędu, sędzia: obrońca,
oskarżyciel i wyrokujący
Zniesienie inkwizycji generalnej i specjalnej
Proces tajny i pisemny
Pozytywna legalna teoria dowodowa; przyznanie się do winy jeśli nie
budzi wątpliwości
Zakaz tortur ale kary chłosty, aresztu tymczasowego, izolacji w
więzieniu
Prawo do obrońcy po zakończeniu postępowania dowodowego
Uniewinnienie i czasowe uniewinnienie (dozór policyjny i możliwość
wznowienia)
Apelacja tylko w przypadku przestępstw cięższych
Prawo prośby o złagodzenie lub darowanie kary
konieczne oskarżenie prokuratora, śledztwo sędzia śledczy, swobodna
ocena dowodów, jawność i ustronność postępowania przed sądem
poszerzenie ww. regulacji; na rozprawie równouprawnienie prokuratora i
oskarżonego; w sprawach o zbrodnie sąd przysięgłych; kontrola kar
nakładanych w trybie administracyjnym
Zabór austriacki
Akt
1788 Powszechna
Ordynacja Sądowa
1 I 1797 Galicja
Zachodnia: Kodeks
Karny
Zachodniogalicyjski
Kodeks z 1850
Kodeks z 1853
1873 nowoczesna
procedura
Cechy
procedura inkwizycyjna – wszczęcie z urzędu, tajność, pisemność,
pośredniość, brak obrońcy, pozytywna legalna teoria dowodów
(wskazana liczba i jakość dowodów do skazania), brak tortur ale kary za
nieposłuszeństwo (chłosta, post o chlebie i wodzie); wyrok: skazujący,
uniewinniający, uwalniający (brak dowodów – zawsze można wznowić)
1803 Franciszkana: proces tajny, pisemny, z urzędu, brak obrońcy,
negatywna teoria dowodowa, przyznanie, kary za nieposłuszeństwo,
ograniczona apelacja
Różnice względem Powszechnej ordynacji Sądowej: negatywna teoria
dowodowa (brak winy gdy niewystarczająca liczba dowodów)
wzorowany na francuskim – nie obowiązywał w Galicji
Obowiązywał także w Galicji – nawiązuje do Franciszkany (inkwizycja,
legalna teoria dowodowa, rozprawa ustna tylko w pierwszej instancji)
Akuzacyjność w postępowaniu przed sądem, podejrzany stroną podczas
śledztwa, prawo do obrońcy, rozprawa ustna i jawna, sędziowie
przysięgli, swobodna ocena dowodów
Księstwo Warszawskie
Akt
Cechy
Modyfikacje kodyfikacji pruskiej i austriackiej – elementy skargowości,
publiczność i ustność rozprawy z prokuratorem i obrońcą, małe znaczenie
rozprawy; królewskie prawo łaski
Nieukończone prace nad procedurą karną
Królestwo Polskie
Akt
Do 1876 prawo pruskie
i austriackie
1876 wprowadzenie
ustawy rosyjskiej z
1864
Cechy
Ściganie z urzędu, wniosek przy gwałtach i przestępstwach seksualnych,
oszustwa i nadużycia członków rodziny
Apelacja i kasacja
Proces mieszany wzorem francuskim, prawo do obrony, swobodna ocena
dowodów; elementy inkwizycyjne w dochodzeniu wstępnym (policja) albo
śledztwie (prowadzi sędzia śledczy, tajność i pisemność)
Akt oskarżenia przygotowywał prokurator
Przed sądem zasada skargowa
Rozprawa główna: jawna, publiczna, ustna, równość stron procesowych
Apelacja i kasacja