Wielki Terror_MNKI

Kilkadziesiąt archiwalnych portretów ofiar stalinowskich czystek, współczesne zdjęcia ich rodzin i
miejsc pochówku oraz relacje świadków złożą się na wystawę „Wielki terror”, którą od 17 września
będzie można oglądać w Muzeum Dialogu Kultur.
Wystawa, zorganizowana we współpracy ze Stowarzyszeniem im. Jana Karskiego w Kielcach oraz
Fundacją Opowiedz To - Picture This, jest zapisem niebywałej zbrodni, do której doszło w ZSRR. W
szczytowej fazie sowieckich represji - przez historyków nazywanych „Wielkim Terrorem” - w latach 193738, w ciągu zaledwie 15 miesięcy, z rozkazu Józefa Stalina, aresztowano 1,7 miliona osób, z czego 750 tys.
rozstrzelano (codziennie wykonywano średnio 1600 egzekucji), a kolejne 350 tys. zmarło w łagrach.
Przygotowany w najdrobniejszym szczególe i kierowany osobiście przez Stalina terror był totalny, objął całe
społeczeństwo Związku Radzieckiego. Ludzi oskarżano o niedorzeczne przestępstwa takie, jak udział w
kontrrewolucyjnych spiskach, organizacjach terrorystycznych czy szpiegostwie. Ofiary grzebano w tajnych
miejscach, okłamując rodziny o zsyłce do łagrów bez prawa do korespondencji. Realizując plan „Wielkiego
Terroru” Stalin zlikwidował realną i potencjalną opozycję i sterroryzował całe społeczeństwo.
Na ekspozycji zostaną zaprezentowane reprodukcje więziennych, czarno-białych zdjęć ofiar terroru z notami
biograficznymi pochodzące z archiwów: Międzynarodowego Stowarzyszenia „Memoriał” w Moskwie,
Centralnego Archiwum FSB RF, Państwowego Archiwum RF w Moskwie oraz Państwowego Archiwum
Kino-Foto Dokumentów w Krasnogorsku. Zdjęcia zostały wykonane przez sowiecką policję polityczną
NKWD na krótko przed egzekucją. W ich ostatnim spojrzeniu zatrzymane są emocje wahające się od nadziei
po przerażenie, od rozpaczy po bunt. Zdjęcia zostały upublicznione dopiero w latach 90.
Archiwalne fotografie uzupełnią wspólczesne portety i nagrania wideo z relacjami świadków, dziś często 80
i 90-latków, ostatnich pamiętających tragiczne wydarzenia. Są to głównie dzieci zamordowanych, które
wspominają rodziców i dzień ich aresztowania. Mówią o wieloletnich poszukiwaniach bliskich, którzy
zniknęli bez śladu, a także o tym, jak wygląda życie tych, którzy zostali naznaczeni piętnem „dziecka wroga
ludu“. „Sieroty Wielkiego Terroru“ mają wypisane na twarzy uczucie krzywdy, bezsilności.
Na wystawie zostaną także pokazane współczesne zdjęcia miejsc masowych egzekucji i grobów ofiar,
których położenie przez dziesięciolecia było trzymane przez władze komunistyczne w tajemnicy. Do dziś na
terytorium byłego ZSRR zidentyfikowano około stu miejsc zbiorowych grobów, a lokalizacja pozostałych
200-250 wciąż pozostaje nieznana. Na fotografiach zostały uwiecznione m.in. groby w Moskwie, St.
Petersburgu, Woroneżu, na Sachalinie, w Irkucku, Kijowie czy Mińsku.
Autorem współczesnych zdjęć, a także całego projektu „Wielki Terror” jest Tomasz Kizny jeden z
najlepszych polskich fotoreporterów, założyciel, działającej poza zasięgiem komunistycznej cenzury
Niezależnej Agencji Fotograficznej „Dementi”, współpracownik kwartalnika historycznego „Karta" i
Magazynu Gazety Wyborczej, członek Związku Polskich Artystów Fotografików. Jest autorem projektu
fotograficznego poświęconego obozom Gułagu w ZSRR, którego główne wątki zostały opublikowane w
albumie GUŁAG w 2003 roku. W latach 1998-2001 zrealizował projekt Pasażerowie, obejmujący ponad
tysiąc portretów fotograficznych pasażerów metra na przełomie wieków w Moskwie, Warszawie, Berlinie,
Paryżu i Nowym Jorku. Nad projektem „Wielki Terror”, którego rezultatem jest wystawa i książka pracował
w latach 2008-2011. Jest również autorem kilku wystaw fotograficznych.
Projekt „Wielki Terror” powstał przy współpracy z Międzynarodowym Stowarzyszeniem „Memoriał”
w Moskwie oraz przy finansowanym wsparciu niemieckich organizacji: Bundesstiftung zur
Aufarbeitung der SED-Diktatur, Gerda Henkel Stiftung i Wissenschaftskolleg zu Berlin - Institute for
Advanced Study.
1