Etyka zawodu nauczyciela

Dr Adam K. Gogacz
ETYKA ZAWODU NAUCZYCIELA
Etyka
 Dziedzina aksjologiczna (aksjologia – nauka o
wartościach)
 Ethos (gr.) sposób zachowania
 Zapoczątkowana przez Sokratesa, do grona
nauk wprowadzona prze Arystotelesa
Etyka…
 Zakres = ?
 Przedmiot = ?
 Podmiot = ?
Etyka…
 Dobro = ?
 Niedefiniowalne pojęcia
Etyka sokratejska









Arete (cnota)
Cnota = dobro
Dobro jest przedmiotem wiedzy
Uczę się, ale od siebie
Dialog
Metoda majeutyczna
Metoda elenktyczna
Wiem, że nic nie wiem
Elitaryzm
Etyka arystotelesowska
 Cnoty:
 Dianoetyczne
 Etyczne
Złoty środek
Etyka kantowska
 Etyka autonomiczna
 Etyka obowiązku, podpowiadana przez rozum,
przy założeniu, że człowiek jest istotą myślącą i
wolną.
Człowiek żyje w dwóch światach: przyrody, gdzie jest
zdeterminowany i rozumu własnego, gdzie jest wolny.
 Imperatyw kategoryczny:
Postępuj tak, jakbyś chciał aby zasada twego
postępowania stała się prawem ogólnym.
 Człowiek winien być traktowany jako cel sam w
sobie, nigdy jako środek.
Etyka utylitarystyczna
 To jest dobre, co użyteczne dla maksymalnej




liczby ludzi
Bentham – rachunek ilościowy
Mill – rachunek jakościowy
Etyka wywodząca się z empiryzmu i
zakładająca, że ludzie są z natury równi.
Prawo reguluje zasady etyczne i ogranicza
wolność, lecz jest ono oparte na zasadzie
użyteczności.
Etyka personalistyczna
 Człowiek jest osobą – bytem realnym,
wolnym, który otwiera się na byt innych ludzi,
stąd każdemu człowiekowi przysługuje
godność.
 Godność osobowa
 Godność osobowościowa
Etyka
 ETYKA OPISOWA
 Bada istotę dobra, moralnego postępowania, pyta
o człowieczeństwo i naszą naturę
 ETYKA NORMATYWNA (deontologia)

Zajmuje się normami, czyli powinnościami
METAETYKA – Zajmuje się namysłem nad samą
etyką. Choćby nad źródłami namysłu nad normami
postępowania.
Etyka – główny podział
 Relatywizm – wszystkie normy mają
charakter relatywny. Ponieważ moralność
jest częścią kultury, jest od niej zależna. Stąd
jest relatywna. Same normy również zależą
od sytuacji.
 Absolutyzm – Normy mają charakter
absolutny. Są hierarchiczne, więc nie ma
problemu w przypadku ich kolizji.
Podział ETYKI wg Rudolfa
Carnapa:
 Ze względu na zakres obowiązywania norm
moralnych:
 Teorie obiektywistyczne – normy etyczne mają
charakter uniwersalny i można je wywieść z
ogólnych założeń, a następnie zastosować do
wszystkich ludzi.
 Teorie subiektywistyczne - normy etyczne są
wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to do
wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy,
to są one wynikiem podobnej zawartości
umysłów większości ludzi, lub nawet że nie ma
czegoś takiego jak wspólne normy i każdy
posługuje się swoim prywatnym systemem
nakazów moralnych.
Podział ETYKI wg Rudolfa
Carnapa:
 Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:
 Naturalizm – systemy takie próbują wywodzić normy
moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych.
 Antynaturalizm – systemy takie starają się dowodzić,
że normy moralne muszą pochodzić z "góry", np. od
Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez
odnoszenia się do danych eksperymentalnych
 Emotywizm – systemy te traktują nakazy moralne
jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub
bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki
i w związku z tym nie ma sensu szukać ani
naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł
tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze
zjawisk psychologicznych.
Podział ETYKI wg Rudolfa
Carnapa:
 Ze względu na ocenę zachowań ludzi:
Intencjonalizm – o moralnej ocenie danego czynu decyduje
przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można
uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie od jego
końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją.
 Konsekwencjalizm - o moralnej ocenie danego czynu
decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany
bez intencji lub nawet ze złą intencją ale przyniósł dobry
efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.
 Normatywizm – Dobro i zło to niedefiniowalne pojęcia
pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego
jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu.
Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają znaczenia w
ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu zgodność
tego czynu z nakazami moralnymi.

Poziomy funkcjonowania
 Działanie – etyka czynu – co robić?
 Istnienie – etyka cnoty – jakim być?
Formy wypowiedzi
 Opisowa
 Jasio ma jasne włosy
 Ekspresywna (oceniająca)
 Jasio jest głupi jak but
 Sugestywna
 A zostawże Jasia!
 Performatywna
 Już nie będę Jasiowi dokuczał!
Gdzie w tym miejsce na normę?
Opis a ocena
 Opis to wypowiedź prezentująca fakt, o
charakterze sprawozdawczym
 Powinien mieć charakter obiektywny (docelowo)
 Ocena to wypowiedź o charakterze
ekspresyjnym
 Ma z reguły charakter subiektywny
 Normy mieszczą się w zakresie wszystkich
innych wypowiedzi poza wypowiedzią
opisową.
NORMA
 Norma to reguła, przepis charakterze
powszechnym.
 Norma nie opisuje co jest, ale podaje co być
powinno.
 Norma ma charakter powszechny, ale
niekoniecznie uniwersalny.
Normy
 Norma powinnościowa
 Norma zakazująca (represyjna)
 Norma nakazująca (opresyjna)





Nakazująca – musi…
Zakazująca – nie wolno…
Dopuszczająca – można…
Przestrzegająca – nie powinno się…
Określająca – czyni się tak, że…
NORMA MORALNA NORMA PRAWNA
Autonomiczna lub Heteronomiczna
Heteronomiczna
Dyspozycja
Hipoteza + Dyspozycja
+ (SANKCJA!!!)
Człowiek, Bóg
Zwyczaj, Państwo
Etyka praktyczna deontologia
 Deontologia – etyka powinności; w praktyce




etyka związana z działalnością zawodową
człowieka.
Deontologia lekarska
Deontologia prawnicza
Deontologia menedżerska i biznesowa
Deontologie społeczne: nauczycielska,
psychologiczna, etc.
Deontologia a kodyfikacja
 Kodeks zawodowy
 Czy istnieje potrzeba tworzenia?
 Jaki ma status?
 Czy kodeks etyki, czy prawo?
 Bezwzględność prawa
 Wytyczne kodeksu – ich status
 Kwestia sankcji
Potrzeby
 Zawód nauczyciela powiązany jest z władzą
 Władza rodzi problemy natury moralnej
 Dwa komponenty władzy (wg Pilcha):
 Władza zarządzania zewnętrznego (nadzór)
 Władza tworzenia (kreowanie)
Główne zasady
 Nauczyciel operuje w świecie dobra
 Wychowanie to zracjonalizowana nadzieja
 Trwały niesprzeczny system moralny
Konieczność
profesjonalizacji
 Oddzielenie relacji profesjonalnych od
osobistych (kryteria – obojętność)
 Określenie celów
 Określenie obowiązków
 Określenie niezbędnych umiejętności
 Wychowawczych
 Dydaktycznych
 Organizacyjnych
Obowiązki profesjonalnego
nauczyciela
 Obowiązek dbania o intelektualny, fizyczny i
społeczny rozwój uczniów
 Obowiązek opieki i zapewnienia
bezpieczeństwa;
 Obowiązek podnoszenia kwalifikacji
dydaktyczno – pedagogicznych wyrażony w
zdobywaniu stopni specjalizacji
 Zakaz wykorzystywania dla własnych celów
swojej pozycji zawodowej;
 Obowiązek zachowywania szczególnej
ostrożności w przekazywaniu szczegółowych
informacji o uczniu i jego środowisku rodzinnym
Czy to wystarcza?
 Powyższe zasady dotyczą profesjonalnego
działania
 Jest to przedmiot etyki czynu
 Ale czy profesjonalny nauczyciel to dobry
nauczyciel?
Oba poziomy funkcjonowania
 Nie, do bycia dobrym nauczycielem potrzeba
również etyki cnoty
 Cnoty (przymioty, zalety):
 Natury intelektualnej – mądrość praktyczna,
roztropne, mądre działania
 Natury afektywnej – uczucia towarzyszące
działaniu – cierpliwość, życzliwość
Mądrość praktyczna
 Umiejętność stosowania zasad w praktyce
 Mądry nauczyciel nie jest formalistą ani
legalistą
 Poziomy źródłowe:
 Moralna percepcja
 Moralna wrażliwość
 Moralna wyobraźnia
 Moralna decyzyjność
Cnoty afektywne
 Wypracowane wg zasady złotego środka:
Wrogość - > życzliwość - > pobłażanie
Obojętność->troska-> nadmierne
zaangażowanie
Problemy z troską
 Partykularyzm vs Uniwersalizm
 Właściwe powody zaangażowania
Czy to wystarcza?
 Nie, potrzebne są jeszcze trwałe dyspozycje
charakteru
 Nauczyciel to zawód z powołania
Na czym budować kodeks?
 Nauczyciel musi wierzyć, że czegoś nauczy.
To szalone, ale takie szaleństwo jest
konieczne.
Na czym budować kodeks?
 Nauczyciel dzieli się tym, co posiada:
 Wiedzą
 Radością
 Obawami
Nauczyciel to też człowiek!, ale…
Nauczyciel…
 …nie tylko uczy, ale i wychowuje.
 W pamięci musi zawsze mieć to, iż jest
wzorem, autorytetem.
 Czym zatem jest autorytet?
 Pomnikiem z brązu?
 Człowiekiem z krwi i kości?
7 zasad postępowania
 1. zasada podmiotowości
 2. zasada szanowania prywatności ucznia
 3. zasada pluralizmu – otwarcia na inność
 4. zasada równych szans – czyli, że nauczyciel wysłuchuje
uczniów a nie wychodzi z założenia, iż wie najlepiej
 5. zasada najmniejszej interwencji – ingerowanie w życie
i sprawy jednostki tylko o tyle, o ile sama ona tego
pragnie
 6. zasada nadrzędności dobra indywidualnego nad
dobrem kolektywnym
 7. zasada traktowania człowieka jako osoby wolnej,
zdolnej do dokonywania wyborów.