03 - Szkutnik,ZET2010 poprawiony

SMART METERING JAKO DECYDUJĄCE UWARUNKOWANIE
WDROŻENIA STRATEGII DSM W POLSCE
Autor: Jerzy Szkutnik
(„Rynek Energii” – nr 1/2010)
Słowa kluczowe: rynek energii elektrycznej, sprawność energetyczna, zarządzanie, popyt, taryfy energetyczne
Streszczenie. Artykuł przedstawia kompleksową propozycję wdrożenia systemu zarządzania popytem do polskiego sektora
energetycznego. Zagadnienie Demand Side Management (DSM) jest znane w wymiarze światowym, europejskim oraz krajowym. O ile doświadczenia państw zachodnich dają podstawę do stwierdzenia, że DSM jest strategią wdrożoną w jakimś
zakresie, to doświadczenia polskie w tym obszarze można uznać za wysoce niewystarczające. Jak wiadomo DSM polega na
efektywnym gospodarowaniu zapotrzebowaniem na energię oraz na adaptacji zapotrzebowania, czyli przesunięcia obciążenia. Zmniejszenie poboru energii w momencie zapotrzebowania szczytowego, przyczynia się do osiągnięcia stanu równowagi pomiędzy popytem a podażą w systemie, co wpływa na cenę rynkową energii elektrycznej. Jeżeli wprowadzi się mechanizmy, które pozwolą na to, że odbiorcy końcowi będą gotowi do dobrowolnego dostosowania zapotrzebowania, to zostanie wykreowana reakcja strony popytowej- Demand Response (DR), która jest rzeczywistym i efektywnym elementem
strategii zarządzania popytem. Wydaje się, że istotną zmianę jakościową w tym zakresie przyniosą inteligentne liczniki
energii elektrycznej. Powstałe z inicjatywy Urzędu Regulacji Energetyki przedsięwzięcia, promujące koncepcję wdrożenia
systemów inteligentnego opomiarowania do polskiego systemu energetycznego, są potwierdzeniem, że Polska z determinacją dąży do poprawy swojej efektywności energetycznej. W artykule zostanie przedstawiona koncepcja licznika inteligentnego pozwalającego na realizację strategii DSM, oraz zostaną zaprezentowane komplementarne rozwiązania, wzmacniające
w zdecydowany sposób efekty wiodącej strategii. W tym zakresie przewiduje się stworzenie dedykowanego programu lojalnościowego dla odbiorców energii elektrycznej. Koncepcja zakłada także modelowe powiązanie proponowanych rozwiązań
z kampanią Ministerstwa Gospodarki „efektywność energetyczna” w celu wypełnienia wymagań zawartych w dyrektywie
2006/32/WE na rzecz racjonalnego wykorzystania energii.
1. WSTĘP
Zgodnie z zapisami Prawa energetycznego jednym z głównych założeń polityki energetycznej państwa
jest racjonalizacja użytkowania paliw i energii, szczególnie przy uwzględnieniu promocji
energooszczędnego budownictwa [l0]. W związku z tym wszelkie działania zmierzające do realizacji
poszczególnych punktów ustawy powinny znaleźć wśród zainteresowanych należną uwagę. Niemniej
jednak konieczne jest wiarygodne naświetlenie problemów, które do tej pory były stosowane w polskiej
energetyce w ograniczonym zakresie [14]. Wydaje się, że bardzo duże możliwości w sferze działań
marketingowych istnieją w segmencie poszanowania energii, zarówno przez odbiorców energii
elektrycznej, jak też samego dystrybutora tej energii. Aby przekonać się o słuszności tej tezy,
przeanalizowano wykorzystanie w tym celu wszystkich czterech grup narzędzi marketingowych
stosowanych powszechnie, a mianowicie: produkt i asortyment towarowy przedsiębiorstwa,
ceny, kanały dystrybucji, promocja. W przypadku zakładów energetycznych produktem podlegającym
sprzedaży jest jeden asortyment - energia elektryczna. Dystrybutor powinien nie tylko zapewnić
odbiorcom energię elektryczną o najwyższych parametrach jakościowych - właściwe poziomy napięć,
możliwie bezprzerwową jej dostawę, ale również równolegle reagować na ukazujące się uwagi
zgłaszane przez różne instytucje oraz media, ponadto sami klienci mogą informować „swojego
dystrybutora” o niedotrzymywania przez niego wskaźników jakościowych energii elektrycznej.
Zapewnienie wspomnianych cech energii elektrycznej związane jest z długofalową strategią rozwoju
firmy, zabezpieczającej corocznie odpowiednie środki finansowe na inwestycje sieciowe, a gwarancja
dotrzymania powyższych preferencji jest w ogóle warunkiem powodzenia marketingowego. Jeśli
chodzi o drugi element - ceny energii elektrycznej, to jak na razie są co prawda nie dla tych samych
grup odbiorców na terenie kraju, ale nie odzwierciedlają one rzeczywiście ponoszonych kosztów przez
dostawcę i dystrybutora. W przypadku uwolnienia cen, staną się one istotnym narzędziem w kreowaniu
polityki finansowej przedsiębiorstwa. Kanały dystrybucji to w przypadku zakładów energetycznych
działy obsługi klienta, których przekształcenie do formy zapewniającej partnerską obsługę z odbiorcami
realizowane jest już powszechnie. W wielu siedzibach zakładów a nawet rejonów istnieją wydzielone
sale prezentujące urządzenia nieodzowne w gospodarstwie domowym - ich dobór jest przy tym
dokonywany pod względem stopnia energochłonności. Obecność odbiorców w tych salach można
wykorzystać stosując następny środek marketingowy jakim jest promocja prowadzona w formie:
akwizycji, marketingu bezpośredniego, promocji uzupełniającej, m in. pokazy sprzętu na indywidualnie
zorganizowanych pokazach dla audytorów i szukanie wśród tej grupy sojuszników Wykorzystując te
środki, modelowy sposób prezentacji zgromadzonych urządzeń w sali ekspozycji polegał by na
zaangażowaniu w nich osób przygotowanych odpowiednio do prowadzenia audytu, polegającego na
doradztwie w doborze urządzeń do konkretnych warunków. Czym lepiej będzie to przeprowadzone, w
sposób przekonywujący zostaną zasugerowane właściwe urządzenia oszczędzające energię w stosunku
do rozwiązań klasycznych, tym bardziej będzie można mówić o spełnieniu misji przedsiębiorstwa budowania zaufania klientów. W tak zorganizowanej działalności spółka dystrybucyjna wkracza
w dziedzinę Demand - Side Management (DSM) - zarządzanie popytem (lub - kształtowaniem
popytem). Takie działania powszechnie stosowane m. in. w USA polegają na zmodyfikowanej alokacji
środków po stronie podażowej i popytowej. Energetyka zamiast przeznaczać duże środki na rozwój
(budowa nowych elektrowni, linii i stacji), zmniejszać środki na inwestycje, które dają oszczędność
równoważnej ilości energii.
Taki sposób wykorzystania zasobów popytowych sprawia, że energetyka zawodowa zmniejszając
koszty przeznaczone na rozwój może w przyszłości obniżyć koszty energii i zużycie energii pierwotnej,
co ma oczywiste skutki społeczne i ekologiczne [1,2,7,9,12,16].
Ta dziedzina wymaga dużej modernizacji i z kilkunastu powodów będzie dynamicznie prowadzona. Pozwoli to postrzegać jednostki dystrybucyjne jako ośrodki wprowadzania nowatorskich rozwiązań
przede wszystkim z obszaru IT [19,20,21], będących elementem sieci inteligentnych [8].
2. KONCEPCJA ROZWIĄZANIA
Opracowane dotychczas koncepcje wdrożenia strategii DSM do polskiej rzeczywistości mimo dość
znacznego zaangażowania wielu partnerów z obszarów nauki i gospodarki praktycznie nie
doprowadziły do zauważalnych efektów.
Wydaje się, że aktualnie w Polsce istnieje możliwość
radykalnej zmiany na lepsze w tym zakresie, bowiem zgodnie z Deklaracją z dnia 3 czerwca 2009 roku
[4] oraz zorganizowaną przez Sejmową podkomisję stałą ds. energetyki i Urząd Regulacji Energetyki
[11], powstają realne szanse na powszechne wprowadzenie do polskiego systemu
elektroenergetycznego tzw. inteligentnego opomiarowania. Wg. Autora niniejszego artykułu właśnie
smart metering staje się podstawą do wdrożenia strategii DSM. Muszą być jednak spełnione
następujące uwarunkowania gwarantujące powodzenie tej strategii.
A. Układy pomiarowe
Proponowane rozwiązanie, będące rozszerzeniem patentu nr. P 324050 [18], jest licznikiem energii
elektrycznej najnowszej generacji mającym:
-
stanowić podstawę rozliczenia za energię elektryczną,
prezentować informacje o zużyciu energii elektrycznej w okresie rozrachunkowym w wymiarze
ilościowym i wartościowym
-
stanowić element konwersacji z dostawcą energii elektrycznej w zakresie wyboru rodzaju taryfy za
energię elektryczną- co staję się podstawą do praktycznej realizacji strategii DSM.
Licznik składa się zatem z następujących modułów: łączności, rozliczeniowo-analitycznego i informacyjno-konwersacyjnego.
Moduł łączności zapewnia dwustronną komunikację dostawca – klient, klient-dostawca energii
elektrycznej.
Moduł rozliczeniowo- analityczny realizuje pomiar zużycia energii elektrycznej oraz określa koszt dostawy energii elektrycznej w okresie rozrachunkowym. Moduł ten także umożliwia dokonanie przeliczeń kosztu za energię elektryczną dla taryf obowiązujących u dostawcy za energię elektryczną.
Moduł informacyjno-konwersacyjny wykonany w formie wyświetlacza LCD oraz klawiatury prezentuje
wszystkie obligatoryjne informacje dla klienta oraz dodatkowe wynikające z wykonania następujących
opcji:
-
zadanie obliczenia kosztu operacji poboru energii dla różnych dostępnych dla odbiorcy rodzajów taryf za energię elektryczną (np. zmiana z rozliczania 1- taryfowego na 2-taryfowy ),
złożenie deklaracji o zamiarze zmiany rodzaju taryfy za energię elektryczną,
złożenie deklaracji o przystąpieniu do programu lojalnościowego „SMARTEFEKT i realizacja opcji
tego programu.
Tak wykonany inteligentny licznik pozwoli praktycznie zrealizować w Polsce ideę DSM-u. Beneficjentami tego rozwiązania stają się równocześnie dostawca energii elektrycznej oraz jej odbiorca. Należy
także zaznaczyć, że proponowane rozwiązanie może się przyczynić, w zdecydowany sposób do
realizacji unijnych celów energetycznych.
B. Program lojalnościowy SMARTEFEKT, to zespół zamierzonych działań ze strony producenta
[17], mający na celu związanie konsumenta z marką na długi czas. W świetle powyższego można
stwierdzić, że programy wdrażane w Polsce, a określane mianem „lojalnościowych” najczęściej nie są
w rzeczywistości programami lojalnościowymi, lecz programami punktowymi. Jednak powyższe
rozróżnienie, choć mające uzasadnienie w faktycznych celach realizowanych programów, nie jest ściśle
przestrzegane i szczególnie w praktyce gospodarczej pojęcia „program lojalnościowy” i „program
punktowy” są utożsamiane. Celowość podjęcia takiego zagadnienia potwierdza fakt, że już ponad 30
procent Polaków korzysta z programów lojalnościowych koncernów paliwowych, hipermarketów bądź
sieci komórkowych. Według badań Instytutu ARC Rynek i Opinia [6], w ciągu dwóch lat ilość
klientów biorących udział w programach lojalnościowych podwoiła się. Eksperci Instytutu przewidują,
ze już wkrótce na rynku działać będzie kilka sieciowych programów lojalnościowych, czyli programów
umożliwiających korzystanie z usług kilku różnych usługodawców. Uczestnicy tego programu mogą
liczyć nie tylko na nagrody ze strony podmiotu organizującego program, ale również na zniżki u innych
usługodawców. Uczestnik typowego programu punktowego przystępując do programu wypełnia ankietę
i dostaje plastikową kartę. W zamian za dokonywane płatności uczestnik otrzymuje punkty, które są
zapisywane na karcie. Kiedy uczestnik uzbiera odpowiednią ilość punktów wówczas uzyskuje
możliwość otrzymania nagrody. Nagrody w programach punktowych hipermarketów, czy sieci stacji
paliwowych są dość atrakcyjne, ale żeby je dostać, w rzeczywistości trzeba zainwestować w zakupy w
ramach określonej sieci znaczące sumy w porównaniu z wartością potencjalnych nagród.
Prace nad wdrożeniem programu lojalnościowego zawsze muszą poprzedzić prace koncepcyjne, służące
określeniu celów programu i stosowanych w nim mechanizmów. Cele programu w odniesieniu do
sprzedawcy energii elektrycznej można określić następująco:
-
tworzenie więzi między sprzedawcą a klientem (budowanie lojalności),
promowanie terminowości opłat,
promowanie regulowania opłat w określonych dniach i godzinach,
promowanie regulowania opłat w określonej formie.
Wskazane cele nie są typowymi celami dla programów punktowych. Najczęściej programy tego typu
mają na celu zwiększenie częstotliwości i wartości zakupów dokonywanych przez konsumenta. Właściwie dobrana strategia typowego programu punktowego pozwala bowiem wydatnie i w sposób trwały
zwiększyć sprzedaż. Ponadto właściwie skonstruowany program umożliwia zmniejszenie kosztów
innych form promocji i reklamy. Podstawę proponowanego programu stanowi przyznawanie punktów
za dokonywane płatności. Przyznawane punkty podzielone zostaną na dwie grupy:
-
punkty standardowe,
punkty bonusowe (definiowane przez sprzedawcę energii).
Punkty standardowe przyznawane są proporcjonalnie do wydatkowanej kwoty, natomiast punkty
bonusowe mogą być przyznawane tylko w jednej, kilku, lub we wszystkich lokalizacjach gdzie program
jest prowadzony. Każdy klient, który posiada kartę programu będzie nagradzany punktami za dokonane
zakupy. Punkty mogą być przyznawane proporcjonalnie do kwoty płatności, jednak system przewiduje
modyfikacje takiego scenariusza o dodatkowe opcje, takie jak: maksymalna suma przyznanych
punktów czy minimalna kwota, od której nalicza się punkty. Istotnym elementem każdego programu
lojalnościowego jest lista nagród, które może uzyskiwać klient. W odniesieniu do sprzedaży energii
elektrycznej badania marketingowe przeprowadzone przez Pentor w 2006 na zlecenie firm regionu
południowego wskazują, że dla klientów pierwszoplanowe znaczenie ma cena energii i przesyłu, czyli
kwota należna do zapłaty spółce obrotu. W kontekście powyższego propozycję w odniesieniu do nagród
powinny stanowić przede wszystkim upusty cenowe uzyskiwane w przypadku zgromadzenia
odpowiedniej liczby punktów. Przedstawione powyżej zasady organizacji programów lojalnościowych
w przypadku stworzenia spójnego systemu zawierającego strategię DSM musza zostać rozszerzone o
dodatkowe elementy. Inteligentne liczniki w tym przypadku będą przesyłać informację o zachowaniu
klienta oraz za ich pośrednictwem będzie następować rejestracja odbiorników energii elektrycznej
użytkowanych przez odbiorcę.
Wprowadza się autorski wskaźnik zaangażowania energetycznego ( wzei ), zdefiniowany następująco:
wzei = 1 − ( w ppi × weoi ) ,
(1)
gdzie: w ppi - wskaźnik przesunięcia poboru i-tego odbiorcy, weoi - wskaźnik energochłonności odbiorów i-tego odbiorcy.
Pierwszy z tych wskaźników ma postać określoną równaniem (2), natomiast drugi jest obliczany na
podstawie wskaźników jednostkowego zużycia energii elektrycznej przez poszczególne urządzenia
zainstalowane u i-tego odbiorcy w stosunku do wszystkich odbiorców zasilanych na obszarze jednego
dostawcy energii elektrycznej. Jego zapis przedstawia wzór (3).
Na wstępie należy jednak określić uśrednione zużycie jednostkowe odbiorcy ezi
równania podano poniżej:
u
u
i ez , stosowne
w ppi =
E zIi
,
E zIi + E zIIi
(2)
gdzie: E zIIi - zużycie energii w II taryfie przez i- tego odbiorcę, E zIi - zużycie energii w I taryfie przez
i- tego odbiorcę.
u
weoi =
ezi
,
u
ez
(3)
j=m
∑
ezi =
u
ezji
j =1
m
i =n
ez =
u
∑
i =1
ezi
,
(4)
,
(5)
u
n
u
gdzie: ezji - zużycie jednostkowe j-tego urządzenia, i-tego odbiorcy, kWh/rok, ezi - uśrednione zużycie
u
jednostkowe i- tego odbiorcy, kWh/rok, ez - uśrednione zużycie jednostkowe odbiorników wszystkich
odbiorców, kWh/rok, m - liczba typów odbiorników podlegająca analizie (lodówki, pralki, zmywarki,
kuchnie), n - liczba odbiorców spółki.
Przewiduje się, że odbiorcy legitymujący się najwyższymi wskaźnikami za dany rok kalendarzowy
będą nagradzani różnymi nagrodami, mogą to być np. porcje „darmowej energii” – 100 kWh, 200 kWh,
lub nagrodami rzeczowymi losowanymi spośród tych odbiorców, którzy wykazali największe
zaangażowanie energetyczne w realizację strategii DSM.
Prezentowana strategia DSM jest przy tym także współbieżna z programem Ministerstwa Gospodarki
Efektywność Energetyczna realizowana m.in. poprzez Kampanię informacyjną na rzecz racjonalnego
wykorzystania energii elektrycznej [3]
C. Działania komplementarne
Działaniem uzupełniającym a jednocześnie dodatkowo stymulującym prezentowaną strategię powinien
być konkurs patronowany przez Ministerstwo Gospodarki wyróżniający producentów sprzętu AGD za
dany rok kalendarzowy, którzy wprowadzili na rynek najbardziej efektywne urządzenia. Konkurs ten
byłby ponadto rozszerzeniem dotychczasowych działań Ministerstwa w obszarze podnoszenia
efektywności polskiej gospodarki.
3. PODSUMOWANIE
Należy stwierdzić, że aktualnie występują w Polsce przesłanki do takiego poprowadzenia rozwoju
inteligentnego opomiarowania, które z jednej strony może zapewnić nowoczesną obsługę sprzedaży
energii elektrycznej, zgodnie z podnoszonymi postulatami dostawców i konsumentów, a z drugiej
poprzez kompleksową koncepcję prezentowaną w niniejszym artykule zapewnić maksymalną
efektywność funkcjonowania sektora energetycznego [13,45], przy zachowaniu jego bezpiecznej pracy
[5], wykorzystującego synergiczny wpływ powszechnego zastosowania strategii DSM.
LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
Berełkowski P.: Sterowanie popytem na energię elektryczną spółce dystrybucyjnej. Prace
Naukowe Instytutu Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej nr 91. Seria Konferencje nr 34.
Bober D.: Zasilanie odbiorcy w energię elektryczną poprzez tryby zasilania. Rynek Energii 2008,
nr 1.
Czas na oszczędzanie energii, kampania informacyjna na rzecz racjonalnego wykorzystania
energii. Inteligenta energia. Poradnik dla wytwórców, dystrybutorów i sprzedawców urządzeń
AGD i RTV. Poradnik użytkownika. Efektywność energetyczna. Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa 2008 r.
Deklaracja w sprawie wprowadzenia inteligentnego opomiarowania do polskiego systemu
elektroenergetycznego, Urząd Regulacji Energetyki, Krajowa Agencja Poszanowania Energii
Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu, Federacja Konsumentów, Stowarzyszenie
Konsumentów Polskich, Warszawa 3 czerwca 2009.
Kolcun M., Vargoncik M.: Special Protection Schemes in Electric Power System. Acta
Electrotechnica
et Informatica, 2007, no 4, ISSN 1335-8243.
Lojalność ujęta w program-programy lojalnościowe 2009. BTL Monitor 2009/2010, Warszawa
2009
Kubiak Z., Urbaniak A.: Systemy monitorowania zużycia mediów w budynkach. Rynek Energii
2009, nr 5.
Malko J., Sieci inteligentne – zasady i technologie. Rynek Energii 2009, nr 3.
Nazarko J., Jurczuk A.: Wykorzystanie naturalnych preferencji klientów przy wdrażaniu
programów DSM. Prace Naukowe Instytutu Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej nr 91.
Seria Konferencje nr 34.
Prawo energetyczne. Ustawa z dnia 10.4.1997.
Perspektywy rozwoju inteligentnych sieci energetycznych- technologiczny przełom w polskiej
energetyce
i szansa na wypełnienie celów pakietu klimatycznego. Konferencja Sejm RP, Warszawa
27.10.2009 r.
Sroczan E.: Zastosowanie systemu IT do optymalizacji kosztów zasilania elektryczną, Rynek
Energii, nr.1 (74), luty 2007
Szkutnik J.: Efficiency and Quality in Management of Energy Distribution. The Challenges for
Reconversion Innovation – Sustainability-knowledge Management. Edited by Piotr Pachura.
Institut
Superieur
Industriel Pierrard HEC du Luxembourg VIRTON, Belgium 2006, Depol legal: D/2006/9727/3.
Szkutnik J.: Narzędzia marketingowego zarządzania w zakładach energetycznych. Energia
11/1997.
Szkutnik J.: The Energy Efficiency as the Necessary Element of the Planning in the Sector of the
Electrical Energy. Procedings of the 9th International Scientific Conference ELECTRIC POWER
ENGINEERING 2008, EPE`2008, May 13-15 2008, Hotel SANTON, Brno. Czech Republic,
ISBN 978-80-214-3650-3.
Szkutnik J.: Wpływ strategii sterowania popytem na koszty rozdziału energii elektrycznej w
spółce dystrybucyjnej, Prace Naukowe Instytutu Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej
nr.91, Seria Konferencje nr 34., Wrocław 2000 r.
SzkutnikJ., Moroz E.: Procedura efektywnej komunikacji w obrębie spółki dystrybucyjnej. Rynek
Energii 2009, nr 1
Szkutnik J., Piętka Z.: Układ do pomiarów przepływu i zużycia energii elektrycznej z rejestracją
rozliczeń wartościowych. Zgłoszenie patentowe ( P 324050). Warszawa 23.12..1997 r.
Vokorokos L.: Digital Computer Principles, 2004, p.232, ISBN 963954809 X.
[20] Vokorokos L., Balaz A., Chovanec M.: Intrusion Detection System Using Self Organizing Map.
Acta Electrotechnika et Informatika, 2006.
[21] Vokorokos L., Klejnova E., Latka O.: Network Security on the Intrusion Detection System Level.
INES 2006 10th International Conference on Interlligent Engineering, London 270-275, June
2006.
ELECTRONIC METERING AS A DECISIVE FACTOR DETERMINING THE
IMPLEMENTATION OF THE DSM STRATEGY IN POLAND
Keywords: energy sector, energy efficiency, demand side management, energy tariffs
Summary: The report presents the complex proposal for the implementation of the demand side management (DSM) in the
Polish energy sector. The issue of DSM is well known in the world, European and domestic dimensions. The experience of
western countries shows that at least to some extent, the DSM strategy is already implemented there. However, Polish
experience is far too insufficient.
DSM consists in efficient management of energy demand as well as adoption of this demand i.e. changing the load. The
decrease of energy consumption in the moment of its peak demand leads to the balance between the demand and supply in
the system, which influences the market price of energy. If certain mechanisms are implemented that will cause that final
receivers will be willing to adjust their demand for energy, we will create the Demand Response (DR), which is an efficient
tool in the DSM strategy.
It is assumed that electronic meters will bring a real quality change. The undertakings based on initiatives of the Polish
Energy Regulatory Office that promote the concept of implementation of electronic metering in the Polish energy sector
prove that Poland is determined to improve its energy efficiency.
The report describes the concept of the electronic meters that enables the realisation of the DSM strategy as well as other
complementary solutions that make the strategy even more efficient. In this field, it is planned to establish a dedicated
loyalty programmes for energy receivers. The concept includes also the combination of the model solutions with the
campaign “energy efficiency” organised by the Ministry of Economy, which aims at fulfilling the requirements of the
directive 2006/32/EC on energy end-use efficiency and energy services.
Jerzy Szkutnik, prof. w Politechnice Częstochowskiej. Autor i współautor 4 książek, 104 artykułów
publikowanych w czasopismach i prezentowanych na krajowych i zagranicznych konferencjach m.in. w
Berlinie, Bankoku, Koszycach, Budapeszcie, Florencji, Barcelonie, Turynie, Brnie, Salzburgu. Ekspert w
dziedzinie efektywności w sektorze dystrybucji energii elektrycznej, wykładowca na zagranicznych
uniwersytetach w Koszycach, Wiedniu i Brnie.
Politechnika Częstochowska, Wydział Elektryczny, ul. Armii Krajowej 17, 42-200 Częstochowa, Tel: +48 34
3250808, E-mail: [email protected]