Diagnoza stanu i kierunki rozwoju rolnictwa na Dolnym Śląsku

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Diagnoza stanu i kierunki rozwoju rolnictwa i
obszarów wiejskich Dolnego Śląska
Dr hab. prof. nadzw. Barbara Kutkowska (Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa)
Prof. dr hab. Danuta Parylak (Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin)
Prof. dr hab. BoŜena Patkowska – Sokoła (Instytut Hodowli Zwierząt)
Prof. dr hab. Leszek Kordas (Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin)
Wrocław 2007
1. Uwarunkowania przyrodniczo-ekonomiczne
województwa dolnośląskiego
• Obszary wiejskie Dolnego Śląska stanowią ponad 90%
ogólnej powierzchni województwa. Jest to region silnie
zurbanizowany. 71% ludności zamieszkuje miasta, a 29% to
ludność wiejska.
• Województwo dolnośląskie jest bardzo zróŜnicowane pod
względem warunków przyrodniczo-ekonomicznych.
• Ze względu na moŜliwości prowadzenia produkcji rolniczej
woj. dolnośląskie moŜna podzielić na:
- Region Dolnośląski,
- Region Sudecki.
Dolny Śląsk z podziałem na regiony funkcjonalne obszarów wiejskich
(według Strategii rozwoju obszarów wiejskich woj. dolnośląskiego z 2000 r.)
Źródło: Strategia rozwoju obszarów wiejskich woj. Dolnośląskiego
Charakterystyka rolnictwa dolnośląskiego
Struktura uŜytkowania gruntów na Dolnym Śląsku
(około 6% zasobu krajowego)
Lp.
Wyszczególnienie
tys. ha
%
1
Powierzchnia ogólna
1994,4
100,00
2
Powierzchnia UR
950,0
47,6
828,2
41,53
6,7
0,33
118,6
5,95
45,7
2,29
grunty orne
sady
łąki
pastwiska
3
Lasy i grunty leśne
611,8
30,67
4
Pozostałe grunty
932,6
21, 73
Źródło: WUS,rok 2005
Gospodarstwa rolne ogółem wg. powierzchni uŜytków
rolnych i liczby gospodarstw
2002
Wyszczególnienie
2005
Dolny Śląsk
Polska
Dolny Śląsk
Polska
Powierzchnia UR (ha)
1 039 461
16 898 297
949 868
15 905 965
Liczba gospodarstw (szt.)
141 336
2 933 228
115 724
2 733 364
% powierzchni UR w
kraju
6,15
100
6,00
100
% liczby gospodarstw w
kraju
4,82
100
4,20
100
Średnia powierzchnia
gospodarstw (ha)
7,35
5,76
8,21
5,60
śródło: PSR 2002, Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2005, 2006. GUS. Warszawa (2006).
UŜytkowanie gruntów rolnych na Dolnym Śląsku
na tle kraju (gospodarstwa powyŜej 1 ha)
2002
Wyszczególnienie
2005
Udział UR
w regionie
Liczba
gospod.
rolnych
Udział
w regionie
Udział UR w
regionie
Liczba
gospod.
rolnych
Udział
w
regionie
%
szt.
%
%
szt.
%
I.Region intensywnego rolnictwa
48,9
32007
41,5
50,4
30941
II Region rolniczo rekreacyjny
13,8
11667
15,1
13,2
8070
III.Region przemysłoworekreacyjno - turystyczny
11,2
11782
15,3
11,3
11531
IV Region rolniczo przemysłowy
14,6
10845
14,1
14,0
9640
V. Region rolniczo przemysłowo - rekreacyjny
11,6
10792
14,0
11,1
8649
Ogółem Dolny Śląsk – gminy
wiejskie
100,0
77093
100,0
100,0
68831
6,4
83343
4,3
6,2
71169
4,0
100,0
1956141
100,0
100,0
1786685
100,0
Ogółem Dolny Śląsk
Polska
:
Źródło Powszechny Spis Rolny 2002 ,GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2005, 2006.
45,0
11,7
16,8
14,0
12,6
100,0
Struktura uŜytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych z
podziałem na regiony
2002
UŜytki rolne
Wyszczególnienie
pow.
ogólna
Lasy i
grunty
leśne
Pozostałe
grunty
razem
grunty
orne
sady
łąki
pastwiska
%
%
%
%
%
%
%
I.Region intensywnego
rolnictwa
482725
95,3
86,5
0,6
6
2,58
1
3,6
II Region rolniczo rekreacyjny
146266
88,9
73,2
1,2
11
3,62
1
9,7
III Region przemysłoworekreacyjno - turystyczny
119245
88,5
50,7
0,3
24
13,44
8
3,8
IV Region rolniczo przemysłowy
149381
92,1
79,3
0,3
9
3,35
1
6,5
V Region rolniczo przemysłowo - rekreacyjny
121607
90,8
71,6
0,4
13
5,61
3
6,7
Ogółem Dolny Śląsk- gminy
wiejskie
1019224
92,6
77,6
0,6
10
4,48
2
5,3
Woj. .dolnośląskie razem z
gm. miejskimi
1125097
9,2
76,3
0,6
11
4,95
23
5,3
Polska
31268,5
54,0
41,8
0,9
8
3,30
29
16,9
Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 ,GUS Warszawa.
Struktura zasiewów głównych roślin uprawnych
2005
Ogółem
zasiewy 2005
zboŜowe
strączkowe
ziemniaki
buraki cuk.
rzepak i
rzepik
pozostałe
uprawy i
ugory
%
%
%
%
%
%
I.Region
intensywnego rolnictwa
53,1
0
53,5
67,6
50,1
54,7
381,4
II.Region rolniczo rekreacyjny
11,5
0
11,1
13,9
5,1
22,1
86,0
III.Region
przemysłoworekreacyjno turystyczny
5,7
0
7,1
0,4
4,6
0,5
34,7
IV.Region rolniczo przemysłowy
17,7
0
15,6
17,8
3,7
16,5
113,9
V.Region rolniczoprzemysłoworekreacyjny
12,1
0
12,7
0,3
36,4
6,2
97,4
Ogółem
Dolny Śląsk
100,0
0
100,0
100,0
100
100,0
713,4
Polska
74,0
10,0
5,3
2,6
4,9
11,8
11193,0
Wyszczególnienie
Źródło: Program zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego. UMWD, Wrocław, 2002
ha w tys.
Obsada zwierząt gospodarskich w przeliczeniowych sztukach duŜych
na 100 ha UR w 2004 r.
Wyszczególnienie
Polska
woj. dolnośląskie
Liczba
SD/100 UR
44
17
% obsady krajowej
100
36
Lokata w kraju wg
województw
x
15
Źródło: Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, 2005, GUS, Warszawa
Procentowy udział poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich w
róŜnych regionach Dolnego Śląska
Gatunek zwierząt gospodarskich
Region
Bydło
Trzoda chlewna
Owce
Konie
2002
2005
2002
2005
2002
2005
2002
Region intensywnego
rolnictwa (I)
41,97
38,52
47,12
53,40
55,11
55,22
33,73
Region rolniczo –
rekreacyjny (II)
17,10
19,83
24,39
22,32
2,73
3,47
Region przemysłoworekreacyjno – turystyczny
(III)
20,08
19,05
3,45
5,20
32,99
Region rolniczo –
przemysłowy (IV)
10,72
12,04
17,38
15,42
Region rolniczo –
przemysłowo –
rekreacyjny (V)
10,13
10,56
7,67
Ogółem
Dolny Śląsk
100,00
100,00
100,00
Drób
2005
2002
2005
-
44,51
41,69
13,79
-
14,19
5,56
23,66
27,49
-
11,64
49,88
2,40
9,13
11,63
-
21,87
0,81
3,66
6,77
8,52
13,36
-
7,79
2,06
100,00
100,00
100,00
100,00
-
100,00
100,00
Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 ,GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2005, 2006. GUS. Warszawa.
Główne kierunki uprawy w regionach
Region I (intensywnego rolnictwa) powinien pozostać główną bazą produkcji
rolniczej województwie dolnośląskim. Predestynują go do tego bardzo dobre gleby,
łagodny klimat, ukształtowanie terenu nie utrudniające produkcji polowej, a takŜe
struktura uŜytkowania ziemi, wskazująca na wyraźną przewagę gruntów ornych i
najmniejszy udział uŜytków zielonych. TakŜe znaczny udział gospodarstw
większych pozwala na zastosowanie nowoczesnego sprzętu i nowych
uproszczonych technologii uprawy. Region ten byłby wzorcowym dla innych.
Regionie II (rolniczo-rekreacyjnym), o szczególnych walorach przyrodniczych i
krajobrazowych, w którym proponuje się rozwój agroturystyki i ośrodków
wypoczynku niedzielnego, rolnictwo powinno zaspokajać potrzeby klientów w/w
usług. W rejonie tym naleŜy rozwijać uprawę roślin bardziej pracochłonnych
(warzyw, ziemniaka), a takŜe upraw sadowniczych. Ze względu na znaczny udział
obszarów chronionych nie naleŜy wprowadzać upraw wieloletnich (np. wierzby na
cele energetyczne).
Główne kierunki uprawy w regionach
Region III przemysłowo-rekreacyjno-turystyczny to najmniej nadający się do
produkcji roślinnej, głównie z powodu krótkiego okresu wegetacji i zróŜnicowanej
rzeźby terenu. W planowaniu produkcji rolniczej naleŜy uwzględnić ochronę
krajobrazu przyrodniczego. NaleŜałoby ograniczyć uprawę gleby sprzyjającą zjawisku
erozji. W strukturze zasiewów powinny dominować odporne na niskie temperatury
rośliny ozime, międzyplony oraz trwałe uŜytki zielone. W niŜszych rejonach jest
moŜliwa uprawa roślin na cele energetyczne. Ze względu na tradycje rolnicze moŜliwe
jest wznowienie na szerszą skalę uprawy lnu. W małych gospodarstwach, jako źródło
dochodu moŜna proponować uprawę ziół.
Region IV rolniczo-przemysłowy to rejon, w którym mogą być uprawiane wszystkie
gatunki roślin uprawnych. Daje to duŜe moŜliwości w optymalizacji struktury
zasiewów podstawowych gatunków, ale takŜe znacznego udziału roślin energetycznych.
Te ostatnie powinny się znaleźć w uprawie szczególnie na obszarze LGZM-u.
Region V rolniczo-przemysłowo-rekreacyjny, ze względu na zróŜnicowanie terenu
pod względem przyrodniczym i ekologicznym powinien otrzymać takŜe zróŜnicowaną
ofertę w zakresie planowania upraw. W rejonie przemysłowym moŜna zalecać uprawę
rzepaku i zbóŜ, natomiast w rejonach o korzystnych walorach krajobrazowych zboŜa,
ziemniaki i rośliny bardziej pracochłonne. Spora część z tych upraw moŜe znaleźć się e
w gospodarstwach ekologicznych, szczególnie w południowej części regionu.
Główne kierunki chowu zwierząt w regionach
• Region I (intensywnego rolnictwa) i II (rolniczo-rekreacyjnym), naleŜy
preferować trzodę chlewną a takŜe bydło mleczne. Trzoda chlewna powinna być
uŜytkowana w kierunku mięsnym, a bydło w mlecznym. Kury powinny być
uŜytkowane w kierunku nieśnym poprzez stworzenie stad reprodukcyjnych,
towarowych w systemie chowu: intensywnym, półintensywnym oraz
ekstensywnym (przyzagrodowym)
• Region II (rolniczo-rekreacyjnym), w warunkach tego regionu zaleca się podobnie
jak w regionie I chów bydła, ale w większym stopniu w kierunku mięsnym. Trzoda
chlewna powinna występować w nieco mniejszym natęŜeniu. Ze względu na cechy
terenu powinny być hodowane owce w kierunku mięsnym, a konie z
przeznaczeniem na rekreację. Indyki, gęsi i kaczki naleŜy uŜytkować w kierunku
mięsnym poprzez stworzenie stad reprodukcyjnych i towarowych. NaleŜy równieŜ
rozwijać hodowlę przepiórek w kierunku nieśnym poprzez stworzenie stad
reprodukcyjnych i towarowych.
• Region III (przemysłowo-rekreacyjno-turystyczny), preferowana hodowla owcy
górskiej. Konie z przeznaczeniem na rekreację i bydło mięsne. Hodowla trzody w
tym rejonie powinna być oparta o rasy krajowe.UŜytkowanie kur nieśnych w typie
ogólnouŜytkowym w chowie półintensywnym oraz ekstensywnym
(przyzagrodowym).
Główne kierunki chowu zwierząt w regionach
•
Region IV rolniczo-przemysłowy to rejon w tym regionie powinno hodować
się głownie trzodę chlewną i bydło mleczne oraz naleŜy rozwijać hodowlę kur
nieśnych i mięsnych, indyków mięsnych oraz przepiórek nieśnych.
•Region V rolniczo-przemysłowo-rekreacyjny, powinna być preferowana hodowla
owcy górskiej. Konie z przeznaczeniem na rekreację i bydło mięsne. Hodowla
trzody w tym regionie bazująca na rasach krajowych. UŜytkowanie kur nieśnych
w typie ogólnouŜytkowym w chowie półintensywnym oraz ekstensywnym
(przyzagrodowym). Chów indyków oraz chów kur mięsnych nie powinien być
zalecany w regionie z uwagi na intensywną produkcję tego gatunku zwierząt.
Ponadto we wszystkich regionach Dolnego Śląska naleŜy rozwijać kierunek
„hobbistyczny” chowu ptaków ozdobnych (ozdobne rasy kur, gołębi, kaczek, gęsi,
baŜanty, pawie, perlice, bezgrzebieniowce tj.: struś afrykański, emu).
Podsumowanie
• Podstawową formą produkcji roślinnej na Dolnym Śląsku, ze względu na
wysokie walory przyrodnicze tego regionu, powinna być produkcja
integrowana, a takŜe system rolnictwa ekologicznego.
• W regionie I intensywnego rolnictwa, który ze względu na korzystne
uwarunkowania przyrodniczo-ekonomiczne powinien pozostać podstawą
produkcji rolniczej na Dolnym Śląsku, kierunkiem wiodącym jest uprawa zbóŜ
oraz rzepaku.
• W przyszłości naleŜy zainteresować rolników uprawą roślin strączkowych,
szczególnie w regionach rekreacyjnych (II, III i V), ze względu na duŜą
przydatność tych roślin w gospodarstwach ekologicznych. Na popularyzację
zasługuje takŜe produkcja ogrodnicza, zwłaszcza w regionach funkcjonalnych I,
II i IV, przede wszystkim z powodu bliskości aglomeracji miejskich, a takŜe w
regionie II, na rozwijającą się dynamicznie agroturystykę.
• W regionach o charakterze rekreacyjno-turystycznym oraz o słabszych
glebach naleŜy wprowadzić uprawę roślin energetycznych
Podsumowanie c.d.
•Produkcja zwierzęca w porównaniu do produkcji roślinnej jest znacznie mniej
rozwinięta. Woj. dolnośląskie charakteryzuje się jedną z najniŜszych w kraju
lokatą w obsadzie inwentarza Ŝywego. Regionem wyróŜniającym się ilością
hodowanych zwierząt jest region I – intensywnego rolnictwa. Na jego terenie
naleŜy dąŜyć do zachowania hodowli bydła mlecznego. Region IV to zaplecze dla
hodowli bydła mięsnego w róŜnych systemach.
• Znaczący procent trwałych uŜytków zielonych na Dolnym Śląsku jest
czynnikiem sprzyjającym hodowli owiec. W regionie I, II, IV i V wiodącym
kierunkiem uŜytkowości powinien być kierunek mięsny.
• Dolny Śląsk charakteryzuje się średnią intensywnością produkcji trzody
chlewnej. W regionach IV i V są tradycje produkcji trzody chlewnej, naleŜy zatem
zintensyfikować produkcję Ŝywca wieprzowego. Warunkiem rozwoju produkcji
trzody chlewnej jest tworzenie grup producentów świń,
• Na Dolnym Śląsku są bardzo dobre warunki do hodowli drobiu. W regionach I i
III naleŜy preferować kury uŜytkowane w kierunku mięsnym. Perspektywy
rozwoju stwarzają takŜe hodowla koni, przed wszystkim koni sportowych oraz
koni rekreacyjnych, a takŜe do tuczu.