Rozdział 4 - PTE Kraków

4
WALKA Z HANDLEM
NARKOTYKAMI ORAZ HANDLEM
LUDŹMI W RAMACH TRZECIEGO
FILARU UNII EUROPEJSKIEJ
4.1. PRAWNE ASPEKTY WALKI Z PRZESTĘPCZOŚCIĄ
ZORGANIZOWANĄ
Polityka Unii Europejskiej w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości obejmuje m.in. walkę z przestępczością zorganizowaną, w tym handlem narkotykami oraz handlem ludźmi.
Podstawę prawną działań Unii Europejskiej w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej stanowią art. 29 i 30 Traktatu o Unii Europejskiej. Pierwszymi wspólnymi przepisami prawnymi dotyczącymi tej dziedziny są Rezolucja
Rady z 23 listopada 1995 r. o ochronie świadków w walce z międzynarodową
przestępczością zorganizowaną oraz Rezolucja Rady z 20 grudnia 1996 r. w sprawie osób współpracujących z wymiarem sprawiedliwości w walce z międzynarodową przestępczością zorganizowaną1.
1
P. Wawrzyk, Sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, s. 67.
87
W 1996 r. w Dublinie odbyła się konferencja, której ustalenia ugruntowały
determinację państw członkowskich w zakresie walki z przestępczością zorganizowaną. Konsekwencją konferencji było m.in. podpisanie traktatu amsterdamskiego, gdzie w art. 30 i 31 zawarto nowe uregulowania odnośnie do współpracy
policyjnej i sądowej w sprawach karnych.
Z punktu widzenia walki z przestępczością zorganizowaną istotne znaczenie
ma także podpisanie 28 maja 1998 r. Paktu na rzecz zwalczania przestępczości
zorganizowanej. Pakt ten został podpisany przez ministrów sprawiedliwości
i ministrów spraw wewnętrznych państw Unii Europejskiej, państw Europy
Środkowej i Wschodniej oraz Cypru. Zostały w nim zawarte zasady regulujące
formy i środki współpracy w zakresie zwalczania przejawów przestępczości
zorganizowanej oraz innych form najcięższych przestępstw. Pakt ustanowił
punkty kontaktowe organów centralnych odpowiedzialnych za przepływ i wymianę informacji oraz krajowych zespołów międzyresortowych przy Europejskiej Sieci Sądowej (tzw. European Judical Network).
Następnie w Tampere, w dniach 15 i 16 października 1999 r., Rada Europejska wezwała do niezwłocznego utworzenia wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych, mających stanowić ważny etap w zwalczaniu handlu narkotykami,
handlu ludźmi oraz terroryzmu. Efektem szczytu w Tampere było stworzenie
odpowiednich ram prawnych dla powoływania wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych, co nastąpiło na podstawie art. 13 Konwencji z 29 maja 2000 r.
o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Stworzenie programu AGIS, funkcjonującego
w okresie 2003–2007, stało się uzupełnieniem powyższych działań.
Kolejne obszary działalności Unii Europejskiej w zakresie walki ze zorganizowaną przestępczością zostały określone przez dokument zatytułowany „Zapobieganie i kontrola przestępczości zorganizowanej. Strategia Unii Europejskiej
na początek nowego tysiąclecia”, przyjęty przez Radę Unii Europejskiej 3 marca
2000 r. Strategia wyznacza m.in. takie sfery działania Unii, jak zapobieganie penetracji sektora publicznego i prywatnego przez grupy przestępcze, wzmacnianie
partnerskich stosunków między wymiarem sprawiedliwości w sprawach karnych
a społeczeństwem obywatelskim, wzmocnienie Europolu oraz pogłębienie współpracy między organami kontroli przestrzegania prawa a krajowymi i unijnymi
władzami sądowymi.
Poniżej przedstawione zostały szczegółowe uregulowania prawne i działania
mające na celu zwalczanie handlu narkotykami oraz handlu ludźmi.
88
4.2. WALKA Z PRZESTĘPCZOŚCIĄ ZORGANIZOWANĄ
– HANDEL NARKOTYKAMI
Unia Europejska, zaraz po Ameryce Północnej, jest największym rynkiem
spożycia narkotyków oraz koncentracji międzynarodowego przemytu narkotyków.
Według szacunków w 2000 r. 45 mln dorosłej populacji UE, czyli 18% osób
w wieku 15–64 lat, przynajmniej raz w życiu paliło marihuanę lub haszysz, natomiast 15 mln, czyli 6% populacji, stosowało ten narkotyk w ciągu ostatniego roku.
Według ocen aż 25% populacji w wieku 15–16 lat oraz 40% w wieku 18 lat używało tzw. miękkich narkotyków. Jak pokazują dane, od początku lat 90. XX w.
znacząco rośnie konsumpcja narkotyków syntetycznych, a więc przede wszystkim
amfetaminy i ecstasy2. Dane za 2008 r. zostały przedstawione w tabeli 4.1.
Tabela 4.1. Zażywanie narkotyków w Europie wśród populacji dorosłych
(w wieku 15–64 lat) w 2008 r.
Przynajmniej
jednokrotne
zażycie
(w mln osób)
Przynajmniej
jednokrotne
zażycie
(% populacji
dorosłych)
Konopie
indyjskie
co najmniej 71
22
około 23, czyli jedna trzecia
osób, które zażyły narkotyk
co najmniej jeden raz
ponad 12
Kokaina
co najmniej 12
3,6
4, czyli jedna trzecia osób,
które zażyły narkotyk co najmniej jeden raz
około 2
Ecstasy
około 9,5
2,8
ponad 2,6, czyli jedna trzecia
osób, które zażyły narkotyk
co najmniej jeden raz
ponad 1
Amfetamina
prawie 11
3,3
2, czyli jedna piąta osób, które
zażyły narkotyk co najmniej
jeden raz
poniżej 1
Narkotyk
Zażycie w ciągu
ostatniego roku
(w mln osób)
Zażycie
w ciągu ostatniego miesiąca
(w mln osób)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Sprawozdanie roczne 2008: stan problemu narkotykowego w Europie, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, Urząd Oficjalnych
Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2008, s. 13.
Podstawę prawną działań Unii Europejskiej w obszarze zwalczania handlu
narkotykami stanowi art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej. Artykuł ten zawiera
zapis mówiący, że zwalczanie handlu narkotykami stanowi jeden ze środków
2
A. Gruszczak, Unia Europejska wobec przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, s. 55–56.
89
mających prowadzić do zapewnienia obywatelom wysokiego poziomu ochrony
w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Przemyt oraz konsumpcja narkotyków zostały uznane za jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla
ładu publicznego oraz bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej. W traktacie z Maastricht i w traktacie amsterdamskim uznano, że zwalczanie handlu
narkotykami stanowi element trzeciego filaru Unii Europejskiej.
Pierwsze zapisy związane ze zwalczaniem handlu narkotykami znalazły się
w art. 129 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. W artykule stwierdzono, że jednym z celów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
jest zapobieganie uzależnieniom od narkotyków. Artykuł 129 w ust. 1 mówi, że:
„Działalność Wspólnoty ma na celu zapobieganie chorobom, zwłaszcza wielkim
epidemiom, łącznie z uzależnieniem od narkotyków, poprzez wspieranie badań
nad ich przyczynami i sposobami przenoszenia, a także informację i edukację
w kwestii zdrowia3”. W traktacie rzymskim znalazł się również następujący zapis: „Wymogi ochrony zdrowia stanowią część składową pozostałych polityk
wspólnotowych”. Oznacza to, że pod koniec lat 50. ubiegłego wieku problem
narkotyków postrzegany był przede wszystkim jako kwestia zdrowia publicznego. W traktacie brak bezpośredniego odniesienia do handlu narkotykami4.
Lata 60. i 70. XX w. to okres, w którym nastąpił znaczący wzrost konsumpcji narkotyków. Wpływ na taką sytuację miały m.in. przemiany kulturowe, które
wówczas zaszły w społeczeństwie. Działania państw europejskich w tym czasie
skupiały się głównie na ograniczaniu podaży i stosowaniu środków represyjnych5. Świadomość zagrożeń lat 60. i 70. doprowadziła do przyjęcia licznych
konwencji międzynarodowych. Już na początku lat 60. została przyjęta pojedyncza Konwencja o środkach narkotycznych (1961 r.), a w 1971 r. Konwencja
o środkach psychotropowych. Celem przyjęcia wymienionych konwencji było
stworzenie światowego systemu kontroli nad narkotykami poprzez zahamowanie
ich podaży i przez to ograniczenie zasięgu narkomanii. Pomimo że konwencje
zostały ratyfikowane przez wszystkie kraje, spożycie narkotyków uległo zwiększeniu.
W 1975 r. w Luksemburgu Rada Europejska utworzyła wewnętrzną grupę
ds. bezpieczeństwa, tzw. TREVI. W 1986 r. w ramach TREVI została powołana
grupa TREVI III, której głównym zadaniem stała się walka z przestępczością
zorganizowaną, w szczególności handlem narkotykami. W efekcie współpracy
policyjnej TREVI stworzono m.in. odpowiednie środki komunikacji, powołano
krajowe centra spotkań, jak również zintensyfikowano wymianę informacji
3
A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefelska, Dokumenty europejskie, t. 1, Lublin
1996, s. 112.
4
A. Gruszczak, op. cit., s. 57.
5
I. Krzywicka, Problem narkomanii i narkotyków jako przedmiot współpracy państw Unii
Europejskiej, „Biuletyn Informacyjny: Problemy Narkomanii” 2005, nr 4, s. 56.
90
i współpracy w zakresie zwalczania terroryzmu oraz groźnej przestępczości.
Współpraca w ramach grupy TREVI III miała charakter nieformalny, przestała
ona działać wraz z powołaniem Komitetu K4, po wejściu w życie traktatu z Maastricht 1 listopada 1993 r.
W latach 80. XX w. Wspólnota Europejska brała aktywny udział w pracach
Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz zwalczania handlu narkotykami.
Uczestniczyła w działaniach tej organizacji podejmowanych w ramach „Dekady
walki z narkotykami 1991–2000” oraz w pracach Programu Kontroli Narkotyków
Międzynarodowej Rady ds. Kontroli Narkotyków i Komisji ds. Narkotyków.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej brały udział w pracach nad przygotowaniem i przyjęciem Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, która
ostatecznie została podpisana w Wiedniu 20 grudnia 1988 r.6, przy czym Wspólnota jako podmiot prawa międzynarodowego podpisała ją dopiero 8 czerwca
1989 r. Konwencja stanowi kompleksową regulację w zakresie zwalczania nielegalnego handlu narkotykami na forum międzynarodowym i jeden z najważniejszych instrumentów walki z nielegalnym handlem narkotykami w Unii Europejskiej. Zawiera postanowienia o charakterze regulacyjnym i administracyjnym
mające na celu zwiększenie efektywności karania za przestępstwa, które obejmuje. Jednym z elementów nowego podejścia stała się konieczność utworzenia
specjalnej agendy odpowiedzialnej za całościowe badanie problemu narkomanii
i narkotyków oraz rozpowszechnianie tej wiedzy wśród instytucji, organizacji oraz
państw. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Luksemburgu w dniach 28–29
czerwca 1991 r. zatwierdzono projekt powołania Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków, zakładając przy tym, że praktyczne uzgodnienia dotyczące organizacji i struktury organizacyjnej Centrum zostaną przedyskutowane
w najbliższym okresie, oraz we współpracy z Komisją Europejską zobowiązała
Europejski Komitet do Walki z Narkotykami (Comité Européen de la Lutte Anti-Drogue, CELAD) do sfinalizowania prac w tym zakresie7. CELAD powstał
w grudniu 1989 r. z inicjatywy Francji. Do jego zadań należało sformułowanie
ogólnoeuropejskiego programu zwalczania przemytu narkotyków. Program ten
miał koncentrować się na8:
– koordynowaniu strategii narkotykowych w krajach członkowskich WE,
– zwalczaniu nielegalnego handlu narkotykami,
– ograniczaniu popytu,
– aktywności WE na forum wielostronnym,
– utworzeniu Europejskiego Obserwatorium Narkotykowego.
6
Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances, 20 December 1988.
7
A. Gruszczak, op. cit., s. 64.
8
Ibidem.
91
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1277/2005 z dnia 27 lipca 2005 r. wprowadziło przepisy Konwencji Narodów Zjednoczonych odnoszące się do handlu
prekursorami9 w ramach wymiany handlowej między Wspólnotą a państwami
trzecimi10. Postanowienia związane z handlem środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi zostały wprowadzone dyrektywą Rady 92/109/EWG
z 14 grudnia 1992 r.
Podpisanie układu z Schengen 5 czerwca 1985 r. stanowiło kolejny znaczący
element współpracy państw członkowskich Unii w dziedzinie zwalczania handlu
narkotykami11. W art. 9 układu przewiduje się bowiem współpracę pomiędzy
władzami policyjnymi poszczególnych państw, m.in. w zakresie przemytu narkotyków. W art. 19 znalazł się zapis mówiący o tym, że strony układu powinny
harmonizować prawo narodowe, w szczególności to dotyczące kwestii narkotyków12. Konwencja wykonawcza z 1990 r. o wprowadzeniu w życie postanowień
układu z Schengen w art. 70–76 zawierała postanowienia bezpośrednio dotyczące
problematyki narkotyków i narkomanii. Artykuł 71 dotyczy podaży i nakazuje
stronom podjęcie „wszelkich niezbędnych środków” w celu uniemożliwienia
niedozwolonego handlu narkotykami, przy czym niezbędne środki mogą obejmować zarówno instrumenty administracyjno-prawne, jak i prawnokarne (art. 72
ust. 2). W stosunku do obowiązków w zakresie redukcji popytu (art. 72 ust. 5)
stwierdzono, że strony „uczynią wszystko, co leży w ich mocy” w celu zapobiegania i przeciwdziałania popytowi. Strony stwierdziły jednoznacznie, że środki,
jakimi będą się posługiwać do osiągnięcia powyższych celów, pozostaną całkowicie w obszarze ich suwerenności. Postanowienie to wynikało z faktu, że
chociaż polityka poszczególnych państw członkowskich Unii wobec problemu
podaży narkotyków charakteryzowała się już wtedy dużą jednolitością i koordynacją, istotne zróżnicowanie występowało po stronie popytu. Ponieważ osiągnięcie w tej dziedzinie głębszej harmonizacji lub unifikacji rozwiązań jest bardzo trudne, układ z Schengen sankcjonował jedynie istniejący stan rzeczy 13.
W Konwencji wykonawczej z 1990 r. do układu z Schengen po raz pierwszy zo-
9
Są to substancje często używane do nielegalnego wytwarzania środków odurzających i substancji psychotropowych.
10
P. Wawrzyk, Polityka Unii Europejskiej w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 203.
11
Ta umowa międzynarodowa zawarta została pomiędzy siedmioma państwami: Niemcami,
Belgią, Holandią, Luksemburgiem, Hiszpanią, Francją oraz Portugalią. W dalszych latach do grupy tych państw dołączyły Finlandia, Dania i Szwecja oraz Norwegia i Islandia. Konwencja nie
została natomiast podpisana przez Wielką Brytanię i Irlandię.
12
A. Grzelak, Unia Europejska a prawo karne, Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa
2002, s. 26.
13
K. Krajewski, Problematyka kryminalizacji posiadania środków odurzających i psychotropowych w świetle regulacji prawnomiędzynarodowych, „Państwo i Prawo” 1997, z. 1, s. 61.
92
stała sformułowana zasada formalnej współpracy niektórych państw członkowskich w dziedzinie walki z narkotykami14.
W latach 90. XX w. stwierdzono, że system oparty przede wszystkim na
ograniczaniu dostępności i walce z nielegalnym obrotem nie jest wystarczająco
sprawny. Coraz częściej pojawiał się postulat rozszerzenia działań w zakresie
ograniczenia popytu poprzez profilaktykę, leczenie, rehabilitację i ograniczenie
szkód zdrowotnych. Znalazł on swój wyraz w Deklaracji na rzecz ograniczenia
popytu, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w czerwcu 1998 r., która zyskała poparcie licznych rządów i organizacji międzynarodowych oraz skutkowała zmianą krajowych i międzynarodowych programów15.
Lata 90. to także okres, gdy w krajach Europy Zachodniej znacząco nasilił się
problem narkomanii. Pojawiła się w związku z tym konieczność zrównoważenia
przestrzegania praw osób uzależnionych z zapewnianiem bezpieczeństwa zdrowotnego obywatelom. Osiągnięty kompromis opierał się na integrowaniu osób
uzależnionych oraz maksymalnym ograniczaniu tworzenia się gett narkotykowych. Jedną z zastosowanych metod było minimalizowanie mobilności dystrybutorów „ciężkich narkotyków”. Działania tego typu podejmowane były na
szczeblu wspólnotowym, centralnym, regionalnym i lokalnym. W celu zachęcania do współpracy państw członkowskich UE oraz zachęcenia do współpracy
państw kandydujących w okresie 1996–2000 przeznaczono kwotę 27 mln euro16.
W 1993 r. utworzono Europejskie Centrum ds. Monitoringu Narkomanii
(EMCDDA). Środkiem prawnym będącym podstawą powołania Centrum było
rozporządzenie nr 302/93, przyjęte przez Radę Ministrów 8 lutego 1993 r.17 Centrum powstało w 1994 r., ma swoją siedzibę w Lizbonie, a jego głównym celem
jest zbieranie informacji na temat narkomanii w krajach Unii Europejskiej oraz
współpraca z organizacjami międzynarodowymi w celu jej zwalczania. Zadaniem
Centrum jest dostarczanie Wspólnocie i państwom członkowskim obiektywnej,
wiarygodnej i porównywalnej informacji w zakresie narkotyków, uzależnienia
od narkotyków i handlu nimi. Centrum gromadzi i analizuje dane przekazywane
przez państwa, Wspólnotę, organizacje międzynarodowe oraz organizacje pozarządowe. Przeprowadza badania, studia przygotowawcze oraz programy pilotażowe, ustanawiając w tym celu grupy robocze. Prowadzi ponadto Europejski
System Informacji o Narkotykach oraz ułatwia wymianę informacji pomiędzy
wszystkimi zainteresowanymi podmiotami. Podejmuje działania przyczyniające
się do udoskonalenia koordynacji między działaniami krajowymi wspólnoto14
I. Krzywicka, op. cit., s. 57–58.
Na podstawie zapisów „Wojewódzkiego programu przeciwdziałania narkomanii dla województwa opolskiego od 1.04.2002 r. do 31.03.2004 r.”
16
F. Jasiński, Walka z narkotykami, „Unia Europejska” 2000, nr 3, s. 27, za: I. Krzywicka,
op. cit., s. 58.
17
OJ L 036, 12.02.1993.
15
93
wymi18. W celu realizacji swoich zadań Centrum stworzyło Europejski System
Informacji o Narkotykach, tzw. Reitox, czyli komputerową sieć służącą do gromadzenia i wymiany informacji oraz dokumentacji.
W zakresie zwalczania handlu narkotykami najważniejszym dokumentem
jest Decyzja ramowa Rady 2004/757 z dnia 25 października 2004 r. ustanawiająca minimalne przepisy określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie
nielegalnego handlu narkotykami 19. Według decyzji za przestępstwa związane
z nielegalnym handlem narkotykami i półproduktami w państwach członkowskich powinny być uznane następujące czyny umyślne20:
– produkcja, wytwarzanie, sporządzanie wyciągów, przygotowywanie, oferowanie, proponowanie sprzedaży, rozprowadzanie, sprzedaż, dostarczanie na
wszelkiego rodzaju warunkach, pośrednictwo, wysyłka, przesyłanie w tranzycie,
przewożenie, przywóz lub wywóz narkotyków,
– uprawa maku lekarskiego, krzewu koka lub konopi indyjskich,
– posiadanie lub nabywanie narkotyków w celu prowadzenia wymienionych działań,
– wytwarzanie, przewóz lub rozprowadzanie półproduktów, ze świadomością, że mają one być użyte do celów nielegalnej produkcji lub wytwarzania
narkotyków.
Od początku lat 90. XX w. strategia walki z narkotykami realizowana przez
Unię Europejską przybierała postać tzw. planów działania. Pierwszym długofalowym planem był przyjęty przez Radę Europejską plan działania na lata 1995–
1999. W dokumencie tym podkreślono konieczność ograniczenia podaży narkotyków na rynku zachodnioeuropejskim oraz ograniczenia bezustannie rosnącego
popytu. Przyjęto także, że skuteczne zwalczanie narkotyków wymaga odwołania
się do istniejących już instrumentów wspólnotowych oraz możliwości stwarzanych przez współpracę w ramach trzeciego filaru. Działania wspólnotowe powinny przebiegać w takich obszarach, jak wielostronna i dwustronna współpraca.
Współpraca dwustronna miała odnosić się do21:
– wzmacniania narodowych i regionalnych strategii walki przeciw narkotykom we współpracy z krajami stwarzającymi szczególne ryzyko z racji bliskości
z UE, a więc np. Basen Morza Śródziemnego, oraz z racji udziału w produkcji
i przemycie narkotyków, np. Ameryka Środkowa,
– wprowadzania w życie uregulowań instytucjonalnych, prawnych i administracyjnych dla przeciwdziałania i zwalczania nielegalnej produkcji oraz przemytu narkotyków,
18
Szerzej na ten temat w: P. Wawrzyk, Polityka Unii Europejskiej…, s. 169–170.
Dz.Urz. L 335 z 11 listopada 2004 r., s. 8.
20
P. Wawrzyk, Polityka Unii Europejskiej…, s. 204.
21
A. Gruszczak, op. cit., s. 66–67.
19
94
– zmniejszania produkcji narkotyków poprzez odpowiednie działania polityczne, takie jak promowanie i rozwijanie na obszarach upraw roślin narkotycznych alternatywnej działalności gospodarczej,
– rozwoju współpracy z krajami stowarzyszonymi z Unią Europejską poprzez wprowadzenie do umów stowarzyszeniowych klauzul zobowiązujących je
do współpracy i skutecznego zwalczania narkotyków,
– włączania współpracy w walce przeciw narkotykom do unijnych programów
polityki handlowej i rozwojowej, takich jak konwencja z Lomé, Phare, TACIS.
Drugi plan działania w zakresie narkotyków Unii Europejskiej przewidziano
na lata 2000–2004 (European Union Action Plan on Drugs 2000–2004). Plan
został przedstawiony przez Komisję w końcu maja 1999 r.22 i zaaprobowany
przez Parlament Europejski w listopadzie 1999 r. Następnie 20 czerwca 2000 r.
plan został zaakceptowany przez Radę Europejską w Santa Maria da Feira.
Zwrócono w nim uwagę na konieczność ograniczenia w ciągu najbliższych pięciu lat konsumpcji narkotyków oraz dostępu do narkotyków23. W swoich głównych celach zakładał kontynuację walki z narkotykami, jak również kontynuację
zintegrowanego, zrównoważonego podejścia, w ramach którego ograniczanie
podaży i popytu postrzegane są jako elementy wzajemnie się wzmacniające.
Cele programu objęły24:
– priorytetowy charakter walki z narkotykami w wymiarze wewnętrznym
i zewnętrznym,
– traktowanie popytu i podaży jako wzajemnie zależnych elementów tego
samego zjawiska,
– popieranie zwalczania handlu narkotykami i udział we współpracy międzynarodowej w tym zakresie,
– gromadzenie i rozpowszechnianie przy udziale odpowiednich agend Unii
Europejskiej obiektywnych informacji o tych zjawiskach,
– przeznaczenie na wymienione cele odpowiednich środków.
Przyjęte przez program cele miały zaowocować:
– znaczącym zredukowaniem rozpowszechnienia spożycia narkotyków
oraz zmniejszeniem liczby nowych konsumentów, zwłaszcza wśród młodzieży
do 18 lat,
22
Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee of the Regions on the European Union Plan of Action to Combat
Drugs (2000–2004), COM (1999) 239 final, 26 maja 1999 r.
23
Communication of 26 May 1999 from the Commission to the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, on a European
Union Action Plan to Combat Drugs (2000–2004), COM (1999) 239 final.
24
Ibidem, za: P. Wawrzyk, Polityka Unii Europejskiej…, s. 202 oraz na podstawie zapisów
„Wojewódzkiego programu przeciwdziałania narkomanii dla województwa opolskiego od 1.04.
2002 do 31.03.2004 r.”
95
– znaczącym zmniejszeniem szkód zdrowotnych, w tym umieralności oraz
zakażeń HIV, zapalenia wątroby typu B i C,
– znaczącym zwiększeniem liczby skutecznie leczonych,
– znaczącym ograniczeniem procederu prania brudnych pieniędzy i nielegalnego obrotu prekursorami.
Kolejne z planów działania Unii Europejskiej w zakresie polityki antynarkotykowej to plan działania antynarkotykowego na lata 2005–2008 oraz plan działania antynarkotykowego na lata 2009–2012. Oba plany powstały w ramach „Strategii antynarkotykowej Unii Europejskiej na lata 2005–2012”, przyjętej przez
Radę Europejską w grudniu 2004 r. Celem strategii jest dodanie wartości krajowym strategiom przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad subsydiarności i proporcjonalności, określonych w traktatach. Strategia zawiera dwa podstawowe
cele, które obejmują priorytety określone w strategii antynarkotykowej UE na
lata 2000–200425, tj.:
– osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony zdrowia, dobrobytu i spójności
społecznej poprzez uzupełnianie działań państw członkowskich w zakresie zapobiegania i ograniczenia stosowania narkotyków, uzależnień oraz związanych
z narkotykami szkód dla zdrowia i tkanki społecznej,
– zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa dla ogółu społeczeństwa
poprzez podejmowanie działań przeciwko produkcji, podaży oraz handlowi
transgranicznemu narkotyków, a także poprzez wzmacnianie działań zapobiegawczych wobec przestępstw związanych z narkotykami, dzięki efektywnej
współpracy między państwami członkowskimi.
W lutym 2005 r. Komisja Europejska przedstawiła Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Europejskiej Komunikat w sprawie planu działania antynarkotykowego Unii Europejskiej na lata 2005–2008. W przygotowywaniu tego planu
brały udział EMCDDA i Europol, przeprowadzano także konsultacje społeczne.
Komunikat został skonstruowany tak, aby w przypadku każdego podejmowanego działania przedstawieni byli jego uczestnicy, a narzędzia oceny, wskaźniki
i terminy realizacji były jasno określone. Działania te miały na celu ułatwienie
późniejszego monitorowania działań26.
W grudniu 2007 r. Komisja Europejska przedstawiła drugą ocenę postępów
wdrażania „Planu działania w zakresie narkotyków Unii Europejskiej na lata
2005–2008”. W sprawozdaniu, które obejmuje dane pochodzące z państw członkowskich Unii, EMCCDA, Europolu i Komisji Europejskiej, zawarto ocenę zakresu realizacji środków planowanych na 2007 r. Stwierdzono konwergencję
między antynarkotykowymi rozwiązaniami politycznymi przyjętymi przez państwa członkowskie. Ocena wskazała także na liczne trudności w gromadzeniu
25
26
http://ar2005.emcdda.europa.eu/pl/page006-pl.html, data dostępu 25.11.2008.
Ibidem.
96
danych dotyczących działań na rzecz ograniczania podaży oraz w ustalaniu
związku niektórych planowanych działań ze wskaźnikiem wybranym do oceny
ich wdrożenia. W 2008 r. dokonano końcowej oceny bieżącego planu działania
Unii w zakresie narkotyków, natomiast z końcem 2008 r. Komisja opublikowała
raport oceniający, którego ustalenia wpłyną na kształt drugiego planu działania
przewidzianego na lata 2009–2012 w ramach aktualnej strategii UE w zakresie
narkotyków na lata 2005–201227.
Odnośnie do zwalczania handlu narkotykami we wrześniu 2007 r. zostały
wydane dokumenty, takie jak „Profilaktyka narkotykowa i informacja o narkotykach”28 w ramach finansowych na lata 2007–2013 oraz program dotyczący
sądownictwa cywilnego i praw podstawowych. Do ogólnych celów pierwszego
z dokumentów zaliczono profilaktykę narkotykową, ograniczenie zażywania
narkotyków, podniesienie poziomu informacji na temat zażywania narkotyków
oraz wspomaganie działań podejmowanych na podstawie strategii UE w zakresie narkotyków w latach 2005–201229. Ustalono, że w ramach programu udostępniona zostanie kwota 21,35 mln euro, która będzie mogła być przeznaczona
na badania prowadzone przez Komisję, koszty operacyjne europejskich organizacji pozarządowych zajmujących się problemem narkotyków oraz projekty
międzynarodowe. Warto nadmienić, że w czerwcu 2006 r. Komisja Europejska
wydała zieloną księgę dotyczącą roli społeczeństwa obywatelskiego w polityce
antynarkotykowej, zgodnie z aktualnym planem działania antynarkotykowego
w zakresie narkotyków.
4.3. WALKA Z PRZESTĘPCZOŚCIĄ ZORGANIZOWANĄ
– HANDEL LUDŹMI
4.3.1. UWAGI WSTĘPNE
Oficjalne dane statystyczne dotyczące handlu ludźmi nie odzwierciedlają
wielkości tego zjawiska. Oszacowania Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji wskazują, że ofiarami handlu ludźmi staje się rocznie od 700 tys. do
27
Sprawozdanie roczne 2008…, s. 20.
Decyzja nr 1150/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 września 2007 r.
ustanawiająca na lata 2007–2013 program szczegółowy „Profilaktyka narkotykowa i informacja
o narkotykach” jako część programu ogólnego „Prawa podstawowe i sprawiedliwość” (Dz.Urz.
L 257 z 3 października 2007 r., s. 23).
29
Sprawozdanie roczne 2008…, s. 20.
28
97
2 mln osób. Tylko w samej Unii Europejskiej ofiarami handlarzy ludźmi jest
ponad 100 tys. osób.
Według raportu przygotowanego w 2003 r. na zlecenie ONZ30 liczba ofiar
handlu ludźmi na całym świecie wynosi rocznie od 700 tys. do 4 mln osób. W Europie problem ten dotyczy od 200 tys. do 500 tys. osób, głównie kobiet i dzieci.
Według Raportu Komisji Europejskiej dotyczącego nierówności płci w trzydziestu
krajach europejskich, w samej Polsce ofiarą handlu ludźmi pada około 10 tys. kobiet. Od 1 maja 2004 r. nastąpił wyraźny wzrost liczby kobiet z krajów trzecich,
które są sprzedawane i przerzucane na teren Polski, która staje się krajem tranzytowym dla handlu ludźmi.
Wspólnota Europejska aktywnie działa w celu zwalczania tego procederu.
Zgodnie z traktatami Wspólnot Europejskich i z Traktatem o Unii Europejskiej
to same kraje członkowskie odpowiadają za zapewnienie u siebie bezpieczeństwa i porządku publicznego, a więc m.in. za walkę z handlem ludźmi. Z uwagi
na ciężar i transgraniczność tego zjawiska uznano, że indywidualne zajęcie się
tym problemem przez państwa członkowskie nie jest wystarczające.
4.3.2. POLITYCZNY WYMIAR WALKI ZE ZJAWISKIEM HANDLU LUDŹMI
Unia Europejska stanowi forum dyskusji na rzecz walki z przestępczością
zorganizowaną, w tym z handlem ludźmi i ich przemytem. Nie jest bezpośrednio
odpowiedzialna za walkę z tym procederem w państwach członkowskich, gdyż
na podstawie przepisów traktatów to kraje członkowskie same odpowiadają za
zapewnienie na swoim terytorium bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jak
podaje F. Jasiński31, zjawisko handlu ludźmi jest bardzo blisko związane z nielegalną imigracją, ponieważ osoby mające problemy z uzyskaniem zezwolenia na
wjazd do danego kraju lub pobyt w nim decydują się nielegalnie przekroczyć
granicę, stając się często ofiarami przemytników. Ofiarami handlu ludźmi są
w przeważającej mierze kobiety. Od początku lat 90. ubiegłego wieku coraz więcej kobiet będących ofiarami handlu ludźmi pochodzi z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, podczas gdy wcześniej większość ofiar wywodziła się z Azji,
Ameryki Południowej oraz Afryki. Nasilenie zjawiska handlu kobietami wynika,
według Parlamentu Europejskiego, m.in. z feminizacji ubóstwa, wykluczenia
społecznego, bezrobocia, braku wykształcenia, korupcji, dyskryminacji i stoso30
Do najważniejszych międzynarodowych regulacji prawnych dotyczących handlu ludźmi
należy przyjęty 15 listopada 2000 r. dokument ONZ, tj. protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz
karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, stanowiący uzupełnienie Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.
31
F. Jasiński, Praktyczne znaczenie przepisów Unii Europejskiej dotyczących handlu ludźmi [w:]
Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, pod red. Z. Lasocika, IPSiR UW, Warszawa 2006, s. 128.
98
wania przemocy wobec kobiet. Komisja Europejska podkreśla, że o efektywnej
walce z handlem ludźmi zadecyduje promowanie równości płci we wszystkich
rodzajach polityki UE. Dopiero na przełomie lat 80. i 90. XX w. społeczność
międzynarodowa dostrzegła znaczenie płci ofiary dla sposobu traktowania przestępstwa przez wymiar sprawiedliwości. We wcześniejszym okresie prawo tworzone w celu zwalczania handlu ludźmi koncentrowało się na tym, jakie czyny
powinny zostać uznane za przestępstwo oraz jak ujednolicać prawo i praktykę
w poszczególnych krajach. Prowadzone badania kryminologiczne wykazały, że
istnieją grupy takich przestępstw, w przypadku których ofiarami są przede
wszystkim kobiety, a sprawcami głównie mężczyźni. Badania pokazują, że ponad 90% ofiar handlu ludźmi stanowią kobiety32.
Przełomowym wydarzeniem w zakresie problematyki zapobiegania i zwalczania międzynarodowej przestępczości, w tym handlu ludźmi, było opracowanie na
forum ONZ Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, podpisanej w grudniu 2000 r. w Palermo.
Konwencja jako pierwsze narzędzie prawa międzynarodowego zdefiniowała
w precyzyjny sposób zjawisko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej
oraz określiła instrumenty jego zwalczania. Do konwencji opracowane zostały
protokoły uzupełniające, w tym m.in. protokół o zapobieganiu i zwalczaniu handlu ludźmi, przede wszystkim kobietami i dziećmi, oraz protokół o kontroli produkcji broni strzeleckiej i handlu tą bronią.
Zagadnienie związane z handlem ludźmi pojawiło się po raz pierwszy na forum Wspólnot Europejskich w ramach Konwencji wykonawczej z Schengen
z 19 czerwca 1990 r. Konwencja w art. 40 i 41 wymienia problem handlu ludźmi, traktując go jako przykład poważnego przestępstwa o charakterze transgranicznym. Kolejnym dokumentem, w którym znalazło się odniesienie do tego
zjawiska, jest pierwotna wersja Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r., gdzie
stwierdzono potrzebę prowadzenia współpracy policyjnej celem zapobiegania
przestępczości zorganizowanej i walki z nią.
Potrzeba wzmocnienia walki z handlem ludźmi została zarysowana z zaleceniach Rady Unii Europejskiej z 29 i 30 listopada 1993 r. oraz w uchwałach Parlamentu Europejskiego z 18 stycznia 1996 r. i 19 września 1996 r. 20 listopada
1996 r. przyjęty został Komunikat Komisji w sprawie handlu kobietami dla celów wykorzystywania seksualnego, w którym zaznaczono potrzebę rozszerzenia
kompetencji Jednostki Antynarkotykowej Europolu33 o walkę z handlem ludźmi.
Z kolei 29 listopada 1996 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła wspólne działanie 96/700/WSiSW w sprawie powołania programu STOP przeciwko handlowi
ludźmi i seksualnemu wykorzystywaniu dzieci. Wspólne działanie obowiązywa32
33
E. Zielińska, Handel ludźmi jako naruszenie praw kobiet [w:] Handel ludźmi…, s. 179.
Jednostka ta istnieje od 1995 r.; na podstawie: F. Jasiński, Praktyczne znaczenie…, s. 129.
99
ło w ramach trzeciego filaru Unii w latach 1993–1999, a jego zadaniem było
usprawnienie realizacji celów określonych w Traktacie o Unii Europejskiej. Według F. Jasińskiego efektem wspólnego działania mogły być zobowiązania nakładane na państwa członkowskie oraz programy wsparcia finansowego dla krajów
unijnych34. Program STOP wpłynął na wzmocnienie świadomości społecznej co
do istnienia zjawiska handlu ludźmi oraz zwrócił uwagę państw członkowskich
na konieczność pogłębienia współpracy. Program STOP II powstał na mocy decyzji Rady 2001/514/WSiSW z 28 czerwca 2001 r.
Programy STOP zostały z czasem zastąpione przez programy Daphne,
Daphne II i Daphne III, skupiające się na walce z przemocą wobec kobiet oraz
walce z handlem ludźmi. Spośród 420 projektów realizowanych w ramach prowadzonego w latach 2004–2008 programu Daphne II ponad połowa dotyczyła
działań mających na celu zwalczanie przemocy wobec kobiet. W celu doprowadzenia do poprawy współdziałania państw członkowskich Unii w walce z przestępczością zorganizowaną oraz jednoczesnego wykorzystania doświadczeń
zdobytych w ramach realizacji programu STOP, przyjęto wspólne działanie Rady Unii Europejskiej 97/154/WSiSW dotyczące zwalczania handlu ludźmi i seksualnego wykorzystywania dzieci35. W ramach działania zdefiniowano pojęcie
handlu ludźmi oraz seksualnego wykorzystywania dzieci i dorosłych. Zalecono
państwom członkowskim zmiany w ich przepisach, aby zapewnić skuteczniejszą
walkę z procederem handlu ludźmi, kryminalizację określonych typów zachowań
oraz efektywne, proporcjonalne i odstręczające ich karanie. Zalecono współpracę
pomiędzy organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich.
W rzeczywistości jednak wspólne działanie nie doprowadziło ani do harmonizacji porządków prawnych ówczesnych piętnastu państw członkowskich UE, ani
do ograniczenia handlu ludźmi.
Kolejny program, Daphne III, został przyjęty na lata 2007–2013, a do jego
ogólnych celów zaliczono m.in. wspieranie działań mających na celu zwalczanie
handlu ludźmi. Na realizację programu przeznaczono środki finansowe w wysokości 116,85 mln euro36.
Ważnym etapem w walce Unii Europejskiej z handlem ludźmi było wejście
w życie postanowień traktatu amsterdamskiego. W zmienionym Traktacie o Unii
Europejskiej art. K. 1 uzyskał nową numerację i treść, w której po raz pierwszy
odniesiono się expressis verbis do walki z handlem ludźmi37. Także w nowym
art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej pojawił się zapis mówiący, że zapewnienie
wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności, bezpieczeństwa
34
Ibidem.
Dz.Urz. WE L 63 z 4 marca 1997 r., s. 2.
36
http://www.rownosc.ngo.pl, data dostępu 27.11.2008.
37
Na podstawie: F. Jasiński, Praktyczne znaczenie…, s. 131.
35
100
i sprawiedliwości osiągane jest przez „zapobieganie i zwalczanie przestępczości
zorganizowanej lub wszelkiej innej, w szczególności terroryzmu, handlu ludźmi
i przestępstw przeciwko dzieciom, nielegalnego przemytu narkotyków oraz nielegalnego przemytu broni, korupcji i oszustw”.
Środkiem mającym przysłużyć się walce z przestępstwem handlu ludźmi jest
deklaracja brukselska przyjęta we wrześniu 2002 r. podczas Europejskiej Konferencji przeciwko Handlowi Ludźmi38. Deklaracja zawiera listę standardów i dobrych praktyk zalecanych krajom członkowskim Unii służących poprawie skuteczności walki z tym procederem. W dokumencie podkreślono ogromną wagę
wymiany informacji, programów pomocy i kampanii promocyjnych, mających
również charakter prewencyjny, oraz wskazano na konieczność badania przyczyn handlu ludźmi, podnoszenia świadomości społecznej, tak aby zapobiegać
temu procederowi. Należy pamiętać, że deklaracja nie stanowi formalnej podstawy podejmowania działań, jest jedynie źródłem informacji i dobrych praktyk,
które mogą być wykorzystywane przez kraje członkowskie UE w celu zwalczania handlu ludźmi.
Standardy i dobre praktyki zalecane państwom członkowskim w ramach deklaracji zostały zgrupowane w czterech działach. Pierwszy dział obejmuje mechanizmy współpracy i współdziałania, w ramach których ma dochodzić m.in.
do wymiany informacji, utworzenia przy Komisji Europejskiej specjalnej grupy
eksperckiej ds. handlu ludźmi39, uruchomienia europejskiej bazy danych o osobach zaginionych, programów pomocy i kampanii promocyjnych. Drugi dział
skupia się na przeciwdziałaniu handlowi ludźmi. Standardy i dobre praktyki
w ramach tego działu koncentrują się wokół badania przyczyn tego zjawiska,
szkolenia osób kontaktujących się z ofiarami i handlarzami, podnoszenia świadomości społecznej oraz zapewniania skuteczniejszego funkcjonowania organów administracji państwowej. Trzeci dział dotyczy ochrony ofiar handlu ludźmi i pomocy ofiarom, przy czym pomoc ta ma polegać na wsparciu, właściwym
traktowaniu oraz umożliwieniu powrotu do środowiska. Ostatni, czwarty dział,
skupia się na współpracy policyjnej i sądowej, w tym na zalecaniu specjalizacji
w walce z handlem ludźmi i wymiany informacji oraz na zorientowaniu metod
śledczych na sytuację ofiar handlu ludźmi40.
W 2005 r. został przygotowany kolejny dokument dotyczący walki z tym
zjawiskiem. W ramach „Planu Unii Europejskiej w sprawie najlepszych praktyk
i procedur zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi”41 wskazano kilka istotnych celów stojących przed Unią Europejską. Są nimi koordynacja działań UE,
38
Dz.Urz. UE C 137 z 12 czerwca 2003 r., s. 1.
Grupa ekspercka przy Komisji Europejskiej została powołana na mocy decyzji Komisji
2003/209/WE z 25 marca 2003 r.
40
F. Jasiński, Praktyczne znaczenie…, s. 131–132.
41
Dz.Urz. UE C 311 z 9 grudnia 2005 r., s. 1.
39
101
określenie zakresu problematyki, zapobieganie handlowi ludźmi, ograniczanie
zapotrzebowania, prowadzenie śledztw i dochodzeń, ochrona i wspieranie ofiar
handlu, powroty i reintegracja oraz stosunki zewnętrzne. Podobnie jak deklaracja brukselska nie ma on charakteru wiążącego dla państw członkowskich.
4.3.3. LEGISLACYJNY WYMIAR WALKI ZE ZJAWISKIEM HANDLU LUDŹMI
W Unii Europejskiej narzędzia i instrumenty służą wzmacnianiu polityki
w zakresie walki z handlem ludźmi oraz rozwiązań legislacyjnych. Wśród rozwiązań legislacyjnych najważniejsza jest Decyzja ramowa 2002/629/WSiSW
w sprawie zwalczania handlu ludźmi przyjęta przez Radę Unii Europejskiej
19 lipca 2002 r.42 Uzupełnia ona dotychczasowe rozwiązania oraz wzmacnia postanowienia Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej
przestępczości zorganizowanej wraz z Protokołem o zapobieganiu, zwalczaniu
oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi. Decyzja
zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia w ich prawie wewnętrznym
możliwości ścigania i karania czynów, które mieszczą się w definicji handlu
ludźmi. Decyzja nakłada obowiązek penalizacji wszystkich form przestępstwa
handlu ludźmi, a także usiłowania jego popełnienia.
W decyzji ramowej odniesiono się m.in. do ochrony ofiar handlu ludźmi
i pomocy ofiarom handlu. Szczegółowo kwestie te są regulowane przez Dyrektywę Rady Unii Europejskiej z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu
pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub podlegali działaniom ułatwiającym nielegalną imigrację, a którzy
współpracują z właściwymi władzami43.
W decyzji ramowej 2002/629/WSiSW44 sformułowano definicję handlu
ludźmi. Według decyzji handel ludźmi to werbowanie, transportowanie, przekazywanie, przechowywanie lub dalsze przyjmowanie osób, włączając w to wymianę lub przekazanie kontroli nad nimi, z zastosowaniem: przymusu, siły,
gróźb lub zastraszenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub
z wykorzystaniem słabości w sytuacji, gdy dana osoba nie ma innej, możliwej
do zaakceptowania alternatywy niż poddanie się wykorzystaniu. Decyzja określa
również, że handel ludźmi polega na wręczaniu lub przyjmowaniu opłaty lub
korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą. Celem
wymienionych działań może być wykorzystywanie do przymusowej lub obo42
Council Framework Decision No. 2002/629/JHA of 19 July 2002 on Combating Trafficking in Human Beings, OJ L 203, 1.08.2002, s. 1.
43
Dz.Urz. UE L 261 z 6 sierpnia 2004 r., 0019-0023.
44
Dz.Urz. UE L 203 z 1 sierpnia 2002 r., 0001-0004.
102
wiązkowej pracy lub usług, wykorzystywanie do niewolnictwa lub praktyk podobnych do niewolnictwa lub zniewolenia oraz wykorzystywanie do prostytucji
lub innych form wykorzystywania seksualnego, w tym pornografii45.
Decyzja ramowa w art. 1 w powiązaniu z art. 3 ust. 1 w sposób wiążący zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia środków koniecznych do zagwarantowania w ich prawodawstwie, że werbowanie, przewóz, przekazywanie,
przechowywanie, dalsze przyjmowanie osoby, włącznie z wymianą lub przeniesieniem kontroli nad osobą do celów wyzysku, pracy lub usług danej osoby, są
karalne za pomocą skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji karnych, które mogą pociągać za sobą ekstradycję.
Karze podlegać powinny także namowa, pomoc, współudział lub usiłowanie
popełnienia wymienionych przestępstw, przy czym kary mają być skuteczne,
proporcjonalne i odstraszające. W przypadku gdy jedno z wymienionych przestępstw naraziło życie ofiary, zostało popełnione wobec ofiary narażonej na takie
praktyki, zostało popełnione z użyciem poważnej przemocy lub wyrządziło poważną szkodę ofierze, lub zostało popełnione w ramach organizacji przestępczej,
państwa członkowskie winny podjąć środki konieczne do zagwarantowania, że
przestępstwo to jest karalne pozbawieniem wolności sprawcy, przy czym kara
maksymalna nie może być niższa niż 8 lat (art. 3 ust. 2)46. Zaletą tej decyzji jest
określenie minimalnego wymiaru kar za handel ludźmi.
Artykuł 6 decyzji stanowi, że w przypadku konfliktu jurysdykcji sądów poszczególnych państw członkowskich oraz w celu zapewnienia, że sprawcy przestępstwa handlu ludźmi zostaną ukarani, każde państwo członkowskie może
stwierdzić właściwość swoich organów wymiaru sprawiedliwości, o ile przestępstwo zostało popełnione w całości lub w części na jego terytorium, lub przestępca jest obywatelem tego państwa, lub przestępstwo zostało popełnione na korzyść osoby prawnej ustanowionej na terytorium tego państwa członkowskiego.
Z kolei art. 7 ust. 1 reguluje zagadnienie ochrony ofiar handlu ludźmi i pomocy ofiarom handlu. Zgodnie z jego zapisami handel ludźmi jest przestępstwem
ściganym z urzędu, a więc podjęcie śledztwa w sprawie przestępstw objętych zakresem decyzji ramowej nie jest uzależnione od zawiadomienia o przestępstwie
odpowiednich władz ani od wniesienia oskarżenia przez ofiarę. W artykule przewidziano też dodatkowe środki pomocowe dla ofiar w przypadku, gdy w chwili
trwania przestępstwa miały one mniej niż 18 lat.
Przyczyną przyjęcia decyzji ramowej 2002/629/WSiSW było przekonanie,
że konieczne jest całościowe podejście do problemu handlu ludźmi na poziomie
wspólnotowym. Uznano, że należy ujednolicić definicję przestępstwa i grożących za to sankcji. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia
45
46
F. Jasiński, Praktyczne znaczenie…, s. 134–135.
P. Wawrzyk, Polityka Unii Europejskiej…, s. 210.
103
w swoim prawie wewnętrznym możliwości ścigania i karania czynów mieszczących się w przytoczonej definicji handlu ludźmi. Wdrożenie przepisów Unii Europejskiej do prawa państw członkowskich miało nastąpić do 1 sierpnia 2004 r.
Z decyzją ramową Rady Unii Europejskiej 2002/629/WSiSW, jak podaje
F. Jasiński47, są związane również inne akty prawne, które w stosunku do niej
mają charakter uzupełniający, tj.:
– Wspólne działanie Rady 98/428/WSiSW z 29 czerwca 1998 r. w sprawie
utworzenia Europejskiej Sieci Sądowniczej48;
– Konwencja o wzajemnej pomocy w sprawach karnych z 29 maja 2000 r.49
oraz Protokół dodatkowy do niej z 16 października 2001 r.50, na mocy którego
do przepisów krajowych państw członkowskich zostały wprowadzone przepisy
dotyczące możliwości stosowania nowoczesnych technologii podczas przesłuchań na odległość;
– Decyzja Rady 2000/820/WSiSW z 22 grudnia 2000 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Kolegium Policji, tzw. CEPOL51. Od 1 stycznia 2006 r. decyzja
ta została zastąpiona decyzją 2005/681/WSiSW z 20 września 2005 r.52;
– Decyzja ramowa Rady 2001/500/WSiSW z 26 czerwca 2001 r. w sprawie
prania pieniędzy, identyfikacji, śledzenia, zamrażania, zajmowania i konfiskaty
środków pochodzących z przestępstwa53;
– Dyrektywa Rady 2001/51/WE z 28 czerwca 2001 r. uzupełniająca postanowienia art. 26 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen54;
– Decyzja Rady 2002/187/WSiSW z 28 lutego 2002 r. ustanawiająca Eurojust w celu zintensyfikowania walki z poważną przestępczością55, która została
zmieniona decyzją Rady 2003/659/WSiSW z 18 czerwca 2003 r.56;
– Decyzja ramowa Rady 2002/465/WSiSW z 13 czerwca 2002 r. w sprawie
wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych57;
– Decyzja ramowa Rady 2002/584/WSiSW z 13 czerwca 2002 r. w sprawie
europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi58, gdzie w art. 2 ust. 2 par. 3 wymieniono handel ludźmi
47
F. Jasiński, Praktyczne znaczenie…, s. 136–137.
Dz.Urz. WE L 191 z 7 lipca 1998 r., s. 4.
49
Dz.Urz. WE C 197 z 12 lipca 2000 r., s. 3.
50
Dz.Urz. WE C 326 z 21 listopada 2001 r., s. 2.
51
Dz.Urz. WE L 336 z 30 grudnia 2000 r., s. 1, ze zm.
52
Dz.Urz. UE L 256 z 1 października 2005 r., s. 63.
53
Dz.Urz. WE L 182 z 5 lipca 2001 r., s. 1.
54
Dz.Urz. WE L 187 z 10 lipca 2001 r., s. 45.
55
Dz.Urz. WE L 63 z 6 marca 2002 r., s. 1.
56
Dz.Urz. UE L 245 z 29 września 2003 r., s. 44.
57
Dz.Urz. WE L 162 z 20 czerwca 2002 r., s. 1.
58
Dz.Urz. WE L 190 z 18 lipca 2002 r., s. 1.
48
104
jako jedną z podstaw do przeprowadzenia przekazania m.in. własnego obywatela
do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym dopuścił się
tego przestępstwa. Przedstawiona procedura zastąpiła ekstradycję w stosunkach
między państwami UE;
– Decyzja Rady 2002/90/WE z 28 listopada 2002 r. definiująca ułatwienie
nielegalnego wjazdu, przejazdu i pobytu59;
– Decyzja ramowa Rady 2002/946/WSiSW z 28 listopada 2002 r. w sprawie rozszerzenia ram prawnokarnych w celu zapobiegania ułatwieniu nielegalnego wjazdu, przejazdu i pobytu60;
– Decyzja Rady 2003/170/WSiSW z 27 lutego 2003 r. w sprawie wspólnego wykorzystywania oficerów łącznikowych przez służby ochrony porządku
publicznego państw członkowskich61;
– Decyzja ramowa Rady 2003/577/WSiSW z 22 lipca 2003 r. o wykonywaniu w Unii Europejskiej postanowień o zabezpieczeniu mienia i środków dowodowych62;
– Decyzja ramowa Rady 2004/68/WSiSW w sprawie zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci i pornografii dziecięcej63;
– Decyzja Rady 2004/80/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. odnosząca się do
kompensaty dla ofiar przestępstw64;
– Dyrektywa Rady 2004/81/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację, którzy współpracują z właściwymi organami 65;
– Decyzja Rady 2004/466/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniająca
Wspólny Podręcznik w celu włączenia przepisów odnoszących się do kontroli
granicznych, których celem są nieletni podróżujący w towarzystwie66;
– Decyzja ramowa Rady 2005/212/WSiSW z 24 lutego 2005 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do orzeczeń o konfiskacie67;
– Decyzja ramowa Rady 2005/214/WSiSW z 24 lutego 2005 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do orzeczeń o karach finansowych68.
59
Dz.Urz. WE L 328 z 5 grudnia 2002 r., s. 17.
Dz.Urz. WE L 328 z 5 grudnia 2002 r., s. 1.
61
Dz.Urz. UE L 67 z 12 marca 2003 r., s. 27.
62
Dz.Urz. UE L 196 z 2 sierpnia 2003 r., s. 45.
63
Dz.Urz. UE L 13 z 20 stycznia 2004 r., s. 44.
64
Dz.Urz. UE L 261 z 6 sierpnia 2004 r., s. 15.
65
Dz.Urz. UE L 261 z 6 sierpnia 2004 r., s. 19.
66
Dz.Urz. UE L 157 z 30 kwietnia 2004 r., s. 136.
67
Dz.Urz. UE L 68 z 15 marca 2005 r., s. 49.
68
Dz.Urz. UE L 76 z 22 marca 2005 r., s. 16.
60
105
Duże znaczenie z punktu widzenia handlu ludźmi ma także Decyzja ramowa
Rady Unii Europejskiej 2003/68/WSiSW z 22 grudnia 2003 r. w sprawie walki
z wykorzystywaniem seksualnym dzieci i dziecięcej pornografii69. Decyzja określa czyny zakwalifikowane jako przestępstwa, a są nimi czyny związane z seksualnym wykorzystywaniem dzieci oraz z pornografią dziecięcą70. Zawiera definicję pornografii dziecięcej, mówiąc, że jest nią każdy materiał o charakterze
pornograficznym, który wizualizuje lub przedstawia dziecko prawdziwe, osobę
wyglądającą jak dziecko lub realistyczny, rysunkowy, stworzony komputerowo
bądź inną techniką obraz nieistniejącego dziecka oraz taki materiał, który przedstawia dziecko uczestniczące czynnie lub biernie w zdarzeniu o wyraźnym charakterze seksualnym. Do pornografii dziecięcej zaliczono także publiczne eksponowanie narządów płciowych dziecka, jeśli eksponowanie to ma charakter
seksualny.
Decyzja zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia ściśle określonych kar za wymienione czyny. Podstawowa kara powinna mieścić się
w przedziale od 1 do 3 lat, jednakże w przypadku szczególnie brutalnych czynów może być podwyższona i mieścić się w przedziale od 5 do 10 lat. Przyjęcie
konkretnego wymiaru kar uznaje się za znaczną zaletę. Zarzuty dotyczą natomiast stosunkowo niskiego ich poziomu.
Bardzo istotna z punktu widzenia zwalczania pornografii dziecięcej jest Decyzja Rady Unii Europejskiej dotycząca zwalczania pornografii dziecięcej
w Internecie wydana 29 maja 2000 r.71 Na podstawie tej decyzji każde państwo
członkowskie zostało zobowiązane do podjęcia niezbędnych działań w celu zachęcania internautów do informowania organów ścigania o podejrzeniu rozpowszechniania materiałów pornograficznych z udziałem dzieci, w przypadku gdy
zetknęli się z takimi materiałami. Informacje o rozpowszechnianych treściach
powinny być również przekazywane Europolowi, a odpowiednie komórki w państwach członkowskich muszą z nim współpracować.
Wśród najistotniejszych aktów prawnych Unii Europejskiej dotyczących
handlu ludźmi warto wymienić także Dyrektywę Rady Unii Europejskiej
2004/81/WE z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie zezwolenia na pobyt wydawanego
obywatelom państw trzecich, będącym ofiarami handlu ludźmi albo będącym
wcześniej przedmiotem działań ułatwiających nielegalną migrację, którzy współpracują z właściwymi organami, przyjętą na podstawie art. 63 ust. 3 Traktatu
Wspólnot Europejskich. Artykuł ten dotyczy osób ubiegających się o azyl,
uchodźców oraz polityki migracyjnej. Dyrektywa wpłynęła na oddzielenie się
69
Council Framework Decision 2004/68/JHA of 22 December 2003 on Combating the Sexual
Exploitation of Children and Child Pornography, OJ L 013, 20.01.2004.
70
Szerzej na ten temat w: P. Wawrzyk, Polityka Unii Europejskiej…, s. 211.
71
Council Decision of 29 May 2000 to Combat Child Pornography on the Internet, OJ L 138,
9.06.2000.
106
dziedziny podlegającej bezpośredniej regulacji krajowej, tzn. polityki migracyjnej, od mieszczącej się w ramach trzeciego filaru międzynarodowej współpracy
policyjnej i sądowej, która co do zasady leży w gestii państw członkowskich.
Powyższa zmiana została wprowadzona przez traktat amsterdamski, w którym
przeniesiono do pierwszego filaru część zagadnień dotyczących współpracy
w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W dyrektywie przyjęto definicję handlu ludźmi z decyzji ramowej 2002/629/WSiSW. Ponadto dyrektywa ma zastosowanie do cudzoziemców będących ofiarami przestępstw
związanych z handlem ludźmi. Krytykowanym rozwiązaniem tej dyrektywy jest
pozostawienie krajom członkowskim swobody w określeniu szczegółów w zakresie poziomu ochrony gwarantowanej ofiarom, co w efekcie powoduje różnice
w standardach krajowych. Dyrektywa pozostawiła krajom UE swobodę w zakresie określania długości i momentu rozpoczęcia tzw. okresu do namysłu, oznaczającego czas, jaki dostaje cudzoziemiec na podjęcie decyzji, czy chce współpracować z organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Nie określono natomiast
standardowego poziomu ochrony zagwarantowanego ofiarom, pozostawiając to
w gestii państw członkowskich72.
W celu zapewnienia ofiarom należytej pomocy i opieki Rada Europejska
podczas obrad w Sewilli w dniach 21 i 22 czerwca 2002 r. wyraziła potrzebę
zdecydowanego działania w zakresie zwalczania handlu ludźmi. W tym celu została powołana grupa konsultantów zwana grupą ekspertów do spraw handlu
ludźmi73.
W maju 2005 r. podpisano w Warszawie Konwencję Rady Europy w sprawie
działań przeciwko handlowi ludźmi. Na mocy konwencji ustalono, że kraje
członkowskie Unii Europejskiej mają za zadanie zapobiegać handlowi ludźmi
i zwalczać go, stworzyć całościowy ramowy plan mający na celu ochronę ofiar
i świadków oraz pomoc, jak również zapewnić skuteczne śledztwa i oskarżenia
w procesach dotyczących handlu ludźmi. W konwencji podkreśla się znaczenie
podejmowania właściwych działań w celu redukowania stopnia narażenia dzieci
na stanie się ofiarami handlu, w szczególności poprzez stworzenie dla nich
ochronnego otoczenia oraz zapewnienie dziecku będącemu ofiarą handlu specjalnych środków ochrony, uwzględniających jego najlepszy interes.
1 grudnia 2005 r. został przyjęty przez Radę UE plan Unii Europejskiej oparty na komunikacie Komisji Wspólnot Europejskich, dotyczący najlepszych praktyk, standardów i procedur zwalczania handlu ludźmi i zapobieganiu mu.
Z uwagi na to, że rozwiązania legislacyjne okazały się niewystarczające do
zwalczania przestępstwa handlu ludźmi, konieczne stało się stworzenie narzędzi
72
F. Jasiński, Praktyczne znaczenie…, s. 141.
Commission Decision No. 2003/209/EC of 25 March 2003 Setting up a Consultative Group,
to be Known as the „Experts Group on Trafficking in Human Beings”, OJ L 79, 26.03.2003, s. 25.
73
107
i instrumentów służących wzmacnianiu polityki w zakresie walki z tym przestępstwem. I tak, w maju 2001 r. Komisja Europejska uruchomiła Europejskie
Forum na rzecz Zapobiegania Przestępczości Zorganizowanej, którego celem
miało być omawianie nowych metod zapobiegania przestępczości zorganizowanej, w tym handlu ludźmi. W ramach forum dyskutują krajowe organizacje
odpowiedzialne za przestrzeganie prawa, grupy biznesowe i profesjonalne, naukowcy, organizacje pozarządowe i społeczeństwo obywatelskie. Istotnym krokiem podjętym w celu oceny skali zjawiska handlu ludźmi oraz zapewnienia
pomocy Komisji podczas prac nad tworzeniem kolejnych inicjatyw stało się powołanie 25 marca 2003 r. grupy ekspertów do walki z handlem ludźmi. Efektem
prac grupy konsultacyjnej było przygotowanie raportu zawierającego ocenę tego
zjawiska w Europie i jego uwarunkowań, a także rekomendacji dla organów
Unii i państw członkowskich.
4.3.4. TRUDNOŚCI ZWIĄZANE Z POMIAREM ZJAWISKA HANDLU LUDŹMI
Pomimo że zwalczanie handlu ludźmi to problem, który coraz częściej jest
zauważany zarówno w skali globalnej, jak i w Unii Europejskiej, informacje
i dokładne dane na temat skali tego zjawiska pozostają w dużej mierze ograniczone. Mimo zwiększania się liczby opracowań na temat handlu ludźmi, brakuje informacji odnośnie do rzeczywistej wielkości liczby osób będących ofiarami handlu. Wiele państw nie przeprowadza dokładnych badań na szerszą
skalę a uzyskane dotychczas informacje mają często charakter wycinkowy.
Wśród głównych przyczyn trudności związanych ze zbieraniem i opracowywaniem danych na ten temat wymieniana jest nowa międzynarodowa definicja
handlu ludźmi74. Właściwie do wczesnych lat 90. XX w. handel ludźmi postrzegany był jako jedna z form nielegalnej imigracji. Definicja handlu ludźmi
została określona dopiero w grudniu 2000 r. w protokole „UN Protocol to
Prevent, Suppress, and Punish Trafficking in Persons”. Chociaż sformułowano
bardziej precyzyjną definicję, wielu komentatorów podkreśla, że wciąż odnosi
się ona do zbyt wielu zachowań i działań 75. Potrzeba sformułowania jasnej
i powszechnie akceptowanej definicji handlu ludźmi została ujęta także w protokole z Palermo.
74
F. Laczko, M.A. Gramegna, Developing Better Indicators of Human Trafficking, Researchers,
International Organization for Migration, Geneva, „Brown Journal of World Affairs” 2003, vol.
10, nr 1, s. 179.
75
J. O’Connell Davidson, B. Donelan, Review of the Evidence and Debates on the Demand
Side of Trafficking, Save the Children, Stockholm 2003.
108
Przyjęcie stosunkowo niedawno nowej definicji handlu ludźmi nie sprzyjało
zbieraniu i opracowywaniu danych przez agencje rządowe. Jak podają F. Laczko
i M.A. Gramegna, publikowane dane dotyczące handlu ludźmi są z reguły jedynie szacunkami skali tego zjawiska i zazwyczaj odnoszą się do handlu kobietami
oraz do seksualnego wykorzystywania dzieci76.
Najczęściej przytaczane szacunki pokazują, że w skali całego świata każdego roku ofiarami handlu ludźmi staje się od 700 tys. do 2 mln kobiet i dzieci.
W marcu 2001 r. Komisja Europejska oszacowała, że 120 tys. kobiet i dzieci jest
corocznie ofiarami handlu ludźmi do krajów Europy Zachodniej. Według Europolu dokładna liczba osób stających się ofiarami handlu ludźmi w Unii Europejskiej nadal pozostaje nieznana, a dostępne dane mają jedynie charakter szacunkowy. Europol podkreśla także, że nie ma wątpliwości co do tego, że faktyczna
liczba ofiar jest znacznie wyższa w stosunku do oficjalnych statystyk publikowanych przez kraje członkowskie77. Z uwagi na brak wiarygodnych danych statystycznych wiele przytaczanych przez polityków liczb ma jedynie charakter
szacunkowy i nie odzwierciedla rzeczywistej skali zjawiska.
Krajami, które w możliwie najdokładniejszy sposób zbierają i analizują dane
na temat handlu ludźmi, są Niemcy i Holandia. Na podstawie analizy danych
zbieranych przez te kraje można stwierdzić, że liczba ofiar handlu ludźmi stale
się zwiększa, zwłaszcza w połączeniu z wykorzystywaniem seksualnym. Niemiecki Federalny Urząd Kryminalny, Bundeskriminalamt, podaje, że w 2001 r.
987 osób było ofiarami handlu ludźmi, co oznacza, że w stosunku do 1999 r.
liczba ta zwiększyła się niemal o 25% (w 1999 r. liczba ta wynosiła 801 osób).
Według zebranych danych większość ofiar to kobiety. W dużej mierze wynika
to z niemieckiej definicji handlu ludźmi, utożsamiającej handel ludźmi z prostytucją.
Podobne tendencje zaobserwowano w Holandii. W raporcie Dutch National
Rapporteur on Trafficking podano dane zebrane przez Dutch Foundation Against
the Trafficking of Women (STV)78, które wskazują, że liczba osób wspieranych
przez fundację wzrosła z 70 w 1992 r. do 341 w 2000 r. Trudno jednoznacznie
określić, w jakim stopniu trendy zmian przedstawionych danych wynikają z rzeczywistego wzrostu skali zjawiska, a w jakim są efektem wzmożonych wysiłków policji oraz organizacji pozarządowych. Niemal pewne jednak jest to, że
oficjalne dane odzwierciedlają jedynie niewielką część skali zjawiska. Według
SVT każda z ofiar handlu ludźmi zna przynajmniej jedną osobę znajdującą się
76
F. Laczko, M.A. Gramegna, op. cit., s. 181.
Crime Assessment: Trafficking in Human Beings into the European Union, Europol, Haga
2000, s. 18.
78
Trafficking in Human Beings, First Report of the Dutch National Rapporteur, Haga 2002,
s. 50–51.
77
109
w podobnej sytuacji, która nie uzyskała żadnego wsparcia ze strony władz,
w związku z czym nie jest odnotowana w oficjalnych statystykach79.
Pomimo niepełnych danych z całą pewnością wiadomo, z których krajów
pochodzi najwięcej ofiar handlu ludźmi. W 2001 r. w przypadku Niemiec aż 80%
ofiar pochodziło z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, zwłaszcza z Białorusi,
Ukrainy oraz Polski. Według danych SVT w okresie 1999–2000 z tego regionu
Europy pochodziło 55% ofiar.
Niekompletne krajowe dane na temat handlu ludźmi wynikają także z faktu,
że zwalczanie tego przestępstwa nie jest priorytetem działań państw. Według
badań przeprowadzonych na zlecenie brytyjskiego rządu przez L. Kelly i L. Regan w 1999 r. wynika, że natężenie zwalczania handlu ludźmi wpływa na ilość
zebranych danych80. W przypadku większości państw stałe zbieranie danych jest
dość rzadkie, a jeśli podobne dane są zbierane, to jest to związane ze zwalczaniem przestępstw powiązanych z wykorzystywaniem seksualnym kobiet. Kolejny problem utrudniający zbieranie danych to brak wysokiej jakości wskaźników
na temat migracji. W lipcu 2002 r. United Nations Population Division zaleciła
organizacjom międzynarodowym oraz rządom okazanie większego finansowego
wsparcia dla krajów rozwijających się, co umożliwiłoby im zbieranie bardziej
dokładnych i aktualnych danych na temat migracji.
Dane gromadzone przez policję w Polsce pokazują, że Polska uległa przeobrażeniu, jeżeli chodzi o zjawisko handlu ludźmi. Z kraju pochodzenia ofiar
Polska staje się krajem tranzytowym oraz krajem docelowym handlu ludźmi.
W Polsce silnie występuje zjawisko handlu dziećmi w celu ich nielegalnej adopcji, przy czym w tym przypadku Polska jest krajem pochodzenia dzieci. Powołując się na dane statystyczne policji z lat 1995–200581, można stwierdzić, że
w tym okresie w Polsce zakończonych zostało 360 postępowań przygotowawczych w sprawach dotyczących handlu ludźmi, z czego 265 zakończono skierowaniem aktu oskarżenia do sądu, a 95 postępowań umorzono. Wśród ofiar było
1708 kobiet.
W tabeli 4.2 zostały zaprezentowane dane statystyczne dotyczące handlu
ludźmi i wyników postępowań przygotowawczych opracowane w Biurze ds.
Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej.
Podsumowując, w celu zwiększenia zakresu dostępnych danych na temat
handlu ludźmi, zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej, ważne jest podkreślanie konieczności zbierania tego typu danych, a w przypadku krajów rozwija-
79
F. Laczko, M.A. Gramegna, op. cit., s. 183.
L. Kelly, L. Regan, Stopping Traffic: Exploring the Extent of, and Responses to, Trafficking
in Women for Sexual Exploitation in the U.K., Home Office, Police Research Series, Paper 125,
London 1999.
81
http://www.policja.pl/wai/pol/303/5154/, data dostępu 20.12.2008.
80
110
Tabela 4.2. Wyniki postępowań przygotowawczych w Polsce
Liczba spraw Liczba spraw zakończonych
umorzeniem
zakończoLiczba osób
nych wniewobec nie- wobec nieza- oskarżonych
sieniem aktu
wykrycia
istnienia
oskarżenia
sprawcy
przestępstw
Rok
Liczba zakończonych
postępowań
Liczba osób
pokrzywdzonych
1995
20
18
–
2
43
205
1996
33
26
1
6
59
232
1997
37
31
1
5
58
163
1998
41
25
2
14
64
109
1999
17
14
–
3
24
109
2000
43
38
1
4
119
172
2001
49
35
6
8
71
93
2002
19
11
4
4
40
167
2003
45
30
4
11
134
261
2004
25
18
2
5
39
98
2005
31
19
2
10
42
99
2006
26
17
–
9
36
126
2007
48
28
1
19
62
1021
Ogółem
434
310
24
100
791
2855
Źródło: dane Biura ds. Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej.
jących się przekazywanie na ten cel odpowiednich wspierających środków finansowych. Ponadto kraje i organizacje mogłyby wpłynąć na kształtowanie wiedzy o poziomie i zakresie zjawiska handlu ludźmi poprzez współpracę i wymianę dostępnych już danych.