Dyplomacja polska - Serafina Ogończyk

Dyplomacja polska
Serafina Ogończyk - Mąkowska
Rozwój dyplomacji jest nierozerwalnie połączony z rozwojem państwowości.
W stosunkach z obcymi dworami władcy polscy posługiwali się instytucją poselstwa od
zarania państwa polskiego. W najwcześniejszym okresie, w Polsce Piastów, polska
dyplomacja znajdowała się, podobnie jak i wiele innych europejskich państw, pod
olbrzymim wpływem Watykanu i hierarchii kościelnej. Mieszko I zapoczątkował tradycję,
kontynuowaną przez następców, powierzania pełnienia funkcji poselskich osobom stanu
duchownego. Oprócz duchowieństwa dyplomacją przy polskich dworach zajmowali się
także obcy posłowie, w szczególności pochodzenia włoskiego, np. włoski opat Tunig –
wysyłany w misjach dyplomatycznych przez Bolesława Chrobrego, Jakub Paravesin z
Mediolanu wysyłany przez Władysława Jagiełło czy Kallimach, wysyłany przez
Kazimierza Jagiellończyka. Ostatni z posłów, właściwe nazwisko Filippo Buonaccorsi,
wniósł wkład w udoskonalanie organizacji i techniki działania polskiej służby
dyplomatycznej, przenosząc doświadczenia włoskie, zwłaszcza z zakresu posługiwania
się szyfrem i sporządzania instrukcji. Miejscem przygotowania dokumentów, projektów
traktatów, pełnomocnictw i instrukcji królewskich dla wysyłanych posłów była kancelaria
królewska. Głównym kierunkiem poselstw za czasów Jagiellonów był Rzym, Zakon
Krzyżacki, Węgry, Czechy i Dania. Za czasów ostatniego z Jagiellonów, Zygmunta
Starego, nastąpił szczególny rozkwit działalności polskiej dyplomacji. Wówczas, jak
podają podręczniki historii, odprawionych zostało 237 poselstw, w których brało udział
około 300 dyplomatów, w tym tak wybitni jak Jan Dantyszek i Erazm Ciołek (J. Sutor,
Leksykon dyplomatyczny). Na uwagę zasługuje fakt, iż dyplomaci nie reprezentowali
wyłącznie interesów państw, których byli obywatelami. Wspomniani włoscy dyplomaci
reprezentowali interesy włoskich państewek w Polsce lub wysyłani byli za granicę w
misjach powierzonych przez polski dwór, natomiast polscy dyplomaci wchodzili w skład
obcych poselstw. Na przykład Rafał Leszczyński, który przebywał na dworze polskim w
charakterze posła cesarza Fryderyka III, zaś Hieronim Łaski, wojewoda sieradzki,
przebywał w służbie króla Węgier. Tendencja wysyłania w charakterze posłów
Postera Nr 7(20) Lipiec 2011
28
duchowieństwa nie dotyczyła poselstw do krajów wschodnich, w szczególności do
Moskwy i Turcji, później również, z powodu zakazu Sejmu, do Stolicy Apostolskiej –
Rzymu. Do czasu wprowadzenia systemu elekcyjnego, królowie sami kierowali służbą
dyplomatyczną. Od 1573 roku król bez zgody Sejmu i Senatu nie mógł już w imieniu
Rzeczpospolitej wysłać poselstwa za granicę. Prawo wysyłania, tzw. posłów wielkich,
będących odpowiednikami ambasadorów, zostało zastrzeżone wyłącznie dla Sejmu.
Czynne prawo legacji króla zostało jeszcze bardziej ograniczone za czasów Stanisława
Augusta, który mógł wysyłać posłów mniejszych i rezydentów jedynie z upoważnienia
Rady Sejmu. W okresie bezkrólewia w Polsce prawo legacji w zakresie przysługującym
królowi, przysługiwało prymasowi noszącemu tytuł interrexa. Marszałek i podkomorzy
odpowiedzialni byli za sprawy protokolarne, a tzw. pieczętarze zajmowali się kwestiami
merytorycznymi, takimi jak korespondencja dyplomatyczna, przygotowania delegacji, itp.
Za realizację stosunków z zagranicą odpowiedzialny był kanclerz wielki i podkanclerze,
w których dyspozycji pozostawały specjalne kancelarie. W kancelariach zatrudnieni byli
urzędnicy merytoryczni zwani sekretarzami, oraz pracownicy biurowi, tacy jak tłumacze,
pisarze, itp. Nadzór nad pracą kancelarii sprawował, tzw. regens. Sekretarze mianowani
przez króla wysyłani byli także za granicę w misjach specjalnych. Opisane powyżej
kancelarie istniały do XVII wieku. Oprócz bardzo ważnej roli jaką odgrywały w realizacji
stosunków
międzynarodowych,
stanowiły
również
swoistego
rodzaju
ośrodki
kształtowania kadr dla polskiej służby dyplomatycznej. Profil szkoleniowy posiadały
również
pierwsze
podręczniki
polskich
autorów,
mające
charakter
kodeksów
postepowania dyplomaty oraz jego ochrony prawnej, np. Jakuba Przyłuskiego (Leges
seu statua ac privilegia Regni Poloniae, 1553), Krzysztofa Warszewickiego (De lagato et
legationem liber, 1595).
Pierwsze stałe misje dyplomatyczne zaczęto tworzyć za czasów króla Stanisława
Augusta. Pierwsze placówki dyplomatyczne zostały otwarte w drugiej połowie XVIII w.
w Petersburgu, Wiedniu, Berlinie, Londynie, Rzymie i Stambule, później zaś w Paryżu,
Sztokholmie, Londynie, Kopenhadze i Madrycie. Formy organizacyjne dyplomacji
polskiej do końca XVIII w. odbiegały od wzorca ukształtowanego w innych krajach
Europy. Niechęć Polski do ustanawiania stałych posłów, jak i do wysyłania własnych
motywowana była wprowadzeniem monarchii obieralnej i obawami co do roli, jaką
podczas elekcji mogliby odgrywać posłowie stałych misji dyplomatycznych obcych
państw. Wyrazem wskazanych niepokojów była uchwała Sejmu z 1683 roku zakazująca
stałego pobytu obcym dyplomatom w Polsce. Konieczność posiadania stałych poselstw
Postera Nr 7(20) Lipiec 2011
29
zauważana była i wskazywana przez znamienitych mężów stanu, takich jak Hugo
Kołłątaj. Pierwsze polskie ministerstwo spraw zagranicznych zostało powołane przez
Stanisława Augusta w 1764 roku. Brak należycie rozwiniętej służby dyplomatycznej, jak
wskazują historycy, przyczyniło się w istotny sposób do rozbiorów. Działalność
dyplomacji polskiej na dworach przyszłych zaborców była nieznaczna. W okresie
porozbiorowym emigracyjne ugrupowania polityczne, skupione głównie wokół hotelu
Lambert w Paryżu i osoby Adama Czartoryskiego, prowadziły działania o charakterze
dyplomatycznym. Wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918 roku i budowy
suwerennego państwa przystąpiono do budowy służby dyplomatycznej wzorowanej
przede wszystkim na Francji i Austrii. Okres II wojny światowej i okupacji niemieckiej
charakteryzuje się wzmożoną działalnością dyplomacji na obczyźnie, w szczególności
we Francji i Anglii. Działalność emigracyjnej dyplomacji formalnie ustała 5 lipca 1945
roku w momencie uznania przez wielkie mocarstwa Tymczasowego Rządu Jedności
Narodowej. Dyplomacja ta, mimo, iż prowadzona poza granicami państwa przyczyniła
się w istotny sposób do zachowania ciągłości państwowości Polski i reprezentowania jej
interesów na forum międzynarodowym. W latach 1944-1989 polska dyplomacja
funkcjonowała w warunkach ograniczonej suwerenności. Zlikwidowano Szkołę Główną
Służby Zagranicznej. Przeważająca część dyplomatów polskich kształcona była przez
ośrodki moskiewskie. Radykalną zmianę przyniosły zmiany ustrojowe w 1989 roku,
wejście Polski do struktur euroatlantyckich i wreszcie przystąpienie Polski w 2004 roku
do Unii Europejskiej. W chwili obecnej Polska prowadzi stosunki dyplomatyczne z 180
państwami świata. Szefem polskiej dyplomacji jest Radosław Sikorski.
Serafina Ogończyk-Mąkowska
www.showbiz.com.pl
Postera Nr 7(20) Lipiec 2011
30