Edukacja

Seminaria europejskie
koordynator: Joanna Różycka-Thiriet
[email protected]
Drugie Seminarium europejskie w roku akademickim 2014/2015 poświęcone było edukacji w Europie. Temat
ten przedstawiła Beata Balińska z Instytutu Badań Edukacyjnych i Michał Chojnacki z Fundacji Rozwoju
Systemu Edukacji, który jednocześnie reprezentuje sieć Euridyce, informującą na temat europejskich
systemów edukacyjnych.
Na wstępie głos zabrała prowadząca spotkanie Joanna Różycka-Thiriet, która przypomniała, że powiązane
z edukacją cele znajdują się wśród priorytetów unijnej strategii Europa 2020, wytycznych Unii Europejskiej na
kolejne lata. Unia chce zwiększyć zatrudnienie do 75%, obniżyć z 15 do 10% odsetek osób przedwcześnie
kończących edukację, zwiększyć odsetek młodych osób z dyplomem uczelni wyższej i zmniejszyć ubóstwo.
Następnie głos zabrał przedstawiciel
FRSE. Zaczął od wskazania, że wiek
rozpoczęcia nauki szkolnej różni się
w zależności od kraju. Polska
zdecydowała się na posłanie 6-latków
do szkół, co zgodne jest z ogólnym
trendem w UE (6-latki idą do szkoły np.
we Francji, w Portugalii, Danii,
Czechach, Austrii i Niemczech). Ale nie
są to żadne unijne wymogi. Natomiast
jedynie w Polsce postanowiono tworzyć
klasy złożone z 2 roczników, bo w
innych krajach wpuszczeniu do szkół
młodszych
dzieci
towarzyszyło
wydłużenie o rok szkoły podstawowej.
Możemy powiedzieć o trzech modelach
edukacji
szkolnej.
Po
pierwsze,
możemy mieć do czynienia z długą, około 8-letnią podstawówką, po czym uczniowie decydują się na liceum
bądź szkołę zawodową (zawodówkę, technikum). Tak jest np. w Szwecji. W drugim modelu już na etapie
gimnazjum wybieramy dalszą edukację o profilu ogólnokształcącym lub w kierunku uzyskania zawodu. Takimi
krajami, gdzie uczniowie bardzo wcześnie dokonują wyboru są Niemcy (w wieku 10 lat!), Austria, Szwajcaria.
Zresztą w Austrii do szkół zawodowych idzie 80% uczniów i nie są to „gorsze” szkoły. W trzecim modelu mamy
trzy szczeble – podstawówka, gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna (np. Włochy, Wielka Brytania, Francja,
Hiszpania, Polska).
Różnice w edukacji dotyczą też liczby godzin poświęcanych na dane przedmioty (np. w pierwszych latach
szkoły Portugalczycy mają 2 razy więcej zajęć z matematyki niż Austriacy). Podobne różnice dotyczą łącznej
Działania Fundacji Schumana są współfinansowane przez Unię Europejską, w ramach
Programu Europa dla Obywateli
Seminaria objęte są patronatem Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce
liczby godzin lekcyjnych. W niektórych państwach wakacje są krótsze, w innych dłuższe. Najkrótsze wakacje
są w pewnym szwajcarskim kantonie (tylko 2 tygodnie). Najdłuższe we Włoszech (13 tygodni). Długość lekcji
waha się od 35 minut w Bułgarii na pewnych etapie edukacji do 1,5- godzinnych bloków w Portugalii. Czasami
uczniowie mają zajęcia w szkole tylko rano, w innych krajach uczniowie są w szkole zarówno rano, jak i po
południu, po obiedzie. W niektórych krajach nie ma prac domowych, w innych są.
W Polsce nauczyciel powinien spędzić 18 godzin tygodniowo przy tablicy, ale zasadniczo ma pracować 40
godzin w tygodniu (może to być praca w domu). Są państwa, w których nauczyciel musi być przez określoną
ilość godzin dostępny w szkole (np. przez 40 godzin).
Nie wszystkie kraje mają takie same podejście do nauczania języków obcych. W Irlandii i Szkocji nauka
języków obcych nie jest obowiązkowa. W krajach takich jak Dania, Niemcy, Holandia, Hiszpania nie ma
obowiązkowego drugiego języka obcego. W Polsce nauka pierwszego języka obcego rozpoczyna się w wieku
7 lat, drugiego w wieku 13 lat. A np. w Wielkiej Brytanii (poza Szkocją) obowiązkowy język obcy wprowadzany
jest, kiedy dzieci mają 11 lat.
Bezpłatne podręczniki (które pojawiły się w Polsce) nie sią jakimś ewenementem w Europie. Także edukacja
szkolna jest bezpłatna.
Jeśli chodzi o egzaminy, to zarówno na szczeblu gimnazjum, jak i szkoły ponadgimnazjalnej kraje najczęściej
sprawdzają znajomość języka ojczystego i matematyki. W Austrii nawet tylko matematykę. W żadnym kraju
egzaminy nie sprawdzają wiedzy z informatyki i przedsiębiorczości.
Europejskie kraje mają bardzo podobną legislację dotyczącą powtarzania klas (powodem są złe wyniki
ucznia). Mimo to są państwa, w których uczniowie dużo częściej powtarzają rok niż w innych (np. w Portugalii
klasę w podstawówce powtarza ponad 25% uczniów, a w Luksemburgu prawie 25% uczniów szkół
gimnazjalnych).
Bardzo ciężko jest porównać europejskie matury, ponieważ ich formuła jest bardzo różna. Co może sprawiać
problemy. Kiedyś Polak bez matury mógł studiować pewne kierunki w Holandii, gdzie matura na studiach nie
zawsze była wymagana. Ale oczywiście był problem z przeniesieniem się na polską uczelnię, gdzie matura
jest warunkiem wstępu.
W 1999 roku większość europejskich krajów podpisała Deklarację bolońską. Wynikiem dosyć sprawnej
realizacji jej postanowień było wprowadzenie trójstopniowych studiów (licencjat-magisterka-doktorat), punktów
ECTS czy suplementów do dyplomu z opisem zdobytych kwalifikacji. Nie znaczy to jednak, że studia wszędzie
trwają tak samo długo. Są kraje, gdzie jest to 5 lat, w innych 6.
Studia mogą być darmowe, ale są kraje, gdzie darmowe nie są. Np. w Szkocji są bezpłatne, ale nie dla
Anglików (którzy u siebie, w Anglii też muszą płacić za studia).
Na zakończenie swojej prezentacji Michał Chojnacki powiedział o materiałach Euridyce. Są to m.in. informacje
o systemach edukacyjnych w różnych krajach od żłobka po studia, o edukacji dorosłych (informacje po
angielsku). Sieć prezentuje też dane statystyczne, informacje o regulacjach prawnych. Na stronach Euridyce
nie ma natomiast informacji o rankingach szkół.
Beata Balińska zaczęła od pokazania uczestnikom seminarium krótkiego filmu o Polskiej Ramie Kwalifikacji.
Czym są kwalifikacje? Jest to wiedza, umiejętności, kompetencje, które zostały ocenione podczas egzaminu
i potwierdzone dyplomem. Wszystkie kraje Unii będą miały swoje krajowe ramy kwalifikacji, które będzie
Działania Fundacji Schumana są współfinansowane przez Unię Europejską, w ramach
Programu Europa dla Obywateli
Seminaria objęte są patronatem Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce
można porównać za pośrednictwem Europejskiej Ramy Kwalifikacji (do której muszą się odnosić ramy
krajowe). W Polsce nad przygotowaniem Ramy czuwa Instytut Badań Edukacyjnych.
System kwalifikacji łączy się z uczeniem się przez całe życie. Kwalifikacje mogą być zarówno efektem nauki
w szkole (edukacji formalnej), nieformalnej (np. samodzielnej nauki z internetu), jak i pozaformalnej (np. kursy,
szkolenia). Dlatego, żeby stworzyć zintegrowany system kwalifikacji potrzebne są wielokierunkowe działania.
Kwalifikacje to zbiór efektów
uczenia się (osiągnięcie tych
efektów potwierdza dyplom).
Kwalifikacje mogą być ogólne.
Ich osiągnięcie wiąże się
pójściem na studia, dalszą
nauką. Są też kwalifikacje
zawodowe, których osiągnięcie
związane jest z wejściem na
rynek
pracy.
Kwalifikacje
powinny być opisane i należy
uzasadnić ich przydatność na
rynku pracy.
Wiele osób po uzyskaniu
dyplomu danej szkoły idzie do
pracy i już się nie doszkala.
Odsetek
Polaków,
którzy
doszkalają się przez całe życie, nie przekracza 5% osób w wieku 25-64 lata. Dla porównania w najlepiej
wypadającej pod tym względem w Unii Europejskiej Danii uczy się przez całe życie ponad 30% populacji
w tym samym przedziale wiekowym. W plasującej się na 2. miejscu Szwecji ponad 25%. Najgorzej sytuacja
wygląda w Bułgarii (około 2%). W Polsce obowiązek dokształcania się mają pielęgniarki, lekarze, adwokaci.
Reszcie się nie chce. A teraz świat szybko się zmienia, wymagane kwalifikacje szybko się zmieniają. Np.
szkoły zawodowe muszą uczyć znajomości nowych technologii, przykładowo budowlanych. Trzeba prędko
i wiarygodnie uzupełniać kwalifikacje, bo uzyskane w szkole kompetencje się dewaluują. Prelegentka zwróciła
uwagę młodych uczestników seminarium na fakt, że w ciągu swojego życia zawodowego będą musieli często
się doszkalać, przekwalifikowywać.
Instytut Badań Edukacyjnych odpowiada za polskie badania PISA (15-latkowie) i PIAAC (dorośli 16-65 lat).
Odbywające się co dwa lata badanie PIAAC przeprowadzane przez OECD mierzy czytanie ze zrozumieniem
i umiejętności matematyczne. Odnośnie czytania ze zrozumieniem, Polska plasuje się na 5. miejscu od końca,
poniżej średniej OECD (wyprzedzamy Irlandię, Francję, Hiszpanię i Włochy). Japonia i Finlandia osiągają
najlepsze wyniki, grubo powyżej średniej. Prawdopodobnie wyniki w naszym kraju były aż tak złe, bo badanie
polega na uzupełnianiu formularza na komputerze. To jedno z kluczowych badań uzasadnia potrzebę
prowadzenia polityki kształcenia przez całe życie.
Dlaczego nie uzupełniamy wiedzy? Pierwsza bariera ma naturę finansową (czy stać mnie na to? czy
pracodawcę na to stać?). Ale pozostałe bariery mają innych charakter. Ludzie nie wiedzą, jak wybrać materię,
w której warto się dokształcić, jak wybrać szkolenie dobrej jakości, gdzie się udać, żeby uzyskany dyplom miał
wartość, skąd wziąć czas na naukę. Odpowiedzią na większość przeszkód niefinansowej natury ma być
zintegrowany system kwalifikacji.
Działania Fundacji Schumana są współfinansowane przez Unię Europejską, w ramach
Programu Europa dla Obywateli
Seminaria objęte są patronatem Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce
Polskie Ramy Kwalifikacji opisują drogę do każdego dyplomu, ale teraz trzeba stworzyć opis kwalifikacji dla
każdego zawodu. Trzeba też ustalić system walidacji (tak aby zdobyte kwalifikacje można było zamienić na
dyplom). Planowane jest też m.in. wdrożenie w systemie edukacji zawodowej rozwiązania podobnego do
punktów ECTS na uczelniach. Nowa podstawa programowa w Polsce opiera się już efektach uczenia, które
przekładają się na zdobywanie kwalifikacji. Powoli ta skomplikowana budowla powstaje. Wynikiem ma być
system stworzony dla ludzi, który będzie zgodny w unijnymi normami - zaleceniem Parlamentu Europejskiego i
Rady UE
Ma to ułatwić migrację, ponieważ poszczególne poziomy Polskiej Ramy odnoszą się do 8 poziomów
Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Te 8 europejskich poziomów dotyczy wiedzy, umiejętności i kompetencji
społecznych. Polska Rama też ma 8 poziomów. 1 poziom to dyplom ukończenia szkoły podstawowej.
4 poziom to matura. Poziomy powyżej odpowiadają studiom wyższym. Kwalifikacje w zakresie szkolnictwa
zawodowego obejmują wszystkie 8 poziomów. Nie w każdym kraju liczba poziomów jest taka sama.
Np. w Irlandii rama ma 10 poziomów, które trzeba jakoś powiązać z 8 poziomami na szczeblu Unii.
Tworzenie ram krajowych jest dobrowolne, ale wiele krajów je przygotowuje. Jako pierwsza własną ramę
wdrożyła Szkocja i tam zatrudnialność wynosi ponad 70%. Szkoci pomogli nam w tworzeniu polskiej ramy.
Dzięki temu, że ramy krajowe odnoszą się do ramy UE, nie trzeba tłumaczyć dyplomów.
Nie we wszystkich krajach tworzenie ramy było tak wielką rewolucję. W Polsce rozpoczęło potężną reformę,
ale np. w Danii i tak już istniał system oparty na efektach uczenia, więc przygotowanie ramy nie było trudne.
Ale mimo to w Danii, a także np. w Holandii przyczyniło się to poprawienia systemu edukacji.
Wprowadzenie ram nie powoduje jednak, że wszędzie nauka wygląda tak samo. Pani Balińska wskazała, że
poziom nauczania np. na dwóch polskich uniwersytetach może być inny, odpowiadać różnym poziomom
określonym w Ramie.
Wdrażanie ram krajowych nadzorowane jest przez europejskich instytucje. Grupa Doradcza ds. Europejskiej
Ramy Kwalifikacji przy Komisji Europejskiej monitoruje proces tworzenia i wprowadzania aż 38 ram w 34
krajach. Natomiast CEDEFOP (Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego) wspiera Komisję w promocji
kształcenia i szkolenia zawodowego oraz w rozwijaniu i wprowadzanie wspólnej polityki w tym obszarze (też
monitoruje stosowanie ram).
Polskę czeka teraz budowa wielkiego rejestru kwalifikacji, który posłuży uczącym się, ich rodzicom,
nauczycielom, pracownikom, pracodawcom, urzędom. Ma on być publiczny i aktualizowany, bo ciągle
powstają nowe kwalifikacje. Trwa przepisywanie programów nauki na efekty uczenia, żeby na tej podstawie
można było ustalić zdobywane kwalifikacje.
Ciężko powiedzieć, kiedy ta reforma się zakończy. Jest to proces, w trakcie którego pojawiają się nowe wątki,
których wcześniej nie brano pod uwagę.
.
Działania Fundacji Schumana są współfinansowane przez Unię Europejską, w ramach
Programu Europa dla Obywateli
Seminaria objęte są patronatem Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce