Pobierz plik PDF

72
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Żołnierz A., 1991, Morfologia doliny Lipnicy, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP
w Krakowie, z. 142, Prace Geograficzne XIII, s. 91–105.
Żółkiewski M., 1970, W sprawie genezy Bramy Wilkowickiej, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 40, Prace Geograficzne V, s. 43–48.
Żółkiewski M., 1974, Katastrofalne powodzie w dorzeczu górnej Wisły w latach 1958–
1972, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 55, Prace Geograficzne
VI, s. 61–76.
Żychowski J., 1995, Zagrożenie dla środowiska geograficznego eksploatacją żwirów na
Jasiołce, [w:] Człowiek a Środowisko, 44 Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Toruń, 24–27 sierpnia.
Żychowski J. 2002, Zalesianie stoków górskich w strefach nadgranicznych przyczyną
degradacji środowiska przyrodniczego w przyszłości, [w:] Czynniki i bariery regionalnej współpracy transgranicznej – bilans dokonań, 50 Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów.
3. Klimatologia i meteorologia
Klimatologia jako jedna z nauk fizyczno-geograficznych znalazła się w kręgu
zainteresowań geografów, chociaż w Krakowie pierwsze obserwacje instrumentalne pogody były wykonane przez astronomów (Trepińska 1992). Dopiero niektóre prace W. Pola (1807–1872) poświęcone były zagadnieniom klimatycznym
(Obrębska-Starklowa, Trepińska 1999).
Ważną datą w rozwoju klimatologii krakowskiej był rok 1952, kiedy w Instytucie Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, w ramach Katedry Geografii
Fizycznej, utworzono Zakład Klimatologii i Meteorologii. Dało to podstawy do
dynamicznego rozwoju badań naukowych z zakresu klimatologii i meteorologii
oraz kształcenia kadry naukowej, która w kolejnych latach zasilała szeregi pracowników naukowo-dydaktycznych w rozwijającej się sieci wyższych uczelni,
mających w swym programie nauki o Ziemi. Dotyczyło to także dzisiejszego
Uniwersytetu Pedagogicznego, w której to uczelni najpierw w Pracowni Geograficznej (1947/48), następnie w Zakładzie Geografii (do 1953 r.), Katedrze
Geografii Fizycznej (do XII 1971 r.), Zakładzie Geografii Fizycznej (do 1994 r.),
a w końcu w Zakładzie Ochrony i Kształtowania Środowiska Geograficznego
realizowano nie tylko programy dydaktyczne (Rajman 1996).
Początkowo podstawowe treści z zakresu meteorologii i klimatologii były
przekazywane na zajęciach z geografii fizycznej. Od 1952 r. przedmiot ten był
już realizowany oddzielnie w formie wykładów i ćwiczeń. Treści te były wykładane także okresowo na kierunku biologicznym, w ramach specjalizacji ochrona środowiska. Ważnym uzupełnieniem studiów geograficznych były terenowe
ćwiczenia przedmiotowe z meteorologii i klimatologii, w czasie których studen-
3. Klimatologia i meteorologia
73
ci mogli rozwijać praktyczne umiejętności prowadzenia pomiarów oraz obserwacji i metod opracowania zebranego materiału.
W pierwszym okresie istnienia geografii, zajęcia z klimatologii i meteorologii
prowadził doc. dr Władysław Milata, pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po jego przedwczesnej śmierci (1954 r.) dydaktyką zajmowali się klimatolodzy pracujący etatowo w innych krakowskich uczelniach
wyższych: Jerzy Michalczewski (prof. w Instytucie Meteorologii i Gospodarki
Wodnej), Mieczysław Hess (późniejszy prof., kierownik Zakładu Klimatologii),
Anna Czemerda (dr, później adiunkt w Instytucie Ochrony Przyrody PAN).
Zainteresowania badawcze sprawiły, że zajęcia z klimatologii na studiach geograficznych powierzono mgr Eleonorze Janikowskiej-Wilczyńskiej (do 1992 r.).
Ćwiczenia okresowo prowadzili także dr Bronisław Pydziński oraz mgr Roman
Malarz. Od 1984 r. okresowo, a w latach 1992–1996 jako etatowy pracownik, zajęcia dydaktyczne z zakresu meteorologii i klimatologii prowadziła prof. dr hab.
Maria Morawska-Horawska. Po jej przejściu na emeryturę kształceniem z meteorologii i klimatologii zajmują się do dziś dr Piotr Lewik i dr Eligiusz Brzeźniak.
Zagadnienia klimatologiczne nie były początkowo przedmiotem rozważań
i analiz naukowych. Pracownicy prowadzący wówczas zajęcia dydaktyczne byli
zatrudnieni w innych jednostkach badawczych i placówkach naukowo-dydaktycznych. Prace W. Milaty, M. Hessa, J. Michalczewskiego i A. Czemerdy powstawały na bazie badań prowadzonych w macierzystych instytucjach i w tychże dokonywano analizy dorobku naukowego wspomnianych autorów. Nieliczne
prace związane tematycznie z klimatologią były efektem szczególnych zainteresowań bądź badań prowadzonych w uprzednim miejscu zatrudnienia (Brzeźniak, Malarz 1980; Janikowska-Wilczyńska 1970; Rajman 1960, 1963).
Prace naukowe z zakresu meteorologii i klimatologii zostały podjęte dopiero z chwilą rozpoczęcia pracy w pełnym wymiarze godzin w ówczesnej Wyższej Szkole Pedagogicznej przez prof. M. Morawską-Horawską. Jej główne
zainteresowania badawcze koncentrowały się wokół zagadnień związanych
z klimatologią urbanistyczną, klimatami górskimi, prognozami meteorologicznymi i były kontynuacją prac wcześniej podjętych w Instytucie Meteorologii
i Gospodarki Wodnej. Specjalne znaczenie miały studia nad zanieczyszczeniem
powietrza nad Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym (Morawska-Horawska,
Kuroś 1992b) i Krakowem (Lach i in. 1992, 1992/1993), a zwłaszcza próby
konstrukcji stochastycznych modeli prognozy stężeń SO2 w powietrzu (Morawska-Horawska i in. 1986, 1993). Warunki aerosanitarne mieszkańców były także przedmiotem rozważań zespołu z udziałem klimatologów z innych ośrodków
(Morawska-Horawska i in. 1984, Powroźnik i in. 1991). W kręgu zainteresowań znalazły się także badania nad wybranymi elementami klimatu Krakowa,
którego specyficzne położenie akcentuje się szczególnymi cechami temperatury, jej fluktuacjami w wieloleciu, ustalonymi na podstawie danych z sieci stacji meteorologicznych działających wówczas na terenie Krakowa (MorawskaHorawska 1992b, 1996, Morawska-Horawska, Lewik 1997a, 1997b). Wyniki
74
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
obserwacji prowadzonych na uczelnianej meteorologicznej stacji pomiarowej
(ASM–94) posłużyły do oceny struktury termicznej powietrza w Krakowie
(Brzeźniak 2001). Ostatnie lata znaczone są zainteresowaniami dotyczącymi
określenia zmienności usłonecznienia i zachmurzenia w Krakowie (Matuszko i
in. 2008, Morawska-Horawska 1984, 1985, 1993, Morawska-Horawska, Olecki
1994/1995).
Problematyka współczesnych badań klimatycznych koncentruje się często na
zagadnieniach zmian klimatu w skali czasowej, gdzie wyznacznikami różnych
form niestabilności są temperatura powietrza i opady atmosferyczne. Zmiany
i wahania tych elementów szczególnie wyraźnie zaznaczają się na obszarach
górskich. W Instytucie Geografii szczególną pozycję mają zatem studia z zakresu klimatologii górskiej. Fluktuacjami temperatury w Karpatach polskich lub
ich częściach zajmowali się: E. Brzeźniak (2002), E. Brzeźniak, D. Limanówka (1999, 2001), E. Brzeźniak, P. Lewik (1999) oraz M. Morawska-Horawska (1994). Istotna jest zwłaszcza praca dotycząca możliwości prognozowania
średniej temperatury powietrza na obszarach o urozmaiconej rzeźbie (Morawska-Horawska, Kuroś 1992a).
Katastrofalne wydarzenia hydrologiczne w ostatnim 15-leciu zwróciły uwagę
wielu badaczy na opady atmosferyczne, ich okresowe nadmiary lub niedobory.
Zagadnienia te znalazły się w profilu badawczym Instytutu Geografii, a dotyczyły fluktuacji opadów, tendencji ich zmian oraz anomalii w skali czasowej,
w części Karpat polskich, na wschód od doliny Białej Dunajcowej (Brzeźniak
2003, 2006, 2007a, 2007b, 2008; Brzeźniak, Lach 2003, Żychowski 1996).
Studia nad problematyką klimatów górskich dotyczyły także stosunków
anemologicznych Karpat polskich, głównie genezy wiatru halnego i – często
kontrowersyjnego – jego północnego zasięgu (Morawska-Horawska 1992a,
Morawska-Horawska, Lewik 2000).
Badania klimatologiczne są prowadzone w różnych skalach przestrzennych
i w różnych obiektach przyrodniczych, także w naturalnych (groty, jaskinie)
i antropogenicznych (kopalnie) systemach podziemnych. Jednymi z nich są
„Groty Kryształowe” w Kopalni Soli Wieliczka, objęte ochroną prawną w formie rezerwatu przyrody. Krystaliczny wystrój obu grot podlegał wyraźnej destrukcji, wywołanej – jak się okazało – przez nadmierną wilgotność powietrza
wypełniającego te obiekty. Prowadzone ciągłe pomiary i analizy pozwoliły na
ustalenie podstawowych cech warunków mikroklimatycznych, wyznaczenie
optymalnych dla tego środowiska parametrów termiczno-wilgotnościowych
i określenie zabiegów chroniących je przed gwałtownymi zmianami, a także
organizację monitoringu środowiska gazowego grot. Zadania te były realizowane, między innymi, w Instytucie Geografii przez E. Brzeźniaka (Alexandrowicz,
Brzeźniak 1996–1997, 2000; Brzeźniak 2000b, 2000c, 2000d; Brzeźniak, Bednarczyk 2000).
W Instytucie Geografii podjęte zostały także studia nad metodycznymi podstawami wyznaczania termicznych pór roku, zgodnie z zasadami i procedurami
3. Klimatologia i meteorologia
75
klasyfikacji stosowanymi w taksonometrii. Pozwoliły one na precyzyjne definiowanie okresów termicznych i określenie ich struktury (Bednorz i in. 2003;
Lewik 1995, 1996a, 1996b, 2000, 2001).
Wśród zadań z zakresu klimatologii, realizowanych w ostatnich latach, są
opracowania klimatu o charakterze monograficznym, w których dokonano oceny zróżnicowania przestrzennego poszczególnych elementów klimatu, wywołanego zwłaszcza przez procesy cyrkulacyjne (Brzeźniak 2005) i czynniki lokalne.
Terytorialnie obejmowały one zarówno pogórską (Lewik 1992), górską (Brzeźniak, Czemerda 2000), jak i wyżynną (Brzeźniak, Partyka 2009) część Polski
oraz fragment Wyżyny Podolskiej na Ukrainie (Brzeźniak 2005a).
Eligiusz Brzeźniak
Literatura
Alexandrowicz Z., Brzeźniak E., 1996–1997, Zagrożenie środowiska Grot Kryształowych
w Kopalni Soli Wieliczka, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Phys., 28, Kraków, s. 59–78.
Alexandrowicz Z., Brzeźniak E., 2000, Wpływ zabiegów ochronnych na warunki termiczno-wilgotnościowe grot, [w:] Groty Kryształowe w Kopalni Soli Wieliczka, Studia Naturae, 46, s. 159–166.
Bednorz E., Bielec-Bąkowska Z., Bokwa A., Kicińska B., Kolendowicz L., Lewik P.,
Nowosad M., Ustrnul Z., Żelazny M., 2003, Regionalizacje, typologie i wyznaczanie
sezonów klimatycznych z zastosowaniem analizy skupień, Przegląd Geofizyczny,
1–2, s. 11–32.
Brzeźniak E., 1998, Wybrane cechy bioklimatu polskiej części doliny Popradu, Wiadomości Ziem Górskich, 7 (11), s. 45–57.
Brzeźniak E., 2000a, Wahania opadów atmosferycznych w dorzeczu Wisłoka w latach
1951–1995, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 46, s. 73–86.
Brzeźniak E., 2000b, Antropogenne zmiany mikroklimatu Grot Kryształowych w Kopalni Soli Wieliczka, [w:] Działalność człowieka i jego środowisko, red. Z. Zioło,
Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 121–129.
Brzeźniak E., 2000c, Warunki termiczno-wilgotnościowe w grotach, [w:] Groty Kryształowe w Kopalni Soli Wieliczka, Studia Naturae, 46, s. 145–150.
Brzeźniak E., 2000d, Antropogeniczne oddziaływania na mikroklimat grot, [w:] Groty
Kryształowe w Kopalni Soli Wieliczka, Studia Naturae, 46, s. 167–170.
Brzeźniak E., 2001, Badania termicznej struktury powietrza w Krakowie za pomocą
Automatycznej Stacji Meteorologicznej ASM–94, [w:] Problematyka pomiarów
i opracowań elementów meteorologicznych, red. Sz. Mrugała, Lublin, s. 17–21.
Brzeźniak E., 2002, Anomalne temperatury powietrza w Beskidzie Sądeckim w drugiej
połowie XX wieku, [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, red.
Z. Górka i A. Jelonek, Wyd. IGiGP UJ, Kraków, s. 123–129.
Brzeźniak E., 2003, Anomalne opady atmosferyczne w dorzeczu Wisłoka w półwieczu
1951–2000, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 49, s. 19–35.
76
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Brzeźniak E., 2005a, Klimat, [w:] Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, red. F. Kiryk, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 35–43.
Brzeźniak E., 2005b, Cyrkulacja atmosferyczna nad Polskimi Karpatami Zachodnimi w drugiej połowie XX wieku, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 51,
s. 81–89.
Brzeźniak E., 2006, Opady atmosferyczne w karpackiej części doliny Sanu w drugiej
połowie XX wieku, Rocznik Sanocki, IX, Sanok, s. 47–54.
Brzeźniak E., 2007a, Tendencje zmian opadów atmosferycznych w Karpackim Wschodnim regionie opadowym, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 54, s. 71–82.
Brzeźniak E., 2007b, Zmiany opadów atmosferycznych w Karpackim Wschodnim regionie opadowym w drugiej połowie XX wieku, [w:] Wahania klimatu w różnych
skalach przestrzennych i czasowych, red. K. Piotrowicz, R. Twardosz, Kraków,
s. 397–402.
Brzeźniak E., 2008, Opady atmosferyczne o anomalnej wysokości w karpackiej części
dorzecza Sanu, [w:] Przyrodniczo-ekonomiczny potencjał regionów na pograniczu
polsko-ukraińskim, red. R. Fedan, Z. Makieła, Jarosław, s. 27–38.
Brzeźniak E., Bednarczyk J., 2000, Parametry termiczno-wilgotnościowe powietrza
wschodniego rejonu wentylacyjnego, [w:] Groty Kryształowe w Kopalni Soli Wieliczka, Studia Naturae, 46, s. 139–145.
Brzeźniak E., Czemerda A., 2000, Klimat, [w:] Przyroda Popradzkiego Parku Krajobrazowego, red. J. Staszkiewicz, Stary Sącz, s. 37–46.
Brzeźniak E., Lach J., 2003, Wpływ warunków pluwialnych na reżim hydrologiczny
Wisłoka, [w:] Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, red. J. Lach, Kraków, s. 23–33.
Brzeźniak E., Limanówka D., 1999, Zmiany temperatury powietrza w Beskidzie Sądeckim w latach 1961–1990, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 45,
s. 5–18.
Brzeźniak E., Limanówka D., 2001, Temperatura powietrza w Beskidzie Sądeckim
w drugiej połowie XX wieku, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 47,
s. 5–14.
Brzeźniak E., Lewik P., 1999, Profil termiczno-wilgotnościowy w zlewni Rzyczanki
w Beskidzie Małym, Wiadomości Ziem Górskich, 8 (12), s. 59–71.
Brzeźniak E., Malarz R., 1980, Warunki klimatyczne doliny Sugnugurin-gol w okresie
letnim (Climatic conditions in the Sugnugurin-gol valley within summer season),
Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 71, Prace Geograficzne VIII,
s. 69–82.
Brzeźniak E., Partyka J., 2008, Warunki klimatyczne Ojcowskiego Parku Narodowego,
[w:] Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego, red. A. Klasa, J. Partyka, Ojców,
s. 121–136.
Janikowska-Wilczyńska E., 1970, Genetyczna klasyfikacja klimatu wg P.B. Alisowa,
Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 40, Prace Geograficzne V,
s. 137–155.
Lach J., Morawska-Horawska M., Ziętara T., 1992, Zmiany w zanieczyszczeniu powietrza województwa krakowskiego w latach 1976–1990, [w:] Geografia i aktualne
problemy miasta Krakowa i regionu, PTG, Kraków, s. 52–73.
3. Klimatologia i meteorologia
77
Lach J., Morawska-Horawska M., Ziętara T., 1992/1993, Tendencje zmian w zanieczyszczeniu powietrza w Krakowie po II wojnie światowej, Folia Geogr. Ser. Geogr.
-Phys., 26/27, s. 39–57.
Lewik P., 1992, Klimat otoczenia zbiornika wodnego „Dobczyce” na Rabie, Rocznik
Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 151, Prace Geograficzne XIV, s. 63–77.
Lewik P., 1995, Metody wyznaczania termicznych pór roku, [w:] Człowiek a środowisko, Toruń, s. 157–160.
Lewik P., 1996a, Taksonomiczne metody wyznaczania pór roku, [w:] Polska w Europie
Bałtyckiej, Słupsk–Ustka, s. 167–169.
Lewik P., 1996b, Thermal seasons of the year in southern Poland – tendencies of the
terms and duration, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 102, s. 355–358.
Lewik P., 2000, Rozwój i ocena metod wyznaczania termicznych pór roku, [w:] Działalność człowieka i jego środowisko, red. Zioło, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 63–72.
Lewik P., 2001, Zastosowanie taksonomii numerycznej do wyznaczania termicznych
pór roku na przykładzie południowej Polski, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Phys., 31/32,
s. 31–32.
Matuszko D., Lewik P., Morawska-Horawska M., 2008, Circulatory conditions of the
segmentation of the multi-annual course of cloudiness and sunshine duration in
Krakow, [w:] Advances in weather and circulation type classifications & applications, Kraków, s. 62
Morawska-Horawska M., 1984, Współczesne zmiany w zachmurzeniu i usłonecznieniu
Krakowa na tle 120-lecia, Przegląd Geofizyczny, 29, 3, s. 271–284.
Morawska-Horawska M., 1985, Cloudiness and sunshine in Cracow, 1961–1980 and
its contemporary tendencies, Journal of Climatology, 5, 6, s. 633–642.
Morawska-Horawska M., 1991a, Wpływ rozwoju miasta i globalnego ocieplenia na
wzrost temperatury powietrza w Krakowie w 100–leciu 1889–1980, Przegląd Geofizyczny, 36, 4, s. 321–328.
Morawska-Horawska M., 1991b, Czy warunki termiczne w dniu św. Barbary mogą być
prognostykiem dla świąt Bożego Narodzenia?, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Phys., 22,
s. 65–69.
Morawska-Horawska M., 1991c, Fale ciepła i chłodu w Krakowie w Krakowie w stuleciu 1881–1980, Wiadomości IMGW, 14, s. 1–4.
Morawska-Horawska M., 1992a, Warunki powstawania wiatru halnego i próba oceny
jego zasięgu, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Phys., 23, s. 73–79.
Morawska-Horawska M., 1992b, Niektóre właściwości przebiegu temperatury powietrza w Krakowie w latach 1881–1980, Wiadomości IMGW, 15, 1–2, s. 5–12.
Morawska-Horawska M., 1993, The comparison of the evening cloudiness in Cracow
and on Lubomir in the period from 1922 till 1931, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 95, s. 41–48.
Morawska-Horawska M., 1994, Trendy temperatury powietrza w Tatrach, w Niżnych
Tatrach i Karkonoszach w okresie 1948–1990, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny
WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s. 159–166.
Morawska-Horawska M., 1995, Meteorologiczna interpretacja zjawiska atmosferycznego w Jerzmanowicach, Przegląd Geofizyczny, 4, s. 343–354.
78
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Morawska-Horawska M., 1996, Anomalie termiczne w Krakowie w stuleciu 1881–1980,
Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 24, s. 291–306.
Morawska-Horawska M., Kuroś E., 1992a, Metoda prognozy średniej dobowej temperatury powietrza dla obszaru dorzecza Dunajca, Wiadomości IMGW, 15, 2, s. 13–19.
Morawska-Horawska M., Kuroś E., 1992b, Specyfika kształtowania się wielkości emisji
SO2 na obszarze GOP (Górniczy Okręg Przemysłowy) i możliwości prognozowania
średnich dobowych stężeń SO2, Ochrona Powietrza, 26, 6, s. 148–150.
Morawska-Horawska M., Lewik P., 1997a, Ekstremalne gradienty temperatury w przyziemnej 100-metrowej warstwie powietrza nad Krakowem, [w:] Ekstremalne zjawiska meteorologiczne, hydrologiczne i oceanograficzne, Warszawa, s. 45–46.
Morawska-Horawska M., Lewik P., 1997b, Termiczne warstwy hamujące w przyziemnej 100-metrowej warstwie powietrza nad Krakowem, Folia Turistica, 7, s. 53–76.
Morawska-Horawska M. Lewik P., 2000, Rozprawa meteorologiczna o naturze, przyczynach, liczbie i ruchu wiatrów (przyczynek do dziejów meteorologii w Polsce),
Przegląd Geofizyczny, 3–4, s. 321–329.
Morawska-Horawska M., Lewik P., 2003, Wpływ wysokości i ukształtowania terenu na zróżnicowanie warunków meteorologicznych w Krakowie, [w:] Dynamika
zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, red. J. Lach, Kraków,
s. 85–94.
Morawska-Horawska M., Olecki Z., 1994/1995, Wieloletnie zmiany w zachmurzeniu,
usłonecznieniu i dopływie promieniowania słonecznego w Krakowie, Folia Geogr.
Ser. Geogr.-Phys., 26/27, s. 59–74.
Morawska-Horawska M., Rysz M., Mokrzycki E., Tumidajski T., 1984, Wpływ niektórych zanieczyszczeń powietrza na zdrowie mieszkańców Krakowa, Ann. Acad. Med.
Siles., 8, s. 127–134
Morawska-Horawska M., Tumidajski T., 1986, Stochastyczne modele prognoz średniego
dobowego stężenia SO2 dla Krakowa, Wiadomości IMGW, 9, s. 41–46.
Morawska-Horawska M., Tumidajski T., Kuroś E., 1993, Stochastyczne modele prognozy stężeń SO2 dla sterowania emisją zanieczyszczeń powietrza w Krakowie, Arch.
Ochr. Środow., 19, 1–2, s. 159–166.
Powroźnik M., Tumidajski T., Morawska-Horawska M., 1991, Wpływ warunków pogodowych oraz zanieczyszczeń powietrza na liczbę interwencji pogotowia ratunkowego w Krakowie, Folia Medica Cracoviensia, 32, 1–2, s. 131–136.
Rajman J., 1960, Katastrofalne zjawiska klimatyczne w roku 1959, Gazeta Obserwatora PIHM, 6, s. 12–14.
Rajman J., 1963, Bibliografia z zakresu meteorologii i klimatologii polskiej do roku
1939, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa, s. 1–239 (Bibliography
of Polish Meteorology and Climatology up to 1939, Warszawa (wyd. angielskie na
zlecenie U.S. Departament of Commerce Clearringhouse for Federal Scientific and
Technical Information, Springfield, Virginia – dla czytelnika amerykańskiego)
Żychowski J., 1996, Ocena porównawcza reprezentatywności posterunków opadowych
w Beskidzie Niskim, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 184, Prace Geograficzne XVI, s. 83–101.