92 Osadczuk

WPŁYW KRYZYSU GOSPODARCZEGO 2007-2010
NA EUROPEJSKIE KONCERNY ENERGETYCZNE
Filip Osadczuk*
Słowa kluczowe: koncerny energetyczne, europejska branŜa elektroenergetyczna, kryzys gospodarczy.
Streszczenie: Artykuł prezentuje wyniki przeprowadzonej przez autora analizy wpływu światowego
kryzysu gospodarczego lat 2007-2010 na kondycję ekonomiczną siedmiu najsilniejszych koncernów
energetycznych funkcjonujących na rynkach energii elektrycznej Europy. Bazując na analizie
porównawczej ocenie poddana została zarówno sytuacja poszczególnych przedsiębiorstw, jak równieŜ
dynamika i trendy w całej badanej grupie. Dokonana została równieŜ ocena koncernów pod kątem ich
potencjału operacyjnego. Badanie ukazuje, Ŝe mimo początkowego małego wpływu recesji
gospodarczej wywarła ona widoczny wpływ na sytuację koncernów i zmusiła je do przeorientowania
strategii. W jej wyniku rozpoczęto wdraŜanie programów ograniczania kosztów oraz dywestycji. Dalszy
wzrost przez przejęcia stał się niemoŜliwy do realizacji bez znacznego pogorszenia kondycji finansowej
przedsiębiorstw. O ile wpływ kryzysu na poszczególne podmioty jest niepodwaŜalny, to okazuje się, Ŝe
nie zmienił on w istotnym stopniu układu sił wśród europejskich koncernów elektroenergetycznych.
IMPACT OF THE 2007-2010 ECONOMIC CRISIS
ON EUROPEAN POWER COMPANIES
Key words: energy companies, European power sector, economic crisis.
Summary. This paper presents findings from an analysis conducted by the author, concerning the
impact of the economic crisis of 2007-2010 on the economic condition of the seven strongest energy
groups operating in electricity markets of Europe. The situation of particular firms was assessed, as well
as dynamics and trends concerning the whole researched group, basing on comparative analysis.
Simultaneously, companies’ operational capacity undergoes fundamental assessment. The paper
presents the main conclusions of the analysis conducted by the author. Research work shows that,
regardless its low initial impact, the recession has had a visible impact on the condition of the power
groups and forced them to refocus their strategies. The result was introduction of cost-cutting and
divestment programmes. Acquisition-driven growth became impossible to continue without affecting
negatively financial standings. Although the influence of the crisis on all companies is unquestionable, it
turns out that it didn’t modify essentially the balance of power between main competitors.
1. WSTĘP
Kryzys rynków finansowych, który rozpoczął się w roku 2007, miał bezsprzecznie negatywny
*
mgr Filip Osadczuk; Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; Autor jest doktorantem Kolegium Gospodarki
Światowej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, opracowującym dysertację nt. internacjonalizacji
europejskich koncernów elektroenergetycznych. Specjalizuje się w problematyce strategii rozwoju
przedsiębiorstw energetycznych oraz ekonomiki ich funkcjonowania
1
wpływ na ogólnoświatową gospodarkę, powodując spadek produktu krajowego brutto oraz produkcji
przemysłowej, w powaŜnym stopniu dotykając większość branŜ. Ograniczanie produkcji wiązało się z
realnym spadkiem konsumpcji, jak równieŜ brakiem pewności co do poziomu przyszłej konsumpcji.
Wszystko to nie mogło pozostać bez wpływu na branŜę energetyczną.
Specyfika rynku, na którym działają koncerny energetyczne powoduje, iŜ są one bezpośrednio
związane ze stanem gospodarki – rozwój gospodarczy łączy się ze zwiększoną konsumpcją energii
elektrycznej. Jednocześnie jednak wytwarzają one produkt, który konsumowany jest niezaleŜnie od
turbulencji w gospodarce, charakteryzujący się stosunkowo niską elastycznością popytu. Oczywiście
zmniejszanie produkcji powoduje pewne ograniczenie popytu na energię elektryczną w sektorze
przemysłowym, co przekładać się moŜe na rezultaty działalności koncernów energetycznych.
O ile w roku 2008 efekty kryzysu były juŜ łatwo dostrzegalne, dynamika wzrostu PKB krajów
Unii Europejskiej spadła do 0,5%, to o ogólnoeuropejskiej recesji moŜemy mówić dopiero w roku
kolejnym, gdy dla 27 krajów Wspólnoty odnotowano spadek PKB o 4,2% i spadek ilości dostarczonej
energii elektrycznej o 5,1% [6].
Niniejsze opracowanie ma na celu poddanie ocenie tego wpływu. Autor dokonał analizy danych
największych grup m.in. pod kątem wyników finansowych, mocy zainstalowanej, rocznej produkcji
energii elektrycznej i prezentowane są najistotniejsze obserwacje. Analiza obejmuje tzw. „siedmiu
braci” [15], czyli siódemkę największych grup elektroenergetycznych Europy, wyraźnie wybijających
się ponad konkurentów pod względem m.in. mocy zainstalowanych i rocznej generacji energii
elektrycznej - Électricité de France (EdF), Enel, E.ON, Gaz de France Suez (GdF Suez), RheinischWestfälisches Elektrizitätswerk (RWE), Iberdrola, Vattenfall. Badanie oparte jest na informacjach
zawartych w rocznych skonsolidowanych raportach publikowanych przez poszczególne koncerny.
Wykorzystane dane uwzględniają dokonane aktualizacje w kolejnych okresach i, o ile jest to moŜliwe,
zmiany zasad prowadzenia rachunkowości oraz kalkulacji wartości. W niektórych przypadkach rok
2006 traktowany jest jako wyznaczający poziom referencyjny.
2. PRZYCHODY I ZYSKI
Pomimo recesji wszystkie badane podmioty mogą pochwalić się zwiększeniem przychodów w
badanym okresie. W przypadku grup takich jak Enel, czy Iberdrola znaczny wzrost obrotów w latach
2007-2010 (Enel 68%, Iberdrola 74%), wiąŜe się z dokonanymi akwizycjami (m.in. Endesa i Scottish
Power) skutkującymi ogólnym zwiększeniem się sprzedaŜy energii elektrycznej. Stały wzrost notowany
w przypadku pozostałych konkurentów branŜy przypisać moŜna w istotnym stopniu zjawisku inflacji
(choć równieŜ dokonywanym przejęciom). Kryzys nie pozostał jednak obojętny dla wysokości
sprzedaŜy branŜy, powodując spadki wartości przychodów w roku 2009 (zmiana mediany liczonej dla
siedmiu konkurentów wyniosła -3,28%, porównując z rokiem 2008).
2
Rys. 1. Przychody netto 2006-2010 (mln EUR).
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych koncernów.
Mała dynamika wzrostu sprzedaŜy GdF Suez (9,27% w latach 2007-2010 i 10,58% w latach
2006-2010) spowodowała, Ŝe grupa ta utraciła pozycję lidera przychodowego na rzecz E.ON
(odpowiednio 25,11% i 44,89%). NaleŜy jednak podkreślić, iŜ oba podmioty istotną część przychodów
uzyskują z działalności w sektorze gazowniczym. Dzięki przejęciu hiszpańskiej Endesy i kontynuacji
wzrostu przychodów grupa Enel przekroczyła w 2010 r. próg 70 mld EUR sprzedaŜy, umacniając się
przed EdF i RWE. Iberdrolę oraz Vattenfall zaklasyfikować moŜemy do trzeciego segmentu „siedmiu
braci”, który charakteryzuje względnie niski poziom uzyskiwanych przychodów (rzędu 20-30 mld
EUR).
Biorąc pod uwagę zmiany w wysokości uzyskiwanego zysku operacyjnego (w rozumieniu EBIT
– Earnings Before Interest and Taxes jak i EBITDA - Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation
and Amortization) to pozytywnie moŜna ocenić Enel, odnotowujący zysk za 2010 r. w wysokości 17,5
mld EUR, co jest najlepszym rezultatem w badanej grupie, będącym zarazem wynikiem przeszło
dwukrotnie wyŜszym niŜ w przedkryzysowym roku 2006. Obserwowalny jest jednorazowy spadek
EBIT oraz EBITDA grupy E.ON w roku 2008, skutkujący drastycznym obniŜeniem poziomu zysku
netto przypadającego udziałowcom grupy (o 82,19%). Niemiecki koncern poprawił wyniki w roku
2008, uzyskując zysk netto nawet wyŜszy niŜ w roku 2007, Rekompensując akcjonariuszom
wcześniejszy niŜszy zysk obciąŜyć mógł jednak wynik za rok 2010 (zysk netto spadł o przeszło 30%).
Spadek ten dotyczy jedynie kategorii zysku netto – dynamika EBITDA i EBIT pozostaje dodatnia. Jeśli
chodzi o sytuację GdF Suez to podmiot ten wykazał co prawda znaczny spadek EBIT w roku 2008, lecz
nie przekłada się on na spadek EBITDA i związek ma z dokonującą się w tym okresem fuzją GdF i
Suez. Pozostałe koncerny notują stałą dynamikę wzrostu zysków operacyjnych.
Ogólnie przychody siedmiu konkurentów wzrosły od 2007 roku o jedną trzecią. Zysk EBITDA
średnio powiększył się w tym okresie o 27%, natomiast EBIT obniŜył się o 0,89%, a w roku 2008 r. aŜ o
3,4%, co niewątpliwie było wynikiem zjawisk kryzysowych.
3. RENTOWNOŚĆ
O ile przegląd danych dotyczących wolumenu przychodów i poszczególnych kategorii zysku nie
ukazuje wyraźnego wpływu międzynarodowego kryzysu na kondycję „wielkiej siódemki”, mogąc
sugerować, Ŝe branŜa elektroenergetyczna (a przynajmniej jej najsilniejsi uczestnicy) nie ucierpiała w
3
jego wyniku, to analiza wskaźników rentowności definitywnie wskazuje zaistniały negatywny wpływ.
Odnotować naleŜy znaczący spadek wartości wszystkich wykorzystywanych w badaniu wskaźników
rentowności (EBITDA/przychody, EBIT/przychody, zysk netto/ przychody – NPR – Net Profit Ratio,
zwrot z kapitału własnego – ROE – Return On Equity, zwrot z aktywów – ROA – Return On Assets,
rentowność sprzedaŜy – ROS – Return On Sales) w przypadku grupy Iberdrola oraz Vattenfall, czyli
koncernów generujących najniŜsze przychody. Ich rentowność w okresie przedkryzysowym była
wszakŜe znacznie wyŜsza od rentowności przeciętnej w badanej grupie (nie dotyczy to jedynie ROE), a
pogorszenie się koniunktury gospodarczej spowodowało ciąŜenie stosownych wskaźników do wartości
typowych dla grupy. Jakkolwiek obniŜenie rentowności powyŜszych podmiotów jest ewidentne i
znaczne, będące sygnałem do podjęcia działań naprawczych, to zatrzymanie tendencji wydaje się realne
i to na poziomie średniej dla badanej grupy.
Rys. 2. Wskaźnik ROA 2006-2010 (%).
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych koncernów.
Bardziej alarmująca sytuacja ma miejsce w przypadku francuskiego EdF. Przy ilorazie EBITDA
do przychodów netto oscylującym w badanym okresie na poziomie 25% (tylko w 2008 r. wskaźnik
obniŜył się do poziomu 22,3%) pozostałe wskaźniki ukazują dramatyczne pogorszenie się rentowności
funkcjonowania grupy (zarówno rentowność sprzedaŜy netto, ROA i ROE obniŜyły się w latach 20072010 o ponad 80%). Osiągnięcie ROA 0,5% nawet w tak kapitałochłonnej branŜy jak energetyczna
wydaje się nie do przyjęcia na dłuŜszą metę i rokować moŜe wzrostem kosztów obsługi przyszłego
zadłuŜenia grupy.
4
Rys. 3. Wskaźnik ROE 2006-2010 (%).
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych koncernów.
Wszystkie wskaźniki obrazują obniŜenie się rentowności badanej grupy w porównaniem z
rokiem 2006 (mediana): ROA - spadek z 4,94% do 3,05%, ROE - spadek z 17,70% do 9,87%, ROS –
spadek 15,49% do 13,98%, NPR – spadek z 9,65% do 6,66%. Dobitnie ukazuje to skalę ograniczenia
efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw branŜy wskutek wynikłego kryzysu, jakkolwiek mogłoby
się wydawać, iŜ siła rynkowa największych podmiotów uniemoŜliwi gwałtowny spadek ich
rentowności.
4. PŁYNNOŚĆ
Analiza wysokości przepływów z działalności operacyjnej (NOCF – Net Operating Cash Flow)
w poszczególnych latach ukazuje wyraźnie pogorszenie się sytuacji praktycznie u wszystkich
konkurentów – gwałtowne obniŜenie się wartości NOCF. Wystąpiło ono w roku 2008 (EdF, E.ON, GdF
Suez, Iberdrola, oraz w mniejszym stopniu Vattenfall), bądź 2007 (Enel, RWE), miało jednorazowy
charakter i jest przejawem wpływu zewnętrznego środowiska gospodarczego na branŜę.
5
Rys. 4. NOCF / zobowiązania krótkoterminowe 2006-2010.
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych koncernów.
Dogłębniejsze wnioskowanie, odnoszące przepływy z działalności operacyjnej do przychodów
oraz zobowiązań krótkoterminowych wydaje się potwierdzać powyŜszą obserwację. Dodatkowo
wskaźniki te ukazują pogarszającą się płynność RWE, Vattenfalla oraz EdF. Odnosząc wartości
wskaźników do poziomu z roku 2006 stosunek NOCF do przychodów obniŜył się odpowiednio o
35,29% (RWE), 25,53% (Vattenfall) i 14,82% (EdF). Analogicznie stosunek NOCF do zobowiązań
krótkoterminowych zmniejszył się o 28,37% (RWE), 43,04% (Vattenfall) oraz 32,33% (EdF).
Nieco odmienne wnioski moŜna wyciągnąć z analizy bieŜącej płynności (current ratio),
aczkolwiek i w tym przypadku dostrzegalny jest problem pogorszenia się płynności w roku 2008.
Wskaźniki potwierdzają domniemane trudności RWE, przy czym jeszcze w 2006 roku koncern ten
poszczycić się mógł zdecydowanie najwyŜszym wskaźnikiem spośród wszystkich „siedmiu braci” –
1,54. Przeszło trzydziestoprocentowy spadek na przestrzeni pięciu lat nie obniŜył go jednak poniŜej
alarmistycznego poziomu 1,0. PoniŜej tego poziomu plasowały się natomiast Enel, E.ON oraz Iberdrola.
W przypadku E.ON było to wynikiem sygnalizowanego, przejściowego problemu roku 2008 i grupa
wyraźnie poprawiała wyniki w kolejnych latach. Iberdrola z kolei znajdowała się w niekorzystnej
sytuacji płynnościowej jeszcze przed kryzysem, który jedynie pogłębił perturbacje grupy (w
przełomowym 2008 roku current ratio sięgnął minimum 0,67). Hiszpańska spółka poprawiła wyniki
płynności w kolejnym roku, powracając ponad poziom 1,0. Zmiany wartości bieŜącego wskaźnika
płynności w przypadku pozostałych koncernów nie wydają się istotne, wahając się w granicach 1,0-1,2.
Ogólnie current ratio dla badanych podmiotów, przewyŜszając w nieznacznym stopniu poziom 1,0
prezentuje się znacznie poniŜej ogólnie przyjmowanych standardów (1,5-2,0), lecz naleŜy to traktować
jako specyfikę branŜy.
Średnie wartości current ratio dla badanej grupy wyniosły w 2006 r. 1,11, natomiast w 2010 r.
1,00. O ile jednak moŜna w tym przypadku zaobserwować obniŜenie się średniej wartości wskaźnika, to
zmiany przebiegały wśród koncernów niejednorodnie, na co wpływ niewątpliwie miały specyficzne
warunki działalności poszczególnych podmiotów.
5. AKTYWA TRWAŁE
Badanie efektywności wykorzystania aktywów trwałych przynosi wyniki, które mogłyby
wydawać się niespójne. Obserwowana jest mianowicie stała tendencja wzrostowa produktywności
aktywów trwałych. Przypisać ją jednak naleŜy systematycznemu zwiększaniu się przychodów, przy
relatywnie małym przyroście aktywów trwałych. Jest to szczególnie widoczne, gdy porównać dynamikę
wzrostu wartości aktywów obrotowych z dynamiką przyrostu aktywów trwałych. Wykorzystany
wcześniej wskaźnik ROA bierze pod uwagę aktywa jako całość i wyraźnie ukazuje pogorszenie się
ogólnej rentowności w analizowanym okresie. Występuje wszakŜe we wszystkich analizowanych
podmiotach obniŜenie rzeczonej produktywności w roku 2009, lecz średnio wynosi ono trochę ponad
6% i jest jednorazowe. Analogiczne rezultaty dynamiki daje analiza wskaźnika rotacji aktywów
trwałych, co związek ma z wykorzystywaniem tych samych kategorii, tj. przychodu netto i wartości
aktywów trwałych.
Bardziej klarowna implikacja pogorszenia warunków gospodarczych obserwowalna jest w
przypadku analizy zyskowności aktywów trwałych (zysk netto/aktywa trwałe). Na koniec 2010 roku
wszystkie koncerny, prócz Enela, którego specyficzna sytuacja była juŜ wyjaśniana, generowały z
jednego euro majątku trwałego mniejszą kwotę zysku niŜ w roku 2006. W przypadku Vattenfalla oraz
EdF były to wręcz wartości, odpowiednio o 45% i blisko 80% niŜsze.
6
Synteza danych dotyczących technicznego uzbrojenia pracy (aktywa trwałe/zatrudnienie)
ukazuje postępującą substytucję pracy Ŝywej pracą uprzedmiotowioną [12], poszczególne koncerny stają
się bardziej nasycone majątkiem trwałym, w stosunku do liczby pracowników. Podkreślić naleŜy
wszakŜe relatywnie wysokie zatrudnienie w GdF Suez oraz RWE, gdzie na jednego pracownika
przypada mniej niŜ 1 mln EUR aktywów trwałych. Dla porównania warto jednak zaznaczyć, Ŝe na
koniec 2009 roku na pracownika PGE przypadło (wg kursu z dn. 31.12.2009) tylko 220 000 EUR [10],
a Taurona 155 215 EUR [14] aktywów trwałych grup, co obrazuje dystans jaki mają polskie koncerny
do zachodnioeuropejskich konkurentów pod względem wydajności wielkości zatrudnienia, nawet biorąc
pod uwagę bardziej pracochłonną strukturę generacji energii elektrycznej w Polsce.
6. ZASOBY KAPITAŁOWE
W przypadku analizy wielkich koncernów branŜy energetycznej trudno brać pod uwagę złotą
regułę finansowania, zgodnie z którą przedsiębiorstwo nie powinno być zadłuŜane ponad wartość
kapitałów własnych [12]. Obrazujący to wskaźnik zadłuŜenia kapitału własnego Debt-to-equity ratio
(przyjęto akademickie traktowanie długu jako całości zobowiązań) przyjmuje wartości zdecydowanie
powyŜej poŜądanego 1,0, w przypadku grup takich jak EdF czy RWE sięgając wręcz okresowo poziomu
6,0. Dla wszystkich koncernów oprócz Vattenfalla odnotowano (w ten sposób mierzony) wzrost
zadłuŜenia w roku 2008. Jednak ta jednorazowa zwyŜka została ograniczona w kolejnych latach i tylko
w przypadku E.ON oraz Vattenfalla (dla Enela brak danych za 2010 r.) wskaźnik zadłuŜenia pozostał na
koniec 2010 roku powyŜej referencyjnej wartości z 2006 r. Obserwacja ukazuje, Ŝe Vattenfall doznał
trudności zadłuŜeniowych później niŜ pozostali konkurenci, a w roku 2009 i nie udało mu się poprawić
sytuacji, co niewątpliwie stało się sygnałem do dokonania znaczących zagranicznych dywestycji.
Ogólne pogorszenie się sytuacji zadłuŜeniowej w roku 2008 obrazuje iloraz kapitału własnego i
aktywów trwałych. W roku tym zmiana jego mediany w porównaniu do roku 2007 wyniosła minus
14%. RównieŜ w/w wskaźnik prezentuje trudności, z którymi zaczął borykać się szwedzki operator.
Ogólnie jednak mediana zadłuŜenia badanej grupy wyniosła na koniec 2010 r. 0,41, czyli tyle
samo co w roku 2006 oraz 2007. Świadczy to o przejściowym charakterze zmian w strukturze zasobów
kapitałowych w branŜy. Chwilowe turbulencje są nieuniknione wobec głębokich zmian środowiska
gospodarczego w okresie kryzysu. Wymusiły one zmiany w samych spółkach, co pozwoliło w
większości na powrót do wartości przedkryzysowych. Jedynie E.ON i Vattenfall nadal muszą
definitywnie kontynuować działania obniŜające zadłuŜenie.
7. OCENA DANYCH OPERACYJNYCH
W badanym okresie odnotowuje się systematyczny przyrost mocy zainstalowanych
przypadających na poszczególne koncerny. Związek ma to zarówno ze wzrostem organicznym jak i
dokonywanymi przejęciami – vide skokowy wzrost mocy grupy Enel (2006-2009), czy Iberdrola (20062007). Liderem bezsprzecznie pozostaje nadal francuski EdF, szczycący się na koniec 2009 roku
mocami na poziomie 140 GW. W tej kategorii wyróŜnić moŜemy jeszcze grupę pretendentów: Enel,
E.ON oraz GdF Suez, oraz grupę konkurentów o względnie najniŜszym potencjale generacyjnym –
RWE, Iberdrola, Vattenfall.
7
Rys. 5. Moce zainstalowane 2007-2010 (GW).
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych koncernów.
Podobnie sytuacja prezentuje się jeśli chodzi o roczną produkcję energii elektrycznej.
Bezsprzecznie dominuje EdF z roczną produkcją niezmiennie przekraczającą poziom 600 TWh.
Kolejne trio koncernów generuje średniorocznie ledwie połowę tej wartości, tj. 300 TWh. Akwizycja
Endesy umoŜliwiła Enelowi dołączenie do tej grupy, jako Ŝe jeszcze na koniec 2007 roku jego
produkcja wyniosła nieco ponad 150 TWh. W trzeciej grupie wyróŜnia się RWE ze swymi 200 TWh
rocznej produkcji. Vattenfall oraz Iberdrola wygenerowały w ubiegłym roku odpowiednio 172 i 154
TWh energii elektrycznej.
Analiza współczynnika wykorzystania mocy zainstalowanej (capacity factor) ukazuje pewne
jego zmniejszenie w przypadku EdF, E.ON, RWE oraz Vattenfalla, co ma związek z przyrostem mocy
zainstalowanej przy względnie stałej produkcji. Poprawa racjonalności wykorzystania mocy miała
miejsce w przypadku Enela oraz Iberdroli, które jednak nadal zaliczyć moŜna do podgrupy o najniŜszym
stopniu wykorzystania mocy (30-40%). Podyktowane jest to strukturą wytwarzania energii obu
koncernów – 38% mocy zainstalowanych Enela stanowią elektrownie gazowe, a 34% przypada na
źródła odnawialne, w przypadku Iberdroli, światowego lidera w produkcji energii wiatrowej proporcje
te wynoszą: 25% i aŜ 49% [13]. Pozostali konkurenci notują efektywność wykorzystania mocy
zainstalowanych rzędu 45-50%, choć w latach 2006-2008 w przypadku RWE, EdF oraz Vattenfalla
widocznie przekraczała ona poziom 50%.
8
Rys. 6. Capacity factor 2007-2010 (%).
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych koncernów.
Generalnie, postępująca konsolidacja branŜy spowodowała, Ŝe wzrosła ilość mocy skupiona w
rękach siedmiu największych grup, a zmniejszone zapotrzebowanie na energię elektryczną nie odbiło
się widocznie na sumarycznej produkcji. Niemniej jednak naleŜy zaznaczyć, Ŝe łączna produkcja
badanych podmiotów zmalała w 2009 roku o 2,2%.
8. STRATEGIE WZROSTU 2007-2009
W okresie przedkryzysowym strategie większości konkurentów zakładały zwiększanie obecności
międzynarodowej oraz konsolidowanie działalności, ze świadomością, iŜ na rynku europejskim
pozostaną tylko najsilniejsi. Strategie te realizowane były dopóki nie zaczęły pojawiać się symptomy
wpływu recesji na sytuację poszczególnych podmiotów. Ich wynikiem była największa transakcja
minionych lat, czyli przejęcie hiszpańskiej Endesy przez Enela, którego pierwsza faza miała miejsce w
roku 2007. Po jej finalizacji Enel sprzedał część aktywów E.ON, co było zresztą warunkiem odstąpienia
niemieckiej grupy od udziału w przetargu na akcje Endesy, równocześnie starając się obniŜać poziom
zadłuŜenia.
Nie moŜna zapomnieć o dokonanej w roku 2008 fuzji francuskich grup GdF i Suez, w wyniku
której powstał jeden z najpotęŜniejszych graczy rynku europejskiego. Jego ambicje wykraczają
zdecydowanie poza ten rynek, realizując wielomiliardowy program inwestycyjny, przejmując kontrolę
nad zagraniczną działalnością brytyjskiego International Power i zakładając osiągnięcie w 2016 roku
150 GW mocy zainstalowanych, z czego 90GW poza Europą [8].
Hiszpańska Iberdrola równieŜ nie pozostawała bierna, dokonując akwizycji Scottish Power
(2007 r.) oraz amerykańskiej spółki Energy East (2008 r.). Nie powiodły za to się plany połączenia
holenderskich koncernów Essent i Nuon, w wyniku czego w 2009 r. pierwszy z nich został przejęty
przez RWE, a drugi przez Vattenfalla.
9. STRATEGIE NAPRAWCZE 2009-?
Analizując strategie poszczególnych grup moŜemy zauwaŜyć zmianę priorytetów, co jest
niewątpliwie wynikiem pogorszenia się koniunktury gospodarczej minionych lat. Agresywna ekspansja
9
ustąpić musiała programom cięć kosztów i ograniczania planów inwestycyjnych. Kontynuowane są
dywestycje, spośród których na szczególną uwagę zasługuje zatwierdzona z końcem 2010 r. sprzedaŜ
przez EdF 45,01% udziałów w niemieckim EnBW na rzecz kraju związkowego Badenia-Wirtenbergia
[4]. RównieŜ E.ON realizując 15-miliardowy cel dywestycyjny sprzedał m.in. swoje udziały w
Gazpromie oraz brytyjskim operatorze Central Network [2]. Z kolei dla rynku polskiego niebagatelne
znaczenie ma planowana wyprzedaŜ aktywów Vattenfalla. Obecnie jednak trudno przewidywać jak
długo będą realizowane tego rodzaju strategie. UzaleŜnione będzie to od tempa poprawy ogólnej
sytuacji gospodarczej i efektywności poszczególnych programów naprawczych.
10. PODSUMOWANIE
Specyfika rynku energii elektrycznej i siła gospodarcza „siedmiu braci” sprawiła, Ŝe skutki
zaistniałego kryzysu zostały nieco odsunięte w czasie. Niemniej jednak recesja odcisnęła swoje piętno
na branŜy elektroenergetycznej, co ukazuje przeprowadzona analiza wskaźnikowa. Względne
pogorszenie się kondycji ekonomicznej wymusiło strategiczne zmiany – wzrost zewnętrzny (często
bezrefleksyjny) przestał być bowiem priorytetem. Koncerny rozpoczęły realizację planów mających na
celu poprawę ekonomiki działalności, w wyniku których rozpoczęto dokonywanie dywestycji na
niespotykaną wcześniej skalę. Dotychczasowe plany inwestycyjne zostały znacznie ograniczone, lecz
nadal są realizowane. Wymusza to, charakterystyczna dla branŜy, wieloletnia perspektywa inwestycyjna,
która została jedynie zakłócona przez zjawiska ogólnogospodarcze. Z pewnością nie moŜna jednak
mówić, Ŝe kryzys zachwiał znacząco którymś z koncernów, przynajmniej na tyle, by zmienić rynkowy
układ sił. Wobec powyŜszego kryzys faktycznie wymusił działania, które mogą ostatecznie poprawić
efektywność funkcjonowania podmiotów branŜy. W tym zakresie moŜna mówić o pozytywnym, w
długim okresie, wpływie kryzysu.
W przyszłości, gdy wskaźniki działalności konkurentów powrócą do przedkryzysowych
wartości, moŜna wszakŜe spodziewać się, Ŝe będą oni mniej obciąŜeni zadłuŜeniem i ponownie
realizować będą strategie wzrostu. Ekspansja przyjmować będzie musiała coraz większy wymiar
międzynarodowy (w tym pozaeuropejski) z uwagi na brak moŜliwości powaŜnych przejęć w krajach
macierzystych. Tego typu strategia jest niezbędna, jako Ŝe na integrującym się rynku europejskim
pozostaną tylko najsilniejsi. Rodzi to zagroŜenie dla polskich koncernów, nie posiadających obecnie
wystarczającego potencjału ekonomicznego by efektywnie konkurować z olbrzymimi graczami
zachodnioeuropejskim.
LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
E.ON Reference document: 2006, 2007, 2008, 2009, Financial Statements 2010, www.eon.com.
E.ON Press release, E.ON making rapid progress implementing new strategy. 09.03.2011.
EdF Group Annual report: 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, www.edf.com.
EdF Press release EDF accepts the offer of the Land of Baden-Württemberg for EDF International’s
interest in EnBW, 06.12.2010.
[5] Enel Annual report: 2006, 2007, 2008, 2009, Financial Statements 2010, www.enel.com.
[6] Eurostat, epp.eurostat.ec.europa.eu, 10.03.2011 r.
[7] GdF Suez Reference document: 2008, 2009, Financial Statements 2010, www.gdfsuez.com.
[8] GdF Suez press release. Results: solid performance, all targets exceeded, , 03.03.2011.
[9] Iberdrola Annual report: 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, www.iberdrola.com.
[10] PGE S.A. Sprawozdanie finansowe PGE S.A. za okres od 1.01.2009 do 31.12.2009.
[11] RWE Annual report: 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, www.rwe.com.
[12] Skowronek-Mielczarek A., Leszczyński Z.: Analiza działalności i rozwoju przedsiębiorstwa, PWE,
Warszawa, 2008, ss. 95,126.
10
[13] Steinweg T,. ten Kate A., Rácz, K.: Sustainability in the Power Sector. 2010 Update – Europe,
Stichtung Onderzoek Multinationale Ondernemingen, Amsterdam 2010, ss. 21, 46.
[14] TAURON Polska Energia S.A. Raport, 2009.
[15] Thomas S.: The Seven Brothers. W: Energy Policy 31, 2003 r., ss. 393-403.
[16] Vattenfall Annual report: 2006, 2007, 2008, 2009, Year-end report 2010, www.vattenfall.com.
11