Układ pokarmowy cz. 2

Warstwy cewy
pokarmowej:
nabłonek
błaszka właściwa z gruczołami
Układ
pokarmowy
Cz. II
1. Błona śluzowa
• nabłonek
• blaszka właściwa
• muscularis mucosae
muscularis mucosae
błona podśluzowa
2. Błona podśluzowa
błona mięśniowa
3. Błona mięśniowa
• warstwa okrężna
• warstwa podłużna
naczynia
bl. właściwa
4. Błona surowicza
lub włóknista
nabłonek
gruczoł
gruczoł
Cewa pokarmowa
błona surowicza
błona mięśniowa
warstwa podłużna
warstwa okrężna
błona podśluzowa
musc.
mucosae
grudka chłonna
Żołądek
Es – przełyk
Du - dwunastnica
kot
A
pies
krowa
Przełyk:
• nabłonek wielowarstwowy płaski: u mięsożernych nierogowaciejący, u koni
i świń słabo rogowaciejący, u przeżuwaczy silnie rogowaciejący
• blaszka właściwa bogata w włókna sprężyste
• nieregularna muscularis mucosae o układzie podłużnym o gatunkowo
zmiennej grubości
• gruczoły śluzowe w błonie podśluzowej
• w błonie mięśniowej: mięśnie szkieletowe i gładkie, u psów i przeżuwaczy
wyłącznie mięśnie szkieletowe
• warstwa zewnętrzna: najpierw włóknista, w obrębie klatki piersiowej może
być surowicza (pokryta opłucną śródpiersia)
świnia
koń
Część bezgruczołowa (przedżołądek, A): niewielka u świń, duża u koni
i gryzoni, bardzo duża i podzielona na odrębne komory u przeżuwaczy;
nie występuje u mięsożernych
Część gruczołowa: główny rejon trawienia pokarmu – podzielona na trzy
obszary o zmiennej gatunkowo wielkości: wpust (B), trzon/dno (C)
i odźwiernik (D)
Żołądek przeżuwaczy:
Przedżołądek
• żwacz
• czepiec
• księgi
Część gruczołowa (trawieniec)
jelito cienkie
żwacz
Część bezgruczołowa:
• nabłonek wielowarstwowy płaski, przeważnie rogowaciejący
• blaszka właściwa i błona podśluzowa bez gruczołów
• warstwa mięśniowa – mięśnie gładkie
• przejście w część gruczołową: zmiana nabłonka
na jednowarstwowy walcowaty; granica pomiędzy
częścią bezgruczołową i gruczołową nosi niekiedy
(np. u koni) nazwę brzegu sfałdowanego (strzępiastego)
• u zwierząt posiadających wyłącznie część gruczołową
zmiana nabłonka zachodzi na granicy przełyku
i żołądka (wpustu)
przełyk
żwacz
księgi
czepiec
żwacz
część
gruczołowa
1
Żwacz (rumen)
• wąskie, wydłużone brodawki (wypustki błony
śluzowej)
• nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący
• brak muscularis mucosae
• warstwa mięśniowa – mięśnie gładkie
• zewnętrzna warstwa surowicza
• funkcje:
- ochrona przed mechanicznym uszkodzeniem
błony śluzowej (zrogowaciała warstwa nabłonka)
- fermentacja pokarmu i rozkład celulozy (przy
udziale obecnych w żwaczu bakterii i pierwotniaków)
- wchłanianie kwasów tłuszczowych (produktów
rozkładu celulozy)
Czepiec (reticulum)
• wąskie fałdy błony śluzowej
tworzące sieć
• pomiędzy fałdami małe
stożkowate brodawki
• nabłonek wielowarstwowy
płaski rogowaciejący
• muscularis mucosae tylko
w obrębie fałdów
• w warstwie mięśniowej blisko
przełyku obecne mięśnie
szkieletowe
Część gruczołowa żołądka
• u mięsożernych tworzy
cały żołądek (tzw. żołądek
prosty)
• u przeżuwaczy nosi nazwę
trawieńca (abomasum)
Księgi (omasum)
• duże, liściaste fałdy (uwypuklenia
błony śluzowej, podśluzowej
NABŁONEK
i mięśniowej), pokryte niewielkimi,
zrogowaciałymi brodawkami
• nabłonek wielowarstwowy
płaski rogowaciejący
• warstwa mięśniowa – mięśnie BLASZKA
WŁAŚCIWA
gładkie (wchodzą do fałdów)
• skurcze mięśniówki czepca,
a zwłaszcza ksiąg powodują
ostateczne rozdrobnienie
masy pokarmowej
Nabłonek
powierzchniowy
• wysokie walcowate
komórki
• aparat Golgiego
• siateczka szorstka
• śluzowe ziarna
wydzielnicze
• mikrokosmki na
powierzchni
• połączenia
międzykomórkowe
Obszary:
• wpust
• trzon (i dno)
• odźwiernik
Ogólne cechy budowy ściany:
WARSTWA
MIĘŚNIOWA
BŁONA
PODŚLUZOWA
• nabłonek jednowarstwowy walcowaty pokrywający powierzchnię i tworzący
wpuklenia (dołeczki żołądkowe)
• w blaszce właściwej ciasno ułożone gruczoły cewkowe (wpustowe, właściwe
- inaczej trawieńcowe, odźwiernikowe)
• dodatkowa wewnętrzna warstwa mięśniowa o układzie spiralnym
Nierozpuszczalny śluz
produkowany przez komórki
nabłonka powierzchniowego,
alkalizowany przez jony
dwuwęglanowe przechodzące
z podnabłonkowych naczyń
tworzy warstwę ochronną
na wewnętrznej powierzchni
żołądka
HCO3
HCl
HCO3
2
Trzon i dno żołądka
Gruczoły żołądkowe właściwe: proste gruczoły cewkowe ułożone
równolegle w blaszce właściwej, pomiędzy nimi niewielka ilość
tkanki łącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi
Gruczoł żołądkowy właściwy
ma trzy odcinki:
• cieśń
• szyjkę
• trzon z dnem
dołeczek
Buduje go pięć typów komórek:
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
niezróżnicowane - macierzyste (cieśń)
śluzowe szyjki (szyjka)
główne (trzon)
okładzinowe (wszystkie odcinki)
dokrewne (wszystkie odcinki)
Komórki macierzyste
odpowiadają za odnowę i regenerację
nabłonka powierzchniowego oraz gruczołów
części gruczołowej żołądka
cieśń
szyjka
trzon
dno
Komórki śluzowe szyjki
produkują rozpuszczalny śluz
Komórki główne
• zasadochłonne
• siateczka szorstka
• aparat Golgiego
• ziarna wydzielnicze
produkują enzymy żołądkowe:
pepsynogen i lipazę żołądkową
Komórki okładzinowe
• duże, piramidowe/owalne
• kwasochłonne
• niekiedy dwujądrzaste
• system tubularno-pęcherzykowy (małe
pęcherzyki i rurki błonowe w cytoplazmie)
• kanaliki wewnątrzkomórkowe z licznymi
mikrokosmkami
• bardzo liczne mitochondria
3
Komórki dokrewne
(enteroendokrynowe)
stymulacja
produkują hormony peptydowe,
przeważnie o lokalnym działaniu
(m. in. gastrynę pobudzającą
aktywność komórek okładzinowych)
(gastryna,
acetylocholina
histamina)
Komórki okładzinowe produkują HCl
System tubularno-pęcherzykowy to
cytoplazmatyczny magazyn błon
bogatych w transportery jonowe.
Po stymulacji pęcherzyki i rurki
wbudowują się w błonę kanalików
wewnątrzkomórkowych.
„Produkcja” HCl polega na transporcie
jonów H+ and Cl- do światła kanalików
wewnątrzkomórkowych, skąd dostają
się do światła gruczołu.
HCl
Transportery uczestniczące
w „produkcji” HCl:
• antyporter protonowo-potasowy
• antyporter dwuwęglanowochlorkowy
• kanał chlorkowy
• uniporter potasowy
• pompa sodowo-potasowa
Wpust:
Odźwiernik:
• dołeczki żołądkowe o różnej głębokości
• gruczoły wpustowe (cewkowe, poskręcane) zawierające
- komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego)
- komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki)
- pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkujące gastrynę)
• głębokie dołeczki żołądkowe
• rozgałęzione cewkowe gruczoły odźwiernikowe
• gruba warstwa okrężna mięśniówki (zwieracz)
Gruczoły odźwiernikowe:
• komórki śluzowe
(identyczne jak k. szyjki)
produkujące też lizozym
• liczne komórki
dokrewne (G)
produkujące gastrynę
• pojedyncze komórki
okładzinowe
Jelito cienkie
Dwa piętra błony śluzowej jelita cienkiego:
• górne: kosmki jelitowe
• dolne: gruczoły (krypty) jelitowe
zwiększenie powierzchni
chłonnej:
• fałdy okrężne: x 2-3
• kosmki jelitowe: x 10
• brzeżek szczoteczkowy
na powierzchni nabłonka:
x 20
Nabłonek jelitowy
(jednowarstwowy walcowaty)
pokrywa kosmki i wyściela krypty:
Typy komórek:
• enterocyty
• komórki kubkowe
• komórki niezróżnicowane (tylko w kryptach)
• komórki Panetha (tylko w kryptach)
• komórki dokrewne
• komórki M
4
Enterocyty
Komórki kubkowe
• wysokie, walcowate
• brzeżek szczoteczkowy
(z ektoenzymami)
• liczne organelle
• połączenia międzykomórkowe
Funkcje:
• resorbcja substancji prostych
(produktów trawienia)
• resynteza trójglicerydów
i tworzenie chylomikronów
Substancje proste są
przekazywane do naczyń
krwionośnych, a chylomikrony
do naczyń chłonnych
• wąska podstawa
• rozszerzona część górna
z ziarnami wydzielniczymi
• produkują śluz
Kosmek jelitowy
• palczaste uwypuklenie błony śluzowej (0,2 x 1 mm)
pokryte nabłonkiem jelitowym
• pod nabłonkiem ciągła warstwa miofibroblastów
(uczestniczą w regulacji odnowy nabłonka
i procesów obronnych)
• wewnątrz zrąb:
bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka
(komórki tk. łącznej właściwej i leukocyty)
Zrąb zawiera:
- kapilary o ścianie
okienkowej
- pojedyncze ślepe
naczynie chłonne
- 1-3 pęczków komórek
mięśniowych gładkich
(„pompowanie”
chłonki)
Komórki Panetha
• na dnie krypt
• szorstka siateczka, aparat Golgiego
• kwasochłonne ziarna wydzielnicze
• produkują białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny)
• nie występują u psów, kotów i świń
Dwunastnica
Krypta jelitowa
• dno: komórki Panetha
• powyżej: komórki niezróżnicowane
(macierzyste), liczne podziały
• górna 1/2: różnicujące się komórki
(głównie enterocyty i kubkowe)
przesuwające się stopniowo ku górze
• duże, szerokie kosmki
• mało kom. kubkowych
• w błonie podśluzowej
gruczoły dwunastnicze
(Brunnera)
Gruczoły dwunastnicze produkują:
• zasadowy płyn bogaty w dwuwęglany (neutralizacja kwaśnej treści
przechodzącej z żołądka)
• EGF
• lizozym
5
Jelito grube
• brak kosmków - obecne tylko
głębokie, regularne krypty
• bardzo liczne komórki kubkowe
• brak komórek Panetha
• fałdy półksiężycowate
• zewnętrzna warstwa mięśniówki
podzielona na odrębne „taśmy”
Jelito czcze
Jelito kręte
• węższe i dłuższe kosmki
• więcej komórek kubkowych
• u bydła, koni i świń w początkowym
odcinku obecne gruczoły Brunnera
• krótkie, wąskie kosmki
• więcej komórek kubkowych
• duże skupiska grudek chłonnych
(kępki Peyera) w błonie podśluzowej
(formowanie mas kałowych)
Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej
1
Kanał odbytniczy
Funkcje:
• wchłanianie wody
• transport jonów
• produkcja śluzu
2
• odcinek śluzówkowy (podłużne
fałdy błony śluzowej) i skórny
• granica między prostnicą
a odcinkiem śluzówkowym:
przejście nabłonka jednowarstwowego walcowatego
w wielowarstwowy płaski
nierogowaciejący (1)
• granica z odcinkiem skórnym:
przejście w nabłonek
rogowaciejacy (2)
• zwieracze: wewnętrzny
(m. gładkie) i zewnętrzny
(m. szkieletowe)
• u mięsożernych w pobliżu
odcinka skórnego duże
apokrynowe gruczoły
okołoodbytowe (zapachowe –
„wizytówka”, feromony, także
obrona – skunks)
zwieracz
zewnętrzny
zwieracz
wewnętrzny
gruczoły
• pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy)
• skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki limfoidalnej:
- kępki Peyera głównie w jelicie krętym, ale u wielu zwierząt domowych
także w pozostałych odcinkach jelita cienkiego
- wyrostek robaczkowy występuje tylko u królików, ale u większości
zwierząt domowych w początkowej lub górnej części jelita ślepego
znajdują się skupiska tkanki limfoidalnej
bakterie
transcytoza
limfocyty
Unerwienie (autonomiczne)
cewy pokarmowej
Splot
podśluzówkowy
mięśniówkowy
węzeł chłonny
Komórki M
komórka
prezentująca
antygen
• występują w miejscu kontaktu nabłonka
jelitowego z tkanką limfoidalną
• mikrofałdy na powierzchni szczytowej
• pochłaniają obce antygeny (np. bakterie)
i przenoszą je na drodze transcytozy
do tkanki limfoidalnej
• w ten sposób monitorują antygenowy
skład zawartości cewy pokarmowej
(ale nie są komórkami prezentującymi
antygeny)
komórki
zwojowe
komórki
glejowe
włókna
nerwowe
• splot podśluzówkowy Meissnera
kontroluje wydzielanie gruczołów
i kurczliwość muscularis mucosae
• splot mięśniówkowy Auerbacha
kontroluje perystaltykę
Sploty zawierają komórki nerwowe (zwojowe)
6
Komórki dokrewne cewy pokarmowej
(enteroendokrynowe)
Przewód pokarmowy ptaków
Jama ustna:
• nabłonek wielowarstwowy płaski
rogowaciejący
• na powierzchni języka mogą
występować brodawki nitkowate
• w blaszce właściwej małe śluzowe
gruczoły ślinowe
• w języku niewielka kość lub kilka
kości połączonych stawami
• należą do systemu komórek DNES (APUD)
• zlokalizowane w nabłonku gruczołów, krypt
i (rzadziej) w nabłonku powierzchniowym
• mogą być „otwarte” lub „zamknięte”
• mają ziarna wydzielnicze w części podstawnej
• produkują hormony peptydowe zazwyczaj
o lokalnym działaniu (wpływają na przepływ krwi,
wydzielanie gruczołów i kurczliwość mięśniówki),
niekiedy również o działaniu odległym
otwarta
Przełyk:
• gruby rogowaciejący nabłonek
• w blaszce właściwej gruczoły śluzowe
i skupiska tkanki limfoidalnej
• warstwa mięśniowa – mięśnie gładkie
• wole – workowaty uchyłek przełyku
(magazynowanie i nawilżanie pokarmu
wydzieliną gruczołów)
otwarta
zamknięta
zamknięta
Żołądek gruczołowy (przedżołądek)
• nabłonek jednowarstwowy
walcowaty
• drobne fałdy błony śluzowej
• w błonie podśluzowej duże, złożone
cewkowe gruczoły przedżołądkowe,
zawierające jeden typ komórek
wydzielniczych, produkujących
zarówno pepsynogen jak i HCl
• funkcja: częściowe nadtrawienie
pokarmu (pokarm nie jest jeszcze
rozdrobniony)
warstwa kutykularna
Żołądek mięśniowy (mielec)
gruczoły
• nabłonek jednowarstwowy walcowaty,
pokryty gruba warstwą specyficznej,
twardej i szorstkiej wydzieliny
gruczołów (warstwa kutykularna, koilina
– glikoproteidy)
• w blaszce właściwej cewkowe gruczoły
• bardzo gruba warstwa mięśniowa
• funkcja: rozdrabnianie pokarmu –
skurcze mięśniówki powodują
rozcieranie pokarmu przez szorstką
warstwę koiliny i obecne tu
połknięte przez ptaka kamienie
Jelito cienkie – budowa jak u ssaków
Stek (kloaka)
• nie ma gruczołów dwunastniczych Brunnera
• dalsze trawienie już rozdrobnionego pokarmu
• wchłanianie produktów trawienia
• trzy odcinki oddzielone okrężnymi fałdami:
coprodeum (1), urodeum (2),
proctodeum (3)
• niskie, szerokie kosmki i płytkie krypty
jelitowe
• w ścianie skupiska tkanki limfoidalnej
• torebka Fabrycjusza
• u ujścia zwieracz z mięśni szkieletowych
Jelito grube
j. ślepe
• dwa jelita ślepe (duże
j. proste
uchyłki ściany cewy
pokarmowej)
- odcinek proksymalny
stek
z kosmkami i kryptami
jelitowymi, w ścianie
masywne skupiska
tkanki limfoidanej (migdałki jelitowe)
- odcinek środkowy z krótszymi kosmkami
- odcinek dystalny pozbawiony kosmków
(tylko krypty)
• jelito proste – obecne kosmki i krypty jelitowe,
w ścianie mniej liczne skupiska tkanki limfoidalnej,
niekiedy oddzielone od steku zwieraczem (mięśnie
szkieletowe)
warstwa mięśniowa (m. gładkie)
torebka
Fabrycjusza
3
2
1
7