docKoncepcja nauczania włączającego w Dzielnicy
download 
Reklamacja Transkrypt
Koncepcja nauczania włączającego w Dzielnicy
KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ DZIELNICA OCHOTA 3 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ Przepisy prawa dotyczące edukacji włączającej Ustawa o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r.(Dz. U. poz.882) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 414) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624, z późn. zmianami) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. poz. 199) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. poz. 529) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologicznopedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz. U. Nr 109, poz. 631) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U.z 2014 r. poz. 893) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego(Dz.U. Nr 168,poz.1324, z późn. zm.) Koncepcja Edukacji włączającej z uwzględnieniem uczniów z zaburzoną komunikacją językową powstała na podstawie: • • • • • • 4 informacji uzyskanych z ankiet dla dyrektorów, ankiet dla nauczycieli pracujących z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych i cudzoziemcami, wywiadu zbiorowego z rodzicami uczniów szkoły ponadgimnazjalnej i wywiadów z rodzicami absolwentów z orzeczeniami, dyskusji z nauczycielami wspomagającymi, doświadczeń partnerów hiszpańskich opracowań i literatury fachowej. KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ WSTĘP Przepisy prawa, wielokulturowość uczniów, zwiększająca się liczba dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wolność wyboru szkoły przez rodziców stwarzają wyzwanie dla szkół aby sprostać tym oczekiwaniom i dostosować edukację do autentycznych potrzeb. Obecnie nauczanie włączające stało się faktem ponieważ uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych coraz częściej uczęszczają do szkół masowych. Pytanie kluczowe nie brzmi więc czy wprowadzać nauczanie inkluzyjne ale czy jesteśmy do tego przygotowani?. Koncepcja edukacji włączającej Dzielnicy Ochota ma za cel pomoc nauczycielom w stworzeniu optymalnych perspektyw dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, cudzoziemców i dzieci powracających zza granicy. Zaprojektowanie procesu ukierunkowanego na działania dla przyszłości dziecka a nie tylko na zapewnienie komfortowych warunków w trakcie naszych działań. Samodzielność, samokontrola, umiejętność uczenia się i organizowania warsztatu pracy, świadomość swoich mocnych stron ale również własnych ograniczeń to priorytety dla naszych działań. Celem edukacji każdego człowieka jest przygotowanie go do życia, wykorzystując maksymalnie jego mocne strony i maksymalnie wyrównywanie słabszych a także minimalizowanie dysfunkcji. Również w przypadku dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi są to zadania priorytetowe. W celu zwiększenia motywacji dzieci i umożliwienia im odniesienia sukcesu na miarę swoich możliwości konieczne jest ograniczenie rywalizacji i porównań między uczniami. Punktem odniesienia powinien być postęp adekwatny do celów, czyli uczeń swój sukces powinien widzieć w wędrówce do swoich celów i własnym postępie a nie porównywaniu z innymi uczniami. Osiągnięcie sukcesu przez każdego wychowanka jest niezwykle ważne, buduje jego poczucie własnej wartości i sprawstwa. Dla lepszych perspektyw ucznia konieczny jest permanentny dialog między nauczycielem, uczniem i rodzicem i pełne wsparcie specjalistów. Wydaje się, że w klasie szkolnej realne jest stworzenie możliwości wyboru celów i strategii uczenia się i nauczania, szczególnie na poziome gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym. Możliwość stworzenia takiej klasy „otwartej” jest uzależniona od wielu czynników zarówno natury materialnej jak i mentalnej oraz merytorycznej.. Skupiają się one wokół siedmiu najważniejszych zagadnień: 1. Sformułowanie wskaźników określających poziom realizacji nauczania inkluzyjnego w szkole 2. Ogólne zasady realizowania nauczania inkluzyjnego w dzielnicy Ochota 3. Organizacja edukacji włączającej na poszczególnych etapach edukacyjnych 4. Przygotowanie nauczycieli, preferowane metody i formy nauczania i oceniania 5. Stworzenie warunków przestrzennych. 6. Zapewnienie środków gwarantujących realizację potrzeb w aspekcie wyposażenia i pomocy edukacyjnych i szkoleń nauczycieli 7. Przygotowanie rodziców uczniów nie tylko dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 8. Określenie form ewaluacja służącej rozwojowi 5 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ Wskaźniki określające poziom realizacji nauczania inkluzyjnego w szkole • • • • • • • • Ocenianie uczniów odnosi się do jego postępów i nie ma charakteru porównującego z innymi uczniami. Wprowadzone są elementy samooceny. Realizowane są ustalenia zawarte w IPET Promowane są indywidualne strategie uczenia się (zgodne ze stylem i rytmem uczenia się) Stosowane są różnorodne metody i techniki nauczania. Stworzone są możliwości różnych organizacji przestrzeni w salach i poza nimi Stosowane są strategie nauczania polisensorycznego i kooperatywnego Stwarzane są możliwości dokonywania wyboru przez ucznia Zajęcia pozalekcyjne (wspomagające i rozwijające zainteresowania i uzdolnienia) są dostosowane do potrzeb Zasady ogólne organizacji nauczania włączającego w dzielnicy Ochota Na terenie każdej szkoły może być realizowane nauczanie włączające z wyjątkiem uczniów poruszających się na wózkach, którzy uczęszczać powinni do szkół odpowiednio przygotowanych (winda, podjazdy, dostosowane łazienki). Rodzice ucznia mają pełną wolność wyboru szkoły, dla swojego dziecka. Organizacja nauczania włączającego • Stworzenie dzielnicowych grup wsparcia w skład, których wchodzić będą: psycholog, doświadczeni nauczyciele wspomagający, nauczyciele i wychowawcy, którzy mają duże doświadczenie w pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych i cudzoziemcami a w • razie potrzeby organizowanie konsultacji z innymi specjalistami. Zatrudnienie przez Urząd Dzielnicy tłumacza języka wietnamskiego, który będzie wspomagał nauczycieli w rozmowach z rodzicami a także towarzyszył uczniowi wietnamskiemu w pierwszych • • • • tygodniach jego nauki w Polsce. Dla każdego ucznia z pełnym autyzmem zatrudnienie asystenta na wszystkie zajęcia edukacyjne i opiekuńcze. Na każdego ucznia niepełnosprawnego fizycznie i korzystającego z wózka inwalidzkiego dodatkowe godziny dla dozorcy, który pomagałby przy obsłudze wychowanka. Zapewnienie transportu do szkoły dla uczniów niepełnosprawnych Zatrudnienie w każdej szkole nauczyciela wspomagającego (do 3 uczniów ½ etatu, od 4 do 5 uczniów cały etat, powyżej 5 uczniów - na 5 uczniów – jeden etat). Przy wyborze wskazane jest • • kierowanie się profilem nauczyciela wspomagającego (załącznik nr 1) Dla dziecka nie znającego języka polskiego od klasy 3 zajęcia z języka polskiego w szkole macierzystej ucznia (czas w zależności od potrzeb ale nie dłużej niż 1/2 roku ). Powołanie w każdej szkole Zespołu wspomagającego. W jego skład wejdą: nauczyciel wspomagający, psycholog, pedagog szkolny i jeżeli jest potrzeba neurolog, psychiatra, okulista itp. Wszystkie spotkania Zespołu powinny być protokołowane. Zespół może zaprosić na swoje spotkania wychowawców i nauczycieli przedmiotów. 6 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ Zadania Zespołu wspierającego: • • • • Na podstawie uwag i wniosków nauczyciela wspomagającego, który obserwował zajęcia w klasach 1 w konsultacji z wychowawcą i nauczycielami uczącymi ustalenie sposobu wspomagania dziecka – plan wspomagania (który obejmuje Indywidualny Plan Edukacyjno – Terapeutyczny oraz plan działań wychowawczych dla całej klasy.) Stałe monitorowanie funkcjonowanie dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz całej klasy w aspekcie edukacyjnym i społecznym Dokonywanie modyfikacji w planie wspomagania i w planie działań wychowawczych dla klasy Wspieranie wychowawców i nauczycieli Organizacja na poszczególnych etapach edukacyjnych Na wszystkich etapach edukacji warto organizować zajęcia tak aby uczyć dzieci w sposób adekwatny do wieku pomagania sobie nawzajem w nauce (pamiętając, że uczenie innych to świetny sposób uczenia się) oraz we wszelkich działaniach i realizowanych projektach. Celem pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych i cudzoziemca jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, dostosowanie wszystkich podejmowanych działań do potrzeb i możliwości dziecka ( w tym modyfikowanie ich) oraz przygotowanie do samodzielnego uczenia się i podejmowania wyzwań na miarę swoich możliwości. Priorytetem na każdym poziomie edukacyjnym jest stworzenie przez cały zespół uczący przyjaznej atmosfery i budowanie poczucia bezpieczeństwa wszystkich uczniów. Szkoła Podstawowa Bardzo ważne jest aby wszystkich uczniów na tym poziomie edukacji przebadać w aspekcie typów percepcji i modelów preferowanego uczenia się. Uczeń klasy 6 powinien umieć się uczyć zgodnie z własnym typem percepcji, wyciągać wnioski ze swoich błędów, posiadać umiejętność autokorekty, umieć współpracować w zespole. Te podstawowe wymagania należy dopasować do możliwości i specyfiki dysfunkcji. Klasa 1 Stworzenie we współpracy z rodzicami atmosfery sprzyjającej pełnemu rozwojowi wszystkich uczniów. Spotkania z psychologiem i specjalistami, którzy przybliżą rodzicom specyfikę klasy otwartej, realizującej nauczanie włączające. We współpracy z rodzicami zbudowanie planu wychowawczego klasy ukierunkowanego na współdziałanie uczniów i rozwijanie empatii. Zorganizowanie przestrzeni edukacyjnej i wypoczynkowej z uwzględnieniem potrzeb uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Zbieranie informacji o dziecku (obserwacja nauczyciela, konsultacje na KZN, konsultacje z psychologiem, analiza dokumentacji psychologicznej i lekarskiej). Nauczyciel wspomagający obserwuje klasę pierwszą (każdą) przez pierwsze 3 miesiące na wybranych zajęciach. Obserwacje i wnioski przedstawia spotkaniu zespołu wspomagającego. Możliwości: Zajęcia dodatkowe określone w orzeczeniu dziecka zgodnie z możliwościami szkoły lub szkoły najbliższej (dotyczy SI, Tomattisa, Biofeedbacka). Wsparcie nauczyciela wspomagającego na 7 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ wybranych zajęciach w klasie. Zajęcia indywidualne z dzieckiem prowadzone przez nauczyciela wspomagającego w trakcie lekcji, z którymi dziecko ma problem (zajęcia takie powinny być czasowe).Monitorowanie skuteczności podjętych działań, omawianie ich w zespołach uczących w danej klasie co 3 miesiące (lub częściej jeżeli jest taka potrzeba) wprowadzanie zmian w razie potrzeby. Klasa 2 Kontynuacja działań podjętych w klasie 1. Monitorowanie dokonywanie modyfikacji działań. Wdrażanie dziecka do samodzielności, pomoc w samodzielnym organizowaniu warsztatu pracy, wspomaganie w działaniach społecznych, uczenie samodzielnego precyzowania przez ucznia swoich oczekiwań i potrzeb. Klasa 3 Kontynuacja działań podjętych w klasie 1. Dalsze stopniowe usamodzielnianie dziecka. Monitorowanie dokonywanie modyfikacji działań. Dokonanie na koniec 3 klasy analizy porównawczej osiągnięć dziecka (w stosunku do poprzednich lat). Ustalenie wniosków do działań w klasie 4. Zapoznanie uczniów z wychowawcą i nauczycielami uczącymi w klasie 4. Zaproszenie na lekcje przez nauczycieli z klas 4-6. Klasy 4-6 W klasie 4 wsparcie w stresie związanym ze zmianą nauczycieli i przedmiotów. Przez pierwszy miesiąc częstszy udział nauczyciela wspierającego na lekcjach, w razie potrzeby wsparcie psychologa. Obserwacja klasy na wszystkich przedmiotach, dokonywanie diagnozy edukacyjnej. W razie potrzeby opracowanie planu wspomagania. Zorganizowanie przestrzeni edukacyjnej i wypoczynkowej uwzględniającej potrzeby uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Opracowanie we współpracy z rodzicami oraz z udziałem uczniów planu wychowawczego dla klasy. Wdrażanie uczniów do podejmowania samodzielnych działań, podnoszenie umiejętności uczenia się. W dalszym ciągu zachęcania uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych do artykułowania swoich potrzeb, wątpliwości. W klasie 6 przygotowanie uczniów do zmiany szkoły. Organizowanie wycieczek do gimnazjów, zapraszanie nauczycieli gimnazjalnych i uczniów na spotkania z szóstoklasistami. Wsparcie uczniów i rodziców w decyzjach dotyczących wyboru szkoły. Gimnazjum Czas nauki w gimnazjum to okres wdrażania uczniów do działań samodzielnych, uczenia samooceny i autokorekty. Umiejętności planowania swoich działań w tym również planowania kariery zawodowej. Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych potrzebuje wsparcia wszystkich nauczycieli i nauczyciela wspomagającego w początkowej fazie roku szkolnego w okresie adaptacyjnym. Rolą wychowawcy, nauczycieli i nauczyciela wspomagającego jest praca nad całą klasą w celu autentycznej integracji zespołu z pełną akceptacją wszystkich uczniów. Konieczny jest dialog z gimnazjalistami i ich rodzicami, dostarczanie wiedzy na temat edukacji włączającej oraz promowanie zachowań opiekuńczych. Na tym poziomie edukacyjnym nauczyciel wspomagający służy swoją wiedzą i doświadczeniem w dostosowaniu form pracy na poszczególnych przedmiotach i w realizowanych projektach. Pomaga w organizacji przestrzeni edukacyjnej. Wspomaga ucznia ze specjalnymi potrzebami, jeżeli zgłasza on taką potrzebę. Nauczyciel wspomagający obserwuje klasę pierwszą (każdą) przez pierwsze 2 miesiące na wybranych zajęciach. Obserwacje i wnioski przedstawia spotkaniu zespołu wspomagającego. 8 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ Możliwości: Zajęcia dodatkowe określone w orzeczeniu dziecka zgodnie z możliwościami szkoły. Wsparcie nauczyciela wspomagającego na wybranych zajęciach w klasie. Zajęcia indywidualne z dzieckiem prowadzone przez nauczyciela wspomagającego w trakcie lekcji, z którymi gimnazjalista ma problem (zajęcia takie powinny być czasowe)Monitorowanie skuteczności podjętych działań, omawianie ich w zespołach uczących w danej klasie co 3 miesiące (lub częściej jeżeli jest taka potrzeba) wprowadzanie zmian w razie potrzeby. Nauczyciele i wychowawca kontynuują pracę nad samodzielnością uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Przygotowanie nauczycieli 1. Umiejętności rozpoznania wstępnego, poznanie szerokiego spektrum metod i form, przygotowanie mentalne, otwarcie na różnorodność. Przygotowanie do ocenienia wspierającego Obowiązkowe szkolenia przygotowane w ramach projektu dla wszystkich nauczycieli (szkolenia będą ewaluowane i modyfikowane zgodnie z potrzebami). Szkolenia te mają przygotować nauczyciela do wstępnego rozpoznania dysfunkcji, umiejętności rozmowy z rodzicami oraz nabycie lub rozwijanie wiedzy i umiejętności dotyczących metod nauczania i oceniania sprzyjających rozwojowi. Wsparciem dla nauczycieli powinny być Dzielnicowe grupy wsparcia i PPP. W rozmowach z rodzicami może uczestniczyć doświadczony nauczyciel wspomagający, psycholog lub inny specjalista. Załącznik nr 2 Program szkoleń dla nauczycieli Załącznik nr 3 Wybrane metody nauczania i oceniania sprzyjające rozwojowi. Stworzenie warunków przestrzennych Szkoła, która prowadzi nauczanie włączające musi być do tego przygotowana w aspekcie organizacji przestrzeni ogólnoszkolnej i klasowej. W zależności od rodzaju niepełnosprawności uczniów szkoła musi być dostosowana do ich potrzeb. Uczniów niepełnosprawnych fizyczne może przyjąć wyłącznie placówka bez barier architektonicznych. Na poziomie wszystkich szkół powinny być placówki dostosowane do potrzeb uczniów niepełnosprawnych fizycznie (minimum jedna na każdym poziomie). Dostosowania wymaga również organizacja przestrzeni w salach lekcyjnych, świetlicy i korytarzach szkolnych. Ustawienie stolików w salach powinno być dostosowane do potrzeb uczniów zarówno wynikających z ich potrzeb fizycznych (np. zaburzenia słuchu, niedowidzenie) jak i psychicznych (np. z Zespołem Aspergera ). Organizacja przestrzeni w salach lekcyjnych jest niezwykle istotna może wpłynąć na zwiększenie aktywności, poprawę poczucia bezpieczeństwa a również zdyscyplinowanie klasy. W każdej sali lekcyjnej powinna być możliwość organizacji przestrzeni relaksacyjnej i do działań kreatywnych. Wielu dydaktyków uważa, że stoliki powinny być ustawione jak do pracy w grupach. Najgorsze ustawienie do tradycyjne rzędy. Organizacja przestrzeni dotyczy nie tylko sal i korytarzy ale całego terenu szkoły. Organizowanie zajęć poza salą szkolną jest korzystne dla uczniów. Zapewnienie środków gwarantujących realizację potrzeb w aspekcie wyposażenia i pomocy edukacyjnych 9 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ Organ prowadzący powinien zapewnić środki niezbędne do dobrego funkcjonowania i właściwego rozwoju wszystkich uczniów a zwłaszcza tych o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Szkoła i Samorząd mogą pozyskiwać fundusze z Unii Europejskiej we współpracy z Wydziałem ds. funduszy europejskich. Przygotowanie rodziców uczniów nie tylko dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi To niezwykle ważne aby wszyscy rodzice uczniów uczących się w klasach z włączającym nauczaniu byli od pierwszej klasy edukowani i w pełni włączani w życie klasy tak aby stali się sprzymierzeńcami wychowawcy i nauczycieli. Od pierwszej klasy powinno się organizować warsztaty (nie wykłady) ze specjalistami, wspólne imprezy o charakterze integracyjnym, projekty z udziałem rodziców oraz wycieczki. Dla edukacji rodziców można wykorzystać wybrane materiały szkoleniowe dla nauczycieli. Niezwykle ważne jest aby wychowawca i nauczyciel wspomagający umieli zaakceptować, że nie zawsze można wszystkich rodziców wciągnąć do działania i zachęcić do kształtowania aktywnej postawy empatycznej. Zdarza się, że potrzeba na to więcej czasu, cierpliwości i wyrozumiałości nauczyciela. Ewaluacja Wszystkie podejmowane działania muszą być ewaluowane, aby określić w którym miejscu się znajdujemy, czy podążamy w dobrym kierunku, co należy modyfikować.Proponowany arkusz (załącznik nr 4 ) odnosi się do zaprezentowanych na wstępie wskaźników. Badania pomocne przy wypełnianiu go to: analiza dokumentacji, wywiady lub ankiety z rodzicami, rozmowy z uczniami, obserwacje nauczycieli, dyskusje na posiedzeniach rady pedagogicznej lub klasowych zespołów nauczycieli i inne wypracowane przez nauczycieli i wychowawców. WSKAŹNIKI Ocenianie uczniów odnosi się do jego postępów i nie ma charakteru porównującego z innymi uczniami. Wprowadzone są elementy samooceny. Realizowane są ustalenia zawarte w IPET Promowane są indywidualne strategie uczenia się (zgodne ze stylem i rytmem uczenia się) Stosowane są różnorodne metody i techniki nauczania 10 POZIOM UWAGI REALIZACJI A B C D KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ Stworzone są możliwości różnych organizacji przestrzeni w salach i poza nimi Stosowane są strategie nauczania polisensorycznego i kooperatywnego Stwarzane są możliwości dokonywania wyboru przez ucznia Zajęcia pozalekcyjne (wspomagające i rozwijające zainteresowania i uzdolnienia) są dostosowane do potrzeb Wnioski i rekomendacje do dalszej pracy ................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................. .......................................................................... ZAŁĄCZNIK NR. 1 PROFIL NAUCZYCIELA WŁĄCZAJĄCEGO Wstęp Każdy nauczyciel pracujący z uczniami ze stwierdzoną niepełnosprawnością musi być przekonany, że wszyscy uczniowie są równi i wszyscy w takim samym stopniu maja prawo do rozwoju intelektualnego ( opanowania konkretnych treści programowych z poszczególnych przedmiotów ), nabywania umiejętności społecznych i rozwoju w sferze emocji., ponieważ proces nauczania ma przede wszystkim charakter społeczny. Dlatego ważne jest, aby nauczyciel włączający wspierał każdego ucznia w umiejętności poszukiwania wiedzy i nabywania nowych umiejętności, samodzielnym myśleniu oraz podejmowaniu autonomicznych decyzji czy też uczestniczeniu w życiu społecznym i kulturalnym Oznacza to, że nauczyciel włączający powinien być „przewodnikiem” ucznia- odkrywać, wzmacniać możliwości oraz potencjał uczenia się każdego dziecka. Różnorodność w polskiej szkole publicznej Z roku na rok rośnie liczba uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, również tych z zaburzoną komunikacją językową. Wynika to z deficytów rozwojowych dzieci , zagrożenia wykluczeniem społecznym, pochodzących ze środowisk zaniedbanych lub marginalizowanych oraz dzieci wywodzących się z rodzin mniejszości narodowych i emigrantów. Tę różnorodność każdy nauczyciel powinien potraktować jako wyzwanie, szczególnie nauczyciel włączający pracujący z uczniami z zaburzoną komunikacją. Powinien brać pod uwagę wszystkie aspekty rozwoju uczniów: emocjonalny, poznawczy, 11 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ społeczny, fizyczny, moralny. Są uczniowie, którzy oczekują przede wszystkim wsparcia emocjonalnego, inni wymagający większego wsparcia w nauce lub po prostu dostosowania treści podstawy programowej do ich potrzeb i możliwości, jeszcze inni większego wsparcia technicznego, takiego jak aparaty słuchowe, maszyny Braille’a lub też uczniowie potrzebujący udogodnień architektonicznych. Zadaniem nauczycieli włączających będzie rozpoznanie i wspieranie różnorodnych potrzeb uczniów, a w szczególności: - tworzenie przyjaznego klimatu w szkole, - pomoc w budowaniu relacji uczeń – uczeń, uczeń – nauczyciel, uczeń- pracownicy obsługi i administracji szkoły oraz pracownicy instytucji kulturalno – oświatowych wspomagających szkołę, - organizacja wsparcia dla ucznia z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dzieci ( np. współpraca z psychologiem, pedagogiem, logopedą, reedukatorem itd.), - odpowiednie podejście do nauczania w zakresie treści programowych oraz metod i form pracy, ( w razie potrzeby lub zaleceń Poradni Pedagogiczno – Psychologicznej modyfikacja treści podstawy programowej z poszczególnych przedmiotów lub / oraz dostosowanie form pracy i dobieranie metod aktywizujących ), Zapewnia wsparcie i odpowiednie warunki Tworzy bezpieczne i „Life Skills” NAUCZYCIEL Dostosowuje otoczenie do potrzeb ucznia Wyznacza cele, motywuje - modyfikacja oceniania postępów ucznia ( ocena ma służyć zwiększeniu motywacji ucznia i wspierać jego rozwój ), 12 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ - budowanie przyjaznych relacji z rodzicami, aby mieli poczucie, że ich dziecko ma szansę na harmonijny rozwój intelektualny, społeczny, kulturalny, moralny itd. - konieczność ciągłego dokształcania się w celu doskonalenia kompetencji i poszerzania wiedzy Potrzeba wsparcia nauczyciela włączającego Założeniem nauczania włączającego jest stała współpraca wszystkich pracowników szkoły w porozumienie z władzami samorządowymi oraz rodzicami ucznia ze specjalnymi potrzebami, a w szczególności z : - dyrektorem szkoły i jego zastępcą, -samorządem, - pedagogiem szkolnym, - psychologiem szkolnym lub Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną , która zdiagnozowała specyficzne potrzeby w uczeniu się danego ucznia, - rodzicami / prawnymi opiekunami, - wszystkimi nauczycielami uczącymi w klasie, do której uczęszcza uczeń ze specjalnymi potrzebami w uczeniu się, w tym szczególnie z wychowawcą klasy jako koordynatorem -logopedą, -reedukatorem, - innymi np. rehabilitantem, lekarzem konkretnej specjalizacji, Samorządem Szkolnym. PROFIL NAUCZYCIELA WŁĄCZAJĄCEGO 1. Wykształcenie i znajomość prawa oświatowego A. B. C. D. studia pedagogiczne, specjalność: terapia pedagogiczna, oligofrenopedagogika, reedukacja; studia podyplomowe - kierunek glottodydaktyka; podyplomowe studia kwalifikacyjne w zakresie Edukacji Integracyjnej; oddzielne moduły dla studentów pedagogiki ogólnej lub specjalnej poświęcone edukacji włączającej E. model kształcenia: • „równoległy”, w którym student realizuje jednocześnie kierunek zgodny z przedmiotem nauczania w szkole oraz nabywa wiedzę i umiejętności pedagogiczne, • „szeregowy”, w którym student najpierw kończy kierunek zgodny z określonym przedmiotem szkolnym, a następnie realizuje oddzielny kurs poświęcony pedagogice, dydaktyce, metodom nauczania Nauczyciel włączający - - odbył praktykę studencką, pracując z klasą, do której uczęszczają uczniowie ze specjalnymi potrzebami może posiadać podstawową wiedzę na temat nauczania włączającego, ale później systematycznie nabywa wiedzę i umiejętności niezbędne w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, 13 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ - - zna przynajmniej w stopniu średniozaawansowanym jeden język obcy nowożytny z uwagi na wielokulturowość w polskiej szkole ( obecność uczniów obcojęzycznych ), zna przepisy prawa oświatowego dotyczące uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, stosuje je w praktyce 2. Metodyka nauczania - zna metody aktywizujące i stosuje je w procesie nauczania, - dostosowuje formy i metody pracy, aby każdy uczeń, również ten ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, rozwijał się harmonijnie w miarę swoich możliwości, - uczy uczniów zarządzać czasem przeznaczonym na wykonanie konkretnego zadania, -potrafi preparować treści podstawy programowej zawarte na przykład w podręcznikach i ćwiczeniach tzn. skraca je, wybierając treści niezbędne do kontynuowania nauki na kolejnym etapie edukacyjnym, jeśli trzeba, niweluje pojęcia abstrakcyjne itd. - potrafi samodzielnie przygotować dodatkowe pomoce naukowe np. ćwiczenia lub prezentacje multimedialne dla uczniów ze specjalnymi potrzebami - dostosowuje wymagania programowe w zależności od potrzeb i możliwości uczniów, - pomaga uczniom w wykonywaniu zadań na poziomie koniecznym do kontynuowania nauki w klasie programowo wyższej lub szkole programowo wyższej, mając na uwadze szczególnie nakłanianie uczniów do samodzielnego poszukiwania wiedzy i nabywania umiejętności - ocenia motywująco, szczególnie uczniów ze stwierdzonymi deficytami, doceniając wkład pracy włożony w wykonanie konkretnego zadania w czasie lekcji lub pracy domowej, - zawsze daje uczniowi informacje zwrotną, nie zapominając o jego pozytywnej motywacji do dalszego uczenia się, nagradza postępy w procesie nauczania, wskazuje mocne strony ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, - wspomaga uczenie się dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w grupie mającej za zadanie wykonać konkretne zadanie w czasie lekcji, nie ingeruje jednak w podział ról, w przypadku trudności nakłania innych członków grupy do pomocy, - organizuje samopomoc koleżeńską, która pomaga w nawiązaniu przyjacielskich relacji w grupie rówieśniczej, kształci w innych uczniach tolerancję dla innych, empatię itp. - zapewnia wszystkim uczniom ( np. zdolnym i ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ) możliwość harmonijnego rozwoju intelektualnego i emocjonalnego, motto: „Każdy inny, wszyscy równi”, - prowokuje do takich sytuacji, w których uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi podejmą ryzyko, co oznacza, że mogą ponieść porażkę, ale bezpieczne środowisko szkolne, w którym się znajdują, zniweluje negatywne skutki tej decyzji, - zna różnorodne formy zapamiętywania, kojarzenia itd., dzieli się nimi z uczniami, - posiada umiejętności pozawerbalne ( w pracy np. z dziećmi reprezentującymi mniejszości narodowe i z dziećmi emigrantów ), 3. Osobowość - jest cierpliwy i troskliwy, rozumie uczniowską potrzebę poczucia bezpieczeństwa, przynależności do grupy rówieśniczej itd., - zawsze ma czas na rozmowę z uczniem, rozumie jego potrzeby, obawy, problemy itd., - szuka możliwości włączenia się ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w życie klasy, szkoły i społeczności lokalnej. 14 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ 4. Współpraca ze środowiskiem szkolnym - stale współpracuje z rodzicami / prawnymi opiekunami dziecka ( ma bieżącą wiedzę o sytuacji rodzinnej ucznia, ekonomicznej, prawnej itd. ), - rozumie potrzeby i aspiracje rodziców / prawnych opiekunów uczniów z zaburzoną komunikacją, współpracuje z nimi, wspiera, jest życzliwy i wyrozumiały, jeśli trzeba- wskazuje możliwości rozwoju ucznia z zaburzoną komunikacją, pomaga planować przyszłość, - współpracuje z innymi niż pedagodzy pracownikami szkoły, aby usprawnić funkcjonowanie w szkole ucznia ze specjalnymi potrzebami, - potrafi pracować w grupie nauczycieli wszystkich przedmiotów obowiązujących w polskiej szkole publicznej ( podstawowej i gimnazjum ) razem planującej edukację ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Podsumowanie Każdy nauczyciel pracujący w polskiej szkole publicznej powinien liczyć się z faktem, że z roku na rok będzie większa potrzeba indywidualizowania nauczania , chociażby ze względu na migrację rodzin w obrębie Unii Europejskiej lub też napływ uchodźców z innych krajów, emigrantów itd. Każdy nauczyciel, wcześniej czy później, pracujący w szkole w dużej aglomeracji miejskiej, mieście powiatowym lub małej miejscowości liczącej kilka oddziałów, powinien dokształcać się w zakresie nauczania włączającego, zdobywać wiedzę i umiejętności niezbędne do pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami W czasach, gdy tak dużo mówi się o tolerancji, równości czy segregacji w negatywnym kontekście , nauczanie włączające staje się normą, a nie wyjątkiem. Nie sposób nie wspomnieć o aspiracjach rodziców mających dzieci ze stwierdzonymi deficytami. Społeczeństwo „interaktywne” niekoniecznie potrzebuje obywateli komunikujących się na poziomie werbalnym. Dlatego w procesie nauczania nie wolno zapomnieć o stworzeniu możliwości harmonijnego rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami na przykład z zaburzoną komunikacją językową. Mają oni prawo do rozwoju intelektualnego, społecznego, obywatelskiego czy emocjonalnego, a zadaniem nauczyciela włączającego jest im pomóc, otoczyć opieką, wspomóc w procesie nauczania, by uczniowie ci mogli w przyszłości osiągnąć sukces, uczestniczyć w życiu społecznym i kulturalnym, po prostu godnie żyć. 15 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ ZAŁĄCZNIK NR. 2 PROGRAM SZKOLEŃ DLA NAUCZYCIELI Moduł I Idea nauczania włączającego. Prawo oświatowe w tym zakresie-obowiązki, prawa (szkoła, rodzice, dziecko) Moduł II Uczeń cudzoziemiec i uczeń powracający w polskiej szkole. Moduł III Jak rozmawiać z rodzicami dzieci potrzebującymi pomocy? (np. w jakim zakresie można spełnić ich oczekiwania, jak im pomóc, obawy rodziców, jak być asertywnym wobec ich roszczeń) Moduł IV Potrzeby uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (dot. zaburzeń mowy, obniżonych możliwości intelektualnych, wad wzroku, wad słuchu, niepełnosprawności ruchowej, autyzmu, zespołu Aspergera, przewlekłych chorób, niedostosowania społecznego, trudności w komunikacji językowej uczniowie cudzoziemcy lub powracający z zagranicy.) Moduł V Style, metody, formy pracy i ocenianie w nauczaniu włączającym 16 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ ZAŁĄCZNIK NR. 3 WYBRANE METODY NAUCZANIA I OCENIANIA SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI Strategie, metody i techniki sprzyjające nauczaniu włączającemu Trudno sobie wyobrazić, że w klasie gdzie uczą się dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych i zdrowe inne metody i techniki będą stosowane dla jednych i drugich uczniów. Planując lekcję w klasie, w której realizuje się nauczanie włączającej trzeba pamiętać, że nie ma metod cudownych i uniwersalnych. Nawet najlepsze metody nie będą skuteczne gdy nauczyciel prowadzący zajęcia nie zbuduje szczerych i życzliwych relacji dających uczniom poczucie bezpieczeństwa i autonomii a także sprawstwa. Metody i techniki stosowane w nauczaniu włączającym powinny być możliwie szerokie w oddziaływaniu to znaczy takie, które umożliwiają dostosowanie do możliwości wszystkich uczniów. Niezwykle ważna w nauczaniu jest różnorodność metod i form pracy, nawet najlepsza metoda stosowana stale przestaje być skuteczna. Przy planowaniu pracy edukacyjnej warto wykorzystać założenia konstruktywizmu. Konstruktywizm zakłada, że uczeń samodzielnie przechodzi od informacji do wiedzy czyli wychodzi się od wiedzy ucznia o świecie a następnie sami uczniowie konstruują swoją wiedzę. Organizowanie zajęć zgodnie z założeniami konstruktywizmu z dużym uproszczeniem wygląda następująco: • • Zaciekawienie ucznia poprzez zadanie pytania, postawienie problemu, zaskoczenie Zakotwiczenie czyli nawiązanie do wiedzy i doświadczeń dziecka oraz nowe pomysły: burza mózgów, drzewka decyzyjne itp • Przebudowanie wiedzy poprzez działania, dyskusje, eksperyment, stawianie hipotez, wyszukiwanie informacji w różnych źródłach informacji, działania badawcze itp. • Sprawdzenie w praktyce, zastosowanie nowej wiedzy w praktyce. • Samoocena, refleksja porównawcza nad własną wiedzą. Konstruktywizm nie odrzuca żadnych metod nauczania (ale oczywiście preferuje aktywne, kreatywne i preferujące działanie ucznia) wychodząc z założenia, że najważniejszy jest cel a nie sama metoda. We współczesnej edukacji kapitalne znaczenie ma wiedza z zakresu neurodydaktyki czyli nauki jak uczyć zgodnie z budową i funkcjami poszczególnych części mózgu. Szczególnie kilka metod i technik czy ogólniej ujmując strategii nauczania spełnia oczekiwania, które stoją przed nauczycielem w edukacji włączającej. 1. Uczenie przez współpracę zwane kooperatywnym– czyli praca w grupach, w których 1 osiągnięcie efektu końcowego wymaga współpracy wszystkich uczestników. Szczególnie ważne jest aby mądry dobór zadań i organizacja pracy pozwalały by każde dziecko było współtwórcą efektu końcowego. Dobra znajomość mocnych stron dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi pozwoli na dobre dobrania zadań lub funkcji pełnionych w grupach. Uczenie przez współpracę przez wielu współczesnych teoretyków uznawane jest za jedną z najskuteczniejszych metod nauczania, nie tylko w aspekcie edukacyjnym lecz również społecznym. Zwłaszcza w 17 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ umiejętnościach: komunikacji, słuchania ze zrozumieniem, osiągania konsensusu, zadawania pytań, samodzielności, radzenia sobie z trudnościami i dokonywania samooceny. Uczenie przez współpracę jest niezwykle wartościowe dla wszystkich uczniów zarówno zdrowych jak i o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Polecane strony WWW: www.npseo.pl Nauczanie kooperatywne sesja II/9 Stanisław Babula, Norbert Karaszewski, Jakub Kołodziejczyk, Katarzyna Salamon-Bobińska 2. Nauczanie polisensoryczne. Nauczanie wielokanałowe, które uwzględnia różne typy percepcji 2 uczniów: wzrokowcy, słuchowcy i kinestatycy. Dobrze zdiagnozowany w aspekcie dominującego typu percepcji uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych nie tylko więcej skorzysta z zajęć polisensorycznych ale również nauczy się skutecznie uczyć samodzielnie zgodnie z własnymi preferencjami. Trzeba pamiętać, że dziecko (a również dorosły) uczy się przez to co: widzi, słyszy, smakuje, dotyka, wącha i robi. Polecane strony WWW : www.slideshave.net/edunews/jak-uczyć-uczniów. Prezentacja Małgorzaty Taraszkiewicz 3. Gry z zabawy edukacyjne – czyli metody wykorzystujące naturalną skłonność dzieci do zabawy. 3 Gra to zabawa, realizowana według ściśle określonych zasad. Gry mogą być tworzone przez nauczyciela, można korzystać z gier dostępnych w sklepach. W grach RPG to uczniowie tworzą fabułę, jednak według określonych zasad i koniczności uzyskania konsensusu wszystkich graczy. W grach można wykorzystywać rekwizyty np. plansze, kostki, karty itp. Niezwykle ważne jest jednoznaczne określenie zasad lub scenariusza (fabuły) i celu gry. Polecane strony WWW: www.edukator.org.pl Problematyka gier i zabaw dydaktycznych Małgorzata Garek 4. Mnemotechniki – czyli sposoby pozwalające na skuteczniejsze zapamiętywanie 4 Metoda znana już w starożytności przez Greków i Rzymian. Jej istotą są trzy czynniki: powtarzanie, wyobrażanie i kojarzenie. Wprowadzanie emocji, żartów, wizualizacji, rymowanek, opowiadań, skrótów, szyfrowania znacznie ułatwia zapamiętanie. Podstawowe techniki to: tworzenie skojarzęń, akrostychów, akronimów, wyobrażenia i ich zmienianie, łączenie w łańcuchy, lokacje, haki pamięciowe. Wykorzystanie mnemotechnik jest bardzo przydatne dla uczniów z dysleksją i o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Polecane strony www.ore.edu.pl , www.wikibooks.org 5. Drama – improwizacja, która pozwala uczniom na kreowanie rzeczywistości. 5 Wycisza, stymuluje rozwój umiejętności społecznych, uczy empatii, wyrażania uczuć. Jest wszechstronną metodą rozwoju osobowości. Może pełnić rolę terapeutyczną, dzieci uczą się rozpoznawania i nazywania swoich uczuć. Polecane strony : wwwedujrinne7.w.interia.pl Drama w nauczaniu autor Joanna Madej www.mos.ostrowiec.pl Jak pracujemy metodą dramy? Redakcja Lidia Gębura 18 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ 6 Mapy myśli lub mapy mentalne – czyli wizualne przedstawienie problemu. Jej twórca Tony Buzan uzasadniał że łączenie języka za który jest odpowiedzialna lewa półkula z obrazem, za który odpowiada prawa półkula znacznie lepiej wykorzystuje możliwości mózgu. Metoda doskonała zarówno do powtórzeń jak i opracowania nowych zagadnień. Mapy mentalne mogą pełnić rolę notatek. Forma graficzna pozwala na ciągłą hierarchizację zagadnień, im bliżej środka tym zagadnienie jest ważniejsze, ma większe znaczenie, jest syntetyczne. Polecane strony : www.enauczanie.com Nowoczesne metody edukacyjne i mobilne technologie. Mapy mentalne – włącz cały mózg. Lechosław Hojnacki – twórca portalu OCENIANIE WSPIERAJĄCE Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 27 sierpnia 2012 r. (Dz. U. 2012r, poz.977) nałożyła na nauczycieli obowiązek stosowania w ramach bieżącego oceniania informacji zwrotnej, określającej co uczeń zrobił poprawnie oraz co bardzo ważne co i jak należy poprawić. Ocenianie wspierające powinno być dla ucznia pomocą w jego drodze edukacyjnej, zawierać więc wskazówki dla jego dalszej pracy. Aby te wskazówki były czytelne, w pełni zrozumiałe i efektywne muszą być: • • • sformułowane językiem zrozumiałym dla odbiorcy przyjazne, życzliwe skoncentrowane na pozytywach Z punktu widzenia rozwoju kompetencji ucznia oraz jego motywacji najbardziej wartościowe jest gdy ocenianie koncentruje się na dynamice rozwoju, czyli odnosi się do postępów tego ucznia. Istotą oceniania wspierającego jest dostarczenie wiedzy na temat postępów w nauce. Dla ucznia to pomoc w planowaniu własnej nauki, dla nauczyciela to wiedza czy metody pracy z danym uczniem i z całą klasą są skuteczne, czy należy zmodyfikować plany nauczania. W formułowaniu oceny wspierającej warto najpierw napisać o sukcesach a następnie co i jak należy poprawić, nad czym uczeń powinien pracować. Ocenianie wspierające pozwala na pełną indywidualizację co w przypadku edukacji włączającej jest priorytetem, p0maga dziecku w planowaniu swojego rozwoju, uczy wyciągania wniosków ze swoich błędów, przygotowuje do permanentnego uczenia się. 19 KONCEPCJA EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ NOTATKI 20
