Zasoby osobiste kobiet z bulimią psychiczną - APGR

ZESZYTY NAUKOWE WSSP
TOM 16 – 2013
Anna Wiatrowska
Instytut Pedagogiki UMCS w Lublinie
Zasoby osobiste kobiet z bulimią psychiczną
WPROWADZENIE
Bulimia psychiczna to zaburzenie odżywiania charakteryzujące się jedze-
niem dużych ilości pokarmów w krótkim okresie, w niekontrolowany sposób,
po którym następują zachowania kompensacyjne, zapobiegające przybraniu
na wadze (Kreipe, Dukarm 2000). Do najczęstszych zachowań kompensacyjnych można zaliczyć: wywoływanie wymiotów, głodówki, używanie diuretyków, środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw, oraz nadmierne
ćwiczenia fizyczne. Stosowanie tak drastycznych metod kontroli wagi ciała prowadzi do bardzo poważnych zaburzeń we wszystkich sferach zdrowia
i rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego. W wielu przypadkach
nieleczona bulimia kończy się śmiercią na skutek zaburzeń czynności wielu narządów i układów, rozległych infekcji czy udanych prób samobójczych
(Ogińska-Bulik 2010). Etiologia choroby jest złożona i wieloczynnikowa.
Wśród czynników, które mogą mieć znaczenie dla wystąpienia objawów bulimii psychicznej, wymienia się indywidualne, rodzinne, społeczno-kulturowe,
a także precypitujące. Pojawienie się objawów bulimii psychicznej jak wykazały badania epidemiologiczne wiążę się z nadwagą lub otyłością, brakiem
opieki rodzicielskiej, problemami w rodzinie, uzależnieniem od alkoholu,
perfekcjonizmem, skłonnością do kompulsji i niską samooceną. Do grupy
czynników precypitujących zalicza się: intensywne odchudzanie, rozpad ro-
197
ANNA WIATROWSKA
dziny, zaburzenia społecznych relacji czy zagrożenia bezpieczeństwa (Rabe-Jabłońska i in. 2008).
W literaturze przedmiotu na określenie właściwości człowieka, jego
organizmu, psychiki, a także sfery społecznej, którymi konkretna jednostka
dysponuje lub może dysponować w celu ochrony i rozwijania zdrowia, używa się zamiennie określeń „potencjały” lub „zasoby” zdrowia. Są to zasoby
jednostkowe, które człowiek aktywizuje automatycznie lub w sposób świadomy, w określonych sytuacjach życiowych, w celu utrzymania równowagi
organizmu, czyli zachowania lub rozwijania swojego zdrowia. Zagadnienie
psychicznych potencjałów zdrowia nabrało znaczenia wraz z pojawieniem się
holistycznego podejścia do człowieka,a także pojawienia się chorób cywilizacyjnych z wyraźnymi uwarunkowaniami psychospołecznymi w ich etiologii.
Okazało się, że psychika człowieka stanowi bardzo bogate źródło zasobów,
czy też potencjałów zdrowia. Zdaniem A. Antonowsky’ego (2005) istotną cechą sprzyjającą utrzymaniu i rozwojowi zdrowia jest poczucie koherencji.
Poczucie koherencji jest określane przez autora (s. 34) jako: „globalna orientacja człowieka, wyrażająca stopień, w jakim ma on dominujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że: (1) bodźce napływające
w ciągu życia ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego mają charakter
ustrukturalizowany, przewidywalny i wytłumaczalny; (2) dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce; (3)
wymagania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania”.
Poczucie koherencji składa się z trzech istotnych elementów: poczucia zrozumiałości, poczucia zaradności czy sterowalności i poczucia sensowności.
Zrozumiałość, jako poznawczy aspekt stosunku do sytuacji, determinuje spostrzeganie bodźców wewnętrznych i zewnętrznych w sposób wystarczająco
ustrukturalizowany, by móc przewidywać zdarzenia, wyjaśniać, nadawać im
sens poznawczy. Zaradność dotyczy pewności, że ma się do dyspozycji zasoby osobiste lub inne, które pozwalają poradzić sobie z wymaganiami każdej
sytuacji. Sensowność oznacza emocjonalno-motywacyjny stosunek do wydarzeń, z jakimi spotyka się jednostka, wyraża pewność, że wymagania sytuacji
są warte zaangażowania i wysiłku.
Orientacja salutogenetyczna A. Antonowsky’ego (2005) proponuje
ujęcie zdrowia i choroby, jako kontinuum, na którym aktualne miejsce człowieka zależy od siły jego poczucia koherencji. Zdaniem autora, normalnym
stanem funkcjonowania człowieka jest chwiejna równowaga lub jej brak.
Człowiek, który w sposób naturalny narażony jest na nieustanne oddziaływa-
198
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
nie stresorów, reaguje na nie, i dostraja się do nich tak, aby zachować dynamiczną równowagę procesów życiowych na optymalnym dla siebie poziomie.
Badania dowodzą, że silne poczucie koherencji pełni funkcję skutecznego bufora chroniącego jednostkę przed negatywnymi dla zdrowia skutkami, mimo
oddziaływania wielu stresorów (Heszen-Niejodek 1997). Trwałe i poważne
problemy zdrowotne, podobnie jak inne zmiany życiowe, wymagające adaptacji mogą obniżać SOC, kształtując doświadczenie człowieka w takich kategoriach jak: brak równowagi obciążeń wpływający na słabsze poczucie zaradności (tzn. przeciążenia przy braku możliwości nabrania sił lub niedociążenia
przy braku możliwości ujawnienia zdolności oraz brak poczucia wpływu na
rzeczywistość); brak ciągłości i spójności zjawisk, kształtujący słabsze poczucie zrozumiałości; brak wpływu na to, co się robi i udziału w decyzjach
cenionych w danej społeczności, kształtujący słabsze poczucie sensowności
(Szymczak 2005).
Do osobistych potencjałów zdrowia zaliczyć należy również samoocenę, która odgrywa ważną rolę w regulacji zachowań człowieka (Kofta,
Doliński 2000). Jednostka musi uwzględnić własne możliwości, podejmując
odpowiedzialnie, zwłaszcza trudne decyzje i zachowania. Podstawą przewidywania skutków tych działań jest ocena własnych możliwości. Jeżeli
samoocena jest pozytywna i adekwatna, wówczas człowiek reaguje, nawet
w trudnych sytuacjach, względnie spokojnie. Jeżeli samoocena jest zawyżona lub zaniżona, wówczas jednostka wykazuje zwiększone zapotrzebowanie
na informacje potwierdzające własną wartość (Tyszkowa 1972). Informacje
pozytywne wywołują emocje mobilizujące do dalszego działania. Informacje
negatywne lub brak jakichkolwiek informacji wywołuje lęk, przygnębienie,
poczucie winy, zniechęcenie. Poczucie własnej wartości wiąże się z dobrym
samopoczuciem. Jest też czynnikiem niwelującym negatywne skutki stresu.
Kernis (za: Borys 2010) w prowadzonych w tym zakresie badaniach zwraca
uwagę nie tylko na poziom poczucia własnej wartości, ale również na jego
stabilność. Wysokie, lecz niestabilne, poczucie własnej wartości powoduje
często negatywne reakcje emocjonalne. Wyzwala gniew, wrogość. Jest to
przejaw tak zwanego kruchego poczucia własnej wartości, co niejednokrotnie
prowadzi do utraty zdrowia.
199
ANNA WIATROWSKA
BADANIA WŁASNE
Przedmiotem zainteresowania uczyniono zagadnienia dotyczące zasobów osobistych kobiet z bulimią psychiczną w zakresie poczucia koherencji i samooceny z wykorzystaniem: Kwestionariusza Orientacji Życiowej
Antonovsky’ego oraz Skali Samooceny Rosenberga. Badanie przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszym etapie badań, korzystając z procedury
doboru celowego, przebadano 40 kobiet z bulimią psychiczną, kompletując
w ten sposób grupę podstawową. Kobiety z bulimią psychiczną były rekrutowane spośród pacjentów oddziałów dziennych leczenia nerwic. Następnie
po zastosowaniu zmodyfikowanego doboru losowego, noszącego znamiona
intencjonalnego doboru parami, przystąpiono do drugiego etapu badań, jakim
było skompletowanie grupy porównawczej, składającej się z 40 kobiet bez
zaburzeń jedzenia. Grupę kontrolną stanowiły studentki, u których za pomocą
krótkiego wywiadu wykluczono zaburzenia jedzenia. Wszystkim osobom został przedstawiony cel badań oraz metody badawcze. Osoby badane były również pouczane ustnie o sposobie nanoszenia danych na arkusze odpowiedzi.
Badanie miało charakter pilotażowy, przeprowadzone zostało przed badaniami własnymi. Cel poznania naukowego zawarł się w pytaniu: Czy istnieje,
a jeśli tak to, jaka jest zależność pomiędzy zasobami osobistymi kobiet z bulimią psychiczną? Rozwiązanie tego problemu będzie możliwe po udzieleniu
odpowiedzi na następujące pytania:
1. Jaki jest poziom zasobów osobistych kobiet z bulimią psychiczną
w aspekcie czynników mierzonych Kwestionariuszem Orientacji Życiowej
Antonovsky’ego i Skalą Samooceny Rosenberga?
2. Czy, a jeśli tak to, jakie zależności zachodzą pomiędzy poczuciem
koherencji a samooceną kobiet z bulimią psychiczną?
Empirycznej weryfikacji poddano następujące zmienne: zależną poczucia koherencji kobiet z bulimią psychiczną i niezależną samooceny tychże
kobiet.
WYNIKI BADAŃ
Przeprowadzone badania wykazały występowanie istotnych różnic
między badanymi grupami kobiet w zakresie ogólnego poczucia koherencji
i jej elementów składowych.
200
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
Tab. 1. Ogólne poczucie koherencji i jego składowe w obu badanych grupach
Kobiety z bulimią psychiczną wykazują istotnie niższe poczucie zaradności niż kobiety z grupy porównawczej, co oznacza, że nie są świadome
posiadanych środków czy zasobów osobistych zarówno tych, którymi same
dysponują, jak i tych, którymi dysponują inni oraz nie potrafią ich wykorzystywać do stawienia czoła napotykanym problemom. Nie radzą sobie z niesprzyjającymi okolicznościami, wymaganiami życia i nie mogą aktywnie
wpływać na sytuację, w której się znajdują. Kobiety z grupy porównawczej
oceniają dostępne zasoby wewnętrzne, jak i zewnętrzne, jako wystarczające,
by poradzić sobie z wymaganiami każdej sytuacji i osiągnąć zamierzone cele.
Niższe poczucie sensowności kobiet z bulimią psychiczną wskazuje na brak poczucia sensu życia, a także motywacji do działania, stawiania
czoła wyzwaniom i radzenia sobie z nimi. Zadania życiowe interpretowane
są przez nie, jako zagrożenia, a nie wyzwania, którym warto poświęcić swój
czas i podjąć wysiłek czy walkę o osiągnięcie celu. Kobiety z grupy porównawczej wykazują wyraźnie większą wiarę w sens własnych działań, wolę
istnienia i kształtowania losu. Wyrażają przekonanie, że warto i należy podejmować wysiłki, a wymagania sytuacji mimo, że niełatwe są sensowne i warte
zaangażowania.
Nie odnotowano znaczących statystycznie różnic w zakresie poczucia zrozumiałości w badanych grupach. Jednocześnie wyniki wskazują,
że kobiety z bulimią psychiczną spostrzegają napływające do nich bodźce
wewnętrzne, jak i zewnętrzne w sposób nie wystarczająco uporządkowany
i ustrukturalizowany, by móc przewidywać zdarzenia, wyjaśniać je i nadawać
im sens poznawczy. Doświadczenia życiowe interpretują, jako trudne do pokonania, zgoła odmiennie niż kobiety z grupy porównawczej.
201
ANNA WIATROWSKA
Poziom ogólnego poczucia koherencji (SOC) jest zdecydowanie niższy u kobiet z grupy podstawowej niż kobiet z grupy porównawczej. Niższy SOC u kobiet z bulimią psychiczną sprzyja przekształcaniu się napięcia
emocjonalnego w stan stresu oraz zaostrza szkodliwe fizjologiczne skutki napięcia psychicznego wywołanego przez sytuacje trudne. Kobiety z bulimią
psychiczną oceniają napływające stresory w kategoriach straty bądź krzywdy,
a nie wyzwania, co implikuje mniej przystosowawczą ocenę sytuacji trudnej
i nie sprzyja mobilizacji środków czy zasobów, którymi dysponuje jednostka.
Zatem niższe poczucie koherencji kobiet z bulimią psychiczną utrudnia ich
adaptację życiową. Wyższy SOC u kobiet z grupy porównawczej wskazuje
na bardziej przystosowawcze strategie radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
polegające na koncentrowaniu się na zadaniu, a nie wyłącznie na nieuświadomionych emocjach, które nierzadko paraliżują działanie i uruchamiają mechanizmy obronne. Kobiety z grupy porównawczej w sytuacjach stresowych
bardziej świadomie doświadczają emocji i uczuć, co stanowi bazę motywacyjną do działania i większym stopniu sprzyja wyzwalaniu konstruktywnych
i realistycznych strategii radzenia sobie z problemami.
Tab. 2. Samoocena i jej elementy składowe w obu badanych grupach
202
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
Porównując poziomy dziesięciu wymiarów samooceny u kobiet z grupy podstawowej i z grupy porównawczej, stwierdza się zróżnicowanie na poziomie statystycznej istotności w zakresie siedmiu elementów składowych.
W przypadku dwóch różnice są zbliżone do istotnych statystycznie (tab. 2).
Z uzyskanych danych liczbowych wynika, że we wszystkich siedmiu
wymiarach samooceny średnie kobiet z bulimią psychiczną były niższe od
analogicznych uzyskanych w grupie porównawczej. Zatem kobiety z bulimią
psychiczną prezentują zdecydowanie odmienny od kobiet z grupy porównawczej profil samooceny.
Niższa samoocena kobiet z bulimią psychiczną przejawia się w poczuciu niższej wartości, w przekonaniu o posiadaniu mniejszej liczby zalet
i walorów niż inne osoby, a także w przeświadczeniu o braku własnej skuteczności w realizacji zamierzonych celów. Krytyczny stosunek do siebie dotyczy
zarówno oceny zdolności intelektualnych, posiadanych umiejętności i kompetencji, jak i oceny własnego wyglądu, który w znacznym stopniu determinuje poczucie własnej wartości kobiet z bulimią psychiczną. Jak potwierdzają
(Woronowicz 2009) badania, niebagatelne znaczenie dla rozwoju bulimii psychicznej ma ocena własnej atrakcyjności fizycznej oraz kontrola wagi ciała
polegająca na stosowaniu rozmaitych diet odchudzających, okresowych głodówek i intensywnych ćwiczeń, prowokowaniu wymiotów czy nadużywaniu
203
ANNA WIATROWSKA
środków przeczyszczających. Nadmierne skupianie się na własnym wyglądzie i kontroli masy ciała w efekcie prowadzi do nasilenia objawów chorobowych i poważnych zaburzeń w stanie zdrowia fizycznego i psychicznego.
Jak wykazały badania (Wiatrowska 2009), kobiety z bulimią psychiczną doświadczały trudności w rozwijaniu relacji interpersonalnych i wykazywały
niezadowolone z tego co robią. Charakteryzowało je poczucie społecznej niepewności, lęk przed niepowodzeniem i niezadowolenie z osiągniętego celu
oraz perfekcjonizm połączony z bardzo wysokimi oczekiwaniami osiągnięć.
Brak wiary we własne możliwości to kolejny wymiar samooceny różnicujący
kobiety z bulimią psychiczną od kobiet z grupy porównawczej. Uzyskane
wyniki świadczą o tym, że kobiety z bulimią psychiczną cechuje nadmierny
krytycyzm wobec siebie, a także mała odporność na stres i niepowodzenia,
niemniej jednak wykazują one wysokie ambicje i aspiracje oraz nasiloną potrzebę sukcesu.
Inną cechą różnicującą kobiety z bulimią psychiczną od kobiet z grupy porównawczej jest niezadowolenie z siebie i posiadanych cech. Jak wynika z literatury przedmiotu (Wolska 1999), źródeł ogólnego niezadowolenia
kobiet z bulimią psychiczną można dopatrywać się w konfliktach związanych
z osiąganiem autonomii, niepowodzeniach lub stresach związanych z aktywnością szkolną czy zawodową, doświadczeniami społecznymi, czy też dysfunkcjonalnymi relacjami rodzinnymi. Osoby chorujące na bulimię psychiczną wykazują ogólne niezadowolenie z własnego wyglądu, co jest spowodowane zakłóconą wizją własnej osoby i wywołuje nieuzasadnione lęki i obawy
oraz determinuje niską samoocenę. Kobiety z bulimią psychiczną nierzadko
czują się bezużyteczne, nie szanują swojej osoby oraz wykazują pesymistyczne podejście do własnych umiejętności i kompetencji. Nierzadko brakuje im
wiary we własne możliwości, a także poczucia kierowania swoim życiem.
Zaburzenia spostrzegania własnego ciała oraz uznanie siebie za nieatrakcyjną
fizycznie nie przyczyniają się do budowania pozytywnych kontaktów interpersonalnych. Wyzwalają lęk przed wchodzeniem w różne interakcje osobowe oraz sprzyjają niepewności w sytuacjach społecznych. Kobiety z bulimią
psychiczną izolują sie od ludzi, na skutek obawy przed odrzuceniem i upokorzeniem, dlatego też mają niewielkie grono bliższych znajomych, i tym
samym rzadko uczestniczą w życiu towarzyskim. Częstokroć z powodu trudności w nawiązywaniu kontaktów emocjonalnych i społecznych pozostają
samotni.
204
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że kobiety
z bulimią psychiczną charakteryzują się zaniżoną samooceną, która wpływa
znacząco na ich funkcjonowanie psychospołeczne, znajdując swoje odbicie
w interakcjach z innymi ludźmi, aspiracjach i celach życiowych. Są to osoby
niezadowolone z życia o skłonnościach perfekcjonistycznych, nieświadome
swoich mocnych stron oraz skuteczności w realizacji celów, co staje się podłożem licznych problemów osobistych i negatywnych zjawisk w związkach
międzyludzkich.
Tab. 3. Zależność między samooceną a ogólnym poczuciem koherencji w grupie podstawowej
Przedstawione w powyższej tabeli współczynniki korelacji wskazują
na ujemne zależności między samooceną a poczuciem koherencji (SOC) kobiet z bulimią psychiczną. Im niższe poczucie własnej wartości, tym wyższe
poczucie zrozumiałości i sensowności. Oznacza to, że im bardziej negatywna
ocena własnej osoby kobiet z bulimią psychiczną, tym większa gotowość do
spostrzegania otaczającego świata jako uporządkowanego, przewidywalnego i spójnego, niezależnie od tego czy jest on przyjazny, czy wrogi, a także interpretowania doświadczeń życiowych jako możliwych do pokonania.
205
ANNA WIATROWSKA
Ujemna korelacja pomiędzy poczuciem własnej wartości a sensownością
określaną jako komponent emocjonalno-motywacyjny wskazuje, że wraz
ze wzrostem poczucia własnej wartości spada motywacja kobiet z bulimią
psychiczną do podejmowania walki z trudnościami, do lepszego zrozumienia napotykanych problemów, a także do znalezienia efektywnych strategii
radzenia sobie z nimi. Stwierdzono również ujemną korelację pomiędzy poczuciem sensowności a subiektywną oceną posiadanych zalet. Oznacza to, że
wraz ze spadkiem poczucia sensowności wzrasta ocena posiadanych przez
kobiety z bulimią psychiczną zalet. Ujemna korelacja wystąpiła również pomiędzy poczuciem sensowności a poczuciem beznadziejności kobiet z bulimią psychiczną. Spadek poczucia sensowności wiązał się ze zwiększonym
doświadczaniem poczucia beznadziejności, przede wszystkim w zakresie podejmowania aktywności i doświadczaniem emocji negatywnych. Stwierdzono również ujemną korelację pomiędzy poczuciem sensowności a pozytywną
postawą wobec siebie oraz szacunkiem do siebie kobiet z bulimią psychiczną,
co określa, że wraz ze spadkiem poczucia sensowności następuje wzrost pozytywnej postawy wobec siebie oraz szacunek do własnej osoby.
Niskie poczucie sensowności prowadzi do przyjęcia biernej postawy
i niepodejmowanie działań mających na celu rozwiązanie swoich problemów
i skuteczną walkę z chorobą. Osoba o niskim poczuciu sensowności nie wierzy w możliwość zmiany zaistniałej sytuacji i wobec tego nie stara się na nią
wpłynąć. Próbuje pogodzić się z losem i wykonuje czynności ułatwiające jej
odwrócenie uwagi od zaistniałego problemu. Jest to zgodne z zachowaniem
osoby z zaburzeniami odżywiania u progu procesu zdrowienia, gdzie mechanizmy choroby nie są jeszcze przepracowane. Jednakże wraz z upływem czasu trwania terapii badani odnajdują w niej coraz większy sens, a co za tym
idzie, starają się głębiej zastanowić nad swoimi problemami i rozwiązywać je
w ramach zdobytych w trakcie terapii umiejętności.
Stwierdzono również ujemną korelację pomiędzy poczuciem zrozumiałości kobiet z bulimią psychiczną a oceną posiadanych umiejętności, co
oznacza, że wraz ze wzrostem oceny posiadanych umiejętności oraz rozwoju
kompetencji spada zdolność do rozumienia oraz poznawczej oceny i kontroli rzeczywistości. Osoby o niskim poczuciu zrozumiałości interpretują doświadczenia życiowe jako mało spójne i niezrozumiałe, a przez to niemożliwe
do pokonania.
Ujemna korelacja wystąpiła również pomiędzy poczuciem zaradności
a poczuciem beznadziejności kobiet z bulimią psychiczną. Wynika z tego, że
206
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
wraz ze zwiększonym doświadczaniem poczucia beznadziejności w zakresie
podejmowania aktywności, oczekiwań wobec przyszłości oraz doświadczaniem emocji negatywnych spada gotowość kobiet z bulimią psychiczną do
wykorzystywania potencjalnych zasobów, dzięki którym mogłyby uporać
się z niesprzyjającymi okolicznościami lub wymogami otoczenia i aktywnie
wpływać na sytuację, w której się znajdują.
Tab. 4. Ogólne poczucie koherencji w grupie podstawowej
Prezentowane w powyższej tabeli współczynniki korelacji wskazują
na ujemne zależności pomiędzy samooceną a poczuciem koherencji (SOC)
kobiet chorych na bulimię psychiczną. Im niższe mają poczucie własnej
wartości, posiadania zalet i szacunek do siebie, tym wyższe prezentują poczucie
koherencji. Może wiązać się to z faktem, że kobiety z bulimią dokonują
logicznej analizy problemu, jakim jest choroba i podejmują poznawcze próby
jego rozwiązania. Poczucie koherencji zapobiega przekształcaniu się napięcia
i zapewnia lepsze funkcjonowanie osób chorych. Wyniki przeprowadzonych
badań ukazują, że kobiety cierpiące na bulimię mają zaniżone poczucie własnej
wartości. Niska samoocena może być związana z problemami samoregulacji,
zwłaszcza redukcją napięcia.
207
ANNA WIATROWSKA
Im niższe poczucie własnej wartości kobiet chorych na bulimię
psychiczną, tym wyższe poczucie zaradności, sensowności i zrozumienia, co
wskazuje, że wraz ze spadkiem poczucia własnej wartości, co odzwierciedla
się w niskich osiągnięciach, w braku chęci do działania i poczuciu
beznadziejności, uruchamiane są określone schematy poznawcze dotyczące
świata, które są pozytywne. Wzrost poczucia koherencji sprzyja kontrolowaniu
swoich popędów, wzmaga siły wewnętrzne w walce ze stresem, a także
prowadzi do prawidłowego funkcjonowania psychofizycznego. W przypadku
kobiet chorych na bulimię psychiczną kształt i waga ciała stanowią główny
wyznacznik poczucia własnej wartości i zadowolenia z siebie. Nadmierna
koncentracja na własnym wyglądzie oraz niska samoocena utrudnia
osiągnięcie zadowolenia i integralności osobistej.
Tab. 5. Zależność między samooceną a ogólnym poczuciem koherencji w grupie porównawczej
Przedstawione w powyższej tabeli współczynniki korelacji wskazują
na dodatnie zależności pomiędzy samooceną a poczuciem koherencji (SOC)
kobiet z grupy porównawczej. Wysoka samoocena w grupie porównawczej
koreluje pozytywnie z koherencją. Im wyższa świadomość swoich zalet,
skłonność do pozytywnego myślenia, szacunek dla siebie, tym wyższe mają
ogólne poczucie koherencji. Wykazują się one pozytywnymi cechami i są zadowolone z siebie. Osoby te potrafią poradzić sobie z wymogami otaczającej
rzeczywistości. Uważają, że rozwiązywanie problemów jest warte poświęcenia i ma sens. Kobiety z grupy porównawczej w sytuacji, gdy spotyka je
coś niepożądanego, mają poczucie, że są w stanie sobie z tym poradzić czy
208
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
też ewentualnie konsekwencje niepomyślnego zdarzenia potrafią znieść. Im
bardziej czują się zadowolone z siebie i dumne z wielu rzeczy, tym wyższe
mają poczucie zrozumienia i sensowności. Dzięki niemu, kobiety posiadają
poczucie, że wydarzenia można przewidzieć i zrozumieć. Osoby o wysokim
poczuciu sensowności często podejmują wyzwania oraz wysiłek w radzeniu
sobie z problemami. Życie staje się dla nich czymś ważnym i ma sens z emocjonalnego punktu widzenia.
Kobiety z grupy porównawczej, które uważają, że są potrzebne i
użyteczne mają wyższe poczucie zrozumiałości zaradności i sensowności,
potwierdzając tym, że wraz z rozwojem sfery osobistych sukcesów
następuje kontrola poznawcza nad otoczeniem, co przejawia się w jasności
i przewidywalności otaczającego świata, a zadania życiowe interpretowane
są jako wyzwania, którym warto poświęcić swój czas i podjąć wysiłek
czy walkę o osiągnięciu celu. Wiara człowieka w to, że świat jest
przewidywalny, uporządkowany czy też sensowny według przypuszczeń
koncepcji salutogenezy A. Antonovsky’ego (2005), wpływa na zachowania
prozdrowotne człowieka i stanowi powód do tego, aby człowiek chciał być
zdrowym i mógł sprawnie funkcjonować.
Kobiety z grupy porównawczej prezentujące pozytywną postawę
wobec siebie charakteryzują się silnym poczuciem zrozumiałości, co oznacza,
że spostrzegają napływające informacje jako spójne, uporządkowane i dające
się zrozumieć, wchodzą w sytuacje społeczne mając pewność, że można w
nich odnaleźć sens i porządek, a wszelkie doświadczenia życiowe interpretują
jako wyzwanie, a nie zagrożenie. Stwierdzono również dodatnią korelację
pomiędzy poczuciem zrozumiałości i sensowności a zadowoleniem z siebie
kobiet z grupy porównawczej. Oznacza to, że wraz ze wzrostem zdolności do
rozumienia oraz poznawczej oceny otaczającego świata, a także motywacji
do podejmowania działań łączy się poczucie zadowolenia z siebie.
Dodatnia korelacja wystąpiła również pomiędzy trzema elementami
poczucia koherencji a szacunkiem do siebie kobiet z grupy porównawczej.
Potwierdza to, że wraz ze wzrostem szacunku do siebie następuje gotowość
do wykorzystywania potencjalnych zasobów wewnętrznych i zewnętrznych,
które pozwalają sprostać wymaganiom stawianym przez życie oraz sprzyjają
realizacji wyznaczonych celów.
Stwierdzono również dodatnią korelację pomiędzy komponentem
zrozumiałość i sensowność a poczuciem użyteczności kobiet z grupy
porównawczej, potwierdza to, że wraz ze wzrostem zdolności do rozumienia
209
ANNA WIATROWSKA
oraz poznawczej oceny rzeczywistości, a także motywacji do podejmowania
wszelkich działań rośnie poczucie użyteczności.
Tab. 6. Ogólne poczucie koherencji w grupie porównawczej
Przedstawione współczynniki korelacji (tab. 6) wskazują na dodatnie
zależności pomiędzy samooceną a koherencją w grupie porównawczej.
Stwierdzono dodatnie zależności pomiędzy ogólnym poczuciem koherencji
kobiet z grupy porównawczej a następującymi wymiarami samooceny:
posiadaniem zalet, poczuciem siły, pozytywną postawą wobec siebie,
zadowoleniem z siebie i szacunkiem do siebie oraz poczuciem użyteczności.
Kobiety z grupy porównawczej im prezentują wyższą świadomość
swoich zalet i siły oraz skłonność do pozytywnego myślenia, tym wyższe mają
poczucie koherencji, czyli poczucia, że świat, życie i każda aktywność ma
sens, i jest warta wysiłku i zaangażowania. Pozytywna postawa wobec siebie
kobiet z grupy porównawczej sprzyja wyższemu poczuciu zrozumiałości,
zaradności i sensowności. Wysokie wskaźniki odnoszące się do wymienionych
komponentów warunkują zadowolenie z siebie oraz poczucie użyteczności.
Dodatnia korelacja wystąpiła również pomiędzy ogólnym poczuciem
koherencji kobiet z grupy porównawczej a szacunkiem do siebie, co
210
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
oznacza, że wraz ze wzrostem szacunku do siebie następuje gotowość do
wykorzystywania potencjalnych zasobów wewnętrznych i zewnętrznych,
które pozwolą sprostać wymaganiom stawianym przez życie oraz mobilizują
do realizacji wyznaczonych celów. Kobiety z grupy porównawczej wykazują
trwałą zdolność do rozumienia oraz kontrolowania wydarzeń, a także
kierowania własnym życiem. Napotkane trudności i wymagania otoczenia są
traktowane przez nie jako wyzwania mające wartość i sens. Doceniają swoje
zalety wewnętrzne, co ułatwia im pokonywanie trudności. Mają poczucie, że
poradzą sobie z każdą stresową sytuacją, dysponując posiadanymi zasobami
wewnętrznymi lub zewnętrznymi. Ogólne poczucie SOC ma bardzo istotny
wpływ na wybór efektywnych strategii radzenie sobie w sytuacjach trudnych,
a także sprzyja przekonaniu, że pomimo problemów, życie ma sens, a włożony
wysiłek znajdzie swoje dobre zakończenie. Z badań wynika, że ludzie o
wysokim poczuciu koherencji szybciej mobilizują się w trudnej sytuacji, a
stresory traktują jako wyznaczniki do działania.
Podsumowując wysokie wskaźniki odnoszące się do wymienionych
komponentów: zaradności, sensowności i zrozumienia warunkują tzw. wysoką
koherencję, która sprzyja procesowi adaptacji do środowiska, w którym
żyje osoba. Kobiety z grupy porównawczej o wysokim poczuciu koherencji
cechują się większą odpornością fizyczną i psychiczną. Ponadto lepiej radzą
sobie ze stresem, dzięki czemu cieszą się lepszym zdrowiem somatycznym i
psychicznym.
ZAKOŃCZENIE
Kobiety z bulimią psychiczną mają zdecydowanie niższe poczucie
koherencji (SOC) oraz jej składowych. Cechują się słabym poczuciem
zaradności, zrozumiałości i sensowności. Nie potrafią sprostać różnym
trudnościom i wymogom kierowanym w stosunku do nich ze strony
otoczenia, a bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i
zewnętrznego spostrzegają jako losowe, niewytłumaczalne i chaotyczne, mają
przy tym poczucie, że życie nie ma dla nich sensu i znaczenia, a wymagania
przez nie stawiane są dla nich tylko obciążeniami.
Na podstawie uzyskanych wyników badań można stwierdzić, że kobiety
z zaburzeniami odżywiania prezentują zdecydowanie niższą samoocenę
w stosunku do kobiet z grupy porównawczej. Samoocena jest nadrzędnym
komponentem obrazu własnej osoby, która określa postawę człowieka wobec
211
ANNA WIATROWSKA
siebie. Kobiety z bulimią cechuje stosunkowo niskie poczucie własnej wartości
oraz zaburzony obraz własnego ciała. Zdecydowanie nie są świadome swoich
zalet i często czują się gorsze od innych. Wykazują brak szacunku do swojej
osoby, pesymistyczne podejście do własnych umiejętności, a także brak
zadowolenia z tego co robią, i co mogą zaoferować światu.
Otrzymane wyniki wskazują, na ujemne zależności pomiędzy
samooceną a poczuciem koherencji (SOC) kobiet z grupy podstawowej.
Kobiety z bulimią psychiczną im niższe mają poczucie własnej wartości,
tym wyższe mają poczucie zrozumiałości i sensowności. Spadek poczucia
sensowności łączy się również ze zwiększonym poczuciem beznadziejności
oraz pozytywną postawą wobec siebie i szacunkiem do własnej osoby.
Stwierdzono również ujemną korelację pomiędzy poczuciem zrozumiałości
kobiet z bulimią psychiczną a oceną posiadanych umiejętności. Ujemna
korelacja wystąpiła również pomiędzy poczuciem zaradności a poczuciem
beznadziejności. Współczynniki korelacji wskazują ponadto na ujemne
zależności pomiędzy samooceną w obrębie wymiarów: poczucie własnej
wartości, posiadanie zalet oraz szacunek do siebie a poczuciem koherencji
kobiet chorych na bulimię psychiczną.
Bibliografia:
Antonovsky A., 2005 – Rozwikłanie tajemnicy zdrowia: jak radzić sobie ze stresem
i nie zachorować. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.
Borys B., 2010 – Zasoby zdrowotne w psychice człowieka. Forum Medycyny Rodzinnej 4/1, Via Medica, Gdańsk: 44-52.
Brzeziński J., 2011 – Metodologia badań psychologicznych. PWN, Warszawa.
Heszen I., Sęk H., 2007 – Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa.
Heszen-Niejodek I., 1997 – Psychologia zdrowia jako dziedzina badań i zastosowań praktycznych. [w:] I. Heszen-Niejodek , H. Sęk (red.). Psychologia zdrowia:
praca zbiorowa. PWN, Warszawa: 21-39.
Kofta M., Doliński D., 2000 – Poznawcze podejście do osobowości. [w:] J. Strelau (red.). Psychologia. Tom 2. Psychologia ogólna. Gdańskie Wyd. Psychol., Gdańsk: 561-600.
Kreipe R.E., Dukarm C.P., 2000 – Zaburzenia łaknienia u młodzieży i starszych dzieci. Pediatria po Dyplomie 4/3, Medical Tribune Polska, Warszawa: 11-29.
Ogińska-Bulik N., 2012 – Uzależnienia od czynności. Mit czy rzeczywistość?. Difin, Warszawa.
212
ZASOBY OSOBISTE KOBIET Z BULIMIĄ PSYCHICZNĄ
Rabe-Jabłońska J., Pawełczyk T., Żechowski C., Jarema M., 2008 – Standardy leczenia zaburzeń odżywiania. Psychiat. Psychol. Klin. 8/1, Medical Communications, Warszawa: 20-40.
Szymczak J., 2005 – Poczucie koherencji u osób przyjętych na studia. Ann. Acad. Med., Gedan 35, Gdańsk: 187-197.
Tyszkowa M., 1972 – Problemy psychicznej odporności dzieci i młodzieży.
Nasza Księgarnia, Warszawa.
Wiatrowska A., 2009 – Jakość życia w zaburzeniach odżywiania. UMCS, Lublin.
Wolska M., 1999 – Cechy indywidualne pacjentów z zaburzeniami odżywiania się. [w]: B. Józefik (red.). Anoreksja i bulimia psychiczna : rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. UJ, Kraków.
Woronowicz B.T., 2009 – Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Parpamedia, Warszawa.
SUMMARY
Personal resources of women with bulimia nervosa
The empirical analysis has been done on the issue of personal resources
of women with bulimia nervosa in the sense of coherence and self-esteem
using: Antonovsky Life Orientation Questionnaire and the Rosenberg SelfAssessment Scale. The study was conducted on the 40 women with bulimia
nervosa and 40 women without eating disorders, acting in a comparison group.
Women with bulimia nervosa were recruited from patients of daily treatment
of neuroses. The basic problem of work referred to the relation between the
personal resources of women with bulimia nervosa. The results may have
important practical value, helping to increase the effectiveness of therapeutic
and prophylactic influences.
213