Sympozjum turystyka w zabytkach

VIII Forum Konserwatorów Zabytków
13 – 15 października 2005
TORUŃ
Rozwój turystyki w obszarach zabytkowych stymulatorem wzrostu
bezpieczeństwa pożarowego
Opracował:
Ryszard Czaplewski
Komenda Wojewódzka
Państwowej Straży Pożarnej
w Toruniu
Toruń, październik 2005
I. Wstęp
Po otrzymaniu propozycji przygotowania referatu dotyczącego ochrony przeciwpożarowej
na VIII Forum Konserwatorów, którego tematem przewodnim jest „Turystyka w zabytkach.
Szanse i zagrożenia dla ochrony zabytków.”; temat tego referatu stał się oczywisty jaki i
oczywista była teza do potwierdzenia odpowiednimi przykładami. Założyłem, że turystyka
wpływa dodatnio na poprawę stanu ochrony przeciwpożarowej w zabytkach, stymulując
wzrost bezpieczeństwa pożarowego. W trakcie opracowywania referatu jednak ta teza nie
okazała się tak łatwa do wykazania jak zakładałem, czasami nawet wręcz odwrotnie
uzyskiwałam wskazania, że wzrost turystyki, rozumianej jako zorganizowany w sensie
obsługi i określonego możliwego do zrealizowania programu proces z udziałem ludzi w
większości nie będących mieszkańcami określonego miasta, nie zawsze korzystnie wpływa na
podniesienie stanu bezpieczeństwa pożarowego obiektów zabytkowych. Skąd taka
rozbieżność?
Niewątpliwie przekonanie o pozytywnym oddziaływaniu ruchu turystycznego na stan
ochrony przeciwpożarowej wynikało z wiedzy dotyczącej stanu prawnego w tym zakresie,
korzystnego dla zapewnienia jej wysokiego poziomu w obiektach zabytkowych w sposób
elastyczny, umożliwiający wielowariantowość; w odróżnieniu od sztywnych często reguł
dotyczących budynków nowoprojektowanych. Pewnym wydawała się także zależność, że
większy ruch turystyczny jest związany ze zwiększeniem dochodów dla użytkujących obiekt,
które pozwalają na skuteczne jego zabezpieczenie, wykorzystując w tym celu funkcjonujące
korzystne instrumenty prawne oraz zdobyte pieniądze.
Dla zweryfikowania postawionej jako temat referatu tezy dokonałem pewnych analiz
statystycznych korzystając z dostępnych baz danych. W związku z tym pewna uwaga, niestety
dane, które wprost przekładałyby
się na możliwość weryfikacji przyjętego założenia nie
zawsze były wiarygodne statystycznie, stąd konieczność szukania wskazań pośrednich. W
związku z tym należy wszelkie wskazane wnioski traktować jedynie jako przesłanki do
ewentualnych dalszych dociekań.
Przeprowadzone analizy zawarłem w niniejszym referacie wzbogacając go dodatkowo o
odniesienia do obowiązujących w zakresie ochrony przeciwpożarowej przepisów i procedur
postępowania.
II. Przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej w zabytkach.
Podstawowe przepisy prawa regulujące sprawy ochrony przeciwpożarowej w obiektach
zabytkowych to:
1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej ( tj. Dz.. U. z 2002
roku nr 147 poz. 1229)
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku prawo budowlane (tj. Dz. U. z 2003 nr 207 poz.2016)
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z 2002 r nr
75 poz. 690).
4. Rozporządzenie Ministra Kultury z 15 października 2003 roku w sprawie zabezpieczenia
zbiorów w muzeach przed pożarami, kradzieżami i innymi niebezpieczeństwami
grożącymi zniszczeniem lub utratą muzealiów oraz sposobów przygotowania zbiorów do
ewakuacji w razie powstania zagrożenia ( Dz. U. z 2003 roku nr 193 poz.1892)
5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i
terenów (Dz. U nr 121 z 11 lipca 2003 r. poz. 1138).
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003r.
w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego oraz dróg pożarowych (Dz. U. nr
121 z dnia 11 lipca 2003r. poz. 1139)
7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca
2003r.w
sprawie
uzgadniania
projektu
budowlanego
pod
względem
ochrony
przeciwpożarowej (Dz. U. nr 121 z dnia 11 lipca 2003 r.)
8. Rozporządzenia dotyczące warunków technicznych wykonania i eksploatacji urządzeń i
instalacji m.in. gazowych, elektrycznych
9. Polskie Normy dotyczące zasad budowy i eksploatacji urządzeń i instalacji m.in.
gaśniczych, sygnalizacji pożaru, oddymiających, odgromowych, oświetleniowych,
kominowych, wentylacyjnych,
Oczywiście wskazane przepisy odnoszą się do wszystkich obiektów budowlanych.
Większość jest przepisami nowymi wydanymi dwa do trzech lat wstecz. W odniesieniu do
obiektów zabytkowych, czyli istniejących już znacznie wcześniej niż powstał przepis a nawet
często istniejących przed powstaniem nawet pierwowzorów przepisów, można umownie
dokonać ich podziału na takie, które obowiązują zawsze (także w stosunku do obiektów
istniejących) i takie, które obowiązują pod pewnymi warunkami. Do pierwszej grupy należą
wszystkie przepisy, które określają wymagania dla instalacji i urządzeń stanowiących
wyposażenie obiektów. Odstępstw od zasady, że współczesne przepisy tej grupy obowiązują
także w obiektach zabytkowych jest niewiele. Do drugiej grupy należy zaliczyć przepisy
określające rosnące wraz z rozwojem cywilizacji
wymagania dotyczące warunków
budowlanych obiektów w tym przede wszystkim wymagań związanych z ewakuacją i
rodzajem materiałów stosowanych do ich budowy, czyli wymagań dotyczących długości,
szerokości, wysokości
wszystkich elementów drogi ewakuacyjnej oraz obudowy i
oddymiania dróg ewakuacji i wymagania dotyczące mówiąc w uproszczeniu wytrzymałości
na działanie ognia i palności materiałów konstrukcyjnych (klasy odporności ogniowej
materiałów i stopnia
rozprzestrzeniania ognia). Korzystna dla budynków zabytkowych
sytuacja prawna polega na możliwości ustalania innego, niż przewidywany w przepisach
zakresu zabezpieczeń przeciwpożarowych. Najważniejsze wymagania, które można
regulować w ten sposób to:
- zawarte w § 14. i 15 rozporządzenia MSWi A[ poz.5 pkt II] wymagania dotyczące
hydrantów wewnętrznych określające, m.in. że
„ W budynkach powinny być
stosowane następujące rodzaje punktów poboru wody do celów przeciwpożarowych, z
zasilaniem zapewnionym przez co najmniej 2 godziny:
1)
hydrant wewnętrzny z wężem półsztywnym, zwany dalej "hydrantem 25";
2)
hydrant wewnętrzny z wężem płasko składanym, zwany dalej "hydrantem 52";
3)
zawór hydrantowy, zwany dalej "zaworem 52", umieszczony na pionie
nawodnionym w budynkach wysokich i wysokościowych, bez wyposażenia w wąż
pożarniczy.
2. Hydranty wewnętrzne powinny spełniać wymagania Polskich Norm dotyczących
tych urządzeń, będących odpowiednikami norm europejskich (EN).
3. Zawory 52 powinny spełniać wymagania Polskich Norm dotyczących tych ”.
- zawarty w § 23. 1. rozporządzenia [poz.5pkt.II] wymóg „Stosowania stałych
urządzeń gaśniczych, związanych na stałe z obiektem, zawierających zapas środka
gaśniczego i uruchamianych samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru, w:
1)
archiwach
wyznaczonych
przez
Naczelnego
Dyrektora
Archiwów
Państwowych;
2)
muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego
Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym
Państwowej Straży Pożarnej;” i innych wymienionych obiektach określonych
poprzez przeznaczenie i wysokość,
- zawarty w § 24. 1. rozporządzenia j.w. wymóg „ Stosowania systemu sygnalizacji
pożarowej,
obejmującego
urządzenia
sygnalizacyjno-alarmowe,
służące
do
samoczynnego wykrywania i przekazywania informacji o pożarze, jest wymagane w:
1)
budynkach handlowych lub wystawowych:
a)
jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 5.000
m2,
b)
wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 2.500
m2;
2)
teatrach o liczbie miejsc powyżej 300;
3)
kinach o liczbie miejsc powyżej 600;
4)
budynkach o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 300;
5)
salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1.500;
6)
szpitalach, z wyjątkiem psychiatrycznych, oraz w sanatoriach - o liczbie łóżek
powyżej 200 w budynku;
7)
szpitalach psychiatrycznych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku;
8)
domach
pomocy
społecznej
i
ośrodkach
rehabilitacji
dla
osób
niepełnosprawnych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku;
9)
zakładach pracy zatrudniających powyżej 100 osób niepełnosprawnych w
budynku;
10)
budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych;
11)
budynkach zamieszkania zbiorowego, w których przewidywany okres pobytu
12)
budynkach zamieszkania zbiorowego niewymienionych w pkt 11, o liczbie
miejsc noclegowych powyżej 50;
13)
archiwach
wyznaczonych
przez
Naczelnego
Dyrektora
Archiwów
Państwowych;
14)
muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego
Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej
Straży Pożarnej;
15)
ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o zasięgu krajowym,
wojewódzkim i resortowym;
16)
centralach telefonicznych o pojemności powyżej 10.000 numerów i centralach
telefonicznych tranzytowych o pojemności 5.000-10.000 numerów, o znaczeniu
miejscowym lub regionalnym;
17)
garażach podziemnych, w których strefa pożarowa przekracza 1.500 m2 lub
obejmujących więcej niż jedną kondygnację podziemną;
18)
stacjach metra (kolei podziemnych);
19)
dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej
500 osób;
20)
bankach, w których strefa pożarowa zawierająca salę operacyjną ma
powierzchnię przekraczającą 500 m2;
21)
bibliotekach, których zbiory w całości lub w części tworzą narodowy zasób
biblioteczny.”
- zawarty w § 25. 1. rozporządzenia j.w. wymóg „ Stosowania dźwiękowego systemu
ostrzegawczego,
umożliwiającego
rozgłaszanie
sygnałów
ostrzegawczych
i
komunikatów głosowych dla potrzeb bezpieczeństwa osób przebywających w budynku,
nadawanych automatycznie po otrzymaniu sygnału z systemu sygnalizacji pożarowej,
a także przez operatora, jest wymagane w:
1)
budynkach handlowych lub wystawowych:
a)
jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 10.000
m2,
b)
wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 8.000
m2;
2)
salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1.500;
3)
kinach i teatrach o liczbie miejsc powyżej 600;
4)
szpitalach i sanatoriach o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku;
5)
budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych;
6)
budynkach zamieszkania zbiorowego:
a)
wysokich i wysokościowych lub
b)
o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200;
7)
stacjach metra (kolei podziemnych);
8)
dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej
500 osób.”
zawarty w § 2. 1. rozporządzenia [poz.3 pkt II] wymóg wskazujący, że „ Przepisy
rozporządzenia stosuje się przy projektowaniu i budowie, w tym także odbudowie,
rozbudowie, nadbudowie, przebudowie oraz przy zmianie sposobu użytkowania
budynków oraz budowli nadziemnych i podziemnych spełniających funkcje użytkowe
budynków, a także do związanych z nimi urządzeń budowlanych,”
-zawarty w § 3.rozporządzenia [poz.6 pkt II] wymóg zapewnienia zaopatrzenia w
wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru obejmujący wszystkie obiekty budowlane,
- zawarty w § 11. 1. rozporządzenia j.w. wymóg określający, że „ Droga pożarowa o
utwardzonej nawierzchni, umożliwiająca dojazd o każdej porze roku pojazdów
jednostek ochrony przeciwpożarowej do obiektu budowlanego, powinna być
doprowadzona do:
1)
budynku zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii
zagrożenia ludzi ZL I lub ZL II;
2)
budynku należącego do grupy wysokości: średniowysokie, wysokie lub
wysokościowe, zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii
zagrożenia ludzi ZL III, ZL IV lub ZL V;
3)
budynku zawierającego strefę pożarową produkcyjną lub magazynową oraz do
strefy pożarowej poza budynkiem, obejmującej urządzenia technologiczne, plac
składowy lub wiatę, jeżeli gęstość obciążenia ogniowego wymienionych stref
pożarowych przekracza 500 MJ/m2 i zachodzi co najmniej jeden z warunków:
4)
a)
powierzchnia strefy pożarowej przekracza 1.000 m2,
b)
występuje pomieszczenie zagrożone wybuchem;
budynku niskiego:
a)
zawierającego
strefę
pożarową
zakwalifikowaną
do
kategorii
zagrożenia ludzi ZL III o powierzchni przekraczającej 1.000 m2, obejmującą
kondygnację nadziemną inną niż pierwsza, lub
b)
zawierającego
strefę
pożarową
zakwalifikowaną
do
kategorii
zagrożenia ludzi ZL V i mającego ponad 50 miejsc noclegowych;
5)
obiektu budowlanego innego niż budynek, przeznaczonego do użyteczności
publicznej lub zamieszkania zbiorowego, w którym przewiduje się możliwość
jednoczesnego przebywania w strefie pożarowej ponad 50 osób;”
Konieczność stosowania wskazanych przepisów wynika albo wprost z cytowanych
zapisów albo z braku w odpowiednich rozporządzeniach wskazań, że wymagania nie dotyczą
obiektów istniejących. Natomiast korzystne rozwiązania w zakresie innego sposobu
wykonania obowiązków, który może uwzględniać lokalne uwarunkowania wynikają z
zawarcia odpowiednich dyspozycji w cytowanych rozporządzeniach.
Najważniejszym przepisem określającym m.in. wymagania w zakresie ewakuacji jest
rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
Wymagania zawarte w tym rozporządzeniu dotyczą obiektów zabytkowych w dwóch
przypadkach:
-
gdy następuje przebudowa, rozbudowa nadbudowa
lub zmiana sposobu
użytkowania zgodnie ze wskazanym już wyżej § 1 rozporządzenie ustala warunki
techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i związane z nimi urządzenia, ich
usytuowanie
na
działce
budowlanej
oraz
zagospodarowanie
działek
przeznaczonych pod zabudowę, zapewniające spełnienie wymagań art. 5 i 6
ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane.
-
gdy w obiekcie zabytkowym stwierdzono występowanie warunków określonych
jako stwarzające zagrożenie życia ludzi.
Wyjaśnienia wymaga pojęcie warunki zagrożenia życia ludzi, które po pojawieniu się w
przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej w roku 1980 funkcjonowało jako element
w znacznej mierze uznaniowy, określany w trakcie kontroli przez funkcjonariusza straży
pożarnej. Dopiero od roku 2003 w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków,
innych obiektów budowlanych i terenów zapisano jakie nieprawidłowości występujące w
budynkach powodują uznanie ich za stwarzające zagrożenie życia ludzi. Elementy te
wymieniono w § 12. 1, w którym określono, że podstawą do uznania użytkowanego budynku
istniejącego za zagrażający życiu ludzi jest niezapewnienie przez występujące w nim warunki
techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku:
1)
szerokości przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego, albo biegu względnie
spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejszej o ponad jedną trzecią od
określonej w przepisach techniczno-budowlanych;
2)
długości przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od
określonej w przepisach techniczno-budowlanych;
3)
występowania w pomieszczeniu strefy pożarowej zakwalifikowanej do kategorii
zagrożenia ludzi ZL I lub ZL II albo na drodze ewakuacyjnej:
a. okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub
kapiącego pod wpływem ognia, względnie wykładziny podłogowej z materiału
łatwo zapalnego,
b. okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, jeżeli
nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji;
2)
niewydzielenia ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż
mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach technicznobudowlanych;
3)
niezabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w
przepisach techniczno-budowlanych, w określony w nich sposób;
4)
braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej zakwalifikowanej
do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V albo na drodze ewakuacyjnej
prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku
Jako odpowiedzialnego za usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości uczyniono, co
oczywiste właściciela lub zarządcę budynku, o którym mowa w przepisie. Wykrycie
nieprawidłowości nie jest uzależnione od przeprowadzenia w obiekcie kontroli stanu
bezpieczeństwa pożarowego. A brak świadomości właściciela lub użytkownika odnoszący się
do konkretnych wymagań nie jest usprawiedliwieniem. Nie rozwijając szerzej tematu
wskazuje się, że praktycznie w 100% obiektów zabytkowych, które nie były przedmiotem
działań zmierzających do spełnienia współczesnych wymagań przeciwpożarowych występują
warunki stwarzające zagrożenie życia.
Zarówno fakt przebudowy czy zmiany sposobu użytkowania obiektu jak i stwierdzenie, że
występują w nim elementy zagrożenia życia ludzi powodują, że możliwe jest zastosowanie
§ 2. 2. warunków technicznych [poz. 3 pkt II], w którym określono, że przy nadbudowie,
przebudowie i zmianie sposobu użytkowania budynków istniejących lub ich części
wymagania, o których mowa w § 1, mogą być spełnione w sposób inny niż podany w
rozporządzeniu, stosownie do wskazań ekspertyzy technicznej właściwej jednostki badawczorozwojowej
albo
rzeczoznawcy
budowlanego
oraz
do
spraw
zabezpieczeń
przeciwpożarowych, uzgodnionych z właściwym komendantem wojewódzkim Państwowej
Straży Pożarnej lub państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, odpowiednio do
przedmiotu tej ekspertyzy.
Ponieważ jednocześnie wskazuje się, że dla budynków i terenów wpisanych do rejestru
zabytków lub obszarów objętych ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego ekspertyza, o której mowa w ust. 2, podlega również
uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków powstają bardzo korzystne warunki
zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów zabytkowych, które:
-
dają gwarancję podniesienia stanu bezpieczeństwa ppoż. obiektu poprzez udział
fachowców w procesie projektowania zmian,
-
zapewniają przyzwoite minimum ochrony przeciwpożarowej poprzez konieczność
uzgodnienia ekspertyzy z Komendantem Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej
i określoną przepisami konieczność wyeliminowania wskazanych przepisami
najbardziej drastycznych nieprawidłowości,
-
dają pewność zachowania niezbędnych z racji wartości zabytkowych elementów,
co w praktyce odbywa się w ten sposób, że przystępując do opracowania
ekspertyzy projektanci i rzeczoznawcy wiedzą jaki są wymagania konserwatora i
je w pełni respektują,
-
dają możliwość eksploatacji obiektu i znacznego zaoszczędzenia kosztów w
stosunku zarówno do pełnego przystosowania obiektu do wymagań jak i (często
ale nie zawsze) ewentualnej budowy nowego budynku spełniającego wymagania,
-
eksploatowany obiekt ze względu na swoje walory zabytkowe ma szansę stać się
„dochodowy” i zarobić na swoją ochronę ppoż.
Wskazane praktyczne osiągnięcie znacznych oszczędności wynika z faktu możliwości
zaprojektowania systemu zabezpieczeń przeciwpożarowych, który nie będzie zapewniał
spełnienia wszystkich wymagań w zakresie klasy odporności pożarowej budynku (brak
konieczności wymiany stropów, schodów, dachów) oraz wykorzystywał regułę znacznego
wzrostu dopuszczalnych długości dojść ewakuacyjnych przy funkcjonowaniu przynajmniej
dwóch niezależnych kierunków ewakuacji. Ten drugi sposób (zapewnienie drugiego kierunku
ewakuacji) jest bardzo często uznawany za zasadniczy warunek poprawy ograniczający
wymagania
(nakłady).
Strona
ekonomiczna
przyjmowanych
zabezpieczeń
przeciwpożarowych na podstawie ekspertyzy jest też widoczna przy analizie proponowanych
zabezpieczeń gdzie w skali województwa kujawsko – pomorskiego nigdy nie zaproponowano
jako zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu najbardziej efektywnego sposobu tj.
zabezpieczenia przy użyciu instalacji gaśniczych. Dla opracowującego jest oczywiste, że
wynika to z przyczyn ekonomicznych, bowiem instalacje gaśnicze mimo, że najbardziej
efektywne są najdroższe. Fakt powyższy wynikający z analizy uzgodnionych od 1999 roku
ekspertyz daje pierwsze wskazanie, że niekoniecznie ruch turystyczny stymuluje znaczną
poprawę stanu ochrony przeciwpożarowej tym bardziej, że w latach 1999 do września 2005
uzgodniono 720 ekspertyz i w stosunku do obiektów nie zabytkowych w 4 przypadkach
określono użycie instalacji tryskaczowej a w 11 kolejnych zaprojektowano
instalacje
gaśnicze gazowe. Przypadki te dotyczyły przemysłu (7 obiektów), banków (5 obiektów) i
obiektów związanych z informatyką (3). A przecież jak się wydaje to właśnie obiekty
zabytkowe powinny stać się miejscem znacznych inwestycji w zabezpieczenia ppoż. Trzeba
wyraźnie powiedzieć, że drewnianego kościółka na wsi nie zabezpieczy instalacja
sygnalizacji pożaru, zresztą w tym kościołku prawdopodobnie jej nie ma chociaż jest
wymagana. Instalacja ta nawet podłączona do straży pożarnej nie spowoduje, żeby czas
dojazdu jednostki był krótszy niż 10 –15 minut decydujących o rozwoju pożaru. Wydaje się
też, mimo nikłych przesłanek takiego
twierdzenia, że lepszym inwestorem dla obiektu
zabytkowego jest bank lub użytkownik drogich serwerów niż hotel czy restauracja.
Opisany proces „gorszych” zabezpieczeń ppoż. w obiekcie może też jednak wynikać z
uwarunkowań budowlanych i ścisłych wymagań konserwatorskich, co jako oczywiste nie
będzie przedmiotem dalszych rozważań.
III. Ocena wielkości ruchu turystycznego w poszczególnych powiatach województwa
kujawsko – pomorskiego.
Rzetelne określenie wielkości charakteryzujących ruch turystyczny w obiektach
zabytkowych okazało się dla opracowującego rzeczą bardzo trudną. Oczywiście możliwa jest
ocena intuicyjna wynikająca z doświadczenia stałego mieszkańca regionu, zgodnie z którą
najbardziej uczęszczane obszary występowania zabytków to Toruń, Bydgoszcz, Ciechocinek,
Biskupin i w mniejszym stopniu Chełmno, Inowrocław. Subiektywizm metody wymaga
jednak przynajmniej ogólnego potwierdzenia takiego wyboru.
W województwie kujawsko – pomorskim zarejestrowanych jest 2686 trwałych
obiektów zabytkowych. Ilości tych obiektów w poszczególnych (niektórych) miastach są
następujące :
-
Toruń 331,
-
Bydgoszcz 211,
-
Włocławek 80,
-
Grudziądz 38,
-
Chełmno 23,
-
Inowrocław 18
Dla ułatwienia, pomijając zagadnienia zabytkowych terenów ( parki, cmentarze) oraz decyzji
zbiorowych, których w tym gronie nie trzeba omawiać, ilości ta zostaną przyjęte jako
obrazujące nasycenie zabytkami w poszczególnych powiatach
W danych statystycznych bardzo trudno jest
odnaleźć informacje mogące
charakteryzować wielkość ruchu turystycznego w poszczególnych powiatach czy miastach.
Dostępne dane dotyczące np. ilości korzystających z noclegów mogą być w tym zakresie
mylące, bo oddają raczej stan bazy hotelowej a nie koniecznie ilość odwiedzających
konkretny obiekt są więc symptomatyczne tylko dla jednego z aspektów ruchu turystycznego.
Nie są prowadzone statystyki np. ilości sprzedanych biletów czy rejestracji w inny sposób
grup turystów. Po konsultacjach w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym w Bydgoszczy
przyjęto formułę pośredniej oceny wielkości ruchu turystycznego w danym rejonie (powiat)
poprzez ocenę udziału ilości zatrudnionych w sektorze usług do wszystkich zatrudnionych i
zatrudnionych w sektorze usług rynkowych do wszystkich zatrudnionych. Sektor usług
rynkowych obejmuje w całości wszystkie grupy zawodowe związane z obsługą ruchu
turystycznego (w tym także usługi hotelarskie, których nie przyjęto wcześniej jako odrębnej
grupy) Odpowiednie zestawienie przedstawiono w tabeli 3 stanowiącej załącznik do referatu.
Jako efekt przeprowadzonych rozważań określono, że największy ruch turystyczny i
jednoczesne występowanie zabytków można określić dla powiatów: Toruń, Bydgoszcz i
Grudziądz oraz w mniejszym stopniu Aleksandrów Kujawski, Włocławek i Inowrocław. Nie
wskazano występującego w statystyce Nakła z uwagi na nie umieszczenie go w grupie z dużą
ilością zabytków a Chełmna z uwagi na niskie statystyki zatrudnienia. Zakwalifikowano
natomiast Inowrocław z uwagi na statystyki bliskie średniej i występowanie w grupie dużej
liczności zabytków.
IV. Ocena wpływu wielkości ruchu turystycznego na stan bezpieczeństwa pożarowego
obiektów zabytkowych na podstawie ilości zdarzeń.
Zasadniczo należałoby stwierdzić, trochę inaczej niż w tytule tej części, że
przeanalizowano wpływ wielkości ruchu turystycznego na stan bezpieczeństwa pożarowego
obiektów z uwzględnieniem obiektów zabytkowych, na podstawie ilości zdarzeń. Wynika to z
zastosowanej formuły wyboru określonych grup obiektów do analizy.
Dokonano analizy zdarzeń, przy których interweniowały jednostki Państwowej Straży
Pożarnej województwa kujawsko - pomorskiego w latach 1999 – IX. 2005. Analizę dla
osiągnięcia efektu oceny wpływu turystyki na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektów
zabytkowych przeprowadzono w następujący sposób:
1. Założono, że wpływ ruchu turystycznego na stan bezpieczeństwa pożarowego może
być oddany poprzez statystykę pożarów i innych zdarzeń notowanych jako
interwencje jednostek Państwowej Straży Pożarnej. Zależność taka może wynikać z
faktu, że to właśnie ludzie są sprawcami pożarów, więc im większa penetracja obiektu
tym większe zagrożenia, które będą owocowały interwencjami tym częściej im gorszy
będzie stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu.
2.
Określono średnie ilości zdarzeń, w których uczestniczyła straż
pożarna w
poszczególnych powiatach, określając jednocześnie udział procentowy tych zdarzeń w
stosunku do wszystkich zanotowanych. Określono w ten sposób średnią aktywność
„pożarową”
występującą
w
poszczególnych
jednostkach
administracyjnych
charakteryzującą te jednostki i stanowiącą odniesienie do dalszych rozważań. Wyniki
zawarto w tabeli nr 1, stanowiącej załącznik do referatu.
3. W związku z brakiem w programach statystycznych PSP oddzielnej grupy obiektów
zabytkowych wytypowano grupy obiektów mogących być przedmiotem badań
oddających wpływ ruchu turystycznego na stan bezpieczeństwa ppoż.. W statystykach
prowadzi się ewidencję tylko z uwagi na wielkość obiektu, jego przeznaczenie oraz
adres. Do analizy przyjęto grupy obiektów sakralnych, muzeów i wystaw oraz
widowiskowo sportowych. Pierwsze dwie oddają dobrze wymagania dla założeń
wskazanych w pkt.1. Trzecia grupa chociaż nie dotyczy obiektów zabytkowych może
być uznana jako oddająca zagrożenia wynikające z dużego ruchu turystycznego. Taki
zakres określono także z uwagi na zbyt małą ilość zdarzeń w analizowanym okresie w
poszczególnych grupach tak, że same w sobie byłyby one statystycznie
bezwartościowe. Zresztą nawet zestawienie w kolejnych latach łączne dla tych grup
nie daje żadnych podstaw do wyciągania wniosków z uwagi na ich małą liczność.
Dopiero zestawienie wieloletnie można przyjąć jako wiarygodne z uwagi na liczność
próby. Odpowiednie dane zawarto w tabeli nr 2 stanowiącej załącznik do referatu
Jednocześnie do tabeli 1 wstawiono ostatnią rubrykę z tabeli 2, którą porównano z
danymi w tabeli 1
Po przeanalizowaniu efektów rozważań widać wyraźnie, że uzyskano wskazania wpływu
ruchu turystycznego na ilość zdarzeń, w których interweniowała straż pożarna, czyli
pośrednio stan bezpieczeństwa pożarowego (gorszy od pożądanego) w odniesieniu do pięciu
powiatów tj. Torunia, Aleksandrowa Kujawskiego, Brodnicy, Bydgoszczy i Sępólna
Krajeńskiego. Z tych pięciu powiatów wcześniej trzy (Toruń, Aleksandrów i Bydgoszcz)
określono jako obszary o zwiększonym ruchu turystycznym związanym z zabytkami.
Uzyskano więc raczej wskazanie, że ruch turystyczny nie wpływa dodatnio na stan
bezpieczeństwa pożarowego obiektów penetrowanych przez turystów
niż wskazanie
przeciwne, stanowiące tezę referatu.
Nie można jednak nie skwitować problemów związanych z liczebnościami próbek
użytych do analiz. Należy jednoznacznie stwierdzić, że małe ilości notowanych w budynkach
zabytkowych zdarzeń wskazują na zadawalający stan bezpieczeństwa pożarowego, co można
stwierdzić za dobry znak w aspekcie możliwości rozwoju turystyki i wskazywanego
możliwego w związku z tym pogorszenia się tego stanu. Jako przyczynek do określenia
kondycji obiektów zabytkowych w zakresie ochrony przeciwpożarowej wskazuje się, że
ostatnie znaczące pożary obiektów zabytkowych w województwie kujawsko – pomorskim
miały miejsce w Muzeum Etnograficznym w Toruniu gdzie 30 kwietnia 2004 roku spłonęły
chata z XVIII w, stodoła, obora i spichlerzyk z XIX w, a 30 kwietnia 2005 roku spaliły się
stodoła i obora kujawska. Pożary były spowodowane podpaleniem. Straty łączne wg straży
pożarnej ok. 950 tys. pln. Znaczącym elementem wskazującym na skuteczność stosowanych
zabezpieczeń jest fakt zabezpieczenia obiektów skansenów instalacją sygnalizacji pożaru,
która w związku z zainicjowaniem go od zewnątrz nie zadziałała. Innych znaczących pożarów
w tym tysiącleciu nie zanotowano
V. Ocena oddziaływania możliwości ustalania wymagań dla obiektów zabytkowych w
sposób inny niż przewidują przepisy na podstawie uzgodnionych przez Komendę
Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej w Toruniu ekspertyz.
W związku z wnioskami określonymi w poprzednim punkcie dokonano dodatkowej
analizy w celu określenia wykorzystania korzystnych rozwiązań prawa dla osiągnięcia
wysokiego poziomu bezpieczeństwa pożarowego w obiektach zabytkowych.
W okresie od 2002 roku do września 2005 roku ( 45 miesięcy) dla budynków z terenu
województwa kujawsko – pomorskiego wykonano 460 ekspertyz spełniających wymagania
§2 ust.2 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych. Spośród nich 77 (16,7%)
dotyczyło obiektów zabytkowych. Prócz możliwej hipotezy, że obiekty zabytkowe, co do
których można mieć pewność, że w większości nie spełniają współczesnych wymagań nie są
obiektem masowych inwestycji dokonano przeglądu powiatów, w których zlokalizowane były
obiekty poddawane ekspertyzom. Uznano, że jest to jedno ze wskazań gdzie można
oczekiwać
zwiększonego
ruchu
turystycznego
w
obszarze
zabytków.
Najwięcej
przedmiotowych obiektów znajduje się w Toruniu 32 i Bydgoszczy 25 a dalej po trzy budynki
w Inowrocławiu i Chełmnie. W innych powiatach po dwa lub jednym obiekcie. Jak widać
lokalizacja obiektów jest w dużej mierze zgodna ze wskazaniami dotyczącymi dużego ruchu
turystycznego, co potwierdza tezę pozytywnego wpływu turystyki na podniesienie stanu
bezpieczeństwa pożarowego w obiektach zabytkowych.
Szczegółowo przeanalizowano tę grupę obiektów zabytkowych, dla których udzielano
odstępstw w zakresie zabezpieczeń przeciwpożarowych, pod kątem przeznaczenia budynków
Zestawienie:
przeznaczenie obiektów zabytkowych objętych ekspertyzami w zakresie
ustalenia sposobów zabezpieczenia obiektu w sposób inny niż przewidują przepisy .
- budynki mieszkalno – usługowe
- 15,
- budynki gastronomiczne
- 10,
- budynki mieszkalne
- 6,
- budynki biurowo – mieszkalne
- 6,
- budynki wymiaru sprawiedliwości
- 6,
- muzea
- 5,
- szkoły
- 5,
- hotele
- 3,
- biura
- 3,
- kościoły
- 3,
- ośrodki szkolenia
- 3,
- dom pomocy społecznej
- 2,
- ratusz
- 1,
- straż pożarna
- 1,
- klasztor
-1
- sklep
- 1,
- bank
- 1,
- dom handlowy
- 1,
- poczta
- 1,
- ZUS
- 1,
- pałac
- 1,
- administracja rządowa
- 1,
Do grupy bezpośrednio związanych z obsługą ruchu turystycznego zakwalifikowano 44
budynki, co stanowi 57,1 % i może być uznane za wskaźnik potwierdzający stymulujący
wpływ ruchu turystycznego na wykonywanie remontów i zabezpieczeń obiektów, w tym
przeciwpożarowych. Generalnie zauważalna jest zasada, że decydującym czynnikiem
odbudowy obiektu jest jego przeznaczenie do działalności przynoszącej wymierne korzyści
co jest widoczne chociażby po ilości budynków przeznaczonych w całości na mieszkania czy
kościołów, których ilość wśród zabytków jest największa a w omawianej grupie zabytków
remontowanych stanowią tylko 9 tj. 11.7 %
Analiza zakresu udzielanych odstępstw wskazuje, że praktycznie we wszystkich
budynkach uzgodniono nieprawidłowości związane z warunkami ewakuacji a w przeszło
połowie (48 tj. 62.3 %) związane z palnością elementów konstrukcyjnych. Bardziej
szczegółowe zestawienie udzielanych odstępstw w analizowanej grupie obiektów
przedstawiono niżej.
Zestawienie udzielanych odstępstw w ramach uzgadnianych ekspertyz dotyczących
wykonania zabezpieczeń przeciwpożaro0wych w sposób inny niż przewidują przepisy.
Zakres odstępstw :
-
klasa odporności ogniowej stropów
- 36 ,
-
długość dojść ewakuacyjnych
- 34,
-
gabaryty elementów klatek schodowych
- 31,
-
zawężenia dróg ewakuacji
- 26,
-
odporność ogniowa schodów
- 19,
-
stopnie zabiegowe
- 18,
-
klasa odporności ogniowej dachów
- 16,
-
szerokość drzwi
- 16,
-
zamknięcia klatek schodowych
- 10,
-
klasa odporności ogniowej słupów i podciągów
- 8,
-
oddymianie klatek schodowych i dróg ewakuacyjnych
- 8,
-
wydzielenia pożarowe piwnic i strychów
- 7,
-
odległości między budynkami
- 7,
-
klasa odporności ogniowej ścian
- 7,
-
brak wydzielenia strefy pożarowej
- 6,
-
hydranty wewnętrzne
- 6,
-
palne boazerie
- 5,
-
palne sufity
- 4,
-
dojazdy pożarowe
- 3,
-
kierunek otwierania drzwi
- 1,
-
wydzielenie hollu
- 1,
-
zaopatrzenie w wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru
- 1,
łącznie - 270; średnio 3,3/obiekt
Jakkolwiek zrozumiały może być fakt, że w budynkach zabytkowych trudniej jest
osiągnąć stan zgodności ze współczesnymi wymaganiami, to sygnalizowane wcześniej
wskazanie, że zakres zabezpieczeń zastępczych można określić jako jakościowo gorszy od
stosowanych w innych obiektach zabezpieczania budynków zabytkowych jest tym bardziej
widoczne w przytoczonej wyżej statystyce gdzie ilość średnia uzgodnionych a więc
pozostających w obiekcie nieprawidłowości wynosi 3,3
przy średniej dla wszystkich
uzgodnionych w analizowanym okresie ekspertyz 2,4. Ponieważ analiza przeznaczenia
obiektów zabytkowych, dla których wykonywano ekspertyzy wskazuje, że zdecydowana ich
większość zostaje przeznaczona dla obsługi ruchu turystycznego, można znowu wskazać
przesłankę do stwierdzenia, że zwiększenie ruchu turystycznego wpływa na poprawę stanu
bezpieczeństwa pożarowego obiektów zabytkowych ale jedynie w sposób, który można
określić jako minimalny do zaakceptowania, bez wykorzystania najlepszych ( najdroższych )
zabezpieczeń.
VI. Stan monitoringu pożarowego
Specyficzna jest sytuacja w zakresie stanu ochrony przeciwpożarowej oceniana na
podstawie realizacji wymagań w zakresie tak zwanego monitoringu pożarowego obiektów
zabytkowych. Ponieważ dane te były już niejednokrotnie prezentowane więc tylko pokrótce.
W drugiej połowie 1993 r. Generalny Konserwator Zabytków w
Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej
porozumieniu z
wytypowali 2308 obiektów
zabytkowych do zainstalowania w nich urządzeń sygnalizacyjno-alarmowych. W praktyce
okazało się, że pełna realizacja ustawowych zapisów jest niemożliwa z powodu
ograniczonych możliwości finansowych właścicieli obiektów.
Na terenie województwa kujawsko – pomorskiego wytypowanych zostało 46 obiektów w tym
15 sakralnych. Na terenie Torunia takich obiektów jest 21 w tym 5 kościołów :
Wykaz obiektów, w których wymagana jest instalacja sygnalizacji pożaru podłączona do
straży pożarnej:
Obiekt muzealny – „Biały Spichrz” w Bydgoszczy
Muzeum w Biskupinie
Muzeum im. Jana Kasprzaka w Inowrocławiu
Pałac Biskupi- Wystaw – Konferencyjny w Toruniu
Teatr im. Wiliama Horzycy w Toruniu
Kamienica – obiekt bankowy w Toruniu, ul. Chełmska 26/28
Kamienica – obiekt bankowy w Toruniu, ul. Szeroka 16
Kamienica – obiekt bankowy w Toruniu, ul. Garbary
Kamienica – obiekt bankowy w Toruniu, ul. Kopernika
Kamienica – bank, dydaktyczno – noclegowy – ul. Garbary w Toruniu
Muzeum Regionalne – Pałac Anny Wazówny w Brodnicy
Spichrz, Brodnica
Muzeum Ziemi Chełmińskiej, Chełmno
Muzeum – Pałac Opałek, Grudziądz
Klasztor – Muzeum, Grudziądz
Spichrz Muzeum, Grudziądz
Muzeum Etnograficzne – Toruń
Skansen przy Muzeum Etnograficznym – Toruń
Spichrz – Magazyn Muzeum Etnograficznego, Toruń
Muzeum im. M. Kopernika, Toruń
Muzeum Okręgowe Ratusz Staromiejski, Toruń
Oddział Archeologii – Spichrz, Toruń
Muzeum Okręgowe, Oddział Sztuki – Kamienica „Pod Gwiazdami”, Toruń
Muzeum Okręgowe, Oddział Sztuki, Toruń
Muzeum Okręgowe – Dom Eskenów, Toruń
Hotel Polski, Włocławek
Pałac, Wieniec
Spichrz – Muzeum Etnograficzne, Włocławek
Spichrz – Zbiory Sztuki, Włocławek
Muzeum Historii Włocławka, Włocławek
Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, Włocławek
Obiekty sakralne :
Kościół p.w.Św. Mikołaja, Pieranie
Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, Chełmno
Kościół p.w. Św. Janów, Chełmno
Kościół p.w. Św. Trójcy, Chełmża
Kościół p.w. Św. Marcina, Gążawy
Kościół p.w. Ignacego Loyoli, Młyniec
Kościół p.w. Najśw. Serca Pana Jezusa, Mała Nieszawka
Kościół p.w. NMP, Toruń
Kościół p.w. Św. Jakuba, Toruń
Kościół p.w. Św. Janów, Toruń
Kościół p.w. Św. Ducha, Toruń
Kościół p.w. Św. Piotra i Pawła, Toruń
Bazylika Katedralna, Włocławek
Kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela, Włocławek
Kościół i Klasztor o.o. Franciszkanów Reformatów, Włocławek
Obowiązek podłączenia urządzeń instalacji sygnalizacji pożaru do najbliższej komendy lub
jednostki ratowniczo - gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej został określony w Ustawie z
dnia 21 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81 z 1991r. poz. 351 zm.
Dz. U. nr 147, poz. 1229), Funkcjonuje więc w postaci zapisu ustawowego od czternastu lat.
Na terenie województwa kujawsko - pomorskiego
Ilość obiektów zabytkowych objętych obowiązkiem wyposażenia w ISP – 46,
Wyposażone dotychczas – 34
Obiekty podłączone do PSP – 29
Wyposażone w ISP zostały wszystkie obiekty nie sakralne
Nie wyposażone pozostaje 12 spośród 14 wytypowanych kościołów. Nie spełniają wymagania
ustawowego tylko obiekty sakralne. Przy deklarowanych przez wszystkie zainteresowane
strony zrozumieniu potrzeby wprowadzenia odpowiednich zabezpieczeń problem na dzisiaj
wydaje się zupełnie nierozwiązywalny.
Wprowadzenie obowiązku monitoringu pożarowego obiektów o największej wartości dla
kultury narodowej stanowi istotny element poprawy bezpieczeństwa ludzi i mienia, jak i
również nowoczesny, system zmniejszania strat spowodowanych pożarami. Właściwa
realizacja tego obowiązku zależna jest od działań podejmowanych wspólnie zarówno przez
właścicieli, zarządców, użytkowników obiektów, jak i firmy zajmujące się monitoringiem
oraz Państwową Straż Pożarną. Niejednokrotnie sytuacja ochrony przeciwpożarowej w
zabytkach była analizowana na podstawie zabezpieczenia przeciwpożarowego kościołów
tymczasem jak się wydaje jest to zupełnie odrębna dziedzina (problem) przede wszystkim
prawie zupełnie nie podlegająca tzw. prawom rynku. O niewielkiej ilości pożarów w
kościołach jak się wydaje ciągle decyduje tradycyjnie sentymentalny stosunek społeczeństwa
do miejsc kultu. Nie może to jednak przesłaniać złego obrazu zabezpieczenia kościołów, nie
przestrzegania w nich wielu reguł bezpieczeństwa pożarowego z tak oczywistymi w innych
obiektach wymaganiami
jak badania instalacji czy wyposażenie w gaśnice, hydranty i
oznakowanie na czele. Najlepiej sytuację tę określa właśnie wskazana sytuacja w zakresie
wyposażenia kościołów w instalacje sygnalizacji pożaru w ramach obowiązków ustawowych
określonych już w 1992 roku. Zdaniem opracowującego
długotrwałe
wskazywanie
niemożności finansowych w tym zakresie należy traktować raczej jako tradycyjne
usprawiedliwienie niż fakt, tym bardziej, że znane są przypadki umiejętnego wykorzystania
chociażby wchodzących na rynek polski firm czy tradycyjnie „wielkiego serca” producentów
rodzimych – dających się od czasu do czasu jak to się nieładnie mówi „naciągnąć” na
sponsorowanie instalacji. Opracowujący osobiście spotykał się z nie wykorzystywaniem
wskazywanych w tym zakresie możliwości.
VII. Wnioski
W przeprowadzonych analizach i w wyniku prześledzenia wskazanych w referacie
zagadnień uzyskano przesłanki do następujących wniosków:
1. Występuje zależność między wzmożeniem ruchu turystycznego a wzrostem ilości
inwestycji w
budynkach
zabytkowych znajdujących się w obszarach tego
wzrostu.
2. Istnieją korzystne warunki do stosowania indywidualnych rozwiązań w zakresie
zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków zabytkowych.
3. Nie można jednoznacznie określić ruchu turystycznego jako stymulatora wzrostu
bezpieczeństwa
pożarowego
obiektów
zabytkowych.
Występują
zarówno
przesłanki wskazujące, że proces ma miejsce jak i, że jest wprost odwrotnie. Ruch
turystyczny powoduje wzrost inwestycji w budynkach zabytkowych, które wiążą
się z wykonywaniem ich zabezpieczeń przeciwpożarowych ale jednocześnie
powoduje zwiększenie ilości zdarzeń, w których interweniuje straż pożarna a
zakres projektowanych zabezpieczeń jest najniższych z możliwych do przyjęcia i
praktycznie gwarantuje głównie bezpieczeństwo ewakuacji w minimalnym stopniu
zabezpieczając sam budynek przed zniszczeniem.
4. W obszarach wzmożonego ruchu turystycznego obserwuje się wzrost zagrożeń dla
obiektów, w tym także zabytkowych.
5. Od wielu lat obserwuje się zły stan bezpieczeństwa pożarowego kościołów i
obiektów sakralnych, które nie podlegają opisanym w referacie procesom.