przykładowy rozdział - Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w
Transkrypt
przykładowy rozdział - Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus II. UNORMOWANIA PRAWNE I MODELE RACHUNKOWOŚCI Rysująca się potrzeba dostarczania zróżnicowanych informacji — wieloaspektowych, dokładnych, czytelnych dla użytkowników — stała się przesłanką doskonalenia i normowania podstawowych zasad funkcjonowania systemu rachunkowości. Unormowania w tym względzie, określone jako powszechnie akceptowane zasady rachunkowości o zasięgu krajowym, europejskim i światowym, dotyczą wyłącznie informacji z zakresu tzw. rachunkowości finansowej, a ściślej — ustalają zasady ujmowania tych informacji w obowiązkowych sprawozdaniach finansowych jednostki gospodarczej. Normy krajowe rachunkowości finansowej zawarte są w ustawach, rozporządzeniach rządowych lub ustaleniach fachowych organów pozarządowych. Współcześnie rachunkowość jest powszechnie postrzegana jako prawnie uwarunkowany, specyficzny system informacyjny oparty na liczbowym zobrazowaniu sytuacji finansowej i dokonań podmiotu gospodarczego [16, s. 5]. W początkowej fazie normy te były tworzone wyłącznie dla własnego użytku danego kraju, co doprowadziło do wykształcenia i unormowania w określonych krajach wewnętrznych zasad funkcjonowania rachunkowości, znacznie różniących się między sobą. Stanowi to dużą barierę w międzynarodowych powiązaniach ekonomicznych; w warunkach daleko idącego podziału pracy, a zatem nawiązywania kontaktów międzynarodowych utrudnione lub wręcz niemożliwe staje się inwestowanie, jak też przygotowanie sprawozdań finansowych według norm danego kraju, znacznie odbiegających od norm rodzimych. Za odmiennością norm krajowych przemawiają względy: natury politycznej, względy ekonomiczne i prawne. W Polsce w zakresie prawa bilansowego obowiązuje ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. [40]; jednolity tekst Ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości uchwalony przez Sejm RP w dniu 9 listopada 2000 r. został opublikowany w Dz. U. Nr 113, póz. 1186 [41]. Ustawa w znowelizowanym kształcie będzie obowiązywać od dnia 01.01.2002 r. Obowiązująca ustawa o rachunkowości pozostaje w ścisłej korelacji z innymi aktami prawnymi; wykaz niektórych z nich zamieszczono w załączniku l niniejszego opracowania. Celem wydania w 1994 r. Ustawy o rachunkowości nie była odrębność unormowań w odniesieniu do rachunkowości polskiej, lecz odwrotnie — dostosowanie (harmonizacja) polskich rozwiązań w zakresie rachunkowości do zasad obowiązujących w krajach Unii Europejskiej (dostosowanie do zasad zawartych w odpowiednich Dyrektywach), dostosowanie do zasad określonych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, ujednolicenie podstawowych warunków jakim powinna odpowiadać rachunkowość, nadanie rachunkowości właściwej rangi, współmiernej do roli, jaką odgrywa ta dziedzina we współczesnej gospodarce rynkowej, stworzenie dogodnych warunków dla dostarczania przez rachunkowość wiarygodnych, pogłębionych informacji, pomocnych w ocenie stanu gospodarki jednostki. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku „(...) stworzyła dostosowany do warunków gospodarki rynkowej fundament porządku prawnego w zakresie rachunkowości i określiła podstawowe wymogi, którym rachunkowość powinna odpowiadać. W rezultacie spowodowało to stosowanie kategorii finansowych zgodnych z ich treścią ekonomiczną, zaś zawarcie w ustawie nadrzędnych zasad rachunkowości, w tym zasad wyceny, odpowiadających standardom Unii Europejskiej i międzynarodowym, pozwołiło na poprawną prezentację sytuacji i wiarygodny pomiar efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw" [l, s. 3]. W międzyczasie (upłynęło niemal 7 lat) Dyrektywy Unii Europejskiej, jak i Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) zostały rozbudowane i unowocześnione, jak też zostały opracowane międzynarodowe standardy rewizji finansowej, co wymusiło dostosowanie polskiego prawa bilansowego do rozwiązań zawartych w Dyrektywach Unii Europejskiej i MSR, umożliwiając usunięcie nieścisłości rodzących się na bazie ustawy o rachunkowości z 1994 roku, a także harmonizację z Konstytucją RP oraz ustawą — Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, póz. 1037), wskutek zmiany niektórych przepisów. Znowelizowana ustawa o rachunkowości jest odpowiedzią na dynamiczne przemiany zachodzące w Polsce w życiu gospodarczym, w szczególności w dziedzinie przekształceń własnościowych — takich jak prywatyzacja w różnych sektorach gospodarki, fuzje i przejęcia spółek, obecność ponadnarodowych grup kapitałowych. Nowelizacja ustawy o rachunkowości reguluje m.in. takie kwestie jak: • problematyka fuzji i przejęć (łączenie się) spółek, • problematyka coraz szerzej wykorzystywanych różnego rodzaju instrumentów finansowych,* problematyka leasingu finansowego środków trwałych i innych przedmiotów majątkowych, • problematyka ustalania wyniku finansowego w przypadku wykonywania kontraktów długoterminowych, np. o budowę, • uściślenie między innymi definicji: aktywów, aktywów netto, zobowiązań, kosztów, przychodów, strat i zysków nadzwyczajnych, wprowadzenie pojęcia „wartość godziwa" w odniesieniu do metod wyceny przy łączeniu się spółek, • zmiany w zakresie konsolidacji sprawozdań finansowych grupy kapitałowej (koncernu, holdingu), • podniesienie bezpieczeństwa obrotu towarowego oraz funkcjonowania rynku kapitałowego w drodze zwiększenia zakresu informacji ujawnianych w sprawozdaniu finansowym, poprzez wprowadzenie następujących zmian: — nowy układ bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, — rozszerzenie i aktualizacja treści informacji dodatkowej, — wprowadzenie nowego wzoru zestawienia zmian w kapitale własnym. Znowelizowana ustawa precyzuje zakres: > podmiotowy rachunkowości (art. 2 ustawy o rachunkowości) — ilustrację graficzną przedstawia schemat 8; uzupełnieniem tego schematu jest klasyfikacja spółek prawa handlowego przedstawiona na schemacie 9; na schemacie 8 nie uwidoczniono przypadku zdefiniowanego w art. 2, ust. 2 — „Osoby fizyczne oraz spółki cywilne osób fizycznych mogą stosować zasady rachunkowości określone ustawą również od początku następnego roku obrotowego, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż równowartość w walucie polskiej 800 000 EURO. W tym przypadku osoby te lub wspólnicy przed rozpoczęciem roku obrotowego są Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus obowiązani do zawiadomienia o tym urzędu skarbowego, wlaściwego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym"; warto dodać, iż wartość 800 000 EURO przelicza się na walutę polską po średnim kursie ustalonym przez Narodowy Bank Polski, obowiązującym na dzień przed 30 września roku poprzedzającego rok obrotowy; równocześnie kodeks spółek handlowych wyznaczając wysokość przychodu ze sprzedaży towarów i usług za dwa poprzednie lata obrotowe na poziomie > 400 000 EURO (art. 26 § 4) nakłada na takie spółki cywilne obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru sądowego, co jest jednoznaczne z jej przekształceniem w spółkę jawną; • przedmiotowy rachunkowości [art. 4 ust. 3], obejmujący siedem elementów (członów) — w porównaniu do wcześniej definiowanych sformułowań dokonano uściśleń zakresu rachunkowości: • w odniesieniu do pkt. l wprowadzono określenie „przyjęte zasady (politykę) rachunkowości" — w miejsce „opis przyjętych zasad rachunkowości"; • w pkt. 2 wyeksponowano, że rachunkowość obejmuje „prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym" — w miejsce „prowadzenie ksiąg rachunkowych"; • pkt. 3 pozostał bez zmian; w myśl tego punktu rachunkowość obejmuje „okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów"; • pkt. 4 pozostał bez zmian; oznacza to, że rachunkowość obejmuje „wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego"; • pkt. 5 ogranicza zapis do stwierdzenia, że rachunkowość obejmuje „sporządzanie sprawozdań finansowych" — wykreślono zapis, iż w zakres rachunkowości wchodzi również sporządzanie innych sprawozdań finansowych, których dane wynikają z ksiąg rachunkowych; • w pkt. 6 zaznaczono, że rachunkowość jednostki obejmuje „gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą" — wcześniej w ustawie operowano pojęciem „dokumentacji przewidzianej ustawą" bez rozróżniania dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji; • w pkt. 7 ustawa definiuje, że w zakres rachunkowości wchodzi „poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą" — zmianie uległo określenie „ogłaszanie". W znowelizowanej ustawie istotnej zmianie uległo wiele pojęć określających podstawowe kategorie bilansowe i wynikowe; będą one kolejno omawiane w dalszej treści opracowania. Mówiąc o ujednoliceniu zasad rachunkowości, wyraźnie należy rozróżnić pojęcia: harmonizacja zasad rachunkowości i standaryzacja zasad rachunkowości [36, s. 73]. Przez harmonizację zasad rachunkowości należy rozumieć [cyt. za 36, s. 73] proces redukowania różnic w sprawozdawczości między krajami (P. Walton, A. Haller i B. Raffournier), lub szerzej — proces skierowany na zmniejszanie ilości stosowanych praktyk rachunkowości poprzez określenie takiego ich zestawu, w ramach którego przedsiębiorstwa mogą dokonywać wyboru ewentualnych rozwiązań co do określonych zasad rachunkowości (C. Roberts, P. Weetman i P. Gordon). Można stwierdzić, iż harmonizacja jest odpowiedzią na oczekiwania coraz to bardziej wymagających użytkowników informacji tworzonych w rachunkowości, użytkowników działających w nowych uwarunkowaniach — globalizacji rynku, co skutkuje przepływami kapitału między krajami i regionami świata. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus Istotą standaryzacji jest natomiast stosowanie dokładnie tych samych reguł; ma to miejsce wówczas, gdy wszystkie zainteresowane strony stosują identyczne lub bardzo zbliżone praktyki rachunkowości — ujednolicone zasady rachunkowości [36, s. 73]. Harmonizację z reguły kojarzy się z ponadnarodowymi regulacjami tworzonymi w Unii Europejskiej, natomiast standaryzację kojarzy się z Komitetem Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASC). Wśród międzynarodowych organizacji księgowych wyróżnia się [36, s. 76-77]: • International Federation of Accountants (IFAC)* — grupuje profesjonalne organizacje księgowych z 85 krajów; jej celem jest rozwój i wzmocnienie zawodu rachunkowca/ księgowego w świecie, a także popieranie procesu harmonizacji rachunkowości; IFAC nie zajmuje się bezpośrednio opracowywaniem standardów międzynarodowych; wydaje międzynarodowe dyrektywy rewizji finansowej; • International Auditing Practices Committee (IAPC) — działa w ramach IFAC; wydaje wytyczne dotyczące badania rocznych sprawozdań finansowych, dążąc do ujednolicenia praktyk w zakresie rewizji finansowej; • International Accounting Standards Committee (IASC)** — opracowuje międzynarodowe standardy rachunkowości (MSR); powstał w 1973 r. w wyniku porozumienia profesjonalnych organizacji księgowych z 9 krajów; w 1999 roku IASC liczył 142 członków — są to organizacje księgowych ze 103 krajów; projekt standardu przygotowuje powołany przez Zarząd IASC Komitet Sterujący a następnie przedkłada go Zarządowi IASC do zaaprobowania; dorobek IASC zawiera załącznik 2; konkurentem MSR są amerykańskie GAAP — Generally Accepted Accounting Principles; • Group of Four (G4)—zawodowe organizacje księgowych/rachunkowców z USA, Kanady, Wielkiej Brytanii oraz Australii, a także Nowej Zelandii (G4 + 1), dążące do zwiększenia swego wpływu na proces tworzenia standardów; • European Accounting Association (EAA) — grupuje instytucjonalnych i indywidualnych członków z całego świata; organizuje kongresy i wydaje akademickie pismo; • International Association for Accounting Education and Research (IAAER) — grupuje członków społeczności akademickiej interesujących się zagadnieniami sprawozdawczości finansowej. Harmonizacja rozwiązań rachunkowości o zasięgu europejskim miała swój początek w wydaniu dyrektyw przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą w 1957 roku (od 1993 roku — Unia Europejska). Dyrektywy Unii Europejskiej są tylko ogólnymi wzorcami, zawierającymi rozwiązania alternatywne i pozwalającymi na ich realizowanie z dużą dozą krajowych adaptacji i modyfikacji. Unia Europejska przyjęła dwie główne dyrektywy dotyczące rachunkowości przedsiębiorstw: • Dyrektywę Czwartą z 25.07.1978 roku o rocznych sprawozdaniach i zasadach rachunkowości pojedynczej jednostki gospodarczej, * IFAC — Międzynarodowa Federacja Księgowych ** IASC — Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus — Dyrektywę Siódmą z 13.07.1983 roku o skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ich publikacji i weryfikacji. Na ich podstawie opracowano: — Dyrektywę z 3.12.1986 roku o rocznych zamknięciach rachunkowych i skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych banków i innych instytucji finansowych, — Dyrektywę z 13.02.1989 roku w sprawie sprawozdawczości finansowej filii instytucji kredytowych i finansowych w krajach członkowskich. Ponadto opublikowano specjalną dyrektywę, dotyczącą rewizji sprawozdań finansowych — jest to Dyrektywa Ósma z 10.04.1984 roku, określająca uprawnienia i kwalifikacje biegłych rewidentów (audytorów). Najpoważniejszą rolę w harmonizacji rachunkowości krajów Unii Europejskiej odgrywa Dyrektywa Czwarta, zwłaszcza w odniesieniu do zasad wyceny aktywów i pasywów oraz wyniku finansowego i sformalizowanych wzorów sprawozdań finansowych jednostek gospodarczych. Niektóre z zagadnień stanowiących treść Czwartej Dyrektywy sprawiły państwom członkowskim Unii Europejskiej szczególną trudność w ich interpretowaniu, co doprowadziło do wydania w imieniu Komisji Europejskiej tzw. Komunikatu Interpretacyjnego. Wśród „objętych interpretacją" zagadnień znalazła się zasada prawdziwego i rzetelnego obrazu (true and fair view), wymagająca uwzględnienia — w trakcie interpretacji — szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego implikującego przepisy prawne. O ile przedmiotem Czwartej Dyrektywy było pojedyncze przedsiębiorstwo, to przedmiotem Siódmej Dyrektywy były grupy przedsiębiorstw (grupy kapitałowe). Siódma Dyrektywa wiązała się z rozstrzygnięciem wielu problemów z zakresu konsolidacji sprawozdań finansowych. Dyrektywa Ósma określa wymogi stawiane osobom uprawnionym do przeprowadzania badania dokumentów księgowych; precyzuje poziom wykształcenia kandydatów na biegłego rewidenta, wykaz przedmiotów zawodowych i uzupełniających, jakie powinien obejmować egzamin dla kandydatów na biegłych rewidentów, minimalny okres i warunki odbywania praktyki zawodowej poprzedzającej egzamin na biegłego rewidenta. Proces harmonizacji zasad rachunkowości oceniany jest niezbyt korzystnie; nadal prowadzenie interesów gospodarczych w krajach Unii Europejskiej przez korporacje międzynarodowe i innych inwestorów zagranicznych wymaga znajomości różnych kultur. Podsumowując uwagi na temat standaryzacji rachunkowości, należy zadać pytanie, czy istnieje możliwość stosowania w danym kraju modelu rachunkowości opartego w pełni na standardach międzynarodowych, tj. modelu, który wykorzystywałby wszystkie propozycje Międzynarodowego Komitetu Standardów Rachunkowości i wprowadzał je jako krajowe ogólnie akceptowane zasady rachunkowości. Okazuje się, iż model taki jest konstrukcją czysto teoretyczną, bowiem nie są do wyeliminowania różnice kulturowe, historyczne i społeczne między krajami i regionami świata [36, s. 67]. To właśnie te różnice doprowadziły do ukształtowania kilku modeli rachunkowości, które w literaturze przedmiotu są określane jako [36, s. 63-71]: — model brytyjsko-amerykański (anglosaski) — zorientowany na zaspokojenie potrzeb informacyjnych inwestorów i kredytodawców, przy czym użytkownicy informacji są bardzo wymagający; funkcjonuje w krajach o rozwiniętych rynkach papierów wartościowych, a także w krajach, w których mają siedzibę duże międzynarodowe koncerny, co inspiruje rozwój rachunkowości; model ten jest stosowany w 44 krajach świata, w tym przez: Stany Zjednoczone, Kanadę, Wielką Brytanię, Australię, Hongkong, Indie, Holandię, Meksyk; — model kontynentalny — ukształtował się w krajach, w których przedsiębiorstwa są bardzo Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus silnie powiązane z bankami, zabezpieczającymi główne potrzeby finansowe firm; jest on silnie regulowany przez prawo; rozwiązania stosowane w rachunkowości są bardzo konserwatywne; informacje tworzone przez rachunkowość są podporządkowane głównie wymogom stawianym przez rząd (np. dla celów ustalania zobowiązań podatkowych); model ten zakłada stosowanie zunifikowanych planów kont, pozwalających agregować informacje w skali makro dla celów porównań w różnych układach przestrzenno-czasowych, model ten jest stosowany w 30 krajach, w tym przez: Francje, Niemcy, Japonię, Włochy, Hiszpanię, Szwecję, Szwajcarię, Norwegię, Portugalię oraz Grecję; • model południowoamerykański — nieznacznie różni się od modelu kontynentalnego, a o jego wyodrębnieniu przesądziło głównie stosowanie stałych korekt w rachunkowości, wynikających z inflacji; innymi przesłankami rozróżniania tego modelu są: stosowanie w tych krajach języka hiszpańskiego (jedynie Brazylia posługuje się językiem portugalskim), wspólne dziedzictwo kulturowe, ukierunkowanie informacji tworzonych przez rachunkowość na potrzeby rządu — w wielu tych krajach pojęcia wynik finansowy liczony dla celów podatkowych i wynik finansowy wynikający z rachunku zysków i strat to pojęcia tożsame; model ten jest stosowany w następujących krajach: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Salwador, Gwatemala, Honduras, Nikaragua, Paragwaj, Peru i Urugwaj; • model rachunkowości w gospodarkach mieszanych (inaczej — w gospodarkach okresu przejściowego) — model stosowany w krajach pokomunistycznych, dążących do gospodarki rynkowej; proces transformacji implikuje wiele złożonych problemów, w tym także w zakresie doskonalenia modelu rachunkowości, tym niemniej kraje te konstruując podstawy prawne rachunkowości mogą korzystać z dorobku krajów o anglosaskim systemie rachunkowości, bądź o systemie kontynentalnym, uwzględniając również Międzynarodowe Standardy Rachunkowości; w początkowej fazie kraje te raczej stosują kontynentalny model rachunkowości; model ten jest stosowany w 27 państwach, w tym przez: Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Rumunię, Rosję (gdzie zresztą występuje najwięcej problemów w tworzeniu podstaw nowego systemu rachunkowości), Ukrainę, Białoruś, Wietnam, Bułgarię; • model rachunkowości w krajach komunistycznych — trudno w tym przypadku mówić o modelu rachunkowości w rozumieniu literatury przedmiotu, bowiem w krajach o totalitarnych systemach społeczno-politycznych informacje tworzone w rachunkowości nie mają znaczenia w podejmowaniu decyzji — decyzje oparte są na przesłankach politycznych; model ten w „czystej" postaci jest stosowany w dwóch krajach: Kuba i Korea Pomocna; • model rachunkowości oparty na międzynarodowych standardach rachunkowości — model czysto teoretyczny (wspominano o tym wcześniej). Po przeprowadzeniu tej krótkiej analizy należałoby zauważyć, iż tak naprawdę można wyróżnić dwa modele [36, s. 70]: • model anglosaski, • model kontynentalny. W innych opracowaniach z zakresu rachunkowości modele te nazywane są konwencjami o przeciwstawnych tendencjach [29, s. 18-19]; podejścia te bazują na metodzie kontynentalnej, zwanej także transakcyjną, i metodzie wartości. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej” - Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus Wyraźnie podkreśla się, iż metoda kontynentalna kładzie nacisk na rachunek zysków i strat, w którym ujmuje się wyłącznie zyski zrealizowane oraz koszty wycenione według historycznej ceny nabycia, rozliczone zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów. Ze względu na fakt, iż ujęcie przychodów i kosztów w rachunku zysków i strat może nastąpić w przypadku zawartej umowy (transakcji), stąd metoda kontynentalna zwana jest także transakcyjną. Wartość poznawcza bilansu jest nieco mniejsza; do aktywów nie zalicza się np. wytworzonych we własnym zakresie takich składników jak: znaki firmowe, wartość firmy, know-how. W przypadku metody wartości główny nacisk jest położony na problem wyceny zasobów (aktywa) i zobowiązań jednostki na dzień bilansowy w celu rzetelnej wyceny jej aktywów netto (kapitału własnego). Informacje wynikające z rachunku zysków i strat mają drugorzędne znaczenie. W metodzie wartości wyraźnie eksponuje się pojęcia: wartość rynkowa, wartość godziwa*, wartość użytkowa; w tej sytuacji historyczne ceny nabycia nie mają więc większego znaczenia. Przez wartość rynkową — najogólniej — należy rozumieć wartość wynikającą z cen obiektywnie istniejących na rynku; z cen „płynących" z szeroko rozumianego rynku jako miejsca swobodnej ekwiwalentnej wymiany. W rachunkowości zarządczej wartość rynkową określa się niekiedy pojęciem „wartość wymienna". Przez wartość godziwą — w ogólnym ujęciu — należy rozumieć wartość wynikającą z cen, za które mogłyby być określone składniki wymieniane, gdyby dana transakcja nastąpiła między zainteresowanymi — chętnymi, dobrze poinformowanymi, nie dającymi wprowadzić się w błąd i nie powiązanymi ze sobą, niezależnymi, mającymi swobodę działania stronami. Wartością godziwą danego składnika może być jego wartość rynkowa; jeżeli obrót takimi składnikami na rynku następuje sporadycznie — będzie nią wartość określona drogą wyceny dokonanej przez niezależnego rzeczoznawcę; albo też będzie to aktualna cena nabycia/aktualny koszt wytworzenia obiektu z uwzględnieniem rzeczywistego (aktualnego) stopnia zużycia. Przy określaniu wartości godziwej należy wziąć pod uwagę ewentualne koszty związane z realizacją transakcji. Wartość użytkową reprezentują wszystkie właściwości, jakie posiada rzecz w związku z pełnionymi przez nią funkcjami, a z których to funkcji powinien wynikać spodziewany dopływ korzyści ekonomicznych. W przypadku utraty wartości użytkowej danego składnika rachunkowość musi ten fakt ująć przy wycenie. W rozwiązaniach polskiego prawa bilansowego widoczne jest zmniejszenie roli metody kontynentalnej, a wzrost znaczenia metody wartości. W znowelizowanej ustawie o rachunkowości pojawiły się obszerne zapisy określające zasady wyceny aktywów i pasywów (rozdział 4, art. 28-43 ustawy o rachunkowości). W literaturze przedmiotu używane jest również pojęcie systemy rachunkowości — w miejsce modeli i konwencji. Rozróżnia się dwa systemy [16, s. 5-6]: • system kredytowo-podatkowy; jest to odpowiednik modelu kontynentalnego; • system rozwiniętego rynku kapitałowego; jest to odpowiednik modelu anglosaskiego. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie www.wszib.edu.pl