Przedmowa do wydania polskiego

Spis treści
Próbki: od pacjenta do laboratorium
Wpływ zmienności przedanalitycznej na jakość wyników badań laboratoryjnych
Przedmowa i podziękowania ..................................................................... III
Spis treści ................................................................................................ V
O autorach ............................................................................................. VIII
Przedmowa do wydania polskiego IX
1. Marzenia i rzeczywistość – pierwsze spotkanie –
Znaczenie fazy przedanalitycznej ........................................................
2
Wpływ zmienności biologicznej
2. Coś nieuniknionego – Wpływ wieku, płci, rasy i ciąży ..........................
7
3. Zmiana nawyków – Wpływ czynników zależnych od pacjenta ............... 10
4. Kawa, drink, papieros - przed pobraniem krwi?
Używki i narkotyki jako zmienne czynniki biologiczne ........................... 14
5. A jeśli zażywam ziółka? –
Wpływ preparatów roślinnych na wyniki badań laboratoryjnych ............ 17
Pobieranie materiału do badania
6. Kiedy badać – Optymalny czas pobierania materiału ........................... 21
7. Pobieranie próbek podczas wlewów dożylnych? –
Znaczenie kolejności procedur diagnostycznych i terapeutycznych ........ 24
8. Pobierać w pozycji stojącej lub leżącej? –
Wpływ pozycji ciała oraz opaski uciskowej .......................................... 27
9. Z jakiego miejsca pobierać krew? –
Krew żylna, nakłucie tętnicy czy pobranie z wenflonu ........................... 30
10. Krew ze skóry – Pobieranie krwi włośniczkowej .................................... 33
11. Czy laboratorium zamieniło moją próbki? –
Techniki identyfikacji próbki ................................................................ 36
12. Drogocenna próbka – Płyn mózgowo-rdzeniowy ................................. 39
13. Próbka prawie zawsze dostępna –
Mocz i ślina jako materiał diagnostyczny ............................................. 42
V
Spis treści
14. Osocze czy surowica –
Istotne różnice pomiędzy osoczem a surowicą ....................................
47
15. Weź lawendową probówkę! –
Kod kolorów probówek preparowanych .............................................
50
Transport i przechowywanie
16. Przefaksuj mi próbkę –
Wpływ czasu i temperatury podczas transportu próbki ........................
52
17. Transport próbek –
Regulacje prawne dotyczące wysyłania próbek pocztą ........................
55
18. Jak przechowywać „świeże” próbki? –
Przechowywanie próbek w laboratorium ............................................. 60
Przygotowanie próbek do analizy
19. A kiedy próbka dotarła... –
Przyjęcie, wirowanie, podział materiału ..............................................
62
20. Proces ciągły czy cykliczny? –
Przedanalityczny tok postępowania i robotyzacja ................................
64
21. Aspekty bezpieczeństwa fazy przedanalitycznej –
Utylizacja pozostałości próbek, igieł, próbówek i chemikaliów .............
66
Specyficzne aspekty wybranych materiałów biologicznych
22. Postępowanie przed transfuzją krwi –
Wybrane aspekty immunohematologii ................................................ 71
23. Oddzielna probówka do badania krzepnięcia –
Wybrane aspekty koagulologii ........................................................... 74
24. Komórki krwi są wrażliwe! –
Wybrane aspekty badań hematologicznych ........................................ 77
25. Może wystarczy z palca? – Wybrane aspekty chemii klinicznej ............ 80
26. Specjalne probówki dla białek specyficznych? –
Czynniki przedanalityczne w metodach immunochemicznych ............... 83
27. Komórki krwi – źródło ważnych informacji –
Wybrane aspekty analizy cytometrycznej ............................................
VI
86
Spis treści
28. Jak zarządzać genami i białkami –
Wybrane aspekty badań metodami biologii molekularnej .................... 89
29. Kiedy gazy uciekają –
Wybrane aspekty oznaczania gazów i wapnia zjonizowanego .............. 94
30. Pobrać próbkę do TDM w odpowiednim czasie… –
Wybrane aspekty terapii monitorowanej stężeniem leku (TDM) ............ 96
31. Bakterie, grzyby, pasożyty i wirusy –
Wybrane aspekty badań mikrobiologicznych ....................................... 100
Interferencje endogenne i egzogenne
32. Czy można badać mętne próbki? – Wpływ lipemii ............................... 105
33. Trudny przypadek –
Problemy związane z występowaniem przeciwciał endogennych ........... 108
34. Surowica jakby czerwona – Wpływ hemolizy ....................................... 111
35. Czy laboratorium musi znać wszystkie moje leki? –
Wpływ interferencji leków na wyniki badań laboratoryjnych ................ 114
36. Czy wszystko pod kontrolą? –
Zapewnienie jakości fazy przedanalitycznej ........................................ 117
Literatura ................................................................................................ 122
Słownik ................................................................................................... 137
Indeks ..................................................................................................... 141
VII
Przedmowa i podziękowania
Autorzy tej książki, znający się od wielu lat, zdecydowali się na podsumowanie
swojej wieloletniej znajomości poprzez zebranie swoich doświadczeń na temat
przedanalitycznej zmienności w 1992 mając na uwadze istotny wpływ czynników
przedanalitycznych na końcowe wyniki badań laboratoryjnych. Autorzy zdecydowali się na podsumowanie swojej wiedzy w krótkiej i zrozumiałej formie, pomocnej dla poznania przedanalitycznych czynników przez wszystkich pracowników zaangażowanych w fazę przedanalityczną w laboratorium diagnostycznym. Pomysł
ten otrzymał istotne wsparcie firmy Becton Dickinson, Europa.
Po uzgodnieniu stylu oraz ogólnej zawartości książki na pierwszym spotkaniu
autorów z wydawcą, manuskrypty poszczególnych części książki zostały przygotowane bardzo szybko z pomocą wielu współpracowników i kolegów. Autorzy pragną podziękować Heidrun Dürr i Edith Rothermel – Heidelberg, Klaus Krischok –
Munich, Ulrich Wurster – Hannover za zaprojektowanie i przygotowanie rysunków. Dziękujemy także za doskonałą pomoc w pracach biurowych: Ingrid Freina,
Ulrike Arnold i Patrick Berhnard – Munich, Carol Mirello – New Jersey, Kerstin
Geiger, Marion Wajda i Helga Kallmeyer – Mannheim, Annelies Frim – Stuttgart. David J.Purnell – Plymouth, Wolfgang Heil – Wuppertal, James Brawley –
Gaiberg/Heidelberg wykazali dużą pomoc w krytycznym czytaniu manuskryptu.
Pragniemy także podziękować Alois Jachum za pomoc w tłumaczeniu manuskryptu.
Do 3” wersji książki zostało dołączone specjalne wydanie „Jakość próbek diagnostycznych” na płycie CD zawierającą całość Rekomendacji Grupy Roboczej
d/s Jakości Przedanalitycznej, uaktualnionej w Maju 2003 roku, uprzejmie dostarczoną przez Chronolab AG, Zug, Szwajcaria. W obecnym wydaniu szereg
rysunków zostało zastąpionych przez udoskonalone wersje, natomiast odnośniki
literaturowe zostały zastąpione przez nowe pozycje literaturowe.
Pragniemy podziękować A.Pillmann (Wiley-VCH) wydawcy Publisher GIT za
10-letnią współpracę oraz pomoc w przygotowaniu nowej wersji książki w ścisłej
kooperacji ze wszystkimi współautorami.
Autorzy mają nadzieję że nowa wersja książki pomoże w podniesieniu poziomu
wiedzy na temat zmienności przedanalitycznej jako potencjalnego źródła błędów
laboratoryjnych. Podobnie jak poprzednie wydania książka przeznaczona jest dla
wszystkich osób zaangażowanych w organizację i wykonywanie czynności przedanalitycznych w laboratorium. Autorzy wyrażają nadzieję że ich praca pomoże
w udoskonaleniu jakości procesu leczenia pacjentów poprzez podniesienie poziomu wiedzy na temat wpływu zmienności przedanalitycznej na pracę laboratorium
diagnostycznego.
Walter G. Guder
Sheshadri Narayanan
Hermann Wisser
Bernd Zawfa
Maj 2003
III
Przedmowa do wydania polskiego
U
Ukazanie się książki “Próbki: Od Pacjenta do Laboratorium. Wpływ zmienności przedanalitycznej na jakość wyników badań laboratoryjnych” jest
dużym wydarzeniem wydawniczym na rynku diagnostyki medycznej w Polsce. Pozycja wydawnicza przygotowana przez W.G.Gudera i współautorów aktualnie koresponduje ze standardami jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych
i mikrobiologicznych, a także stanowi niezbędną pomoc naukową dla około
1.500 diagnostów laboratoryjnych, którzy podjęli specjalizację w dziedzinie diagnostyki laboratoryjnej.
Autorzy przedstawili w prostej i zrozumiałej formie znaczenie czynników przedanalitycznych i ich wpływ na końcowy wynik badania laboratoryjnego. Znaczenie
tej książki potwierdza fakt, że równolegle z polskim wydaniem autorzy przygotowali kolejną IV edycję swojej książki. Dowodzi to, że tematyka książki odpowiada
na zapotrzebowanie środowiska na tego typu wydawnictwo. Mamy nadzieję, że
wydanie książki w języku polskim podniesie poziom wiedzy wśród diagnostów
laboratoryjnych w przedmiocie zmienności przedanalitycznej jako potencjalnego
źródła błędów laboratoryjnych a tym samym wpłynie na jakość badań laboratoryjnych w świadczeniach medycznych. Wydanie książki było możliwe dzięki finansowemu wsparciu firmy Roche Diagnostica Polska, Krajowej Izby Diagnostów
Laboratoryjnych oraz Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej. Publikacja ta jest skierowana zarówno do studentów kierunku Analityka Medyczna /
Medycyna Laboratoryjna oraz Diagnostów Laboratoryjnych jak i również będzie
pomocna dla Lekarzy i Pielęgniarek biorących udział w procesie diagnozy i leczenia pacjentów.
Henryk Owczarek
Prezes Krajowej Izby
Diagnostów Laboratoryjnych
Warszawa, 23.09.2008
IX
O autorach
Prof. Dr.
Walter G.Guder
Prof. Dr.
Sheshadri
Narayanan
Prof. Dr.
Hermann Wisser
Dr. Bernd Zawta
Prof. Guder do roku
2003 był Dyrektorem Instytutu Chemii
Klinicznej w Szpitalu
Miejskim Bogenhausen
w Monachium oraz
Profesorem Biochemii
Klinicznej w Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana w Monachium.
Studiował medycynę
w Kolonii, Tübingen
i Monachium. Prof.
Guder był Przewodniczącym Niemieckiego
Towarzystwa
Chemii
Klinicznej oraz Przewodniczącym Grupy
Roboczej ds. Jakości Przedanalitycznej.
Obecnie wydal książkę
„Laborbuch für Klinik
und Praxis” a także jest
administratorem Programu Internetowego
www.diagnosticsample.
com
Prof. Narayanan jest
profesorem patologii
i medycyny laboratoryjnej w Weil Medical
College Uniwersytetu
Cornell w Nowym Jorku. Jest członkiem Prezydium Amerykańskiego Towarzystwa Chemii
Klinicznej i posiada licencję Dyrektora Laboratorium Klinicznego
na terenie stanów New
York i New Jersey. Prof.
Narayanan
opublikował wiele artykułów
naukowych oraz książkę: "Podstawy działania oraz zastosowanie
sprzętu laboratoryjnego" oraz jest współautorem książki: "Wpływ
ziół oraz produktów
naturalnych na testy laboratoryjne”.
Prof. Wisser studiował medycynę i chemię na Uniwersytetach
w Marburgu, Göttingen
i Mainz. Edukację w zakresie medycyny laboratoryjnej ukończył na
Uniwersytetach w Monachium i Hanowerze.
Następnie, prof. Wisser
pracował jako Kierownik Działu Medycyny
Laboratoryjnej w Szpitalu Roberta Boscha
w Sztutgarcie i Instytutu Chemii Klinicznej
w Szpitalu Uniwersyteckim w Mannheim.
Prof. Wisser był Przewodniczącym
Niemieckiego Towarzystwa
Chemii Klinicznej i
Przewodniczącym Forum Europejskich Towarzystw Chemii Klinicznej.
Dr. Zawta był Dyrektorem Wydziału Konsultacji
Naukowej
i Technicznej oraz PR
w firmie Roche Diagnostics GmbH. Studiowal chemię na
Politechnice Drezdeńskiej gdzie uzyskał
stopień doktora na
podstawie rozprawy:
Chromatografia hormonów sterydowych.
Dr. Zawta był znany
jako edytor ponad
20 broszur na temat zastosowania testów laboratoryjnych
w diagnostyce chorób
a ponadto był konsultantem WHO w Mongolii w 1985. Razem
z Guderem, Hagemannem i Wisserem
przygotował program
nauczania
„Znaczenie próbek pacjenta”.
Dr.
Zawta
zmarł
w 2006 roku.
VIII
19
A kiedy próbka dotarła ...
Przyjęcie, wirowanie, podział materiału
Wirowanie
Wirowanie próbek pobranych na skrzep
należy przeprowadzać dopiero po pełnym wykrzepieniu krwi, co zwykle trwa
około 30 minut. Jednak w próbkach
pacjentów, którzy cierpią na zaburzenia
krzepnięcia krwi lub są leczeni substancjami przeciwkrzepliwymi skrzep może
powstać z opóźnieniem.
Ryc. 19-1
Nomogram do
obliczania względnej
siły wirowania
cm
25
20
18
16
14
12
10
9
8
7
6
5
4
3
2
Promień rotora
62
Wirowanie wykrzepionej krwi w celu
uzyskania surowicy lub krwi pobranej z dodatkiem antykoagulantu
w celu uzyskania osocza przeprowadza się zwykle z przyspieszeniem 1000
do 1200 x g przez 10 do 15 minut.
Uzyskanie osocza ubogopłytkowego
wymaga wirowania materiału z przyspieszeniem 2000-3000 x g przez 15
do 30 minut (Tab. 13-2). Krew cytrynianową przeznaczoną do badania
układu krzepnięcia należy wirować
2000 xg przez 15 minut (159).
30.000
20.000
10.000
5.000
2.000
1.000
500
200
100
50
20
10
g
3
Względna
siła
wirowania
20.000
15.000
10.000
6.000
4.000
3.000
Prędkość
2.000
1.500
1.000
50
20
Liczba
obrotów/min.
Względna siła wirowania może być
obliczona na podstawie doświadczalnie opracowanego równania lub dzięki
użyciu nomogramu przedstawionego
na Ryc. 19-1.
Równanie przeznaczone do obliczania
względnej siły odśrodkowej (rcf):
rcf = 1.118 × 10-5 × r × n2
gdzie r jest odległością między osią
wirówki a dnem probówki wirówkowej
(cm), n prędkością wirowania wyrażoną
liczbą obrotów na minutę, 1.118 × 10-5
stałą, która uwzględnia przyspieszenie
grawitacyjne.
Wirowanie przeprowadza się zwykle
w temperaturze 20 do 22oC. Jeśli
próbka ma służyć do oznaczania analitów labilnych w temperaturze pokojowej, próbkę należy wirować w wirówce
z chłodzeniem w temperaturze 4oC.
Jednakże chłodzenie może spowodować przemieszczenie jonów potasu
z komórek do osocza, co powoduje
fałszywie zawyżone wyniki stężenia potasu (Ryc. 16-1).
Próbka pierwotna, po oddzieleniu surowicy lub osocza, nie powinna być
wirowana po raz drugi. Prowadzi to
bowiem do zaburzenia pierwotnego
stosunku wody osocza do liczby komórek, co powoduje zmianę stężenia analitów i może być przyczyną uzyskiwania
błędnych wyników. Materiału pobranego do probówek z żelem separującym
nigdy nie wolno wirować po raz drugi.
Czas i siłę wirowania krwi heparynowej
należy tak dobrać, aby warstwa osocza
nie zawierała płytek krwi. Niekompletna sedymentacja trombocytów powoduje fałszywie wysoki poziom potasu,
dehydrogenazy mleczanowej, fosfatazy kwaśnej i fosforanów nieorganicznych w osoczu próbki (Ryc. 19-2) (69).
19
Ryc. 19-3 pokazuje sposób wzrokowej
oceny osocza po wirowaniu próbek
z różną siłą odśrodkową.
Mikroprobówki z dodatkiem lub bez
antykoagulantu mogą być wirowane w mikrowirówkach lub wirówkach
z odpowiednimi adapterami. Wirowanie mikroprobówek odbywa się z przyspieszeniem od 6000 do 15000 xg,
przez co najmniej 90 sekund. Deklarowana prędkość wirowania probówek
powinna być okresowo kontrolowana
z użyciem tachometru.
Postępowanie z próbkami
po wirowaniu
Probówki po odwirowaniu mogą być
przeniesione bezpośrednio do analizatora. W sytuacji idealnej igła próbnika
może pobrać próbkę do analizy przebijając korek zamkniętej probówki. Jednak w większości analizatorów zachodzi konieczność usunięcia korka. Aby
zapobiegać odparowaniu próbki, korki
należy usuwać krótko przed analizą.
Porcje surowicy lub osocza, oddzielo-
Warstwa
osocza
pozbawiona
płytek krwi
Płytki
zawieszone
w osoczu
Warstwa płytek
Komórki
Odpowiedni
czas i siła
wirowania
Ryc. 19-2
Wpływ siły i czasu
wirowania krwi
heparynowej na
zawartość płytek
w osoczu
Płytki krwi
Komórki
Niewłaściwy czas i siła
wirowania.
Obecność płytek krwi
w osoczu będzie
powodem uzyskiwania
fałszywych wyników
ne od próbki pierwotnej, powinny być
oznakowane i przechowywane podobnie jak próbki pierwotne.
Ze względów bezpieczeństwa należy
w miarę możliwości unikać przenoszenia materiału do innych probówek
i dzielenia na mniejsze porcje. Konieczność takich działań można ograniczyć
dzięki stosowaniu probówek z żelem
separującym. Można także wykorzystywać urządzenia mechaniczne (Rozdział
20).
Ryc. 19-3
Wzrokowa kontrola
procesu wirowania
osocza przed analizą
Odpowiednia
Nieodpowiednia
prędkość wirowania prędkość wirowania
63
Indeks
A
absorpcja analitu do ściany
naczynia 42
ACD (acid citrate dextrose – płyn konserwujący krwinki) 51, 87, 88
ACTH (zob. kortykotropina)
ADH (zob. wazopresyna)
adrenalina 12, 14, 22, 27
aktywacja dopełniacza 71, 84
aktywatory krzepnięcia 31
aktywność fizyczna 12-13, 21, 23
albumina 10-11, 14, 16, 24, 26, 41, 44, 48, 115
aldosteron 14-15, 22, 26, 27
alkohol (etanol) 15
allopurynol 114
amfetamina 16
amikacyna 98
aminokwasy 9
aminotransferaza alaninowa (ALT)
10-11, 15, 28, 52-54, 111, 114
aminotransferaza asparaginianowa (AST) 9-11, 15, 27-28, 111
amiodaron 98
amitryptylina 99
amoniak 9, 10-11, 47-48, 52-53
amylaza 8, 16
analiza komórek 86-88
angiotensyna 26
antygen karcyno-embrionalny (CEA) 14
antykoagulant 36, 47-49, 50
apolipoproteina A-I 9, 27, 61
apolipoproteina B-100 10, 27, 61
aprotynina 83-84
arterializacja miejsca nakłucia 33-35
aspekty bezpieczeństwa 66-70
autoprzeciwciała 109
azydek sodu 44
B
badania hematologiczne 77-79
badania immunocytochemiczne 40
badanie gazometryczne krwi 34, 94-95
badanie grup krwi 71-73
badanie mikrobiologiczne 100-104
badanie mikrobiologiczne płynu mó-
zgowo-rdzeniowego 39-40, 101
badanie mykologiczne 102-103
badanie parazytologiczne 102-104
bakterie 100-101
bariera żelowa 87
bezpieczny nakłuwacz 33-34
białka oligoklonalne 41
białka ostrej fazy 9
białko C-reaktywne (CRP) 13, 24
białko wiążące retinol 10, 12
białko, białko całkowite 24, 27,
40-41,44, 47, 48, 106-108, 115
bieg maratoński 11-13
bieganie 12-13
biguanidy 114
bilirubina 7-11, 16, 18, 24, 48, 53,
60, 112
bilirubina bezpośrednia 48
biologia molekularna 89-93
biopsje 24
boczna i przyśrodkowa podeszwowa powierzchnia pięty 33
C
cefalotyna 114
ceruloplazmina 114
chemia kliniczna 80-82
chinidyna 98
chirurgia przewodu pokarmowego 24
chlorazepam 97
chlorki 16, 28, 43, 81, 94, 107, 111
chłodzenie próbek 83
cholecystokinina-pankreozymina 84
cholesterol 9-12, 16-18, 22, 24, 26, 111
cholinoesteraza 12, 48, 114
chylomikronemia 82, 105
ciała ketonowe 10-12
ciąża 8-9
cis-platyna 114
cukrzyca 2
cykl menstruacyjny 22
cykliczny AMP (cAMP) 14
cyklofosfamid 114
cyklosporyna A (CsA) 97, 99
cytotoksyczność 114
cytrynian 24, 44, 49-51, 54, 62, 71-72, 74-76, 87-88, 91-92
czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT) 25, 74-76
czas po ostatnim pobraniu próbki 21-23
czas po ostatnim posiłku 21-23
czas po przyjęciu leków 21-23
czas półtrwania 98-99
czas protrombinowy 18, 25, 74
czas reptylazowy 24-25
czas trombinowy 24-25
czas ustalenia równowagi 96, 98-99
czynnik płytkowy IV 79
czynnik VII, VIII, XI, XII 75, 76
czynnik von Willebranda 24
Ć
ćwiczenia izometryczne 12
ćwiczenia izotoniczne 12
D
data urodzenia 36
D-dimer 76
dehydrogenaza mleczanowa 25, 28, 47-49, 53, 62, 111
dekstran 24
detergenty 42, 90
detergenty niejonowe 90
dezypramina 99
D-fenyloalanino-prolino-arginino chlorometylketon 76
dieta 10, 117
digitoksyna 96-97
digoksyna 19, 96-97, 114
dizopiramid 98
długotrwałe głodzenie 11-12
długotrwałe unieruchomienie w łóżku 28
DNA mitochondrialny 90
dodatki w probówkach preparowanych 50-51
Indeks 141
dokumentacja 119
dopamina 47
doustne środki antykoncepcyjne 115
doustny test obciążenia glukozą 10, 21
drugi poranny mocz 42
dwuetylopirowęglan (DEPC) 91
dwuwęglany HCO 3-16, 81
dwuwymiarowy kod kreskowy 36, 38
dyfuzja gazów 60
E
EDTA z dodatkiem boranu sodowego/
seryny 52
efekt farmakologiczny 114
efekt zmiany objętości wody osocza 81
EGTA 84
elektroforeza białek 48
elektroforeza lipoprotein 61
elektrolity 80-81
endorfiny 83-84
eozynofile 22
erytrocyty 9, 27-29, 52-53, 108
estradiol 13
estriol 13
etosuksymid 99
F
faza analityczna 118-119
faza przedanalityczna 117-120
fenobarbital 99
fenol 90, 92
fenprokumon 114
fenytoina 99, 114-115
fibrynogen 24, 25, 26, 47-48, 72
fibrynoliza 76
Ficoll-Hypaque 86-87
flebotomia 29, 31
fluorek 40, 50-51
formularz zlecenia 117
fosfataza alkaliczna 7, 16, 27-28, 48, 53, 111
fosfataza kwaśna 9, 47, 62
fosforan magnezu 61
fosforan pirydoksalu 14
fosforany nieorganiczne 11, 22, 24, 33, 44-45, 47, 48-49, 52
fruktoza 24
142 Indeks
G
gamma-globuliny 24, 48
gamma-glutamylotransferaza 12, 15, 18, 47-48, 53, 111
gastryna 83
gentamycyna 98, 114
geny 89-93
glicerol 11, 14
glikoliza 60, 95
glikoproteiny błonowe IIA IIIb 109
glukagon 12, 83-84
glukoza 4-5, 10-16, 17, 24-26, 31, 33-34, 40, 44-47, 50-51, 52-53
glutation 84
głodzenie 11
granulocyty 7, 13, 28, 86-88
grzyby 102-103
H
HDL-cholesterol 7, 9, 14, 18, 27, 111
hematokryt 13, 28, 53, 74, 80
hematyna 89
hemoglobina 7-8, 21, 28-29, 48, 52-54, 111-113
hemoglobina A1C 3-4, 17, 114
hemoliza 47, 71, 111-113
heparyna 47-51, 83-84, 87-88, 89, 91, 94, 96, 102
heroina 16
hiperlipidemia 105-107
hipoksja 12
hormon folikulotropowy (FSH) 83
hormon luteotropowy (LH) 83
hormon wzrostu 83
25-hydroksy-cholekalcyferol 21
hydroksymaślan 10
hydroliza glutaminy 47
I
identyfikacja pacjenta 30
identyfikacja próbki 36
imipramina 99
immunoglobulina A 27
immunoglobulina G 27, 41, 61
immunoglobulina M 27
immunohematologia 71-73
indukcja enzymów 114
infuzje 24-25
inhibitory glikolizy 31, 50-51
inhibitory proteaz 83-85
iniekcje 24
INR 18-19
insulina 11-12, 16, 17, 24, 26, 83
interferencja 47-48, 106-110, 111-
112
interferencja heparyny 48, 89
interferencja kationów 48
interferencja zależna od metody 47, 111
interferencje leków 114-115
izolacja limfocytów 86-88
izopropanol 33
izotiocyjanian guanidyny 90-93
J
jakość w fazie przedanalitycznej 118-
120
jodooctan 50-51
K
kadm 14
kapilara szklana 95
karbamazepina 99
karboksyhemoglobina 14
β-karotenoidy 14
Karty Charakterystyki Niebezpiecznych Substancji (MSDS) 70
katecholaminy 26, 45, 85
kinaza adenylanowa 112
kinaza kreatynowa 7-13, 28, 48, 60, 107, 111
kinaza pirogronianowa 11
klirens kreatyniny 11, 13
kod kolorów 50
kod kreskowy 36-38
kofeina 14
kokaina 16
kolejność pobierania próbek 31
komórki krwi 77-79, 86, 89-93
konkurencja o miejsca wiążące 115
konopie indyjskie 16
konserwacja komórek 51
konserwacja moczu 44-45
kontaminacja, zanieczyszczenia 24
kontrola temperatury 117, 120
kontrola temperatury w czasie
transportu 52-54
konwertaza angiotensyny 14
kortykotropina (ACTH) 12, 22, 83
kortyzol 11-12, 14, 21-22, 26, 83,
115
kotynina 14
kreatynina 3-4, 8, 11-15, 18-24, 28, 42-44, 53, 82, 107
kreatynina w moczu 11-13, 43, 53
krew pełna 81, 94
krioglobuliny 108
kryształy w moczu 45-46
krzepnięcie 47-48
kwas 5-hydroksyindolooctowy 45
kwas acetooctowy 10
kwas cytrynowy/teofilina/adenozyna/
dipirydanol (CTAD) 79
kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA) 89-93
kwas etylenodiaminotetraoctowy (EDTA)
49-51, 71-72, 76, 83-85, 87-
89, 96
kwas foliowy 15, 60
kwas moczowy 9-11, 16, 24, 28, 44, 61, 107, 114
kwas rybonukleinowy (RNA) 89-93
kwas solny 45, 70
kwas walproinowy 99, 114, 115
kwas wanilinomigdałowy (VMA) 15
kwasica metaboliczna 10, 15
liza hipotoniczna 88
liza komórek krwi 87, 89-90
liza leukocytów 111
magnez 43-45
makroamylaza 109
makroCK (makrokompleksy kinazy
kreatynowej) 109
M
makroenzymy 109
masa mięśniowa 8, 12-13
materiał zakaźny 55-59
mesylan nafamostatu 84
metale ciężkie 14
metody immunochemiczne 83-85
metotreksat 99
mętne próbki 105
miedź 9, 14, 115
miejsce pobierania krwi 30, 32-33
miejsce wlewu 25
mieszadełko 94
mieszanie 78-79, 94, 97, 117
mioglobina 13
mleczany 12-13, 15, 26, 28, 31, 33, 47-48, 50, 114
mocz 42-45, 97, 101-104
mocz ze środkowego strumienia 47
mocznik 9-11, 16, 18, 24, 28, 43-44
mononukleary 86-87
morfina 16
mrożenie próbki 97
mysie przeciwciała monoklonalne 110
L
N
LDL-cholesterol 7, 14, 17, 27, 61
leki 96-99, 114-115
leukocyty 27-29, 40-41, 44, 47, 53, 108-111
leupeptyna 84
liczba płytek 47-49, 51, 78
lidokaina 98
limfocyty 7, 28, 86, 109
lipaza 14, 16
lipemia, próbka lipemiczna 105-107
lipidy 81-82
lit 47-48, 50
Na+ K+ -ATP-aza 81
N-acetylo-prokainamid 98
nakłucie palca 33-35
nakłucie skóry 32-33
nakłucie tętnicy 30-32
nakłucie żyły 30-32
nalepka na materiał zakaźny 55
nalepki bezpieczeństwa 69
narkotyki 17
netylmycyna 98
neurotensyna 16, 84
neutrofile 29, 74, 77-78
niebezpieczne odpady 66-70
niedożywienie 10-11
“nietraumatyczne” igły punkcyjne
(pencil-shaped) 40
nikotyna 15
nitrazepam 97
noradrenalina 12, 16, 22
nortryptylina 99
nowobiocyna 114
O
objętość moczu 9, 22
objętość pobranej krwi 32
octan 15
odbiałczanie 80
odpady chemiczne 68-70
okres biologicznego półtrwania 97
okres przechowywania 52-53
ołów 14, 20
opaska uciskowa (staza) 28-29, 117
operacje 24
osmolalność 14, 27, 42, 44-45
osmolalność surowicy 13, 27
osocze 22, 24-25, 27-28, 47-49, 80-82, 83-85
osocze bezpłytkowe 49
osocze bogatopłytkowe 49
osocze ubogopłytkowe 49
owulacja 22
P
palenie tytoniu 10, 14-15
papierosy 14-15
parowanie 60
pasożyty 102-104
pepsynogen-1 83
peptyd C 83
peptyd trzustkowy 83
peptyd uwalniający PTH (PTH-RP) 84
pH 10, 24, 60, 94-95
pH moczu 44-45
pierwiastki śladowe 81
pierwszy poranny mocz 42, 44
pirogronian 10, 28
pirymidon 99
plastyfikatory 97
Indeks 143
płeć 8
płyn mózgowo-rdzeniowy (pmr)
39-41, 97
płytki 47-49, 62-63, 77-79, 86-88, 95, 109
płytkowy czynnik wzrostu 79
pływanie 12
pobieranie krwi do badań komórek 77-79
pobieranie krwi włośniczkowej 33-35, 94-95, 117
pobieranie materiału 21-23, 39-40, 74-75, 83-84, 96-99
pobieranie próbek z wenflonu 25
pobieranie śliny 45-46
pojemnik na kał 102-103
pojemnik na plwocinę 102, 103
pojemniki na mocz 42, 104
poliaglutynacja 72
polimeraza Taq 89-90
polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych (RFLP) 89, 91
polipeptyd trzustkowy 16
popłuczyny oskrzelowe (BAL) 101
pora dnia 21-23
posiew krwi 100-101
posiłek 10-12, 21-23
potas 4-5, 16, 21-22, 24, 25, 28, 33, 43-45, 47-49, 52, 81, 94-95, 106, 111-113
potencjometria bezpośrednia 80
poziom wytrenowania 12-13
pozycja ciała 27-29, 83, 117
pozycja leżąca 27
pozycja stojąca (wyprostowana) 27
prężność dwutlenku węgla (pCO2) 16, 94-95
prężność tlenu pO2 95
probówki plastikowe 94-95
probówki z żelem separującym 87
procedury diagnostyczne
i terapeutyczne 23, 24-26
produkty degradacji fibryny (FDP) 75-76
proinsulina 83
prokainamid 98
prolaktyna 16, 22, 26
promieniowanie jonizujące 24
próba ślepa 111
144 Indeks
przechowywanie próbek 38-40, 42, 45, 52-53, 60-61, 68, 76, 78, 81, 83, 93, 95, 97, 100, 117
przeciwciała 53, 108-109
przeciwciała antyfosfolipidowe 109
przeciwciała EDTA-zależne 109
przeciwciała heterofilne 110
przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP) 15
przepełnianie probówek 31, 78
przesunięcie płynów 12, 27-29
przetwarzanie materiału 62-63
przygotowanie pacjenta 117
sojowy inhibitor trypsyny 76
somatostatyna 84
somatotropina (hormon wzrostu) 12, 22, 26
sód 16, 22, 24, 28, 43, 44, 48, 81, 94, 106, 107, 111
specyficzna enolaza neuronalna 47
spironolakton 114
stabilizatory RNA 91
stabilność składników próbki 44, 46, 51-53, 60, 75-78
standardowy posiłek 10
stosunek antykoagulant-krew 74, 77
przygotowanie próbki 91, 95
przyjęcie posiłku 10
pseudotrombocytopenia 108, 109
pseudotrombocytoza 108
streptokinaza 76
streptomycyna 98
stres 17-18, 24, 26
strzykawka szklana 95
strzykawki plastikowe 95
substancja P 83
substancje o immunoreaktywności digoksyny 97
„sucha chemia” 80
surowica 47-49
szczawian 44-45, 50, 52, 96
R
rasa 7-8
reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR) 89-93
rearanżacja genów 89
renina 15, 22, 26, 27, 83-84
retikulocyty 9
robot cylindryczny (rotacyjny) 65
robot kartezjański 65
robot przegubowy (łączony) 65
robotyzacja 64-65
rozdział leukocytów na populacje 77
rozmaz krwi obwodowej 53, 77
rozmrażanie próbek 61
różnice między osoczem a surowicą 47-49
rytm okołodobowy 21-22
S
salicylany 114
satelityzm płytkowy 78, 109
sekretyna 84
selen 14
sen 21-22
serotonina 47
siarczan dodecylu sodu (SDS) 90
składniki układu dopełniacza 84
skutki rozmrażania 61
Ś
średnia objętość krwinki (MCV) 15, 53, 77, 108
T
takrolimus 99
taśma transportująca próbki 65
technika pobierania krwi włośniczkowej 34-35
temperatura ciała 22
temperatura otoczenia 12
temperatura przechowywania 52, 61, 75
teofilina 96
terapia monitorowana stężeniem leku 96-99
testosteron 11, 22
tętnica płucna 32
tętnica promieniowa 32
tętnica udowa 32
tiocyjanian 14-15
tobramycyna 98
toksyczne odczynniki chemiczne
68-70
tolerancja glukozy 10, 24
transferyna 48, 115
transferyna uboga w węglowodany 15
transfuzja krwi 71-73
transfuzje 24-25
transkortyna 115
transport materiału badanego 40,
52-53, 55-59, 75, 78, 83, 86, 93, 95, 97, 100, 115, 117-120
transport pneumatyczny 52
triglicerydy 9-11, 15, 17, 27, 48, 81-
82, 105-107, 111
trombina 76
trombocytoliza 47
β-tromboglobulina 79
tromboksan A2 79
trójcykliczne antydepresanty 96
trójjodotyronina (T3) 9, 53
„turn-around time” (TAT) 64, 119
tymol 44
typowanie antygenów HLA 86
tyreotropina (TSH) 16, 22, 26
U
układ krzepnięcia 74-76
ultrawirowanie 106
urobilinogen 44
urokinaza 76
utylizacja 66-70
utylizacja chemikaliów 68-70
utylizacja igieł i ostrych przedmiotów 67-68
utylizacja mikrozestawów
do pobierania krwi 66-67
utylizacja pozostałości próbek 67-68
utylizacja probówek i materiału
badanego 67, 70
V
VLDL 11, 105
W
wankomycyna 98
wapń wolny i związany 10-11, 27-28, 42-45, 53, 61
wapń zjonizowany 94-95
warfaryna 19, 114
wazoaktywny peptyd jelitowy 83, 84
wazopresyna 15, 26
węglan sodu 44
wiązanie leków z białkami 96, 115
wiek 7
wirowanie 48-49, 62-63, 105, 117
wirusy 104
woda osocza 80
wolna hemoglobina 112
wolne kwasy tłuszczowe 11, 16
woreczki do pobierania moczu 42
wpływ chronobiologiczny 21-22
wpływ czynników biologicznych 6, 14-16, 114
wpływ pór roku 21
wpływ światła 60
wpływ temperatury na składniki
surowicy 52
wskaźnik przesączania kłębuszkowego (GFR) 8, 14
wybór naczynia do wkłucia 117
wydajność pracy 64-65
wydalanie amoniaku 43
wydalanie wapnia z moczem 43-44
wydzielanie jonów z komórek 95
wykrzepianie po odwirowaniu próbki 48
wymaz, wymazówka 100-104
wymiana gazów 95
wysokość nad poziomem morza 13
wzrost przedowulacyjny 22
zmiany zależne od czasu 21
zmienność okołodobowa 21-23, 83
Ż
żelazo 8, 22, 48, 115
żywotność granulocytów 87-88
Z
zanieczyszczenie płytkami 62
zanieczyszczenie RNA-zami 91-93
zapobieganie kontaminacji w biologii molekularnej 89-93
zastosowanie cytometrii przepływowej 87-88
zimne aglutyniny 108
zlecenie 117
Indeks 145