Pobierz PDF
Transkrypt
Pobierz PDF
Ściąga eksperta Podstawowe gatunki liryczne, epickie i dramatyczne Wiesz, że dzieła literackie podlegają określonej klasyfikacji rodzajowej i gatunkowej. Tym podziałem zajmuje się dziedzina nauki o literaturze zwana genologią (zobacz educast dotyczący podziału tekstów literackich na określone rodzaje). We współczesnej literaturze te sztywne podziały uległy częściowemu zatarciu, co nie oznacza, że już nie obowiązują. Proponuję jednak, abyśmy zaczęli nasze spotkanie od problemów podstawowych. Literatura dzieli się na dwa podstawowe typy: poezję i prozę. Jeżeli chciałbym być artystą słowa, mam do wyboru: albo zostać prozaikiem, albo poetą. Teraz pora na podział rodzajowy. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat (mówi o tym wspomniany już educast). W obrębie każdego z wymienionych rodzajów istnieje szereg gatunków literackich, czyli gatunki epickie, liryczne i dramatyczne. Teraz rzecz najważniejsza – nie pojawiły się one w literaturze przypadkowo. Może Ci się wydawać, że wiedza na ten temat jest zbędna i tylko niepotrzebnie obciąży Twoją pamięć. Takie myślenie, to poważny błąd!! Określone gatunki literackie odpowiadają charakterowi epoki, w której się pojawiły, tzn. najlepiej prezentują jej światopogląd oraz koncepcje artystyczne i filozoficzne. Znajomość wyróżników gatunkowych, umiejętność rozpoznawania cech gatunku w obrębie konkretnego tekstu literackiego, pozwoli Ci lepiej zrozumieć jego przekaz. Pozwoli także powiązać konkretny tekst z szerszym kontekstem interpretacyjnym. W epoce starożytnej, w VIII w. p. n. e. Homer stworzył dwa eposy bohaterskie: „Iliadę” i „Odyseję”. Średniowiecze wydało „Pieśń o Rolandzie”, a w epoce oświecenia Ignacy Krasicki napisał utwór zatytułowany „Monachomachia”. W czasach romantyzmu Adam Mickiewicz napisał „Pana Tadeusza”. Dla laika (osoby, która nie dysponuje określoną wiedzą na dany temat) te trzy fakty nie mają ze sobą nic wspólnego. Taki człowiek będzie czytał wspomniane teksty niejako „osobno”, nie widząc między nimi żadnego pokrewieństwa. Ty zdajesz maturę z języka polskiego i takie pokrewieństwo musisz dostrzegać, bowiem za to otrzymujesz tak cenne punkty! Wiedza o literaturze też jest nauką i podobnie jak inne przedmioty posługuje się słownikiem określonych pojęć. „Iliada” i „Odyseja” to dwa eposy bohaterskie. Cechy tego gatunku są następujące: epos ukazuje dzieje jakiegoś narodu lub jego warstwy na tle ważnego wydarzenia historycznego. W tym przypadku są to dzieje Greków (Achajów) i Trojan w czasie wojny zwanej trojańską. W eposie nie ma jednostkowego bohatera, bohaterem jest zbiorowość. Podniosłemu językowi, czyli stylowi wypowiedzi, towarzyszy podniosły temat – w tym przypadku czyny bohaterów (herosów). Tę zależność tematu i stylu nazywamy zasadą decorum. W obrębie języka można zauważyć stałe epitety (np. „boski Hektor”, „szybkonogi Achilles”) charakteryzujące bohaterów. Epos rozpoczyna inwokacja, czyli rozbudowana apostrofa, stanowiąca bezpośredni zwrot do bóstwa (Muzy) z prośbą o natchnienie, a także prezentująca główny temat dzieła. Zastanawiasz się pewnie, jakie to ma znaczenie dla kolejnych, wymienionych we wstępie utworów literackich. Posłuchaj. „Pieśń o Rolandzie” jest średniowiecznym eposem rycerskim, należącym do zbioru tzw. „pieśni o czynach”. Wykonywali je wędrowni poeci i śpiewacy, zwani trubadurami lub truwerami. Jeżeli rozpoznasz w tym tekście cechy eposu, będziesz mógł dokonać charakterystyki Rolanda i porównać go z postacią Achillesa – bohatera „Iliady”. Dostrzeżesz wtedy różnicę między antycznym herosem i rycerzem chrześcijańskim. Epos rycerski doskonale odpowiadał rodzajowi epoki, w której powstał. Literatura średniowieczna bowiem miała charakter parenetyczny (pareneza – wzorzec osobowy). Prezentowała idealne postawy odpowiadające z kolei trzem wzorcom osobowym tamtych czasów: władcy, rycerzowi doskonałemu i świętemu. W „Pieśni o Rolandzie” odnajdziesz oczywiście cechy rycerza doskonałego. W „Monachomachii” Ignacy Krasicki podjął pewną grę z tradycją literacką. Zwróć uwagę na temat tego utworu (znasz go zapewne z fragmentów, może jednak czytałeś całość?). Prezentuje się w tekście przygotowania do dysputy filozoficznej między przedstawicielami dwóch zakonów, która jednak przeradza się najpierw w libację alkoholową, a następnie w bójkę. Krasicki nie atakuje w swoim utworze podstaw religii (był przecież biskupem warmińskim), ale ograniczone horyzonty duchowieństwa i ludzką głupotę. Jaki jest związek „Monachomachii” z eposem antycznym? Pisarz posługuje się językiem uroczystym, podniosłym, zachowuje też kompozycję charakterystyczną dla eposu. Widzisz, bez tej wiedzy Twój odbiór dzieła byłby niemożliwy, a w najlepszym razie spłycony. Jednak podniosłemu językowy towarzyszy niski temat: pijacka bójka mnichów, ich głupota i zacofanie. Uwaga! I. Krasicki łamie w swoim dziele zasadę decorum, czyli adekwatność stylu i tematu. To złamanie rodzi efekt komiczny. Odpowiada to założeniom artystycznym epoki oświecenia. Po pierwsze cechował ją krytycyzm, wsparty filozofią racjonalną, po drugie twórcy wyznaczyli sobie pewien cel: uczyć (dydaktyzm epoki), bawiąc. Zatem, rozszyfrowanie podstaw gatunkowych pozwala dokonać właściwej interpretacji tekstu i powiązać go z wyznacznikami epoki – oświecenia. Źródłem gatunkowym „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza jest również epos antyczny. Jego XIX – wieczna modyfikacja nosi nazwę epopei narodowej. Mickiewicz ukazuje dzieje narodu polskiego, jego warstwy szlacheckiej na tle ogólnoeuropejskiej historii – rosyjskiej kampanii Napoleona. Bohaterem zbiorowym jest polska szlachta, traktowana jednak z drobnym przymrużeniem oka. Ci bohaterowie nie są wolni od wad, czasem trochę śmieszni, dziedziczą przecież po przodkach cechy kultury sarmackiej. Ogólnie jednak miłują tradycje rodzinne i patriotyczne, są także zdolni do metamorfozy (wątek Jacka Soplicy – księdza Robaka). „Pan Tadeusz” wpisuje się zatem w europejską tradycję eposu z jego językiem, bohaterem i kompozycją. Jest to bliskie ideologii romantycznej, która w bohaterze dostrzegała cechy bojownika – patrioty, poświęcającego się pewnej idei. W tym przypadku właśnie idei patriotycznej. www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Strona 1/1