Sprzęt specjalistyczny w służbie Policji Państwowej w Drugiej

Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
Sprzęt specjalistyczny w służbie Policji Państwowej
w Drugiej Rzeczypospolitej
Dzia³alnoœæ nowo utworzonej Policji Pañstwowej
i stawiane przed ni¹ zadania wymaga³y zastosowania
w codziennej pracy ró¿norodnych œrodków i sprzêtu
specjalistycznego, które mia³y istotny wp³yw na poziom
wykonywanych czynnoœci. Wykorzystywano najnowsze
osi¹gniêcia z dziedziny nauki i techniki, umo¿liwiaj¹ce
skuteczniejsze wykrywanie przestêpstw i maj¹ce du¿y
wp³yw na szybki rozwój kryminalistyki.
Przed odzyskaniem przez Polskê niepodleg³oœci
najwiêksze zas³ugi w rozwój kryminalistyki po³o¿yli medycy s¹dowi. Do grona pionierów zaliczyæ nale¿y L.
Wachholza i J. Olbrychta, którzy przede wszystkim
przeprowadzali badania kryminalistyczne dla organów
bezpieczeñstwa oraz wymiaru sprawiedliwoœci1. ¯adne
z pañstw zaborczych nie zorganizowa³o laboratorium
kryminalistycznego, dlatego te¿ jednym z najwa¿niejszych zadañ powo³anej w 1919 roku Policji Pañstwowej
sta³o siê utworzenie tego typu placówki. Wed³ug W.
Brzêka laboratorium takie powsta³o przy G³ównej Szkole Policyjnej w Warszawie w 1921 r. Parê lat póŸniej
w 1926 r. pracownik Wydzia³u I Organizacyjno-Administracyjnego Komendy G³ównej PP w Warszawie podinspektor J. Pi¹tkiewicz zorganizowa³ w G³ównej Szkole
Policyjnej w Warszawie nastêpne laboratorium kryminalistyczne. Do wrzeœnia 1927 r. wykonano 22 ekspertyzy (m.in. dotycz¹ce broni palnej)2.
W paŸdzierniku 1927 r. dokonano reorganizacji,
w wyniku której laboratorium w³¹czono do Wydzia³u IV Centrali S³u¿by Œledczej KG PP w Warszawie. Laboratorium zakresem dzia³ania obejmowa³o: identyfikacjê wszelkich œladów w sprawie kradzie¿y, identyfikacjê
broni palnej, identyfikacjê narzêdzi ciêcia, siekier, toporów itp., ekspertyzy porównawcze pisma rêcznego3.
Wspomniane instytucje nie zajmowa³y siê wykonywaniem ekspertyz daktyloskopijnych, gdy¿ zadania te
w latach 1919–1939 wykonywa³ referat rozpoznawczy
Wydzia³u IV KG PP w Warszawie4.
W dniu 24 grudnia 1919 r. Komendant G³ówny PP
zaaprobowa³ i wprowadzi³ w ¿ycie pierwsz¹ polsk¹ instrukcjê daktyloskopijn¹. W myœl instrukcji jednostki policyjne zobowi¹zane by³y do przesy³ania do Wydzia³u IV KG PP w Warszawie jednego egzemplarza karty
daktyloskopijnej, drugi zaœ pozostawaæ mia³ w kartotekach daktyloskopijnych urzêdów œledczych komend
okrêgowych. Wykonywanie czynnoœci zwi¹zanych
z daktyloskopowaniem wymaga³o posiadania specjalnej wiedzy z zakresu ujawniania i zabezpieczania œladów linii papilarnych przez funkcjonariuszy. Pierwszy
72
kurs, kszta³c¹cy w tym zakresie, odby³ siê ju¿ jesieni¹ 1919 r. i uczestniczy³o w nim 19 policjantów5.
W latach 1920–1926 w skali ca³ego kraju kursy daktyloskopijne z zakresu ujawniania œladów linii papilarnych odby³o ³¹cznie 126 policjantów. Dla przyk³adu
w 1933 r. program takiego kursu przedstawia³ siê nastêpuj¹co:
• daktyloskopowanie (sporz¹dzanie odcisków linii
papilarnych palców normalnych, zniekszta³conych,
d³oni oraz daktyloskopowanie zw³ok) 21 godzin,
• systemy rejestracyjne 110 godzin,
• ujawnianie i utrwalanie œladów linii papilarnych
znalezionych na miejscu przestêpstw oraz ekspertyza daktyloskopijna 23 godziny,
• æwiczenia praktyczne 120 godzin6.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodleg³oœci
brakowa³o dostatecznej iloœci sprzêtu. Dopiero pod koniec lat dwudziestych zaopatrywano mniejsze komendy
powiatowe i posterunki policji w odpowiedni sprzêt
do ujawniania i zabezpieczania œladów linii papilarnych
na miejscu przestêpstwa. Lepsze wyposa¿enie policjantów w sprzêt daktyloskopijny spowodowa³o, ¿e zaczêli oni zabezpieczaæ znacznie wiêcej œladów linii papilarnych. W celu zwiêkszenia skutecznoœci dzia³ania
policji, gromadzono karty daktyloskopijne osób podejrzanych o pope³nienie przestêpstw. W pierwszej kolejnoœci przejêto zbiory po by³ych policjantach pañstw zaborczych. Dopiero wydana w 1928 r. instrukcja organizacyjna dla urzêdów i wydzia³ów œledczych dok³adnie
precyzowa³a zakres czynnoœci zwi¹zanych z daktyloskopowaniem osób oraz ze zbiorem kart daktyloskopijnych.
W pierwszej kolejnoœci nale¿a³o daktyloskopowaæ:
Ryc. 1. Zak³ad fotograficzny
Fig. 1. Photographic atelier
Ÿród³o (ryc 1–4): Dziesiêciolecie s³u¿by bezpieczeñstwa w Polsce Odrodzonej, E. Grabowiecki [red.], Warszawa 1928.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009
Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
• znanych policji przestêpców zawodowych oraz recydywistów,
• osoby aresztowane lub zatrzymane,
• osoby aresztowane za tzw. przestêpstwa pospolite, np. kradzie¿e kieszonkowe, sklepowe,
• osoby zatrzymane pod zarzutem wykroczeñ przeciwko prawu i porz¹dkowi,
• zw³oki nieznanych osobników zamordowanych
oraz osób niewiadomego pochodzenia.
Karty daktyloskopijne by³y przesy³ane do Centrali
S³u¿by Œledczej w Warszawie. Natomiast duplikaty kierowane by³y do urzêdów œledczych7.
W 1933 r. nadkomisarz Józef Jakubiec, za zgod¹
naczelnika Centralnej S³u¿by Œledczej nadinspektora
Leona Naglera, przyst¹pi³ do porz¹dkowania zbiorów
registratury daktyloskopijnej. W pierwszej kolejnoœci
mia³y byæ wycofane nastêpuj¹ce karty:
• osób, które ukoñczy³y 70 lat,
• osób, które nie posiada³y wartoœci identyfikacyjnej
na skutek wadliwego sporz¹dzenia,
• osób, które by³y daktyloskopowane przez urzêdy
pañstw zaborczych, a od czasu istnienia pañstwa
polskiego nie by³y powtórnie daktyloskopowane,
• osób, które w okresie od 1918 do 1926 r. by³y jeden raz daktyloskopowane za w³óczêgostwo, nielegalne przekroczenie granicy lub do ustalenia to¿samoœci, jednak z wyj¹tkiem Cyganów.
Karty daktyloskopijne wp³ywaj¹ce do Centralnej Registratury Daktyloskopijnej (CRD) by³y klasyfikowane
systemem Henry’ego i Klatta. PóŸniej w³¹czano je
do CRD i porównywano z kartami ju¿ siê tam znajduj¹cymi. Znajduj¹ce siê w CRD KG PP w Warszawie karty daktyloskopijne by³y wykorzystywane do przeprowadzania krajowych oraz zagranicznych wywiadów daktyloskopijnych. W 1926 r. w celu zwiêkszenia wykrywalnoœci pope³nionych przestêpstw Wydzia³ IV KG PP
utworzy³ specjaln¹ registraturê jednopalcow¹, tzw. mo-
nodaktyloskopiê. Jej zadaniem by³o umo¿liwienie ustalenia to¿samoœci cz³owieka na podstawie œladów linii
papilarnych, ujawnionych na miejscu przestêpstwa8.
W 1938 r. Centrala S³u¿by Œledczej podjê³a dzia³ania zmierzaj¹ce do usprawnienia pracy registratury monodaktyloskopijnej. W pierwszym rzêdzie chciano ograniczyæ wp³yw spraw, w przypadku których œlady linii papilarnych nie nadawa³y siê do badañ identyfikacyjnych.
Planowano za³o¿yæ registratury monodaktyloskopijne
w urzêdach œledczych. Szkolenie w tym kierunku mia³o
trwaæ trzy miesi¹ce, a pierwszy taki kurs wyznaczono
na 1 paŸdziernika 1939 r. Niezwykle istotnym dowodem
procesowym by³a ekspertyza daktyloskopijna. Ekspertyzy takie wykonywa³ tylko Referat Rozpoznawczy Wydzia³u IV KG PP w Warszawie. Zwykle s¹dy bez wiêkszych zastrze¿eñ uznawa³y ekspertyzy daktyloskopijne
za dowód w sprawie. Jednym z pierwszych przypadków, w którym s¹d opar³ siê g³ównie na ekspertyzie
daktyloskopijnej, by³ wyrok S¹du Okrêgowego w Cieszynie z 1924 r. Wydano wówczas wyrok skazuj¹cy
na karê pozbawienia wolnoœci. Zdarza³o siê jednak, ¿e
s¹d podwa¿a³ ekspertyzy daktyloskopijne i dawa³ wiarê
zeznaniom oskar¿onego9.
Przed przygotowaniem aktu oskar¿enia fotografowano i poddawano daktyloskopii nastêpuj¹ce osoby:
• aresztowane za sprawy natury politycznej oraz antypañstwowej,
• skazane s¹downie za sprawy natury politycznej
oraz antypañstwowej,
• podaj¹ce fa³szywe nazwiska oraz legitymuj¹ce siê
fa³szywymi dowodami osobistymi,
• maj¹ce byæ wydalone z kraju na mocy wyroku s¹dowego lub orzeczenia administracyjnego, a tak¿e
osoby wydalone na tej samej zasadzie przez inne
pañstwa10.
Ryc. 2. Neseser funkcjonariusza s³u¿by œledczej
Fig. 2. Police investigator’s suitcase
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009
73
Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
Osoby takie by³y daktyloskopowane na podstawie
• 133 z dziedziny identyfikacji i badañ pisma rêcznewzorów ustalonych przez Wydzia³ IV Rejestracyjno-Pogo w sprawach kryminalnych,
œcigowy Komendy G³ównej PP w Warszawie. Karty
• 191 z dziedziny identyfikacji broni palnej, pocisków
daktyloskopijne sporz¹dzano w dwóch egzemplarzach,
i ³usek oraz badañ nad wywo³aniem usuniêtych nujeden dla OUPP, drugi dla Wydzia³u V KG PP11.
merów broni,
W latach 1938–39 zakupiono dla Laboratorium Cen• 62 œladów stóp, narzêdzi do w³amañ: siekier, no¿y,
trali S³u¿by Œledczej w Warszawie nastêpuj¹ce przedraków, ³omów itp.,
mioty i instrumenty:
• 22 z dziedziny chemicznego badania atramentu,
• jeden mikroskop – epikondensor,
odnoœnie do jego identyfikacji i czasu pochodze• jeden mikroskop – goniometr,
nia, identyfikacji pisma maszynowego i maszyn
• jeden wziernik do badania luf ma³okalibrowych,
do pisania, fa³szerstw dokumentów, znaczków
• aparat do powiêkszeñ,
pocztowych i stempli oraz odczytania pism niewy• mikroaparat pionowy Buscha,
raŸnych.
• mikroaparat porównawczy Leitza,
Razem wykonano 408 ekspertyz w sprawach krymi• dwa komplety filtrów Kodaka,
nalnych.
• rewolwer do aparatu Leica z g³owic¹,
Oprócz tego Referat Techniki Œledczej wykona³
• aparat do powiêkszeñ zdjêæ wykonywanych leic¹,
wszelkie prace fotograficzne zwi¹zane z ekspertyzami
• lupy Zeissa,
dokonanymi w laboratorium oraz przez Referat Rozpo• ¿arówki specjalne 6 szt.,
znawczy (daktyloskopii). Zdjêcia fotograficzne, mikrofo• 40 tuzinów klisz ró¿nych wymiarów – angielskich,
tograficzne oraz powiêkszenia fotograficzne wykonano
• kamery fotograficzne francuskie z optyk¹ Zeissa,
w nastêpuj¹cej liczbie:
• 2500 arkuszy papierów fotograficznych ró¿nych
• zdjêæ fotograficznych 2654 szt.,
wymiarów fabryk angielskich Ilforda,
• odbitek fotograficznych 7439 szt.,
• zestaw przyrz¹dów potrzebnych do badañ miejsca
• powiêkszeñ fotograficznych 1107 szt.
czynu „Mordkoffer”,
• 2 kamery fotograficzne Kodaka z optyk¹ angielsk¹,
• prasê do naklejania fotogramów na gor¹co,
• suszarkê elektryczn¹12.
Laboratorium Centrali S³u¿by Œledczej
przeprowadza³o ekspertyzy w trybie dochodzeñ policyjnych, ewentualnie na ¿¹danie
w³adz s¹dowych i prokuratorskich, a tak¿e
innych instytucji pañstwowych.
Laboratorium wykonywa³o nastêpuj¹ce
ekspertyzy:
• identyfikacja wszelkich œladów w sprawie kradzie¿y (œlady nóg, ³omów, d³ut
itp.),
• identyfikacja broni palnej (³usek, poci- Ryc. 3. Pracownia daktyloskopijna
sków), identyfikacja narzêdzi ciêcia, Fig. 3. Fingerprint examination room
siekier, toporów itp.,
• identyfikacja pisma maszynowego,
• ustalanie sposobów i œrodków fa³szowania dokuPrace fotograficzne wykona³ referat do spraw daktymentów,
loskopii – 781, do spraw ekspertyz broni – 94, do spraw
• identyfikacja pisma rêcznego, z wy³¹czeniem eksekspertyz pisma – 60, do wszelkich innych ekspertyz
pertyz w sprawach anonimów mniejszej wagi13.
– 308. Razem prace fotograficzne zosta³y wykonane
Laboratorium nie wykonywa³o ekspertyz z zakresu
do 1243 spraw, dla wszystkich referatów Centrali S³u¿chemii fizjologicznej (œlady krwi, ka³u itp.) oraz eksperby Œledczej.
tyz daktyloskopijnych, które podlega³y Referatowi RozJednoczeœnie prowadzone by³y przez oficerów labopoznawczemu Centrali, natomiast zdjêcia fotograficzne
ratorium systematyczne szkolenia, dlatego przy laboraœladów linii papilarnych robiono w laboratorium.
torium by³a sala wyk³adowa wraz z sal¹ do æwiczeñ kryW 1938 r. wykonano nastêpuj¹c¹ iloœæ ekspertyz:
minalistycznych, w których odbywa³y siê wyk³ady, po-
74
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009
Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
kazy i æwiczenia dla s³uchaczy Oficerskiej Szko³y Policyjnej oraz kursów œledczych. Ponadto w pomieszczeniach odbywa³y siê wyk³ady z kryminalistyki organizowane przez Uniwersytet Józefa Pi³sudskiego w Warszawie oraz wyk³ady z techniki kryminalnej na kursach
dla asesorów s¹dowych, jak równie¿ wyk³ady specjalne na kursach instruktorów pocztowej s³u¿by ochronnej14.
Do laboratorium sprowadzano z zagranicy mikroskopy, aparaty fotograficzne, folie dla daktyloskopii,
stosunkowo ograniczone iloœci p³yt fotograficznych,
szk³a optyczne, masy dr. Pollera i ró¿ne œrodki chemiczne. Po œmierci kierownika laboratorium inspektora
dr. W³adys³awa Sobolewskiego w 1937 r. obowi¹zki
kierownika pe³ni³ komisarz Wac³aw Jastrzêbski, który
poza œrednim wykszta³ceniem, fachowym policyjnym
oraz 3-letnimi studiami chemicznymi, przeszed³ specjalne wyszkolenie kryminalistyczne pod profesjonalnym kierunkiem inspektora Pi¹tkiewicza i inspektora dr.
Sobolewskiego. Innymi pracownikami byli: komisarz
Sawczyn, który poza wykszta³ceniem œrednim i fachowym policyjnym, przeszed³ przeszkolenie z zakresu
kryminalistyki w Instytucie Kryminalistycznym w Wiedniu przy tamtejszej Dyrekcji Policji oraz kurs techniczno-laboratoryjny, równie¿ aspirant Csadek poza fachowym wykszta³ceniem policyjnym posiada³ specjalne
wyszkolenie w kierunku pisma maszynowego i fa³szerstw dokumentów. Personel podoficerski laboratorium by³ specjalnie dobrany, czêœæ mia³a œrednie wykszta³cenie, a nawet podejmowa³a studia prawnicze
i chemiczne15.
Zastosowanie fotografii w dzia³alnoœci szpiegowskiej by³o jednym z najskuteczniejszych narzêdzi
w pracy wywiadowcy. Urzêdnik policyjny lub oficer nie
byli na tyle fachowcami, aby natychmiast rozpoznaæ
osobê szpieguj¹c¹ za pomoc¹ aparatu fotograficznego. Dodatkowo osoby zajmuj¹ce siê tym rodzajem
szpiegostwa nie stosowa³y w sposób klasyczny aparatów, tylko przemyœlne kamufla¿e. W obiegu by³o kilka
rodzajów aparatów fotograficznych, które u¿ywane by³y przez funkcjonariuszy policji oraz tajnych agentów.
Do bardziej znanych nale¿a³a amerykañska tzw. Camera Police, która sk³ada³a siê ze szkatu³ki, obci¹gniêtej kalikotem, ukrywaj¹cej mechanizm. Jej wielkoœæ nie
przekracza³a dwóch pude³ek od zapa³ek. Inn¹ powszechnie znan¹ by³a kamera Combi, o wygl¹dzie
metalowej skrzyneczki w kszta³cie kostki, któr¹ mo¿na
by³o ³atwo ukryæ w d³oni. Kamera „kubkowa” pochodzenia angielskiego mieœci³a siê w futerale, o formie
podobnej do zegarka. Podczas otwarcia futeralika kamera samoczynnie nastawia³a siê i by³a gotowa
do u¿ytku. Tego typu kamery by³y doskonalsze, bowiem wygl¹dem zewnêtrznym przypomina³y dobrej jakoœci zegarek. Obiektyw znajdowa³ siê w g³ówce
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009
do nakrêcania zegarka, natomiast czêœci potrzebne
do zmiany filmów wewn¹trz metalowej koperty zegarka. Do robienia zdjêæ z ukrycia s³u¿y³a tak¿e laska
z mechanizmem umieszczonym w ga³ce. Równie¿
damska torebka oraz kuferek s³u¿y³y do tego rodzaju
czynnoœci. Angielskie kamery kuferkowe by³y tak
skonstruowane, ¿e niesione za r¹czkê, nie wzbudza³y
¿adnego podejrzenia, a postawione np. na ziemi gotowe by³y do wykonywania zdjêæ16.
Najtrudniejszym do zdemaskowania aparatem by³a
tzw. kamera gwiazdkowa, ze wzglêdu na swoj¹ formê.
Kamery tego rodzaju by³y wykorzystywane przez w³adze niemieckie. Wielk¹ okr¹g³¹ formê kamery ukrywano pod kamizelk¹, a obiektyw przypomina³ do z³udzenia guzik17.
Mnogoœæ stosowanych aparatów, którymi mo¿na by³o nadaæ najrozmaitsze formy, powodowa³a, ¿e Policji
politycznej trudno by³o niekiedy wykryæ szpiega. Najwa¿niejsz¹ cech¹ takich kamer by³a prosta konstrukcja, która umo¿liwia³a skuteczne zniszczenie aparatu
oraz filmów podczas aresztowania szpiega18.
W 1924 r. aparat fotograficzny by³ w posiadaniu
Agentury Oddzia³u Informacyjnego w Tczewie19. W
1934 r. Policja Pañstwowa w województwie pomorskim
dysponowa³a 12 aparatami fotograficznymi w: Chojnicach, Dzia³dowie, Koœcierzynie, Nowym Mieœcie, Œwieciu, Starogardzie, Tczewie, Grudzi¹dzu, Gdyni, 3 w Komendzie Wojewódzkiej PP w Toruniu20.
Do przesy³ania i odbierania wiadomoœci, u¿ywano
odbitek mikroskopijnych rozmiarów. Zdjêcia takie wykonywano na kolodium o szklanym podk³adzie. Po wyschniêciu œci¹gano ze szk³a cienk¹ warstwê kolodium
i przytwierdzano pod piórami go³êbiego ogona.
Umieszczano je równie¿ w ma³ych kulkach z koœci s³oniowej, które w razie zatrzymania mog³y byæ ³atwo po³kniête. Praktykowano tak¿e ukrywanie takich rzeczy
w wydr¹¿eniu zêbów lub w odpowiednio do tego celu
przystosowanych obcasach, zelówkach21.
Urzêdy œledcze mia³y w³asne atelier fotograficzne
i wykonywa³y równoczeœnie zdjêcia dla miejscowego
Wydzia³u Œledczego. Wed³ug przepisów nale¿a³o fotografowaæ:
• znanych policji przestêpców zawodowych i recydywistów, bez wzglêdu na rodzaj i kwalifikacjê przestêpstwa,
• osoby aresztowane lub przetrzymane pod uzasadnionym zarzutem pope³nienia przestêpstw zagro¿onych kar¹ œmierci lub ciê¿kim wiêzieniem,
• osoby aresztowane lub przetrzymane pierwszy
raz,
• osoby zatrzymane pod zarzutem jakichkolwiek wykroczeñ,
• osoby wydalone z kraju22.
75
Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
Do sporz¹dzania tajnych pism u¿ywano:
• soku cytrynowego tak¿e w po³¹czeniu z formalin¹,
soku jab³kowego itp., równie¿ moczu lub pó³procentowego kwasu solnego,
• salmiaku w rozczynie wodnym. Poniewa¿ salmiak
by³ czêsto u¿ywany jako domowy œrodek przeciwko chrypce, stosowany by³ równie¿ przez wiêŸniów
politycznych i kryminalnych, którzy mogli pod pozorem choroby pozyskaæ specyfik,
³ania Policji Pañstwowej w Drugiej Rzeczypospolitej.
Utworzenie
laboratorium
kryminalistycznego
przy G³ównej Szkole Policyjnej w Warszawie stworzy³o
podwaliny pod przysz³¹ skuteczn¹ i profesjonaln¹ pracê nad zwalczaniem wszelkich przestêpstw. Zastosowanie nowych rozwi¹zañ w s³u¿bie wymaga³o od funkcjonariuszy Policji systematycznego uzupe³niania wiedzy i udzia³u w szkoleniach oraz kursach.
Jedn¹ z istotnych przeszkód we wszechstronnej realizacji powierzonych Policji Pañstwowej
zadañ by³ brak (szczególnie w pierwszych
latach) dostatecznej iloœci sprzêtu. Dopiero
pod koniec lat dwudziestych sytuacja ta zaczê³a siê poprawiaæ i jednostki terenowe
Policji otrzymywa³y w³aœciwy sprzêt
do ujawniania i zabezpieczania œladów linii
papilarnych na miejscu przestêpstwa.
Otrzymany sprzêt daktyloskopijny oraz fotograficzny wp³yn¹³ na zintensyfikowanie pracy i zwiêkszenie liczby zabezpieczanych
œladów na miejscach przestêpstw.
Krzysztof Halicki
Ryc. 4. Aparat do wywabiania pisma
Fig. 4. Apparatus for developing „vanishing” handwriting
PRZYPISY
• azotanu kobaltowego (kobaltnitrat), jak równie¿
roztworu wodnego chlorku kobaltu (kobaltchloridlösungen)23.
Pisma sporz¹dzane za pomoc¹ wymienionych œrodków widoczne by³y po ogrzaniu papieru. Listy pisane
atramentem sympatycznym odczytywane by³y za pomoc¹ nafty lub popio³u z wêgla lipowego. Podczas u¿ycia nafty wystêpowa³y bia³e znaki, natomiast podczas u¿ycia wêgla lipowego czarne. Omawiane metody
by³y na tyle powszechne, ¿e stosowano równie¿ inne
formy szyfrowania pism. Wiadomoœci nielegalnej treœci
ukrywane by³y w czekoladzie, mydle, chlebie itp.24.
Policja polityczna w swojej pracy wywiadowczej korzysta³a z wiedzy oœrodków naukowych. Na przyk³ad
w maju 1925 r. Okrêgowy Urz¹d Policji Politycznej
w Toruniu zwróci³ siê z proœb¹ do dziekana Wydzia³u
Medycznego Uniwersytetu Poznañskiego o udzielenie
informacji, jakie œrodki mog³y byæ u¿ywane przez przestêpców do usypiania. Jak donosili funkcjonariusze Policji politycznej, zdarza³y siê wypadki np. usypiania podró¿nych w wagonach w celu u³atwienia kradzie¿y lub
mordu. Uzyskane informacje potrzebne by³y do przeprowadzania kursów w szko³ach policyjnych. Nawi¹zana wspó³praca z Wydzia³em Farmakologii Uniwersytetu Poznañskiego wp³ynê³a na wzbogacenie wiedzy
funkcjonariuszy Policji politycznej w tej dziedzinie25.
Zastosowanie ró¿norodnych zdobyczy nauki i techniki mia³o istotny wp³yw na rozwój i efektywnoœæ dzia-
76
1 W. Brzêk: Laboratoria kryminalistyczne Policji Pañstwowej, „Problemy Kryminalistyki” 1980, nr 144, s. 362.
2 Ibidem, s. 363–364.
3 Ibidem, s. 364–365.
4 Ibidem, s. 366; A. Misiuk: Organizacja i kierunki dzia³alnoœci Centrali Policji Kryminalnej w II Rzeczypospolitej,
„Przegl¹d Policyjny” 2005, nr 2, s. 35–38.
5 D. Buras: Wykorzystanie daktyloskopii przez Policjê
Pañstwow¹ w Drugiej Rzeczypospolitej, „Problemy Kryminalistyki” 2004, nr 246, s. 56; W. Brzêk: Daktyloskopia
w Polsce okresu miêdzywojennego, „Problemy Kryminalistyki” 1980, nr 145–146, s. 514.
6 D. Buras, op.cit., s. 57; J. Pop³awski: Organizacja szkolenia Policji Pañstwowej w Polsce w okresie miêdzywojennym, „Problemy Kryminalistyki” 1983, nr 161,
s. 499–500.
7 D. Buras, op.cit., s. 57; W. Stepek, Z. Hoffmann-Krystyañczyk: S³u¿ba œledcza. Podrêcznik dla organów
bezpieczeñstwa z 58 rycinami, wydanie drugie, Poznañ 1925, s. 98; W. Brzêk: Daktyloskopia…, op.cit.
s. 518–519.
8 D. Buras, op.cit., s. 59; Pierwszy system rejestracji kryminalnej przestêpców na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim, t³um. A. Biedrzycka, oprac. i t³um. M.
Szwarc, „Problemy Kryminalistyki” 2005, nr 249, s. 64.
9 D. Buras, op.cit., s. 60.
10 Archiwum Pañstwowe w Toruniu (dalej APT), Akta miasta Torunia (dalej AmT.), sygn. 356, Instrukcja o sposo-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009
Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
bie prowadzenia s³u¿by w zakresie resortu Policji Politycznej przez Powiatowe Komendy Policji Pañstwowej
z 23 VI 1924 r., punkt III.
11 Ibidem.
12 Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej AAN w Warszawie), Komenda G³ówna Policji Pañstwowej (dalej KG
PP w Warszawie), sygn. 146 – Wykaz przedmiotów i instrumentów pochodzenia zagranicznego zakupionych
dla Laboratorium Centrali S³u¿by Œledczej.
13 Sprawozdanie z dzia³alnoœci Wydzia³u IV Komendy
G³ównej PP – Centrali S³u¿by Œledczej za czas od 1
stycznia do 31 grudnia 1939 r., „Przegl¹d Policyjny” 1937, nr 2; AAN w Warszawie, KG PP w Warszawie,
sygn. 146, Pismo KG PP w Warszawie do Ministerstwa
Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego z XI 1938
r.; W. Brzêk: Pionierzy polskiej kryminalistyki, „Problemy
Kryminalistyki” 1982, nr 155, s. 165–166.
14 AAN w Warszawie, KG PP w Warszawie, sygn. 146, Pismo KG PP w Warszawie do Ministerstwa Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego z XI 1938 r.; W.
Brzêk: Pionierzy polskiej…, op.cit., s. 165–166.
15 AAN w Warszawie, KG PP w Warszawie, sygn. 146, Pismo KG PP w Warszawie do Ministerstwa Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego z XI 1938 r.; W.
Brzêk: Pionierzy polskiej…, op.cit., s. 165–166. K. S³awik: P³aszczyzny miêdzynarodowego wspó³dzia³ania
policji (milicji), „Problemy Kryminalistyki” 1977, nr 125,
s. 51–52.
16 Archiwum Pañstwowe w Bydgoszczy (dalej APB), Komenda Powiatowa Policji Pañstwowej w Tucholi (dalej
KP PP w Tucholi), sygn. 31, Wiadomoœci w zakresie fotografii, które powinien posiadaæ ka¿dy urzêdnik œledczy, brak daty wydania [bdw.]; T. Kozie³: Zarys historii
fotografii kryminalistycznej, „Problemy Kryminalistyki” 1982, nr 157, s. 511–523; J. Feduniszyn: Kontrszpiegowska s³u¿ba œledcza, Lwów–Warszawa 1925,
s. 55–56.
17 APB, KP PP w Tucholi, sygn. 31, Wiadomoœci w zakresie fotografii, które powinien posiadaæ ka¿dy urzêdnik
œledczy, [bdw.].
18 Ibidem.
19 APB, Urz¹d Wojewódzki Pomorski w Toruniu (dalej
UWP w Toruniu), sygn. 4902, Pismo Naczelnika Urzêdu
Œledczego w Toruniu do Wojewódzkiego Oddzia³u Informacyjnego w Toruniu z 14 IV 1924 r.
20 APB, UWP w Toruniu, sygn. 4590, Sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego, zawodowego i stanu bezpieczeñstwa za IV 1934 r.
21 APB, KP PP w Tucholi, sygn. 31, Wiadomoœci w zakresie fotografii, które powinien posiadaæ ka¿dy urzêdnik
œledczy, [bdw.].
22 AAN w Warszawie, Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych
w Warszawie (dalej MSW w Warszawie), sygn. 157,
Przepisy o zastosowaniu fotografii w celach policyjno-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009
-œledczych [dodatek do instrukcji organizacyjnej dla UŒ
i WŒ; W. Stepek, Z. Hoffmann-Krystyañczyk, op.cit.,
s. 103.
23 APB, KP PP w Tucholi, sygn. 31, Wiadomoœci w zakresie fotografii, które powinien posiadaæ ka¿dy urzêdnik
œledczy, [bdw.].
24 Ibidem; W. Stepek, Z. Hoffmann-Krystyañczyk, op.cit.,
s. 25; J. Feduniszyn, op.cit., s. 68.
25 APB, OKPP w Toruniu, sygn. 50, Pismo OKPP w Toruniu do Dziekana Wydzia³u Medycznego Uniwersytetu
Poznañskiego z 12 V 1925 r.; Pismo Dziekanatu Wydzia³u Lekarskiego Uniwersytetu Poznañskiego do
OKPP w Toruniu z 2 VI 1925 r.
BIBIOGRAFIA
I. Materia³y archiwalne:
Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
zespó³ akt Komenda G³ówna Policji Pañstwowej w Warszawie (1919–1939),
zespó³ akt Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych w Warszawie (1918–1939).
Archiwum Pañstwowe w Bydgoszczy:
zespó³ akt Komenda Powiatowa Policji Pañstwowej w Tucholi (1920–1939),
zespó³ akt Urz¹d Wojewódzki Pomorski w Toruniu
(1919–1939).
Archiwum Pañstwowe w Toruniu:
Akta miasta Torunia (1920–1939).
II. Literatura:
1. Brzêk W.: Daktyloskopia w Polsce okresu miêdzywojennego, „Problemy Kryminalistyki” 1980, nr 145–146.
2. Brzêk W.: Laboratoria kryminalistyczne Policji
Pañstwowej, „Problemy Kryminalistyki” 1980, nr 144.
3. Brzêk W: Pionierzy polskiej kryminalistyki, „Problemy
Kryminalistyki” 1982, nr 155.
4. Buras D.: Wykorzystanie daktyloskopii przez Policjê
Pañstwow¹ w Drugiej Rzeczypospolitej, „Problemy Kryminalistyki” 2004, nr 246.
5. Feduniszyn J.: Kontrszpiegowska s³u¿ba œledcza,
Lwów–Warszawa 1925.
6. Kozie³ T.: Zarys historii fotografii kryminalistycznej,
„Problemy Kryminalistyki” 1982, nr 157.
7. Misiuk A.: Organizacja i kierunki dzia³alnoœci Centrali
Policji Kryminalnej w II Rzeczypospolitej, „Przegl¹d Policyjny”
2005, nr 2.
8. Pierwszy system rejestracji kryminalnej przestêpców
na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim, t³um. A. Biedrzycka, oprac. i t³um. M. Szwarc, „Problemy Kryminalistyki” 2005, nr 249.
9. Pop³awski J.: Organizacja szkolenia Policji Pañstwowej w Polsce w okresie miêdzywojennym, „Problemy Kryminalistyki” 1983, nr 161.
77
Z HISTORII
HISTORII KRYMINALISTYKI
KRYMINALISTYKI
10. S³awik K.: P³aszczyzny miêdzynarodowego wspó³dzia³ania policji (milicji), „Problemy Kryminalistyki” 1977, nr 125.
11. Sprawozdanie z dzia³alnoœci Wydzia³u IV Komendy
G³ównej PP – Centrali S³u¿by Œledczej za czas od 1 stycznia
do 31 grudnia 1939 r., „Przegl¹d Policyjny” 1937, nr 2.
12. „Wiadomoœci w zakresie fotografii, które powinien
posiadaæ ka¿dy urzêdnik œledczy”, brak daty wydania [bdw.].
Streszczenie
Do najwa¿niejszych zadañ, które sta³y przed utworzon¹ w 1919
roku Policj¹ Pañstwow¹ nale¿a³o zorganizowanie laboratorium kryminalistycznego i zastosowanie w bie¿¹cej pracy osi¹gniêæ nauki
oraz techniki. Pierwsze laboratorium powsta³o przy G³ównej Szkole
Policyjnej w Warszawie w 1921 r.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodleg³oœci brakowa³o
dostatecznej iloœci sprzêtu. Dopiero pod koniec lat dwudziestych dostarczano do urzêdów policyjnych odpowiedni sprzêt do ujawniania
i zabezpieczania œladów linii papilarnych na miejscu przestêpstwa
i aparaty fotograficzne. Lepsze wyposa¿enie policjantów w sprzêt
spowodowa³o, ¿e zaczêli oni zabezpieczaæ znacznie wiêcej œladów
na miejscach przestêpstw.
Zastosowanie fotografii w dzia³alnoœci szpiegowskiej by³o jednym z najskuteczniejszych narzêdzi w pracy wywiadowcy. Do przesy³ania i odbierania wiadomoœci u¿ywano odbitek pism mikroskopijnych rozmiarów. Stosowano ró¿ne formy szyfrowania tajnych informacji, które ukrywano najczêœciej w produktach spo¿ywczych.
Policja wspó³pracowa³a z oœrodkami naukowymi w celu zdobywania wiedzy na temat œrodków chemicznych s³u¿¹cych do pope³-
niania przestêpstw. Prowadzono równie¿ szkolenia policjantów
w tym zakresie.
S³owa kluczowe: Policja Pañstwowa, policja kryminalna, policja polityczna, technika œledcza, fotografia policyjna.
Summary
The most important duties of the Polish State Police founded
in 1919 included setting up a forensic laboratory and implementing
scientific and technical achievements in casework. The first laboratory was established at the Central Police Academy in Warsaw
in 1921.
During first years after regaining independence by Poland, the
laboratory faced shortages in specialist equipment. It wasn’t until
the end of 1920s when police officers were provided with specialist
cameras and devices for revealing and recovering finer marks at crime scenes. Better equipping of police officers resulted in recovery of
much more traces at crime scenes.
Photography became on of the most effective tools in spy activities. For sending and receiving messages spies used microcopies of
papers. Various methods of encrypting information were used. Messages were most often hidden in alimentary products.
The Police cooperated with scientific centres in order to gain
knowledge on chemicals used for committing crimes. Police officers
were also trained in that area of knowledge.
Keywords: State Police, criminal police, political police, investigative technique, police photography.
Uwaga Czytelnicy
w Bibliotece Naukowej CLK KGP mo¿na zapoznaæ siê z nowymi nabytkami
„Rekonstrukcja wypadków drogowych”
Wolfgang Hugemann
2 tomy
Biblioteka Naukowa CLK KGP
Aleje Ujazdowskie 7
00-583 Warszawa
godziny otwarcia: 8.15–16.00
tel. 022 601-45-30
78
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ–marzec) 2009