Wspomnienia o Profesorze Jerzym Kapko (Jan Ogonowski)

Wspomnienia o profesorze Jerzym Kapko
Jan Ogonowski
21 grudnia 2012 odszedł od nas, w wieku 91 lat ś.p. Jerzy Kapko, Profesor na Wydziale InŜynierii i
Technologii Chemicznej. To smutne wydarzenie skłoniło mnie do napisania kilku słów o Tym
Niezwykłym Człowieku.
Prof. dr hab. Jerzy Kapko urodził się 20 listopada 1921 roku w Wadowicach.Bezpośrednio po
wybuchu II wojny światowej, w 1939 roku opuścił miasto Bielsko i po dwumiesięcznym pobycie
we Lwowie wrócił 11 listopada do Krakowa, gdzie spotkał się z rozproszoną przez wojnę rodziną.
Tu udało mu się dostać do Gewerbe Schule fur Chemotechniker (rodzaj szkoły przemysłowej). Po
jej ukończeniu krewni znaleźli mu pracę w chemiczno-farmaceutycznej fabryce dr A. Wander,
gdzie pracował do końca wojny. Dzięki doc. Wojciechowi Dymkowi, kierownikowi laboratorium,
w którym pracowało kilku naukowców Uniwersytetu Jagiellońskiego, odbył laboratorium chemii
organicznej, odpowiadające programowi dydaktycznemu realizowanemu na uniwersytecie. W 1947
roku zrobił magisterium a w 1950 roku u prof. Jana Moszewa doktorat. Część wykonanej pracy
doktorskiej została opublikowana w Rocznikach Chemii (1953,26,34). W pracy tej udowodnił, na
podstawie odpowiednio dobranych reakcji, aromatyczność tropolonowej budowy purpurogalliny.
Praca ta spotkała się z duŜym zainteresowaniem środowiska naukowego. Między innymi A.
Eschenmoser z Eidgenossen Techn. Hochschule zastosował opracowaną przez Jerzego Kapkę
metodykę badań do udowodnienia budowy badanych przez jego zespół związków. Kolejna waŜna
praca Jerzego Kapki (Roczniki Chemii, 1954) dotyczyła syntezy 3,4-dinitropirokatechiny.
Jako pracownik naukowo-dydaktyczny w Katedrze Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w
Krakowie napisał skrypt z Chemii Nieorganicznej z Zasadami Chemii Ogólnej. Następnie przez
pewien okres pracował w Spółdzielni Pokój, gdzie zajmował się syntezą barwników azowych i
błękitu metylenowego.
Od 1957 roku zaczął pracę badawczą w Instytucie Obróbki Metali, gdzie zajmował się lotnymi
inhibitorami korozji. W tym celu w oparciu o termodynamiczną równowagę pomiędzy
heksametrylenoczteroaminą, azotynem sodowym i i obecną w atmosferze wodą otrzymał preparat
antykorozyjny. Wyniki badań pozwoliły opracować łatwy środek (papier nasycony azotynem
sodowym i urotropiną) do pakowania narzędzi na okres transportu morskiego. Opatentowany
projekt (pod nazwą LIK) został zakupiony przez śywiecką Fabrykę Papieru.
Kolejne badania dotyczyły konkretnych zastosowań dla przemysłu, min. zdzieralne powłoki na stal,
tlenek glinu nadający się do spiekania na narzędzia do obróbki metali, oznaczenie krzemu w stali.
Kolejny etap działalności badawczej związany był z Politechniką Krakowską. Urzędujący w tym
czasie Rektor PK, prof. B. Kopyciński powołał Jerzego Kapkę na kierownika Zakładu Tworzyw
Sztucznych przy Katedrze Budownictwa śelbetowego. Pierwsze badania dotyczyły opracowania
powłok na Ŝelbetowe zbiorniki na paliwa płynne na bazie poliamidu 6 (Czasopismo Techn. 1959) i
Ŝywic (Prze. Chem 1968) fenolowo-formaldehydowych. Dało to początek badaniom nad
rozpuszczalnymi pochodnymi polikaproamidu i natryskiem płomieniowym sproszkowanego PA
(pistolet LECH2 z Inst. Mech. w Warszawie, Czasop. Techn. 1962, Plaste u. Kautschuk 1963,
Przem. Chem 1968). Zespół pod kierunkiem Jerzego Kapki opracował samonośne płyty z rdzeniem
ze spienionego rezolu fenolowo-formaldehydowego, odporne do temp. 150 oC (InŜ. i Bud. 1971).
W tym czasie, wspólnie z T. Broniewskim i Z. JamroŜym, pracował nad plastobetonami,
zawierającymi obok napełniaczy mineralnych krótkie druciki. Wyniki tych badań przedstawił w
1975 roku w Londynie, na First International Congress on Polymer Concretes.
W kolejnym okresie Jerzy Kapko pracuje na Wydziale Chemicznym Politechniki Krakowskiej,
początkowo jako adiunkt w Katedrze Chemii Organicznej, następnie jako pierwszy kierownik
Zakładu Polimerów, równocześnie w latach 1971-1973 jako prodziekanem Wydziału a w latach
1974-1988 jako dyrektor Instytutu Chemii i Technologii Organicznej. W tym okresie prowadził
badania nad opracowaną przez niego nową grupą związków, pochodnych oligoamidów,
otrzymywanych na drodze degradacji poliamidu 6 (Bull. de l,Acad.Pol. 1964,1967,1968, Roczniki
Chemii 1976), właściwościami membran jonowymiennych (Czas.Techn. 1961), półprzewodnikami
opartymi na polikaproamidzie (J.Appl.Pol.Sci. 1979), oligoestroamidami (Macromol Chem. 1978),
wolnorodnikowym szczepieniem (J. Appl. Pol. Sci. 1976), fotosensyblizatorami degradacji PE (J.
Pol. Sci. 1983), technologii wytwarzania hydroksypropylometylocelulozy (patent
szwedzka
fabryka Scanproduct). Interesujące badania dotyczyły związku pomiędzy gęstością energii kohezji a
temperaturą zeszklenia (Europ. Pol. J. 1981) oraz wytrzymałości polietylenu (Chem. Stos. 1990).
Być moŜe te badania Jerzego Kapki stały się podstawą opracowania kuloodpornych kamizelek z
polietylenu?
Zakres prowadzonych badań przez Jerzego Kapkę jest ogromny. Szczególnie cenne są równieŜ
prace Jerzego Kapki przeznaczone dla nie-chemików, dotyczące zastosowania tworzyw sztucznych.
Na podstawie dorobku naukowego Rada Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej w
Gliwicach, w 1959 roku nadała mu stopień naukowy doktora habilitowanego z zakresu technologii
chemicznej. W roku 1983 uzyskał tytuł naukowy profesora nauk technicznych.
Poza pracą naukową Jerzy Kapko angaŜował się w latach 1976-2006 w Radzie Naukowej Zakładu
Polimerów PAN (później Centrum Chemii Polimerów) w Zabrzu. W latach 1985-2002 był
prezesem oddziału SITPChem w Krakowie. Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Tworzyw i
Farb w Gliwicach, Instytutu Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej, członkiem komisji
polimerów w Komitecie Nauk Chemicznych PAN, konsultantem American Biographical Institute.
Działalność dydaktyczna Jerzego Kapki związana była z szeroko pojętą chemią i technologią
tworzyw sztucznych. W tym zakresie związany był Akademią Ekonomiczną, AGH, Akademią
Sztuk Pięknych w Krakowie, a przede wszystkim z Politechniką Krakowską.
Był współorganizatorem Wydziału Chemicznego, utworzył na tym wydziale Zakład Polimerów,
współtworzył Instytut Chemii i Technologii Organicznej. Posiada Złoty KrzyŜ Zasługi, Honorową
Odznakę PK, Honorowe Odznaki NOT i SITPChem, KrzyŜ Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
Medal Komisji Edukacji Narodowej.
Odszedł od nas wielki uczony, pasjonat chemii, eksperymentator, który jak mało kto potrafił łączyć
badania naukowe z ich konkretnym zastosowaniem, przy tym wspaniały dydaktyk, przyjaciel
młodzieŜy, promotor olbrzymiej liczby prac dyplomowych, wychowawca kadry inŜynierskiej
pracującej w polskim przemyśle chemicznym na eksponowanych stanowiskach, promotor
znakomitych prac doktorskich, zawsze słuŜący radą młodym, ale nie tylko, pracownikom naukowodydaktycznym.
Odszedł Profesor, który do ostatnich dni był aktywnym pracownikiem naukowym, który miał plany
i wspaniałe pomysły syntezy nowych produktów chemicznych.
Do ostatnich dni dzielił się swoim doświadczeniem naukowym i dydaktycznym, zwłaszcza z
pracownikami Katedry Technologii Organicznej i Procesów Rafineryjnych, dla których był wielkim
autorytetem i wśród których cieszył się ogromnym szacunkiem.