This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

ibu
tio
np
roh
This copy is for personal u
-
Zakres rachunkowości jako nauki
dis
tr
Kazimierz Sawicki 
Wprowadzenie
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
Rozważając rachunkowość w aspekcie teorii i praktyki warto przypomnieć, że wykształciła się ona w ciągu ponad pięciu wieków od wydania fundamentalnej pracy
L. Pacioliego Zasady arytmetyki, geometrii, proporcji i proporcjonalności (Pacioli,
2007). W poszczególnych etapach rozwoju następowały zmiany w zakresie teorii,
celu i zadań, przedmiotu i podmiotu, metod i narządzi, coraz szerzej pojmowanej
rachunkowości. Inspiracją, a równocześnie determinantą tych zmian był postęp naukowy, techniczny, ekonomiczny i organizacyjny, a także zmiany społeczne, gospodarcze, kulturowe i terytorialne. Wyszczególnienie i analiza wszystkich czynników,
które wpłynęły i nadal oddziałują na kształtowanie, zadania, funkcje i elementy obecnej rachunkowości jest praktycznie niemożliwe. Uzasadnia to ograniczenie treści
artykułu do wybranych tematów.
Warto zaznaczyć, że zarówno w publikacjach naukowych i przeznaczonych dla
praktyków, przedstawiania poglądów na konferencjach, jak i w dyskusjach w różnych
gremiach z udziałem teoretyków i praktyków, w tym menedżerów, głównych księgowych, komisarzy skarbowych, analityków bankowych, biegłych rewidentów, podejmowane są próby znalezienia odpowiedzi dotyczących możliwości określenia
pojęcia i funkcji współczesnej rachunkowości, zakresu współczesnej rachunkowości,
zasadności uznania jej za naukę.
Celem artykułu jest:
(a) prezentacja i analiza wybranych definicji rachunkowości,
(b) rozważenie zasadności terminu rachunkowość jako nauka,
(c) próba określenia zakresu elementów współczesnej rachunkowości w aspekcie
teorii i praktyki.
Aby osiągnąć cel postawiony przed artykułem, przeprowadzono studia literatury
przedmiotu. Zastosowano metodę analizy poglądów wybranych autorów dotyczących
systemu rachunkowości jako nauki. Do sformułowania wniosków wykorzystano metodę dedukcji.
Th
-
-
-
„Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, tom 71 (127), SKwP, Warszawa 2013, s. 211–226

Prof. dr hab. Kazimierz Sawicki, profesor zwyczajny, Instytut Rachunkowości Uniwersytetu Szczecińskiego, e-mail: [email protected]
on
ly -
dis
tr
Analogicznie do zmian innych pojęć z zakresu ekonomii, zmieniła się istota rachunkowości. Wspomniany we wprowadzeniu postęp naukowo-techniczny, gospodarczy
i organizacyjny, wymusił dostosowanie się rachunkowości do nowych wymagań,
zwłaszcza informacyjnych i kontrolnych.
Różnorodność rozumienia terminu „rachunkowość” występowała nie tylko w minionych okresach rozwoju, lecz istnieje nadal. W niektórych definicjach akcentuje się
podmiot i przedmiot rachunkowości, jej funkcje i zadania, w innych głównie lub dodatkowo metodę bilansową i dostarczanie informacji finansowych, szczególnie odbiorcom zewnętrznym. Spośród licznych sformułowań dotyczących pojęcia rachunkowości w tabeli 1 przedstawiono te, które charakteryzują rachunkowość jako system
informacyjny lub informacyjno-kontrolny jednostki gospodarczej.
pe
rso
na
Rachunkowość ogólnie można określić jako system informacyjny, służący do
podejmowania decyzji gospodarczych, szczególnie finansowych oraz rozliczania kierownictwa z efektywności zarządzania powierzonym majątkiem.
Rachunkowość – jako system informacyjny – jest podstawową bazą informacji
dla decyzji ekonomicznych podejmowanych przez jednostkę gospodarczą.
Różnorodność tych decyzji wymaga naturalnie różnych informacji dostarczanych przez rachunkowość; terminów rachunkowość finansowa, rachunkowość
dla zarządzania, rachunkowość podatkowa używa się często do określenia
danych szeroko wykorzystywanych informacji ekonomicznych jednostki
gospodarczej.
Rachunkowość jest powszechnie uznawana za system informacyjny przedsiębiorstwa, który stanowi skomplikowany układ czynników rzeczowych, finansowych, organizacyjnych i ludzi oraz działa w dynamicznie zmieniającym się
otoczeniu. Zakres informacji tworzonych w rachunkowości i ich prezentacja
wiążą się też z dużym kręgiem odbiorców o różnych, nieraz odmiennych
potrzebach… w rachunkowości następuje rozszerzenie horyzontów poznawczych, wychodzenie poza tradycyjne ujęcia, twórcze korzystanie z dorobku
wielu dyscyplin naukowych oraz tworzenie nowych paradygmatów i prób
syntezy.
W najbardziej ogólnym ujęciu rachunkowość jest systemem wartościowego
odzwierciedlenia zdarzeń gospodarczych. Głównym zadaniem rachunkowości
jest opracowanie rzetelnych i wiarygodnych informacji ekonomicznych, umożliwiających obiektywną ocenę jednostki gospodarczej oraz stwarzających
podstawy efektywnego zarządzania.
Rachunkowość we współczesnej organizacji gospodarczej jest przede wszystkim systemem informacyjnym, w którym zasadniczą rolę odgrywa informacja
ekonomiczna (w szerszym kontekście) lub informacja finansowa (w węższym
kontekście) oraz którego podstawowym przeznaczeniem jest zaspokajanie
potrzeb użytkowników (zarówno organizacji, jak też wewnątrz niej).
T. Kiziukiewicz
(2003, s. 31)
J. Turyna
(1997, s. 63)
op
y is
for
Z. Messner
(2006, s. 7)
Definicja
lu
Autor
A. Jarugowa
(Jarugowa i in.,
1991, s. 12–13)
M. Gmytrasiewicz,
A. Karmańska,
I. Olchowicz
(1996, s. 20)
se
Tabela 1. Pojęcie rachunkowości jako systemu informacyjnego lub informacyjnokontrolnego
is c
-
ibu
tio
np
roh
1. Pojęcie, funkcje i rodzaje współczesnej rachunkowości
Th
-
Kazimierz Sawicki
-
212
ibu
tio
np
roh
213
-
Autor
Rachunkowość jest uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjnokontrolnym odzwierciedlającym dokonania i potencjał gospodarczy jednostki.
Rachunkowość jest to szczególny system informacyjny organizacji gospodarczych o charakterze retrospektywnym i prospektywnym, który ma własny
algorytm ustalania, planowania i analizy wyniku finansowego w rozpatrywanym okresie oraz określenia kondycji finansowej w ściśle wyznaczonym
momencie.
dis
tr
Micherda
(2005, s. 13)
W. Brzezin
(2005, s. 642)
on
ly -
Źródło: opracowanie własne na podstawie pozycji literatury wymienionych w tabeli.
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Oprócz definicji określających rachunkowość jako system informacyjny, w literaturze przedmiotu spotyka się inne charakterystyki tego terminu. Według E. Nowaka
(2008, s. 15) rachunkowość jest specyficznym systemem ewidencyjnym, prowadzonym w sposób systematyczny i ciągły. W innym określeniu tego specyficznego systemu zaznacza się, że jego „podstawowym celem jest dokonywanie pomiaru i wyceny działalności jednostki gospodarczej” (Sojak, 2002, s. 19). W nielicznych określeniach rachunkowości wskazuje się, że jest ona dyscypliną naukową. Zdaniem
T. Gabrusewicza (2010, s. 41–42) „rachunkowość jest nauką o pomiarze ekonomicznym, jeśli przymiotnik «ekonomiczny» użyjemy do pomiaru wielkości, przede
wszystkim pieniężnych, których znajomość jest niezbędna właśnie w procesie gospodarowania”.
Na uwagę zasługuje też definicja A. Szychty (2007, s. 499–500), według której
rachunkowość w ogóle, a w szczególności rachunkowość zarządcza, stanowi ważną
dziedzinę wiedzy ekonomicznej, dyscyplinę empiryczną stosowaną, opartą współcześnie na kilku paradygmatach, a także podstawowy system informacyjny jednostek
gospodarczych.
W literaturze ekonomicznej definicje systemu rachunkowości są często uzupełniane spełnianymi przez niego funkcjami i rodzajami.
Do przedstawionych uprzednio funkcji: informacyjnej1, informacyjno-kontrolnej
i ewidencyjnej, autorzy publikacji dodają wszystkie lub tylko niektóre inne funkcje.
Zazwyczaj są to funkcje: dowodowa, rozliczeniowa, sprawozdawcza, analityczna,
motywacyjna i optymalizacyjna2.
1
is c
A.
Definicja
Można ją podzielić na: ● wewnętrzną funkcję informacyjną, polegającą na dostarczeniu informacji
ekonomiczno-finansowych na potrzeby zarządzania przedsiębiorstwem na różnych szczeblach zarządzania przedsiębiorstwem na poszczególnychszczeblach hierarchii organizacyjnej przedsiębiorstw; ● zewnętrzną funkcję informacyjną, w ramach której rachunkowość powinna dostarczać informacji odpowiednim jednostkom z otoczenia przedsiębiorstwa (Nowak, 2008, s.16, 17).
2
W artykule pomija się objaśnienie poszczególnych funkcji, ponieważ są one szczegółowo omówione w wielu podręcznikach i innych publikacjach z rachunkowości (Czubakowska, 2009, s. 24; Wielgórska-Leszczyńska, 2011, s. 31; Babińska, 2012, s. 15–19).
Th
-
-
-
cd. tabeli 1.
Kryterium podziału
Rodzaj rachunkowości
Rachunkowość jednostkowa podmiotu
Rachunkowość krajowa, prowadzona obligatoryjnie na podstawie prawa
krajowego
Rachunkowość międzynarodowa, prowadzona według międzynarodowych
standardów lub standardów /przepisów, do których stosowania zobowiązane są jednostki w państwach należących do określonej grupy, na przykład Unii Europejskiej
Rachunkowość retrospektywna/historyczna
Rachunkowość prospektywno-retrospektywna (w trybie ex ante i ex post)
Rachunkowość jednostek gospodarczych/przedsiębiorstw
Rachunkowość bankowa (banków)
Rachunkowość ubezpieczeniowa (zakładów ubezpieczeń)
Rachunkowość budżetowa (jednostek budżetowych)
Rachunkowość organizacji pozarządowych (jednostek nieprowadzących
działalności gospodarczej)
Rachunkowość rolnicza (przedsiębiorstw rolniczych)
Rachunkowość produkcyjna
Rachunkowość usługowa
Rachunkowość handlowa
Rachunkowość podatkowa
Rachunkowość ekologiczna
Rachunkowość finansowa (użytkownicy zewnętrzni)
Rachunkowość zarządcza (użytkownicy wewnętrzni)
on
ly -
Obszar zastosowania
dis
tr
Tabela 2. Klasyfikacja rachunkowości
Czas
rso
Główni użytkownicy
(odbiorcy) informacji
ekonomiczno-finansowej
pe
Dziedzina (obszar) prowadzonej rachunkowości
na
lu
se
Podmiot prowadzący
rachunkowość
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bąk (2003, s. 27).
op
y is
Przedstawiona klasyfikacja rachunkowości może być poszerzona o nowe kryteria.
Rachunkowość zarządczą można podzielić na strategiczną i operacyjną, w ramach rachunkowości usługowej da się wyróżnić rachunkowość usług transportowych i budowlanych itp.
is c
2. Zasadność określenia rachunkowości jako nauki
Odkrycie metody bilansowej było początkiem rozwoju rachunkowości. Dopiero
w połowie wieku XIX, gdy powstały duże przedsiębiorstwa przemysłowe, wymagające rozbudowanego rachunku kosztów, zaczęto uznawać rachunkowość za dyscyplinę opartą przede wszystkim na rozwiązaniach wykorzystywanych w jednostkach
gospodarczych.
Th
-
ibu
tio
np
roh
W zależności od przyjętego kryterium klasyfikacji oraz rozwiązań stosowanych
w praktyce, można wyróżnić odpowiednie rodzaje rachunkowości. Podstawowe rodzaje rachunkowości zawarto w tabeli 2.
for
-
Kazimierz Sawicki
-
214
ibu
tio
np
roh
215
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Wyrazem tego są publikacje autorów polskich, które ukazały się do 1914 r. Prace A. Barcińskiego, H. Charkowskiego, W. Góry, K. Wieniawy-Chmielewskiego
miały charakter podręczników i poradników dla księgowych, natomiast J.F. Walicki
i P. Ciompa wnieśli istotny wkład w tworzenie podstaw teorii rachunkowości (Bień,
2007, s. 14–16; Wysłocka, 2004, s. 307–309).
W początkowych latach okresu międzywojennego, w złożonych warunkach społeczno-politycznych, przedmiotem zainteresowania pedagogów i księgowych był
rozwój i doskonalenie rachunkowości jako dziedziny praktycznych umiejętności.
Wraz z upływem czasu w pracach T. Lulka, W. Skalskiego, H. Sachsa, A. Mroziewicza i W. Góry dużo miejsca zajmowały również teoretyczne podstawy rachunkowości. Na wyróżnienie zasługuje książka M. Scheffsa z 1930 r. Księgowość naukowo
pojęta, w której autor uzasadniał konieczność traktowania rachunkowości nie tylko
jako dziedziny umiejętności praktycznych, ale także jako dyscypliny naukowej (Bień,
2007, s. 54–57).
Istotne znaczenie dla ewolucji teorii i praktyki rachunkowości w Polsce miał okres
gospodarki scentralizowanej (1945–1989). W okresie tym wprowadzono obowiązek
stosowania rachunkowości w uspołecznionych jednostkach gospodarczych, doskonalono rozwiązania organizacyjno-techniczne, uchwalono pierwszą ustawę o prawach
i obowiązkach głównych księgowych, na wydziałach ekonomicznych wyższych uczelni
wykładano podstawy rachunkowości i inne jej rodzaje, absolwenci uzyskiwali dyplomy ukończenia studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie rachunkowości,
a po spełnieniu innych warunków stopnie doktora i doktora habilitowanego nauk
ekonomicznych. Ponadto przedmiotem publikacji, prezentacji poglądów i dyskusji na
konferencjach była rachunkowość jako nauka.
Punktem wyjścia rozważań dotyczących rachunkowości może być twierdzenie
(Skrzywan, 1949, s. 12), że „jest ona bowiem stosunkowo młodą nauką praktyczną
z zakresu gospodarki przedsiębiorstw. Przedmiotem jej jest nie tylko teoria prawidłowego rachunku gospodarczego, odpowiadającego najlepiej współczesnym potrzebom i poziomowi rozwojowemu przedsiębiorstw gospodarczych, ale istotna treść
ujętych przez ten rachunek danych, a więc badanie przyczyn i skutków, wysuwanie
wniosków i wykrywanie prawidłowości zjawisk występujących w gospodarce przedsiębiorstw”.
W związku z tym, że na I zjeździe katedr rachunkowości w grudniu 1953 r.
w Warszawie „rachunkowość została potraktowana jako nauka pomocnicza w grupie
nauk ekonomicznych” (Kossut, 1959, s. 65), a w pracy E. Wojciechowskiego brak
jest odpowiedzi na pytanie, „co jest przedmiotem nauki rachunkowości: systemy,
zasady i sposoby sporządzania rachunku gospodarczego, czy zjawiska, których (…)
prawidłowości i uogólnienia bada rachunkowość” (Kossut, 1959, s. 67), warto zwrócić uwagę na pracę E. Terebuchy (1957). Rozróżnia on teorię od praktyki rachunkowości. Jego zdaniem, „przedmiotem rachunkowości jako nauki są systemy, metody,
formy oraz zasady organizacji i techniki dokonywania systematycznych, chronologicznych, ciągłych, zupełnych, udokumentowanych zapisów, jak też ich uogólnień
Th
-
ibu
tio
np
roh
Kazimierz Sawicki
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
w postaci określonych, ze sobą powiązanych wskaźników finansowych, odzwierciedlających zjawiska i procedury gospodarcze zachodzące w przedsiębiorstwach i instytucjach. Przedmiotem rachunkowości jako funkcji gospodarczej są zjawiska i procesy
gospodarcze odzwierciedlane głównie za pomocą miernika pieniężnego i uogólniane
w ramach przedsiębiorstw i instytucji” (Terebucha, 1957, s. 25).
Podobne stanowisko zajmuje Kossut (1959, s. 70–71), który twierdzi, co następuje:
1. Należy odróżnić teorię od praktyki rachunkowości.
2. Fakt, że w rachunkowości ewidencjuje się działanie gospodarcze człowieka, nie
oznacza, że w nauce rachunkowości odkrywa się prawidłowości ekonomiczne występujące w tym działaniu. Chodzi tu tylko o te prawidłowości, które mają bezpośredni związek z ewidencją działania gospodarczego (na przykład cztery rodzaje
operacji gospodarczych z punktu widzenia ich wpływu na bilans).
3. Przedmiotem ewidencji rachunkowej jest działalność gospodarcza, ale tylko ta,
która ma bezpośredni wpływ na zmianę wyników lub bilansu jednostki gospodarczej.
4. Do ewidencji w rachunkowości konieczne jest ustalenie możliwie najbardziej racjonalnych sposobów ewidencji działania gospodarczego. Ustaleniem sposobów tej
ewidencji zajmuje się teoria rachunkowości, wychodząc z obiektywnie istniejących współzależności, związków przyczynowych zjawisk gospodarczych. Ewidencja działalności gospodarczej powodującej zmiany w wynikach lub w bilansie
jednostki gospodarczej – to przedmiot zainteresowań teoretyka rachunkowca.
5. Praktyczna działalność gospodarcza, jej ewidencja oraz sposoby tej ewidencji – to
trzy kolejne ściśle ze sobą powiązane stopnie, które należy uwzględniać przy definiowaniu przedmiotu nauki rachunkowości .
W końcowej części pracy Kossut (1957, s. 77) zaznacza, że dzięki poprawnym,
właściwym z ekonomicznego punktu widzenia sposobom ewidencji w rachunkowości,
nauka rachunkowości zyskała ścisły związek z naukami ekonomicznymi i że sama
może być zaliczana do tej grupy nauk.
Wskazując doniosłość nauki rachunkowości jako nauki stosowanej K.G. Szymański (1988, s. 55) sformułował tezę, że „nauka rachunkowości jako nauka praktyczna
jest również nauką teoretyczną. Z tego względu (…) określa się ją krótko jako naukę
stosowaną. Można co najwyżej mówić w stosunku do określonego działu tej nauki,
o jego charakterze bardziej praktycznym, stosowanym (na przykład rachunkowość
szczegółowa) czy też bardziej teoretycznym (na przykład ogólna teoria rachunkowości). Charakter teoretyczny nauki rachunkowości wyraża się w formułowaniu zdań
opisowych i wyjaśniających, natomiast charakter stosowany (praktyczny) w wykorzystaniu dyrektyw celowościowych”3.
Aby zrozumieć metodologię nauki rachunkowości, powinno się wziąć pod uwagę
elementy tej nauki, czego nie uwzględnia się zarówno w opracowaniach naukowych
Th
-
216
3
Pojęcie to oznacza sformułowanie przez teoretyków rachunkowości wskazania skutecznego zachowania się w określonych warunkach działania (Szymański, 1988, s. 52).
ibu
tio
np
roh
217
dis
tr
i podręcznikach akademickich bądź w ogóle, bądź przedstawia się to jako temat nie
zasługujący na szersze omówienie. W tej sytuacji zasadne jest podzielenie nauki rachunkowości na grupę działów podstawowych i grupę działów z pogranicza nauki
rachunkowości oraz wyróżnienie w każdej grupie działów szczegółowych (Szymański, 1988, s. 29). Systematykę działów nauki rachunkowości i ich charakterystykę
ilustruje rysunek 1.
Działy
(elementy, części nauki
rachunkowości)
for
pe
rso
na
Rachunkowość szczegółowa
Przedmiot:
Analiza zastosowań rachunkowości/systemów rachunkowości.
Dostarcza stosownego pola
badawczego dla metodologii
nauki rachunkowości. Stanowi
podstawę do opracowania
różnorodnych modeli dydaktycznych rachunkowości.
Podstawowe metody formułowania twierdzeń ogólnych są
to metody wnioskowania
uprawdopodobniającego,
a bazą dla tych twierdzeń są
twierdzenia spostrzeżeniowe.
Konkretne (szczegółowe)
teorie tworzone są przy zastosowaniu podejścia indukcjonistycznego, wyjaśniającego,
hipotetyczno-dedukcyjnego.
is c
op
y is
Ogólna teoria rachunkowości
Przedmiot badań, problemy:
 ewidencja księgowa
 rachunek kosztów
 analiza i interpretacja
sprawozdań finansowych
 kontrola i rewizja finansowo-księgowa
 organizacja i technika
rachunkowości (bez
wnikania w szczegółowe, branżowe problemy
Podstawowe metody stosowane w procesie formułowania twierdzeń:
 metody wnioskowania
dedukcyjnego
 podejście dedukcyjne
i idealizacyjne w trakcie
tworzenia teorii
lu
se
Grupa działów
podstawowych
on
ly -
Rysunek 1. Systematyka działów nauki rachunkowości
Grupa działów
z pogranicza nauki
rachunkowości
Działy:
 historia rachunkowości
(historia nauki, praktyki i polityki rachunkowości)
 teoria kontroli i rewizji
finansowo-księgowej
 teoria organizacji
i techniki rachunkowości
 teoria analizy sprawozdawczości finansowej
 metodyka nauczania
rachunkowości
Źródło: opracowanie własne na podstawie Szymański (1988, s. 29–31).
Th
-
Jeżeli zdaniem Brzezina (1997) na układ przedmiotowy (strefowy) nałoży się
funkcje nauki rachunkowości, to uzyskuje się skomplikowany układ przedmiotowofunkcjonalny, który pozwala wyznaczyć odpowiednie pola badawcze w obrębie tej
nauki. Układ ten przedstawia rysunek 2.
ibu
tio
np
roh
Kazimierz Sawicki
Rysunek 2. Pola badawcze w nauce rachunkowości
-
Funkcja
eksplanacyjna
Funkcja
prognostyczna
Nauka
rachunkowości
Nauka
rachunkowości
Nauka
rachunkowości
Polityka
rachunkowości
Polityka
rachunkowości
Praktyka
rachunkowości
Praktyka
rachunkowości
dis
tr
Funkcja
opisowa
Polityka
rachunkowości
Praktyka
rachunkowości
on
ly -
Nauka
rachunkowości
Źródło: Brzezin (1997, s. 13).
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Rysunek 2 jest niezrozumiały ze względu na włączenie do nauki rachunkowości
nauk rachunkowości w formie funkcji opisowej, ekspanacyjnej i prognostycznej.
Logiczne byłoby objęcie nauką rachunkowości (jako pól, obszarów, zagadnień badawczych) teorii, polityki i praktyki rachunkowości, czyli analogicznie jak wyróżnił
autor w systemie nauk poświęconych rachunkowości sferę teorii, sferę polityki i sferę
praktyki (Brzezin, 1997, s. 7).
W rozważaniach nad pojęciem „nauka rachunkowości” dużą rolę odgrywa teoria
rachunkowości formułowana na podstawie wyników przeprowadzanych badań. Literatura ekonomiczna zawiera wiele teorii, które „różnią się między sobą, na przykład
zakresem, szczegółowym przedmiotem odniesienia, metodą budowy, stopniem powiązań z praktyką rachunkowości itd.” (Szychta, 1997, s. 204). Oprócz zaprezentowanych uprzednio poglądów polskich naukowców na temat teorii rachunkowości
warto poznać jej definicje sformułowane przez uczonych zagranicznych, zwłaszcza
amerykańskich.
Jednym z podstawowych określeń teorii rachunkowości jest sformułowanie
E.S. Hendriksena. Definiuje on teorię rachunkowości jako „logiczne wnioskowanie
w formie zbioru szerokich zasad dostarczających ogólnej podstawy odniesienia, dzięki której można ocenić praktykę rachunkowości, a także wytyczających rozwój nowych rozważań i procedur. Teoria rachunkowości może też być wykorzystana do
objaśnienia stosowanych rozwiązań praktycznych, w celu lepszego ich zrozumienia.
Najważniejszym jednak celem teorii powinno być dostarczenie spójnego zbioru logicznych zasad, które kształtują ogólne ramy odniesienia, w celu oceny i formułowania prawidłowych rozwiązań praktycznych” (Szychta, 1997, s. 204).
W publikacjach anglojęzycznych (R. Mattesicha, I. Ijiriego, E.S. Hendriksena) oraz
niemieckojęzycznych (F.J. Schära, E. Schmalenbacha, E. Kosiola, M. Schweitzera)
znajdują się też inne definicje teorii rachunkowości i jej podziału. Na podstawie
analizy opracowań autorów wymienionych powyżej i innych (Szychta, 1997) można wyróżnić kilka odmian teorii rachunkowości, których charakterystykę zawiera
tabela 3.
Th
-
-
-
218
ibu
tio
np
roh
219
Tabela 3. Rodzaje i typy teorii rachunkowości
1.2.Teorie pragmatyczno-normatywne
Formułowane były w nich, głównie w latach 1950–1975, wnioski wynikające
z badań apriorycznych różnych zagadnień (tematów). Badania dotyczyły,
między innymi:
 określenia podstawowych postulatów i zasad rachunkowości finansowej,
 zasad wyceny bieżącej w systemie rachunkowości na podstawie kosztów
odtworzenia,
 określenia kształtu współczesnej rachunkowości, jeżeli wycena dokonywana jest według rynkowej ceny sprzedaży,
 teorii pomiaru zysku przedsiębiorstwa,
 aksjomatycznej teorii pomiaru i ustalenia wyniku działalności Y. Ijiriego,
opartej na wycenie w koszcie historycznym,
 aksjomatycznych teorii pagatorycznego rachunku wyników w opracowaniu M. Schweitzera.
1.3. Teorie warunkowo-normatywne
Teorie te odrzucają przy budowie teorii pojęcia „celów absolutnych”
i „wartości absolutnych”, a opowiadają się za ujawnieniem w określonej teorii
sądów wartościujących (norm) zależnych od celu systemu rachunkowości, dla
którego teoria jest formułowana, co nadaje jej w pewnym stopniu walor obiektywności. Wymaga się opisania związku między normami a środkami oraz
udowodnienia, że dany środek najlepiej przyczynia się do osiągnięcia założonego lub pożądanego celu.
2. Teoria pozytywna
Opiera się na przekonaniu, że teoria nie jest systemem norm czy praw, lecz
systemem wyjaśnień faktów i procesów zachodzących w praktyce rachunkowości. Jej zadaniem nie może być dostarczanie proskrypcji (przepisów, zaleceń)
dla praktyki rachunkowości, lecz teoria musi zawierać deskrypcję i wyjaśnienia tego „co jest”, a to ma pozwolić na predykcje wielkości ekonomicznych
i zachowań rachunkowców.
Przy formułowaniu pozytywnej teorii rachunkowości stosuje się badania
empiryczne, polegające na wysuwaniu hipotez i ich sprawdzeniu na podstawie
przeprowadzanych wywiadów, ankiet i eksperymentów kontrolowanych. Do
weryfikacji hipotez stosuje się różne metody statystyczne, na przykład analizę
korelacji i regresji, testy istotności, modelowanie szeregów czasowych i inne,
często bardzo skomplikowane techniki. We współczesnej nauce rachunkowości, oprócz dociekań pozytywnej teorii rachunkowości, wśród badań empirycznych wyróżnia się najczęściej:
 studia w zakresie rynku kapitałowego,
 badania behawioralne,
 badania zorientowane na określenie wartości prognostycznej sprawozdań
finansowych,
 badania istotności decyzyjnej danych sprawozdań finansowych.
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
Rachunkowość nie przedstawia określonej rzeczywistości ekonomicznej
jednostki gospodarczej, lecz ją tworzy. Nie może być neutralnym systemem
ewidencyjno-informacyjnym, lecz musi ponosić odpowiedzialność za skutki
społeczne, które „pomaga” wywołać.
Th
is c
op
y is
for
Formułują sądy wartościujące w odniesieniu od określonego podmiotu rozważań. Odpowiadają na pytanie, jak być powinno. Powstają przede wszystkim
przez zastosowanie dedukcyjnej metody budowy teorii w postaci prostej systematyzacji dedukcyjnej twierdzeń lub w postaci systemu dedukcyjnego. Z kolei
postulaty dedukcyjnych teorii rachunkowości powinny być osiągnięte na
drodze indukcyjnej, aby dana teoria odzwierciedlała ekonomiczne, społeczne
i polityczne uwarunkowania, w których rachunkowość jest stosowana.
1.1. Teorie etyczno-normatywne
-
Cechy charakterystyczne
dis
tr
Rodzaj i typ (odmiana)
teorii
1. Teorie normatywne
-
-
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Szychta, 1997, s. 204–208).
ibu
tio
np
roh
Kazimierz Sawicki
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Politykę rachunkowości, znajdującą się między teorią a praktyką rachunkowości,
Brzezin (1995, s. 32) definiuje jako „całą sferę działalności organów państwowych
(np. Departament Rachunkowości Ministerstwa Finansów) lub instytucji powołanych
przez krajowe i międzynarodowe stowarzyszenia księgowych, zmierzające do normalizacji czy też standaryzacji rachunkowości”.
Według Międzynarodowego Standardu Rachunkowości (MSR) nr 8 (2007) „zasady (polityka) rachunkowości są to konkretne prawidłowe metody, konwencje, reguły
i praktyki przyjęte przez jednostkę gospodarczą przy sporządzaniu i prezentacji sprawozdań finansowych. Kompletnym zbiorem zasad (polityki) rachunkowości są
MSSF, których zastosowanie decyduje o przydatności i wiarygodności informacji
zawartych w sprawozdaniu finansowym”.
Wprowadzając treści MSR/MSSF do rozwiązań krajowych, w ustawie o rachunkowości (1994) zawarto objaśnienie, że przez pojęcie „przyjęte zasady (politykę)
rachunkowości rozumie się wybrane i stosowane przez jednostkę rozwiązania dopuszczone przez ustawę, w tym także określone w MSR, zapewniające wymaganą
jakość sprawozdań finansowych. Istotny jest zapis, że „W celu rzetelnego i jasnego
przedstawienia sytuacji jednostka może, ze skutkiem od pierwszego dnia roku obrotowego, bez względu na datę podjęcia decyzji, zmienić dotychczas stosowane rozwiązania na inne przewidziane ustawą. Zmiany i skutki dotychczas stosowanych
rozwiązań należy określić w informacji dodatkowej.
W związku ze zmianami w zakresie polityki rachunkowości spowodowanymi
zmianami w przepisach prawa krajowego, standardach międzynarodowych, warunkach gospodarczych, sytuacji społecznej itp. ważne jest ustalenie i stosowanie polityki rachunkowości, która umożliwi dostarczenie informacji jednocześnie rzetelnych,
odpowiadających wymaganiom jakościowym, stawianym takim informacjom, a zarazem będzie dopasowana do operacyjnych i strategicznych celów działania jednostki
(Wielgórska-Leszczyńska, 2011, s. 167).
Przy rozważaniu „polityki rachunkowości” uzasadnione wydaje się rozróżnienie
dwóch zakresów tego terminu. Pierwszy dotyczy polityki ustawodawczej państwa,
które może również przyjąć MSR jako krajowe prawo bilansowe (zakres makroekonomiczny); drugi (zakres mikroekonomiczny) odnosi się do jednostek gospodarczych, stosujących odpowiednio wybrane rozwiązania (Szmerekieta, 1999, s. 51;
Sawicki, 2009, s. 19). Politykę rachunkowości o charakterze ogólnym można traktować jako element nauki, politykę rachunkowości przedsiębiorstwa zaliczyć zaś do
rozwiązań praktycznych.
Jeżeli przyjmie się definicję (Nowy słownik języka polskiego, 2002, s. 507) „Nauka: ogół uporządkowanej i należycie uzasadnionej wiedzy ludzkiej”, to rachunkowość spełnia te podstawowe warunki. Powstaje jednak pytanie, do jakiej grupy lub
rodzaju nauk należy zaliczyć rachunkowość?
Aby znaleźć odpowiedź na to pytanie, w tabeli 4 zebrano poglądy wybranych autorów dotyczące określenia rodzaju nauki rachunkowości.
Th
-
220
ibu
tio
np
roh
221
Tabela 4. Nauka rachunkowości
Rodzaj (kwalifikacje rodzaju nauki
rachunkowości)
Dyscyplina
ekonomiczna
M. Dobija
(2010, s. 20)
Rachunkowość jako nauka stanowi dyscyplinę ekonomiczną, w której teoretycy zajmują się, przy zastosowaniu
zespołu stałych zasad, z niezbywalną i dominującą zasadą
dualizmu, pomiarem i analizą stanu zmian kapitału i innych
wielkości ekonomicznych, charakteryzujących sytuację
ekonomiczną i okresowe rezultaty działalności jednostki
organizacyjnej.
Nauka
ekonomiczna
E. Hellich
(2006, s. 99)
Rachunkowość jest zaliczana do rodziny nauk ekonomicznych. Działalność gospodarcza jest opisywana przez różne
dyscypliny właściwymi dla nich narzędziami. Można wyróżnić trzy kierunki podejścia ekonomicznego: makroekonomiczne, mikroekonomiczne, społeczna rachunkowość
przedsiębiorstw.
Nauka
(ekonomiczna)
stosowana
A. Jarugowa
(1991, s. 12–13)
Rachunkowość nie jest sztuką ani czystą teorią. Rachunkowość jest nauką ze względu na metodologię, a nauką stosowaną ze względu na zorientowanie na cel.
System wiedzy
społeczno-ekonomicznej
M. Dobija
(1997, s. 30)
Desygnatem rachunkowości społeczno-ekonomicznej jest
system wiedzy obejmujący obecną rachunkowość wraz
z rozszerzeniem tego systemu na wymiar społeczny.
W nazwie jest podkreślona relacja zwierania się dwóch
systemów wiedzy: rachunkowości tradycyjnej w rachunkowości społeczno-ekonomicznej.
Nauka
ekonomiczno-społeczna
M. Cieślak
(2011, s. 24)
Działalności gospodarczej nie można rozpatrywać w oderwaniu od szerszego kontekstu ekonomiczno-społecznego
jedynie przez pryzmat interesów i odpowiedzialności wobec inwestorów, ale należy brać pod uwagę także kontekst
jej odpowiedzialności za współtworzenie, kształtowanie
całego systemu społecznego.
Nauka
społeczna,
stosowana
A. Szychta
(2003, s. 122)
Objaśnienia
lu
na
rso
pe
for
y is
-
Rachunkowość może być rozpatrywana jako praktyka oraz
jako „dyscyplina naukowa, będąca nauką społeczną, stosowaną”.
op
Źródło: opracowanie własne na podstawie cytowanych pozycji literatury.
is c
W początkowym okresie ewolucji rachunkowości uznawano ją za naukę ekonomiczną ściśle związaną z działalnością jednostek gospodarczych, czego wyrazem był
często przymiotnik „stosowana”.
W ostatnich latach następują daleko idące zmiany nie tylko w gospodarce indywidualnych jednostek, grup przedsiębiorstw i światowej, lecz również w sferze społecznej, wobec których rachunkowość nie może pozostawać obojętna. Na podstawie informacji dostarczanych przez rachunkowość oraz opartych głównie na szacunkach
i innych źródłach, sporządzane są „raporty społecznej odpowiedzialności biznesu
(Corporate Social Responsibility), których zadaniem jest przedstawienie, jak zarząd
Th
-
se
on
ly -
dis
tr
Autor
-
-
ibu
tio
np
roh
Kazimierz Sawicki
dis
tr
jednostki rozlicza się z jej właścicielem, a jednostka ze społeczeństwem. Nie negując
słuszności takiego podejścia, co najmniej wątpliwe jest jednak przyznanie informacjom o społecznej odpowiedzialności biznesu określenia rachunkowości społecznej.
Informacje te nie są prezentowane w obligatoryjnych sprawozdaniach finansowych,
a ich częściowe ujęcie w sprawozdaniu z działalności zarządu, które jest tylko dołączane do rocznego sprawozdania finansowego (Gierusz, Martyniuk, 2009, s. 132–134),
trudno nazwać rachunkowością społeczną czy rachunkowością jako nauką społeczną.
on
ly -
3. Problemy zakresu i kierunków rozwoju
współczesnej rachunkowości
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Przedstawiony w artykule proces ewolucji rachunkowości umożliwia sformułowanie
twierdzenia, że w czasach, gdy jednostka gospodarcza prowadziła rachunkowość na
potrzeby własne i nielicznych interesariuszy zewnętrznych, ustalenie jej pojęcia, zakresu i zadań było relatywnie łatwe. Tworzyła ona określony, specyficzny system, w rozumieniu tego pojęcia zdefiniowanego w słownikach języka polskiego, służący wykonywaniu wyznaczonych mu funkcji ewidencyjnych, informacyjnych i kontrolnych.
Termin rachunkowość oznaczał skoordynowany układ elementów, zbiór tworzący
pewną całość, uwarunkowaną logicznym uporządkowaniem jego części składowych,
Częściami tymi były: księgowość, rachunek kosztów i sprawozdawczość finansowa.
Rozważając problem zakresu współczesnej rachunkowości niektórzy autorzy wyrażają pogląd, że rachunkowość jest jedna (Gmytrasiewicz, 2007, s. 84), chociaż
w teorii i praktyce wyróżnia się jej części, traktując je jako „osobne rachunkowości”.
Dla uznania jedności rachunkowości podstawowe znaczenie ma bowiem jednoczesne
stosowanie metody bilansowej oraz metody podmiotowej, gdyż rachunkowość odnosi
się zawsze do określonego podmiotu (Burzym, 2000, s. 13).
Mimo przyjęcia tych metod rachunkowości, w wyniku rozwoju gospodarczego,
technicznego, technologicznego, świadomości społecznej itp., coraz trudniej jest
określić zakres rachunkowości jako nauki obejmującej teorię, politykę i praktykę.
Jedną z przeszkód jest różnorodność nazewnictwa rachunkowości. Obok uznawania
nazw: system rejestrowania operacji gospodarczych, język biznesu, system pomiaru
dokonań jednostki za synonim terminu rachunkowość, „zamęt pojęciowy” wprowadza „rachunkowość przymiotnikowa”4.
W ostatnich latach powstały nowe rozwiązania z udziałem specjalistów zajmujących się rachunkowością. Wyraźnie ukształtował się controlling, w którym istotną
Th
-
222
4
W trochę ironicznie zatytułowanym artykule Sojak (2011, s. 265, 266) wymienia ponad siedemdziesiąt „nowych” przymiotników rachunkowości, zaznaczając, że ich lista z pewnością nie jest kompletna. Znajdują się na niej, między innymi, nazwy: rachunkowość czarno-biała, internetowa, pojedyncza, pokoleniowa, toksyczna, zielona. Problem „nowomowy” nie jest jednak przedmiotem niniejszego artykułu.
ibu
tio
np
roh
223
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
część stanowią informacje pochodzące z rachunkowości. Według jednej z definicji
przedstawionej przez Nowaka (2003, s. 12), controlling określa się „jako opartą na
rachunkowości koncepcję koordynacji, planowania, sterownia i kontroli w przedsiębiorstwie, ukierunkowaną na zapewnienie rozwoju i wzrostu pozycji przedsiębiorstwa w konkurencyjnej walce”.
W artykule Nowaka (2003, s. 14) zawarty jest też rysunek ilustrujący controlling
jako:
 funkcjonalnie rozszerzoną tradycyjną rachunkowość,
 zmodyfikowaną, zorientowaną na problemy i użytkownika rachunkowość,
 rachunkowość zorientowaną na zarządzanie.
Jeżeli zaakceptuje się ostatnie sformułowanie, to controlling = rachunkowość zarządcza, a więc jest on elementem rachunkowości. Włączenie controllingu do rachunkowości budzi sprzeciw „reprezentantów controllingu”, którzy uważają, że wzajemne relacje controlling/rachunkowość kształtują się odwrotnie. Ich zdaniem to rachunkowość jest jednym z elementów controllingu.
Podobne wątpliwości dotyczące zakresu nauki rachunkowości powstają przy klasyfikacji innych tematów/dziedzin, w tym usankcjonowanych przepisami prawa i potwierdzonych w praktyce. Wprawdzie klasyfikację przedmiotu przeprowadza się według różnych kryteriów podziału, ale powstają problemy, gdzie zaliczyć kontrolę
i audyt wewnętrzny? Czy do zarządzania (nauk o zarządzaniu), czy do rachunkowości
(nauki o rachunkowości), jeżeli kontrola i audyt wewnętrzny są przedmiotem zainteresowania naukowców obu tych dyscyplin, którzy prowadzą oddzielnie lub wspólnie
badania w tym zakresie? Czy planowanie finansowe można obiektywnie potraktować
jako składową rachunkowości? Czy zakres rachunkowości obejmuje analizę finansową, której nie uwzględnia polskie prawo bilansowe, czy zasadne będzie jej zaliczenie
do analizy ekonomicznej?
Analizując ewolucję rachunkowości w ciągu ostatnich dziesięcioleci można stwierdzić dwie przeciwstawne tendencje. Jedną jest „atomizacja” rachunkowości, która
powoduje, że przestaje być ona systemem homogenicznym. Wydziela się specyficzne
części systemu, którym po niewielkiej modyfikacji nadaje się nową nazwę. Drugą
tendencję charakteryzuje stałe rozszerzenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego
rachunkowości. W praktyce jej podmiotami są w zasadzie wszystkie jednostki, w których występują zdarzenia/operacje gospodarcze, z wyjątkiem niektórych przedsiębiorców i gospodarstw domowych. Wyrazem powiększania zakresu przedmiotowego jest
włączenie do rachunkowości nowych składników o charakterze niematerialnym (instrumentów pochodnych, kapitału intelektualnego), gromadzenie i prezentowanie
wzrastającego zasobu danych i informacji.
Warto zaznaczyć, że trudności w określeniu zakresu współczesnej rachunkowości
wiążą się również z wprowadzeniem rozwiązań bez uprzedniej weryfikacji racjonalności i przydatności ich stosowania. Zbyt mało uwagi zwraca się na wyniki prac badawczych, których nie uwzględnia się w procesie stanowienia prawa bilansowego. Na
Th
-
ibu
tio
np
roh
on
ly -
dis
tr
obecny stan rachunkowości mają też wpływ inne czynniki: ekonomiczne, organizacyjne, socjalne, etyczne, społeczne, tak liczne, że nie ma właściwie możliwości ich
przedstawienia.
W literaturze często wyrażany jest pogląd, że doskonalone koncepcyjne podstawy
sprawozdawczości finansowej, coraz większa harmonizacja rachunkowości w skali
europejskiej i światowej sprzyjają tworzeniu jednolitego systemu rachunkowości
globalnej, który będzie tworzył wieloprzekrojowe informacje wysokiej jakości. Osiągnięcie tego celu jest jednak procesem wieloletnim (Ignatowski, 2007).
Podsumowanie
pe
rso
na
lu
se
Rachunkowość, która powstała w wieloletnim procesie ewolucji, była początkowo
zwartym systemem, składającym się z księgowości, rachunku kosztów i sprawozdawczości finansowej. Wraz z upływem czasu, w wyniku zmian i rozwoju w zakresie
gospodarki, technologii informacyjnej, rynków kapitałowych, metod zarządzania,
poziomu wiedzy i umiejętności menedżerów i pracowników zwiększyła się zarówno
rola rachunkowości, jak i jej zakres, funkcje i obowiązki. Powstały różne teorie, polityki i rozwiązania praktyczne dotyczące rachunkowości, będące elementami nauki
rachunkowości. Sformułowano poglądy, że rachunkowość jest nauką ekonomiczną,
społeczno-ekonomiczną, ekonomiczno-społeczną, społeczną.
Obecnie, ze względu na nowe tematy (dziedziny) nauki i praktyki, które można
zaliczyć do rachunkowości lub nie, rachunkowość nie jest systemem homogenicznym. Przyjmuje się założenie, że dzięki harmonizacji i standaryzacji rachunkowości
w dłuższym okresie możliwe będzie stworzenie systemu tworzącego informacje wysokiej jakości.
for
-
Kazimierz Sawicki
-
y is
Literatura
is c
op
Babuśka E.W. (2012), Ewolucja zakresu pojęciowego i struktury współczesnej rachunkowości, [w:] S. Sojak
(red.), Rachunkowość. Wybrane problemy naukowo-badawcze, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika, Toruń.
Bąk M. (2003), Obszary zainteresowań współczesnej rachunkowości, [w:] S. Sojak (red.), Historia, współczesność i perspektywy rachunkowości w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Toruń.
Bień W. (2007), Historia organizacji księgowych w Polsce, SKwP, Warszawa.
Brzezin W. (1995), Nauka, polityka i praktyka rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej”,
t. 32, SKwP, Warszawa.
Brzezin W. (1997), Ogólna teoria rachunkowości na przełomie XX i XXI wieku, „Zeszyty Teoretyczne
Rady Naukowej”, t. 40, SKwP, Warszawa.
Brzezin W. (2005), Rachunkowość, [w:] M. Gmytrasiewicz (red.), Encyklopedia rachunkowości, LexisNexis, Warszawa.
Burzym E. (2000), Rola i funkcje rachunkowości w roku 2000, „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej”,
t. 16, SKwP, Warszawa.
Th
-
224
ibu
tio
np
roh
225
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Cieślak M. (2011), Podejście etyczne w rachunkowości a jakość sprawozdań finansowych, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.
Czubakowska K. (2009), Metodologia rachunkowości, [w:] K. Czubakowska (red.), Rachunkowość według
prawa bilansowego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Dobija M. (1997), Bilans i sprawozdanie o wartości dodanej w rachunkowości społeczno-ekonomicznej,
„Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej”, t. 40, SKwP, Warszawa.
Dobija M. (2010), Rachunkowość jako dyscyplina naukowa, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”,
t. 59 (115), SKwP, Warszawa.
Gabrusewicz T. (2010), Rachunkowość odpowiedzialności społecznej w kształtowaniu zasad nadzoru
korporacyjnego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Gierusz B., Martyniuk T. (2009), Rola rachunkowości w świetle społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa (CSR), [w:] Problemy współczesnej rachunkowości, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
Gmytrasiewicz M. (2007), Rachunkowość globalna a teoria rachunkowości, [w:] J. Turyna (red.), Finansowe uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczych. Informacja finansowa i jej wykorzystanie
w warunkach stosowania MSR/MSSF, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa.
Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Olchowicz I. (1996), Rachunkowość finansowa, cz. 1, Difin, Warszawa.
Helich E. (2006), Teoria podmiotu gospodarczego w rachunkowości jednostek sektora publicznego,
[w:] Z. Messner (red.), Standardy rachunkowości wobec wyzwań współczesnej gospodarki, t. 1, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.
Ignatowski R. (2007), Dokąd zmierzamy, czyli wizja rozwoju rachunkowości jako nauki i zawodu,
[w:] T. Cebrowska, A. Kowalik, R. Stępień (red.), Rachunkowość wczoraj, dziś, jutro, SKwP, Warszawa.
Jarugowa A. (1991), Niektóre wyznaczniki rozwoju rachunkowości, [w:] A. Jarugowa (red.), Współczesne
problemy rachunkowości, PWE, Warszawa.
Kiziukiewicz T. (2003), Rachunkowość w systemie zarządzania, [w:] T. Kiziukiewicz (red.), Zarządcze
aspekty rachunkowości, PWE, Warszawa.
Kossut Z. (1959), Rachunkowość jako nauka, PWG, Warszawa.
Messner Z. (2006), Wprowadzenie, [w:] Z. Messner (red.), Standardy rachunkowości wobec wyzwań
współczesnej gospodarki, koncepcje rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, t. 1, Katowice.
Micherda B. (2005), Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 8 (2007), Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów, International Accounting Standard Board, Stowarzyszenie
Księgowych w Polsce, Warszawa.
Nowak E. (2003), Controlling a rachunkowość, [w:] E. Nowak (red.), Rachunkowość a controlling,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław.
Nowak E. (2008), Rachunkowość. Kurs podstawowy, PWE, Warszawa.
Nowy słownik języka polskiego (2002), red. J. Sobel, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Pacioli L. (2007), Tractatus XI. De Computis et Scipturis. Summa de Arithmetica, Gemetria, Proportioni
et Proportionalita, Traktat o rachunkowości z okazji 100-lecia organizacji księgowych na ziemiach
polskich 1907–2007, SKwP, Warszawa.
Sawicki K. (2009.), Polityka bilansowa jako element polityki ekonomicznej w zarządzaniu, [w:] K. Sawicki
(red.), Wykorzystanie polityki bilansowej i analizy finansowej w zarządzaniu przedsiębiorstwem,
Ekspert, Wrocław.
Skrzywan S. (1949), Rachunkowość przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych, cz. I, Trzaska, Evert
i Michalski, Warszawa.
Sojak S. (2002), System rachunkowości, [w:] S. Sojak, J. Stankiewicz, Podstawy rachunkowości, TNOiK
„Dom Organizatora”, Toruń.
Th
-
ibu
tio
np
roh
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Sojak S. (2011), Rachunkowość przymiotnikowa, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 62 (118),
SKwP, Warszawa.
Szmerekieta A. (1999), Polityka rachunkowości przedsiębiorstwa – zagadnienia wybrane, „Zeszyty
Teoretyczne Rady Naukowej”, t. 52, SKwP, Warszawa.
Szychta A. (1997), Współczesne kierunki rozwoju teorii rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne RadyNaukowej”, t. 40, SKwP, Warszawa.
Szychta A. (2003), Cele jednostek gospodarczych a główne tendencje rozwoju praktyki i teorii rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 17 (73), SKwP, Warszawa.
Szychta A. (2007), Etapy ewolucji i kierunki integracji metod rachunkowości zarządczej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Szychta A. (2010), Współczesne kierunki zainteresowania teorii rachunkowości finansowej w świetle
zarysu jej rozwoju, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 56 (112), SKwP, Warszawa.
Szymański K.G. (1988), Problemy metodologiczne nauki rachunkowości, Szkoła Główna Planowania
i Statystyki, Warszawa.
Terebucha E. (1957), O przedmiocie i metodach rachunkowości, maszynopis powielony, Politechnika
Szczecińska, Zakład Rachunkowości, Szczecin.
Turyna J. (1997), System informacyjny rachunkowości w podejmowaniu decyzji zarządczych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzaniu Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Wielgórska-Leszczyńska J. (2011), Ewolucja sprawozdawczości finansowej jednostki z uwzględnieniem
specyfiki działalności bankowej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
Wysłocka E. (2004), Wkład Polaków w rozwój rachunkowości na przełomie XIX i XX wieku, [w:] M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska (red.), Polska szkoła rachunkowości, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
pe
rso
Streszczenie
Celem artykułu jest prezentacja i analiza wybranych definicji rachunkowości, rozważenie zasadności
terminu „rachunkowość jako nauka”, podjęcie próby określenia zakresu i elementów współczesnej
rachunkowości z punktu widzenia teorii i praktyki. Przeprowadzono analizę podstawowych pozycji
literatury dotyczących powstania i rozwoju rachunkowości jako nauki stosowanej. Stwierdzono
różnorodność poglądów odnoszących się do charakterystyki rachunkowości jako nauki teoretycznej
i praktycznej oraz nauki ekonomicznej i społecznej. Wyniki analiz i rozważań wykorzystano do
wskazania kierunku rozwoju rachunkowości w wieku XXI.
Słowa kluczowe: rachunkowość – teoria, polityka, praktyka, nauka.
for
-
Kazimierz Sawicki
-
is c
op
y is
Summary
The scope of accounting as a science
The purpose of the article is the presentation and analysis of chosen definitions of accounting,
consideration of the term „accounting as a science”, and making an attempt at determining the scope and
elements of modern accounting from the point of view of theory and practice. The author analyzes basic
literature dealing with the creation and development of accounting as an applied science, and stresses the
diversity of views on the characterization of accounting as a theoretical and practical science as well as
economic and social science. The results of the analysis were used to indicate the direction of the
development of accounting in the 21st century.
Keywords: accounting – theory, policies, practice, science.
Th
-
226

This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

Podobne dokumenty

Rachunkowosc od podstaw sem letni 2013-14

GWP.PL Sp z o.o. Ul. Bema 4/1A Sopot Wydawca: Wydawnictwo

FORMULARZ DLA OGŁOSZENIODAWCÓW

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Pobierz informacje o kierunku

1) Technikum w zawodzie: technik rachunkowości Nazwa zawodu

Rachunkowość Budżetowa