Źródła finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce Source of

Transkrypt

NR 82
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2009
prof. nzw. dr hab. Janusz Toru ski
dr in!. Henryk Wyr"bek
Akademia Podlaska w Siedlcach
#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce
Source of finances of ecological investments in Poland
Streszczenie: Istotnym problemem, z jakim borykaj si! wszyscy inwestorzy, jest
pozyskiwanie funduszy na realizacj! zamierzonego przedsi!wzi!cia. Ochrona "rodowiska jest tak dziedzin gospodarki, która w chwili obecnej wymaga du#ych nak$adów finansowych. Od 2003 roku wyst!puje tendencja wzrostowa w nak$adach inwestycyjnych zwi zanych z ochron "rodowiska, która jest wynikiem wi!kszej
restrykcyjno"ci w przestrzeganiu przepisów prawa oraz wzrostu liczby %róde$ finansowania i odpowiedniego kszta$towania ich struktury. W artykule przedstawiono %ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce w latach 2000-2005.
Abstract: Raising funds for the accomplishment of the undertaking is a substantial
problem all investors. The environmental protection is such field of economics which
at present requires the big financial outlays. From 2003 an upturn is appearing in the
investments associated with the environmental protection which is a result bigger responsibility in obeying provisions of the law and the height of the number of source of
finances and proper shaping their structure. In the article were introduced sources of
funding of ecological investments in Poland in years to 2000-2005.
Wst"p
W sytuacji rozwoju spo eczno-ekonomicznego i coraz wyra!niej rysuj"cych si# barier spowodowanych pogarszaj"cym si# stanem $rodowiska
naturalnego, obserwuje si# zmiany podej$cia do zagadnienia $rodowisko
oraz rosn"cy wp yw Wspólnoty na sposób, w jaki traktowane jest ono w skali
globalnej. Wyrazem tego jest coraz wyra!niej demonstrowana gotowo$%
i wola Wspólnoty ujmowana w dokumentach strategicznych Unii i jej programach operacyjnych. Traktat o Unii Europejskiej podniós dzia ania na
rzecz ochrony $rodowiska do rangi polityki wspólnotowej.
Definiuj"c poj#cie polityki ekologicznej mo&na stwierdzi%, i& jest to
$wiadoma i celowa dzia alno$% pa'stwa, polegaj"ca na racjonalnym kszta towaniu $rodowiska geograficznego poprzez jego w a$ciwe u&ytkowanie
i ochron#, w oparciu o prawa przyrodnicze, ekonomiczne i spo eczne.
44
J. Toru!ski, H. Wyr"bek
Polityka ekologiczna Unii Europejskiej rozwija a si# wraz ze wzrostem nasilaj"cych si# zagro&e' $rodowiskowych i liczy ponad 30 lat.
Rozwój cywilizacji oraz wielkie osi"gni#cia cz owieka nie zawsze
przynosz" zamierzone skutki. Rabunkowa eksploatacja zasobów naturalnych doprowadzi a do zachwiania równowagi. Odwrócenie biegu rzek zwi#ksza stopie' zasolenia wód morskich. Budowla tam i du&ych zbiorników wodnych blokuje przep yw planktonu i ryb, powoduj"c szkodliwe ekologiczne
procesy, zmienia warto$% klimatyczn" i biologiczn" terenów. Du&a emisja
toksycznych gazów powoduje niszczenie warstwy ozonowej poch aniaj"cej
promieniowanie nadfioletowe. Zmniejsza si# powierzchnia terenów zalesionych, wymiera coraz wi#cej gatunków ro$lin i zwierz"t. Tempo rozwoju
przemys u i wprowadzenie na wielk" skal# chemizacji w rolnictwie przyczyniaj" si# do pogorszenia stanu gleb.
W czasie powstawania EWG problem ochrony $rodowiska uwa&any
by za spraw# indywidualn" pojedynczego kraju. Wkrótce jednak przekonano
si# o b #dnym sposobie my$lenia. Powa&ne katastrofy stawa y si# coraz
cz#stsze i nabiera y spektakularnego znaczenia.
Pocz"tki polityki ekologicznej Wspólnoty Europejskiej si#gaj" 1972 roku.
Na zwo anej wówczas konferencji w Sztokholmie po raz pierwszy
poruszano spraw# kryzysu ekologicznego. Debatowano nad brakiem spójno$ci technologii ze $rodowiskiem, wyniszczaniem ziem uprawnych, bezplanowo$ci" w realizacji inwestycji budowlanych, wyniszczaniem i niebezpiecze'stwem wygini#cia ró&nych form &ycia $wiata fauny i flory. Wynikiem
konferencji by o uchwalenie Deklaracji Sztokholmskiej w sprawie $rodowiska
oraz 26 zasad. By to pierwszy, zasadniczy krok w rozwoju mi#dzynarodowego prawa ochrony $rodowiska.
Dalszy rozwój i formalne uwzgl#dnienie ochrony $rodowiska w$ród
celów dzia ania EWG mia o miejsce w 1987 r. na konferencji w Maastricht.
Do Traktatu Rzymskiego dodano rozdzia „(rodowisko”.
Ochrona %rodowiska w prawie europejskim
Prawo europejskie jest to ogó norm prawnych reguluj"cych stosunki
w ramach procesów integracyjnych realizowanych przez Wspólnoty Europejskie oraz Uni# Europejsk".1
)ród a prawa europejskiego dziel" si# na:
• !ród a prawa pierwotnego,
• !ród a prawa wtórnego.
Prawo pierwotne obejmuje szereg traktatów, na których opiera si#
ustrój i struktura Unii.
Prawo wtórne stanowi" natomiast akty o charakterze wi"&"cym
i niewi"&"cym. S" to rozporz"dzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Zarówno prawo pierwotne, jak i wtórne tworzone jest w tzw. I flarze
Unii Europejskiej obejmuj"cym polityk# spo eczn", gospodark#, handel, kul1
M. Lis, Encyklopedia prawa, Warszawa 2000, s. 216.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009
ZN nr 82
45
tur# i ochron# $rodowiska. Przepisy prawa wtórnego musz" by% spójne
z prawem pierwotnym, a nad przestrzeganiem zgodno$ci czuwa Europejski
Trybuna Sprawiedliwo$ci.
Rozporz&dzenia
S" aktami prawnymi du&ej rangi. Przypominaj" polsk" ustaw#.
Obowi"zuj" w ca o$ci i bezpo$rednio w pa'stwach cz onkowskich i maj"
pierwsze'stwo przed prawem krajowym. Oznacza to, &e powinny uchyli%
przepisy prawa wewn#trznego, które z nim koliduj". Maj" zastosowanie wtedy, gdy istnieje potrzeba ujednolicenia systemu. S" adresowane do nieokre$lonej liczby adresatów. Ka&dy podmiot podlegaj"cy regulacji prawa europejskiego mo&e powo ywa% si# wprost na rozporz"dzenie. Form#
rozporz"dze' ma oko o 10% aktów prawnych Wspólnoty Europejskiej.
Dyrektywy
S" wi"&"ce jedynie dla pa'stw cz onkowskich, do których s" kierowane. Ich wi"&"cy charakter dotyczy tylko celu, który ma by% osi"gni#ty, natomiast $rodki i form# realizacji pozostawia do swobodnego wyboru. Dyrektywa wymaga implementacji do prawa krajowego i nie mo&na si# na ni"
bezpo$rednio powo ywa%.
Ma natomiast du&e znaczenie w procesie stanowienia prawa krajowego. Je&eli w dyrektywie jest zawarty konkretny wymóg, wszystkie pa'stwa
cz onkowskie s" zobligowane do transpozycji tego wymogu do prawa wewn#trznego.
Decyzje
Wydawane s" w sprawach indywidualnych i wi"&" jedynie okre$lone
podmioty prawne lub ekonomiczne. Tak jak rozporz"dzenie, decyzja nadaje
si# do stosowania bezpo$redniego i nie daje wyboru najlepszego sposobu
regulacji. W zagadnieniach z zakresu ochrony $rodowiska decyzje stosowane s" w sprawach proceduralnych dotycz"cych zagadnie' szczegó owych,
raportowania oraz w zwi"zku z konwencjami mi#dzynarodowymi. W tej dziedzinie wyst#puj" rzadziej ni& rozporz"dzenia i dyrektywy.
Zalecenia i opinie
S" aktami o niewi"&"cym charakterze prawa. Wyznaczaj" kierunek
rozwoju prawa europejskiego oraz zawieraj" pogl"dy i opinie organów unijnych w okre$lonych sprawach. Musz" by% brane pod uwag# przez pa'stwa
cz onkowskie przy wyk adni prawa krajowego.
Wa&n" i znaczn" rol# w sprawie ochrony $rodowiska w prawodawstwie europejskim pe ni" normy i przepisy techniczne.
Stanowi" one zbiór szczegó owych rozwi"za', opracowanych na
podstawie bada', naukowych ekspertyz i do$wiadcze' praktycznych. Promuj" proekologiczne inwestycje przemys owe, wdra&anie nowych technologii
oraz inspiruj" do przemian strukturalnych w przemy$le.
ZN nr 82
Seria: Administracja i Zarz"dzanie (9)2009
46
Do instrumentów prawnych polityki ekologicznej nale&y zaliczy%
równie& wyk adni# Trybuna u Sprawiedliwo$ci.
Trybuna orzeka o legalno$ci aktów prawnych wydawanych przez
organy UE i o ich zgodno$ci z traktatami oraz dokonuje ich obowi"zuj"cej interpretacji. Jest to instytucja kompetentna w sprawach rozstrzygania sporów
wynikaj"cych z interpretacji prawa wspólnotowego. Jego orzeczenia maj"
charakter ostateczny.
Ochrona %rodowiska w prawie polskim
Polska historia prawna w zakresie ochrony przyrody si#ga czasów
(redniowiecza. Ju& wtedy król Boles aw Chrobry chroni bobra, a pó!niej,
w 1423 r., W adys aw Jagie o ograniczy mo&liwo$ci polowania na jelenie,
dziki i osie.
Wiele lat pó!niej kto$ powiedzia , &e Puszcza Bia owieska i &ubry
zawdzi#czaj" swoje ocalenie królom polskim.
Z biegiem lat dojrzewa a koncepcja ca o$ciowej ochrony przyrody.
W 1934 r. utworzono ustaw# o ochronie przyrody, w my$l której ochronie
podlega a ziemia, wody, jaskinie, ro$liny i zwierz#ta oraz minera y i skamienia o$ci. Ustawa ta dawa a podstaw# prawn" do wydawania rozporz"dze'
o tworzeniu parków narodowych i o gatunkowej ochronie ro$lin i zwierz"t.
Jednak a& do XIX w. ochrona $rodowiska by a s abo rozwini#ta. W okresie
powojennym zupe nie straci a na znaczeniu. Rz"dom przy$wieca zupe nie
inny cel.
Rozwój przemys u poci"ga za sob" uszczuplanie zasobów przyrody, a co za tym idzie powodowa wzrastaj"c" degradacj# $rodowiska i w coraz wi#kszym stopniu przyczynia si# do jego wyniszczenia. W XX w. niszczenie $rodowiska jeszcze bardziej spot#gowa o si#. Masowo stosowane
technologie wzmaga y szkodliwy wp yw produkcji na otoczenie.
Dopiero po nowelizacji Konstytucji w 1976 r. pojawi y si# przepisy
dotycz"ce ochrony $rodowiska. Art. 8 ust. 2 otrzyma brzmienie: „Polska
Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochron# i racjonalne kszta towanie $rodowiska naturalnego, stanowi"cego dobro ogólnonarodowe”. Natomiast
w art. 60a okre$lono prawo obywateli do korzystania ze $rodowiska oraz
wprowadzono obowi"zek jego ochrony.
Umowy mi"dzynarodowe
Ratyfikowana umowa mi#dzynarodowa, og oszona w Dzienniku
Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, stanowi cz#$% porz"dku prawnego w Polsce.
Najwa&niejsze wi"&"ce Polsk# umowy mi#dzynarodowe w dziedzinie ochrony $rodowiska to: 2
Umowy wielostronne w dziedzinie ochrony
• $rodowiska morskiego
• klimatu, atmosfery i warstwy ozonowej
2
K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona "rodowiska przeró#nymi zagro#eniami. Problemy spo$eczne, ekonomiczne i prawne, Warszawa 2001.
ZN nr 82
47
• fauny i flory oraz szczególnie cennych terenów
Umowy dwustronne
• umowy dotycz"ce wód granicznych
• specjalne umowy o ochronie $rodowiska
• uk ady dobros"siedzkie
W ustawach koncentruje si# zasadnicza cz#$% regulacji prawa
ochrony $rodowiska. Szczególne miejsce w polskim prawie ochrony $rodowiska zajmuje ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony $rodowiska.
Obejmuje ona podstawowe regulacje dla ca ego $rodowiska i jego ochrony,
zawiera te& najwa&niejsze definicje legalne. W bardzo obszernym zbiorze
przepisów dotycz"cych $rodowiska, ustawa ta sta a si# swoist" konstytucj"
prawa ochrony $rodowiska w Polsce. Kluczowe miejsce zajmuje tu poj#cie
zrównowa&onego rozwoju i równowagi przyrodniczej.
W ostatnich latach XX w. Polska stan# a w obliczu wielu zmian zarówno spo eczno-ekonomicznych, gospodarczych, jak i politycznych. Z okresu recesji gospodarczej przeszli$my do okresu wzrostu. Zawansowany zosta proces prywatyzacji gospodarki oraz przeprowadzono reform# pa'stwa
w kierunku rozbudowy samorz"dno$ci. By to równie& okres intensywnych
prac zwi"zanych z integracj" Polski z Uni" Europejsk". Dzia ania w tym zakresie by y realizowane g ównie poprzez tworzenie mechanizmów i norm
prawnych. Trwa wzmo&ony proces legislacji nowych ustaw i rozporz"dze'
dostosowanych do przepisów unijnych. W ko'cowym etapie uzgodnie' by a
II Polityka Ekologiczna Pa'stwa, wytyczaj"ca cele na okres 25 lat.
Przy opracowywaniu dokumentu kierowano si# nast#puj"cymi za o&eniami:
• Nadrz#dn" warto$ci" jest cz owiek. Komfort &ycia i zdrowie jest
niepodwa&alnym kryterium w realizacji polityki ekologicznej na
ka&dym szczeblu.
• Cz owiek wraz ze swoj" dzia alno$ci" jest $ci$le zwi"zany z systemem przyrodniczym. Zachowanie równowagi wymaga spójnego zarz"dzania u&ytkowaniem zasobów naturalnych oraz zapobieganiem i likwidacj" negatywnych dla $rodowiska skutków
dzia alno$ci gospodarczej.
• Bezpiecze'stwo ekologiczne polega nie tylko na wprowadzeniu
zabezpiecze' przed negatywnym oddzia ywaniem na $rodowisko, ale tak&e na dba o$ci i zapewnianiu odpowiednich warunków.
• Wymóg dalszego rozwoju gospodarczego opartego na zasadzie
zrównowa&onego rozwoju wynika z katastrofalnych skutków, jaki
przyniós dotychczasowy rozwój oparty na niekontrolowanym
i nieracjonalnym korzystaniu z zasobów.
• Polska zachowa a znaczne powierzchnie lasów i bogat" ró&norodno$% biologiczn".
Polityka ekologiczna Polski opiera si# na zasadach, które okre$laj" jej charakter. S" to:
ZN nr 82
48
• Zasada zrównowa&onego rozwoju. Oznacza takie prowadzenie
polityki i dzia a', aby zachowa% walory $rodowiska w stanie zapewniaj"cym mo&liwo$% korzystania z nich nast#pnym pokoleniom. Istot" zrównowa&onego rozwoju jest konieczno$% integracji
zagadnie' ochrony $rodowiska z polityk" gospodarcz".
• Zasada równego dost#pu do $rodowiska przyrodniczego.
• Zasada regionalizacji. Oznacza rozszerzenie uprawnie' samorz"du terytorialnego.
• Zasada – zanieczyszczaj"cy p aci.
• Zasada prewencji. Przeciwdzia anie niekorzystnym skutkom dla
$rodowiska musi dotyczy% ca ego procesu planowania, realizacji
i monitoringu prowadzonych przedsi#wzi#%.
• Zasada przezorno$ci. Realizacja i wdra&anie nowych rozwi"za'
mo&e nast"pi% tylko wówczas, gdy istnieje naukowo udowodniona ca kowita pewno$% efektów i skutków ich stosowania.
• Zasada stosowania najlepszych technik (BAT).
• Zasada subsydiarno$ci. Oznacza przekazywanie cz#$ci uprawnie' i kompetencji na mo&liwie najni&szy szczebel.
• Zasada skuteczno$ci ekologicznej i efektywno$ci ekonomicznej.
Oznacza minimalizacj# nak adów przy maksymalizacji uzyskanych efektów. Zasada ta ma zastosowanie przy wyborze planowanych przedsi#wzi#% inwestycyjnych zwi"zanych z ochron"
$rodowiska.
Polityka ekologiczna pa'stwa powinna by% integraln" cz#$ci" polityk sektorowych, winna harmonizowa% cele spo eczno-gospodarcze z celami ochrony
$rodowiska.
Rok 2001 by rokiem prze omowym w rozwoju ochrony $rodowiska
w Polsce. Aspiracje Polski do cz onkostwa w Unii Europejskiej wi"za y si#
z konieczno$ci" przystosowania prawa polskiego do olbrzymiej liczby dyrektyw unijnych. Poza tym, przyczyny tej fundamentalnej zmiany wi"za y si#
z konieczno$ci" pe nego wdro&enia konstytucyjnych za o&e'. Uchwalono
wówczas wiele ustaw dotycz"cych ochrony $rodowiska. Na czo o wysuwa
si# ustawa Prawo ochrony $rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627
z pó!n. zm.), ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115,
poz. 1229 z pó!n. zm.), ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza przez statki (Dz.U. Nr 47, poz. 243 z pó!n. zm., ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z pó!n.
zm.), ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z pó!n. zm.), ustawa o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84 z pó!n. zm.), ustawa
o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898).
Zako'czenie prac legislacyjnych ukoronowane uchwaleniem ustawy
Prawo ochrony $rodowiska oznacza o wyra!ne skrócenie czasu dostosowywania polskiego prawa do wymogów unijnych. Jednak&e, tak jak w prawodawstwie unijnym sprawa ochrony $rodowiska nie jest tematem zamkni#tym,
tak i w polskich regulacjach prawnych wprowadzane s" ci"g e zmiany.
ZN nr 82
49
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych
ustaw w zwi"zku z przyst"pieniem RP do Unii Europejskiej dokonuje w zakresie regulacji ustawy Prawo ochrony $rodowiska wdro&enia 30 dyrektyw
Wspólnot Europejskich.
Jako%' powietrza
Ochrona powietrza s u&y zapewnieniu jak najlepszej jego jako$ci
poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni&ej dopuszczalnych dla nich norm lub przynajmniej na ich poziomie. W polskim prawie zapisy dotycz"ce ochrony powietrza zawarte s" g ównie w ustawie prawo
ochrony $rodowiska oraz w wielu rozporz"dzeniach. Polska dokonuje transpozycji w zakresie ochrony powietrza aktów prawa wspólnotowego, zgodnie
z zobowi"zaniem dostosowania prawa krajowego do acquis communautaire.
Transpozycja dyrektywy 98/70/EWG w sprawie jako$ci benzyny i olejów nap#dowych nast"pi a w ustawie z dnia 10 stycznia 2003 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jako$ci paliw ciek ych. Dalsze dostosowywanie
prawa dotycz" m.in.: dyrektywy 1996/62/WE w sprawie oceny i kontroli otaczaj"cego powietrza, dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji
niektórych zanieczyszcze' do powietrza, dyrektywy 2001/81/WE w sprawie
pu apów emisji, dyrektywy 2000/79/WE w sprawie spalania odpadów.
Na uwag# zas uguje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubo&aj"cych warstw# ozonow". Wprowadza ona zasady u&ywania
tych substancji, reguluje ograniczenia w ich obrocie, wprowadza wymóg
uzyskania $wiadectwa klasyfikacji. Ponadto wprowadza op aty oraz kary.
Jako%' wód
Ochrona wód polega na zapewnieniu jak najlepszej jako$ci w celu
zachowania równowagi biologicznej oraz zapewnieniu odpowiednich standardów jako$ci co najmniej na poziomie dopuszczalnym.
Regulacje prawne w zakresie ochrony wód zawieraj" ustawy:
Ustawa prawo ochrony $rodowiska i prawo wodne (Dz.U. z 2001 r.
Nr 115, poz. 1229 z pó!n. zm.)
Ustawa prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz.
96 z pó!n. zm.)
Ustawa o utrzymaniu czysto$ci i porz"dku w gminach (Dz.U.
z 1996 r. Nr 132, poz. 622 z pó!n. zm.)
Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod# i zbiorowym odprowadzaniu $cieków (Dz.U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747 z pó!n. zm.)
Ustawa o nawozach i nawo&eniu (Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991
z pó!n. zm.)
W zwi"zku z przyst"pieniem do Unii Europejskiej Polska dostosowa a swoje prawo do wymogów wspólnotowych dokonuj"c transpozycji wielu
dyrektyw i rozporz"dze':
* Dyrektywy 2000/60/WE z 2000 r. w sprawie dzia ania polityki
wodnej
ZN nr 82
50
*
Dyrektywy 75/440/EWG z 1975 r. dotycz"c" wymaganej jako$ci
wód przeznaczonych do poboru wody pitnej
* Dyrektywy 76/160/EWG dotycz"c" jako$ci wody w k"pieliskach
* Dyrektywy 79/923/EWG w sprawie jako$ci wód, w których &yj"
skorupiaki
* Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia niektórymi
substancjami szkodliwymi
* Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania $cieków komunalnych
Zagadnienia dotycz"ce ochrony wód morskich s" w wi#kszo$ci uregulowane na szczeblu mi#dzynarodowym w konwencjach i porozumieniach.
Polska ratyfikowa a b"d! stosuje wszystkie najwa&niejsze konwencje w tym
zakresie. W prawie polskim dla ochrony $rodowiska morskiego istotn" rol#
odgrywa kodeks morski,3 ustawa o bezpiecze'stwie morskim, ustawa o zanieczyszczeniu przez statki.
Odpady
Problematyka gospodarowania odpadami w polskim porz"dku prawnym zosta a uregulowana w sposób kompleksowy, wprowadzaj"c nowe
rozwi"zania prawne zawarte w Konwencji bazylejskiej, Agendzie 21 i prawie
wspólnotowym. Przepisy dotycz"ce tych zagadnie' znajduj" si# m.in. w:
ustawie prawo ochrony $rodowiska i ustawie o odpadach
ustawie o zachowaniu porz"dku w gminie
ustawie o mi#dzynarodowym obrocie odpadami
ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
ustawie o recyklingu odpadów
oraz wielu rozporz"dzeniach w tym zakresie wydanych przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej
Wdro&ono równie& do polskiego systemu prawnego szereg przepisów unijnych reguluj"cych problematyk# gospodarki odpadami:
• Dyrektyw# 75/442/EWG dotycz"c" odpadów
• Dyrektyw# 91/271/EWG dotycz"c" $cieków komunalnych
• Dyrektyw# 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów
• Dyrektyw# 99/31/WE w sprawie sk adowania odpadów
• Dyrektyw# 94/62/WE w sprawie opakowa' i odpadów opakowaniowych
W polskim prawie ochrony $rodowiska post#powanie z odpadami
opiera si# na kilku podstawowych zasadach. Rzecz" najistotniejsz" jest zapobieganie powstawaniu odpadów ju& na etapie planowania. Odzysk oraz
unieszkodliwianie powinno odbywa% si# w miejscu ich powstawania, co jednocze$nie stanowi o zakazie nieuzasadnionego przemieszczania odpadów.
Ustawa o odpadach reguluje problematyk# spalarni odpadów4 oraz $ci$le
okre$la wymogi dotycz"ce lokalizacji i budowy sk adowisk odpadów.
3
Ustawa z dn. 18 wrze$nia 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. Nr 138 poz. 1545 z pó!n. zm.
J. Jerzma'ski, Gospodarka odpadami - prawo polskie w kontek"cie przepisów Unii Europejskiej, Wroc aw 2001, s. 142.
4
ZN nr 82
51
Konsekwentna realizacja od pocz"tku lat 90. polityki ekologicznej
pa'stwa pozwoli a osi"gn"% znacz"c" popraw# stanu $rodowiska w Polsce.
Przyk adowo w latach 1990-2000:
• liczba miast obs ugiwanych przez oczyszczalnie $cieków wzros a
z 467 do 801,
• ca kowita emisja dwutlenku siarki spad a z 3210 tys. ton/rok do
1511 tys. ton/rok,
• emisja py ów spad a z 1950 tys. ton/rok do 403 tys. ton/rok,
• zmala a ilo$% odpadów sk adowych z 66,5 mln to do 22,3 mln ton,
• wzros a ilo$% odpadów wykorzystywanych i unieszkodliwionych
z 77,3 mln ton do 121,6 mln ton
Fundusze ekologiczne
W zakresie ochrony $rodowiska, ka&dy inwestor, projektant i wykonawca robót zobowi"zany jest do uwzgl#dniania w swojej dzia alno$ci inwestycyjnej wymaga' ochrony $rodowiska, do zapewnienia (zw aszcza w budownictwie mieszkaniowym i budownictwie u&yteczno$ci publicznej)
materia ów i elementów budowlanych chroni"cych przed ha asem i wibracjami.5
Inwestorzy i projektanci inwestycji o charakterze gospodarczym musz" stosowa% procesy technologiczne najmniej uci"&liwe dla $rodowiska.
Zobowi"zani s" równie& do racjonalnych rozwi"za' w zakresie gospodarowania odpadami i $ciekami, a w szczególno$ci do gospodarczego ich wykorzystania.6
Trzon ca ego systemu rynku finansowego wspieraj"cego dzia ania
na rzecz ochrony $rodowiska w Polsce stanowi" fundusze ekologiczne.
Podstaw" prawn" funduszy s" zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku –
Prawo ochrony $rodowiska.
Najpr#&niej dzia aj"cym na tym polu w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej. Celem dzia alno$ci Narodowego Funduszu jest finansowe wspomaganie inwestycji proekologicznych
istotnych z punktu widzenia $rodowiska o zasi#gu ogólnokrajowym i ponadregionalnym oraz administrowanie $rodkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochron# $rodowiska w Polsce.
Narodowy Fundusz Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej stosuje nast#puj"ce formy dofinansowania (rys. 1):
• dotacje
• po&yczki p atnicze i preferencyjne,
• kredyty udzielane ze $rodków funduszu przez banki,
• dop aty do oprocentowania preferencyjnych kredytów.
O dofinansowanie ze $rodków Narodowego Funduszu mog" ubiega% si# podmioty gospodarcze podejmuj"ce realizacj# zada' zwi"zanych
5
6
Art. 68 ust. 1, Prawo Ochrony &rodowiska.
Ochrona "rodowiska, Zbiór przepisów, Wydawnictwo LEX, Sopot 1999.
ZN nr 82
52
z ochron" $rodowiska. Udzielaj"c dofinansowania fundusz stosuje przepisy
dotycz"ce pomocy publicznej.
1,00%
0,00%
1 zwrotne
49,05%
2 bezzwrotne
3 kapita$owe
49,95%
4 inne
Rys. 1. Struktura finansowania ze $rodków NFO(iGW wg form finansowania
w latach 2002-2004
)ród o: GUS ,Ochrona $rodowiska 2005 r.
Fig. 1. Financing structure of agents NFO(iGW according to forms of financing
in years 2002-2004
Source: GUS, Environmental protection 2005.
Dotacje udzielane s" na przedsi#wzi#cia realizowane w ramach nast#puj"cych programów:
! ochrony powierzchni ziemi,
! gospodarki wodnej,
! ochrony powietrznej,
! ochrony przyrody i krajobrazu,
! Pa'stwowego Monitoringu (rodowiska,
! ochrony lasów,
! zapobieganie kl#skom &ywio owym,
! Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno$ci
Przedsi#biorstw.
Rol" wojewódzkich funduszy (WFO(iGW) jest finansowe wspieranie
przedsi#wzi#% proekologicznych o zasi#gu regionalnym. Fundusze wojewódzkie dzia aj" na podobnych zasadach co Fundusz Narodowy. Do zada'
dofinansowywanych przez wojewódzkie fundusze nale&" m.in.: wspieranie
dzia a' zapobiegajacych powstawaniu odpadów i zanieczyszcze' oraz zmierzaj"cych do ich gospodarczego wykorzystania i sk adowania, zadania modernizacyjne i inwestycyjne s u&"ce ochronie $rodowiska, edukacja ekologiczna oraz inne dzia ania wynikaj"ce z zasady zrównowa&onego rozwoju
uznane za priorytetowe dla danego regionu.
Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej s" funduszami celowymi nieposiadaj"cymi osobowo$ci prawnej. Celem dzia ania tych funduszy jest dofinansowywanie zada' proekologicznych realizowanych na w asnym terenie.
Do systemu ekologicznych funduszy celowych, obok Funduszy
Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej, zaliczany jest równie& Fundusz
Le%ny i Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. Wykorzystanie $rodków Fun-
ZN nr 82
53
duszu Ochrony Gruntów Rolnych oraz zrealizowane prace i przedsi#wzi#cia
ze $rodków tego funduszu w latach 2000-2004 przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Prace i przedsi#wzi#cia zrealizowane w oparciu o $rodki funduszu ochrony gruntów rolnych
Table 1. Works and undertakings carried out based on centers of the fund
of the protection of agricultural lands
WYSZCZEGÓLNIENIE
Rekultywacja i przystosowanie nieu%ytków oraz bagien do potrzeb produkcji
rolniczej
Rolnicze zagospodarowanie gruntów
zrekultywowanych
U%y&nianie gleb
Przeciwdzia$anie erozji gleb
Budowa i renowacja zbiorników wodnych s$u% cych ma$ej retencji wodnej
Budowa i modernizacja dróg dla potrzeb rolnictwa
2000
2001
2002
w hektarach
2003
2004
311
200
116
705
419
605
475
235
107
21
31763
--
39272
1
19367
8
20995
30
21877
7
391
606
791
361
249
3088
2135
2507
2361
2080
)ród o: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005.
Source: Ministry of Agriculture and the Development of the Village, Warsaw 2005.
W najbli&szych latach oczekuje si# spadku udzia u funduszy ochrony
$rodowiska w finansowaniu inwestycji ekologicznych przy jednoczesnym
zwi#kszeniu zaanga&owania $rodków pomocowych.
Programy pomocowe i instytucje finansuj&ce
Pomoc zagraniczna w finansowaniu ochrony $rodowiska w Polsce
odgrywa znacz"c" rol#. Ju& od 1989 roku Polska jest beneficjentem programów pomocowych oferowanych w przewa&aj"cej cz#$ci przez Uni# Europejsk". Dotacje wyp acane s" ze $rodków w ramach funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych. Celem pomocy jest wyrównanie poziomu rozwoju
w krajach Wspólnoty. Fundusze strukturalne to jedna z najatrakcyjniejszych
form wsparcia. W ramach tych funduszy Polska otrzyma a w latach 2004-2006 12,8 mld EUR. Polska otrzyma a dost#p do czterech funduszy strukturalnych:
• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
• Europejski Fundusz Spo eczny,
• Finansowy Instrument Orientacji Rybo ówstwa.
Najistotniejszym z punktu widzenia pozyskiwania $rodków na realizacj# zada' z zakresu ochrony $rodowiska jest Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.
ZN nr 82
54
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powo any zosta w 1975 roku
w celu pomocy regionom s abo rozwini#tym. Dzia alno$% funduszu koncentruje si# na:
o inwestycjach z zakresu ochrony $rodowiska naturalnego,
o infrastrukturze,
o rozwoju ma ych i $rednich przedsi#biorstw,
o rozwoju turystyki,
o kszta towaniu spo ecze'stwa informacyjnego.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej powsta w 1964 roku.
Jest programem rozwoju regionów wiejskich i poprawy infrastruktury rolnej.
G ówne cele funduszu to:
! rozwój terenów wiejskich,
! wsparcie dla m odych rolników,
! restrukturyzacja oraz dostosowanie gospodarstw do wymogów
rynku,
! wspieranie dzia a' zwi#kszaj"cych konkurencyjno$% produktów
rolnych,
! wsparcie dla inicjatyw turystycznych,
! ochrona $rodowiska naturalnego terenów wiejskich,
! rozwój terenów le$nych,
! inwestycje z zakresu ochrony $rodowiska.
Fundusz Spójno%ci (zwany równie! Funduszem Kohezji) powsta na mocy Traktatu z Maastricht w 1993 roku. Wsparcie finansowe w ramach funduszu udzielane jest krajom cz onkowskim, których produkt narodowy brutto na
jednego mieszka'ca nie przekracza 90% $redniej PNB dla wszystkich
pa'stw cz onkowskich. Fundusz Spójno$ci nie nale&y do funduszy strukturalnych. Ró&nica mi#dzy funduszami polega na:
! podejmowaniu decyzji o przyznaniu $rodków na dofinansowanie
przez Komisj# Europejsk",
! zasi#gu pomocy finansowej.
G ównym celem Funduszu Spójno$ci w Polsce jest wspieranie dziaa' inwestycyjnych w adz publicznych z zakresu ochrony $rodowiska wynikaj"cych z wdra&ania prawa Unii Europejskiej. Do dzia a' tych nale&"
w szczególno$ci:
poprawa jako$ci powietrza (ograniczenie emisji dwutlenku siarki
i tlenków azotu),
poprawa jako$ci wód powierzchniowych (budowa, rozbudowa
i modernizacja oczyszczalni $cieków),
polepszenie jako$ci wody przeznaczonej do spo&ycia,
racjonalizacja gospodarki odpadami,
ochrona powierzchni ziemi,
zapewnienie bezpiecze'stwa przeciwpowodziowego.
Podmiotami dofinansowania ze $rodków Funduszu Spójno$ci s"
jednostki samorz"du terytorialnego oraz przedsi#biorstwa komunalne. Wy-
ZN nr 82
55
soko$% udzielonej pomocy mo&e wynosi% 80% warto$ci danego projektu,
pozosta y wk ad zapewniony jest przez beneficjenta.
Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego
W 2004 roku, w pa!dzierniku, Polska podpisa a dwie umowy, dzi#ki
którym mo&e korzysta% ze !róde bezzwrotnej pomocy zagranicznej: Memorandum of Understanding wdra&ania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Memorandum of Understanding wdra&ania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Darczy'cami s" trzy kraje
EFTA – Norwegia, Lichtenstein, Islandia. Przyznana Polsce kwota wsparcia
to 533,51 mln EUR, która ma by% wykorzystana w latach 2004-2009.
(rodki te udzielane s" w ramach dwóch instrumentów finansowych:
• Norweskiego Mechanizmu Finansowego – z przeznaczeniem na
ochron# $rodowiska, ochron# kulturowego dziedzictwa europejskiego, promowanie zrównowa&onego rozwoju, badania naukowe,
• Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego – z przeznaczeniem na pomoc techniczn" przy wdra&aniu acquis communautaire, polityk# regionaln" i dzia ania
transgraniczne, wdra&anie przepisów z Schengen.
(rodkami tymi koordynuje w Polsce Ministerstwo Gospodarki i Pracy.
Fundusz na rzecz Globalnego (rodowiska
G ównym celem dzia alno$ci GEF jest ochrona globalnego $rodowiska naturalnego. (rodki finansowe przeznaczane s" na programy i przedsi#wzi#cia
w dziedzinach uznanych za priorytetowe:
! ochron# wód mi#dzynarodowych,
! przeciwdzia anie zmianom klimatu,
! ochron# warstwy ozonowej,
! ochron# ró&norodno$ci biologicznej.
Program ten skierowany jest do organizacji pozarz"dowych i spo ecznych,
a fundusze wyp acane s" w formie dotacji.
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
W oparciu o w asne $rodki finansowe fundusz ten realizuje programy
w zakresie preferencyjnego kredytowania przedsi#wzi#% dotycz"cych rozwoju wsi i ma ych miast. Obecnie fundusz realizuje trzyna$cie programów operacyjnych obejmuj"cych 11 linii kredytowych. Kredyty te przyznawane s" na
zadania dotycz"ce:
Infrastruktury wiejskiej:
o kredyty na modernizacj# dróg publicznych,
o kredyty na inwestycje dotycz"ce zbiorowego zaopatrzenia wsi
w wod#,
o kredyty na inwestycje z zakresu oczyszczania $cieków,
o kredyty na inwestycje w zakresie wiejsko-gminnych szkó .
ZN nr 82
56
Pozarolniczej ma ej przedsi#biorczo$ci:
o kredyty na przedsi#wzi#cia w zakresie agroturystyki,
o kredyty na przedsi#wzi#cia w zakresie ma ej przedsi#biorczo$ci,
o kredyty na ochron# zdrowia,
o kredyty na inwestycje dotycz"ce weterynarii,
o mikrokredyty na pozarolnicz" dzia alno$% gospodarcz".
Subwencje w zakresie ochrony zdrowia i $rodowiska:
o zapewnienie podstawowej opieki zdrowotnej,
o ochrona $rodowiska na terenach wiejskich.
Cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej realizowane
w ramach ww. linii kredytowych powi"zane s" $ci$le z funduszami strukturalnymi, czyli mog" wspiera% $rodki pomocowe Unii Europejskiej, uzupe niaj"c wymagany w asny wk ad inwestorów.
Fundacja EkoFundusz
Powo any w 1992 roku celem efektywnego zarz"dzania $rodkami
finansowymi pochodz"cymi z ekokonwersji. G ównym zadaniem fundacji jest
finansowe wspieranie dzia a' podejmowanych w zakresie ochrony $rodowiska, które maj" istotne znaczenie w skali globalnej. W odró&nieniu od innych
funduszy, dofinansowanie z Fundacji EkoFundusz wyklucza mo&liwo$%
finansowego wsparcia przedsi#wzi#% o zasi#gu lokalnym. S" to dzia ania
z zakresu:
" ochrona wód Ba tyku (ograniczenie dop ywu zanieczyszcze'),
" ochrona klimatu (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych),
" ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu,
" ochrona ró&norodno$ci biologicznej,
" racjonalna gospodarka odpadami.
Fundacja EkoFundusz mo&e wspiera% finansowo zarówno dzia ania
dopiero rozpoczynane, jak i znajduj"ce si# ju& w fazie realizacji projektu pod
warunkiem, &e ich zawansowanie finansowe nie przekracza 60%. Wspieranie finansowe fundacji polega na udzielaniu bezzwrotnej dotacji, mieszcz"cej si# w granicach 10-30% kosztów projektu, oraz dop at do zada'
o charakterze powtarzalnym i dop at do tworzonych plantacji ro$lin energetycznych. Dotacje z EkoFunduszu dotycz" mi#dzy innymi projektów z dziedziny ochrony powietrza, takich jak:
! kolektory s oneczne,
! elektrownie wiatrowe,
! plantacje ro$lin do celów energetycznych,
! produkcja oleju nap#dowego rzepakowego,
urz"dzenia do kompostowania odpadów komunalnych.
ZN nr 82
57
Fundacja na rzecz Rozwoju Wsi Polskiej „Polska Wie% 2000”
im. Macieja Rataja
Zakres przedmiotowy fundacji dotyczy dofinansowania inicjatyw lokalnych na rzecz rozwoju infrastruktury wiejskiej. Finansowanie to polega na
udzielaniu kredytów na preferencyjnych warunkach, które s" przeznaczone
w szczególno$ci na budow# i modernizacj# urz"dze' grzewczych zasilanych
olejem opa owym lub gazem. Wysoko$% udzielanego kredytu mo&e wynosi%
40 tys. z otych, z tym &e udzia w asny inwestora nie mo&e by% ni&szy ni&
50% warto$ci realizowanego projektu.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
ARiMR spe nia zasadnicz" rol# w rozwoju przedsi#biorczo$ci na wsi.
Formy pomocy udzielanych przez Agencj# stanowi" dop aty i kredyty:
! kredyt na realizacj# przedsi#wzi#% inwestycyjnych w rolnictwie,
przetwórstwie rolno-spo&ywczym i us ugach dla rolnictwa,
! kredyt na inwestycje z zakresu agroturystyki w gospodarstwie
rolnym,
! dofinansowania dzia alno$ci zwi"zanej z podnoszeniem kwalifikacji zawodowej,
! dofinansowanie zalesie',
! wspieranie rozwoju us ug mechanizacyjnych w ramach bran&owego programu wspólnego u&ytkowania maszyn rolniczych.
European Commission Directorate-General
G ównym celem dzia alno$ci Departamentu jest kreowanie finansowych instrumentów wspomagania dzia a' z zakresu ochrony $rodowiska.
Priorytetami przy$wiecaj"cymi podejmowanie decyzji o alokacji $rodków jest:
• Ochrona $rodowiska
• Zachowanie ró&norodno$ci przyrody i krajobrazu
• Wspomaganie pa'stw trzecich
Dotacje z Departamentu Generalnego udzielane s" zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym na realizacj# zada' zgodnych z wyznaczonymi priorytetami w zakresie:
o innowacyjnych dzia a' w przemy$le,
o technicznych dzia a' lokalnych instytucji,
o ochrony fauny i flory
Wysoko$% udzielanego dofinansowania wynosi w zale&no$ci od wagi projektu od 20 tysi#cy do 60 tysi#cy euro.
Banki
Coraz wi#ksz" rol# we wspieraniu finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce odgrywaj" banki. Ich liczba i ró&norodno$% oferowanych
produktów przeznaczonych na ochron# $rodowiska ro$nie z roku na rok.
Dzi#ki wspó pracy z funduszami ochrony $rodowiska i gospodarki wodnej
ZN nr 82
58
oraz innymi fundacjami i instytucjami zarówno krajowymi, jak i zagranicznymi
rozszerzaj" one swoj" ofert# o nowe, atrakcyjniejsze kredyty proekologiczne.
Zjawisko wi#kszego zaanga&owania si# banków w finansowanie inwestycji proekologicznych mo&na zauwa&y% zw aszcza od chwili przyst"pienia Polski do Unii Europejskiej. Nast"pi o wówczas wi#ksze zapotrzebowanie na rynku inwestycyjnym na nowe fundusze.
Spo$ród banków kredytuj"cych inwestycje s u&"ce ochronie $rodowiska na uwag# zas uguj":
Bank Gospodarstwa Krajowego,
Bank BPH Spó ka Akcyjna,
Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A.,
Bank Inicjatyw Spo eczno-Ekonomicznych,
Kredyt Bank S.A.,
Bank Wspó pracy Europejskiej S.A.,
oraz
Europejski Bank Inwestycyjny,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Najbardziej wyspecjalizowanym w finansowaniu przedsi#wzi#% ekologicznych jest Bank Ochrony (rodowiska S.A. Dzia alno$% w sferze ekologii
to priorytet banku. Jego g ównym celem jest pozyskiwanie i gromadzenie
funduszy krajowych i zagranicznych oraz kierowanie ich do podmiotów inwestuj"cych w przedsi#wzi#cia przynosz"ce wymierne efekty ekologiczne.
Podstawowa dzia alno$% banku na ekologicznym rynku finansowym polega
na udzielaniu kredytów na cele ekologiczne na warunkach preferencyjnych.
Nak$ady na inwestycje ekologiczne w Polsce
Kwestia ochrony $rodowiska w ostatnich latach sta a si# wielkim wyzwaniem dla polskiego rz"du. Sprostanie tym wyzwaniom oraz realizacja
wszystkich zamierzonych przedsi#wzi#% okre$lonych w polityce ekologicznej
pa'stwa i zgodnych z liter" prawa ochrony $rodowiska wi"&e si# z du&ymi
kosztami, których szacunki si#gaj" blisko 40 mld euro, tj.120-150 mld z .
Lata 2000-2005 charakteryzowa y si# pocz"tkowo spadkiem nak adów na ochron# $rodowiska. Utrzymuj"cy si# poziom 1,6% PKB w latach 90.
wyra!nie uleg zmniejszeniu. W roku 2001 wynosi tylko 0,9%.
Po kilku latach regresu, na rynku inwestycji ekologicznych da o si#
zauwa&y% pewne o&ywienie. Niewielki, ale rosn"cy wp yw maj" projekty inwestycyjne przy udziale $rodków Unii Europejskiej. W roku 2003 nak ady inwestycyjne na ochron# $rodowiska wzros y o 4% (w cenach bie&"cych) i na
gospodark# wodn" ok. 17% (równie& w cenach bie&"cych) w porównaniu do
roku 2002.
Istotnym problemem jest pozyskiwanie funduszy na inwestycje ekologiczne.
Struktura finansowania inwestycji proekologicznych od kilku lat nie
zmieni a si#. G ównym !ród em ponoszenia nak adów s" $rodki w asne in-
ZN nr 82
59
westorów. Ich udzia w nak adach na ochron# $rodowiska w latach 90. stanowi poni&ej 40% w stosunku do wszystkich grup inwestorów, natomiast
w 2002 r. wzrós do 49,3%.
(rodki finansowe na realizacj# przedsi#wzi#% s u&"cych ochronie
$rodowiska mog" pochodzi%:
ze !róde publicznych,
ze !róde prywatnych,
z pomocy zagranicznej.
(rodki publiczne pochodz" z bud&etu pa'stwa, funduszy celowych oraz
bud&etów samorz"dowych. )ród a te stanowi" znacz"c" cz#$% rynku finansowego ochrony $rodowiska. Wykorzystywane s" do wspierania ekologicznej polityki pa'stwa oraz lokalnych i regionalnych programów ekologicznych.
(rodki prywatne natomiast tworz" podmioty gospodarcze oraz banki
przy wspó udziale osób fizycznych. (rodki w asne przedsi#biorstw stanowi y
w latach 2002-2004 ponad 46% ogólnych nak adów na ochron# $rodowiska.
Pomoc zagraniczna w dziedzinie ekologii, udzielana w postaci darowizn i dotacji, jest przyznawana Polsce ju& od 1990 r. Najwi#ksze fundusze
Polska uzyska a z Unii Europejskiej, co stanowi o 90,8% wszystkich zagranicznych darowizn. W$ród krajów wspieraj"cych Polsk# w ochronie $rodowiska znalaz y si# Niderlandy, Dania, USA. Najwi#ksze wsparcie udzielono
ochronie wód i gospodarce wodnej – 86,3%, ochronie powietrza – 5,2% oraz
ochronie powierzchni ziemi – 4,8%. (rodki te pochodz" z funduszy przedakcesyjnych, g ównie z funduszu PHARE oraz ISPA, a tak&e z funduszu SAPARD, którego zasadniczym celem jest wspieranie rolnictwa. Zagranicznymi
$rodkami finansowymi udost#pnianymi w formie niskooprocentowanych po&yczek czy kredytów zarz"dzaj" polskie fundusze i fundacje ekologiczne
oraz Bank Ochrony (rodowiska.
Zaobserwowany w latach 1999-2002 spadek nak adów inwestycyjnych na ochron# $rodowiska by w pewnym sensie spowodowany pogorszeniem si# sytuacji finansowej wielu podmiotów gospodarczych, które ze zrozumia ych wzgl#dów wi#cej uwagi po$wi#ca y utrzymaniu si# na rynku ni&
ekologii. Zainteresowanie bowiem przedsi#biorstw finansowaniem przedsi#wzi#% ochronnych z w asnych $rodków zale&y równie& w du&ej mierze od:
• dzia ania instrumentów ekonomicznych ochrony $rodowiska,
w tym systemu op at i kar, preferencyjnych kredytów czy ulg podatkowych,
• dost#pno$ci tanich $rodków inwestycyjnych z innych !róde .
Roczne nak ady w Polsce na ochron# $rodowiska wynosz" 2,1 mld euro.
Jest to ogromna kwota niezb#dna dla poprawy stanu $rodowiska naturalnego. Zaplecze finansowe, jakim dysponuje Polska, jest niewystarczaj"ce do
szybkiego i efektywnego przeprowadzenia wszystkich inwestycji ekologicznych, koniecznych do nadrobienia zaniedba' ostatnich dziesi#cioleci, w celu
zmniejszenia dystansu dziel"cego nasz kraj z pa'stwami Unii Europejskiej.
Osi"ganie pozytywnych wyników w ochronie $rodowiska jest w du&ej
mierze zale&ne od skutecznego, zintegrowanego systemu finansowania.
W Polsce system ten opiera si# przede wszystkim na funduszach ekologicz-
ZN nr 82
60
nych. S" to trzy g ówne fundusze celowe niezale&ne od bud&etu: Narodowy
Fundusz Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej wraz z funduszami wojewódzkimi, powiatowymi i gminnymi, Fundusz Le$ny oraz Fundusz Ochrony
Gruntów Rolnych.
Najwa&niejszy z nich jest NFO(iGW. Jest on najwi#ksz" instytucj"
realizuj"c" Polityk# Ekorozwoju Pa'stwa poprzez finansowanie inwestycji
zwi"zanych z ochron" $rodowiska. Zosta utworzony na mocy ustawy z dnia
31 stycznia 1980 r. o ochronie i kszta towaniu $rodowiska. Dzia a od 1 lipca
1989 r. Wszystkie fundusze utrzymuj" si# z op at za korzystanie ze $rodowiska, wydatkuj"c zgromadzone w ten sposób $rodki w formie preferencyjnych
po&yczek i dotacji na dofinansowanie zada' proekologicznych.7 Do funduszy
wp ywaj" równie& kwoty pochodz"ce z op at i kar pieni#&nych z tytu u naruszenia warunków korzystania ze $rodowiska oraz odszkodowa', gromadzone na koncie funduszu celowego FO(iGW (tab. 2).
Dochodami funduszu s" ponadto wp ywy z przedsi#wzi#% kulturalnych, organizowanych na rzecz ochrony $rodowiska, wp at i zapisów osób
fizycznych i prawnych, $wiadczenia rzeczowe oraz dochody z dzia alno$ci
ekologicznych.8 Fundusz Narodowy oraz fundusze wojewódzkie ze wzgl#du
na osobowo$% prawn" s" wspomagane dochodami z operacji finansowych,
udzia u w spó kach, oprocentowania na rachunkach bankowych, sprzeda&y
papierów warto$ciowych, kredytów oraz obligacji.
(rodki funduszy gminnych przeznaczane s" na wspomaganie systemów kontrolnych, modernizacj# urz"dze' technicznych, utrzymanie obszarów specjalnych i obszarów zielonych, zapewnienie w a$ciwego sk adowania
odpadów oraz na edukacj# ekologiczn".
(rodki z funduszy powiatowych s u&" realizacji przedsi#wzi#% zwi"zanych ze sk adowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz na wspó finansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Kapita pieni#&ny zgromadzony przez fundusze wojewódzkie przeznaczony jest na
finansowanie gospodarki le$nej, przeciwdzia anie i likwidacj# skutków nadzwyczajnych zagro&e' $rodowiska, wdra&anie nowych technik i technologii
oraz wspieranie bada' naukowych prowadzonych w zakresie ochrony $rodowiska.
Narodowy Fundusz Ochrony (rodowiska swoje fundusze przeznacza na dzia ania proekologiczne o znaczeniu krajowym lub mi#dzynarodowym w zakresie post#pu technicznego, programów badawczych i edukacyjnych, monitoringu $rodowiska oraz wspomagania regionalnych i ponadregionalnych programów zrównowa&onego rozwoju i ochrony $rodowiska.
Funkcjonowanie Funduszu Le$nego okre$la ustawa o lasach, a zarz"dza nim Dyrektor Generalny Lasów Pa'stwowych.
7
8
Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990 r.
www.mos.gov.pl
ZN nr 82
61
Tabela 2. Udzia poszczególnych funduszy ochrony $rodowiska i gospodarki wodnej w dochodach z tytu u op at za korzystanie ze $rodowiska oraz kar pieni#&nych za naruszenie warunków korzystania ze
$rodowiska
Table 2. Share of individual funds of the environmental protection and the
water management in income from payments for using the environment and fines for the infringement of terms of use from the
environment
#ród$o dochodu
Op$aty i kary za usuwanie
drzew
Op$aty i kary za zrzut zasolonych wód kopalnianych oraz
emisj" NOx
Op$aty za sk$adowanie odpadów i kary za niew$a(ciwe
sk$adowanie
Pozosta$e op$aty i kary
GFO'iGW
PFO'iGW
WFO'iGW
NFO'iGW
100%
-
-
-
20%
10%
45,5%
24,5%
50%
10%
26%
14%
20%
10%
45,5%
24,5%
)ród o: GUS, Ochrona $rodowiska, Warszawa 2006.
Source: GUS, Environmental protection, Warsaw 2006.
(rodki Funduszu Le$nego pochodz" z odpisów ze sprzeda&y drewna oraz s" to ró&nego rodzaju kary, nale&no$ci i op aty zwi"zane z wy "czeniem z produkcji gruntów le$nych, a tak&e wynikaj"ce z odszkodowa'
cywilnoprawnych za szkody powsta e w wyniku po&arów czy te& przedwczesnego wyr#bu drzewostanu. Zgromadzone fundusze przeznaczane s"
w szczególno$ci na wyrównywanie niedoborów powstaj"cych przy realizacji
zada' gospodarki le$nej.
Dochodami Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych s" $rodki pochodz"ce z op at za przejmowanie gruntów rolnych na cele nierolne oraz sprzeda& ziemi próchniczej. (rodki te przeznacza si# na ochron#, rekultywacj#
i popraw# jako$ci gruntów rolnych, budow# i renowacj# stawów rybnych oraz
wyp at# odszkodowa'.
Szczególn" rol# w finansowaniu inwestycji proekologicznych w Polsce zajmuje sektor bankowy. W ostatnich latach mogli$my zaobserwowa%
wzrost liczby banków aktywnie w "czaj"cych si# w sprawy ochrony $rodowiska, sukcesywnie rozszerzaj"c swoje oferty o nowe instrumenty skierowane
na przedsi#wzi#cia s u&"ce $rodowisku.
W 1994 r. 14 polskich banków podpisa o deklaracj# ONZ „Bankowo$% a $rodowisko” w celu promowania poprzez w a$ciw" polityk# oraz
czynno$ci gospodarcze i bankowe zasad ekorozwoju.
W polskim systemie bankowo-finansowym banki komercyjne swoj"
dzia alno$% kredytow" kieruj" na inwestycje zwi"zane z modernizacj" i rozbudow" polskiego przemys u oraz na inwestycje bezpo$rednio zwi"zane
z ochron" $rodowiska, jak ochrona wód, atmosfery czy gospodarczego wykorzystania odpadów.
ZN nr 82
62
Bankiem, który wyspecjalizowa si# w kredytowaniu inwestycji proekologicznych, jest Bank Ochrony (rodowiska S.A. Misj" banku jest $wiadczenie kompleksowych us ug finansowych podmiotom realizuj"cym projekty
na rzecz ochrony $rodowiska. Jego g ównym celem jest pozyskiwanie i gromadzenie krajowych i zagranicznych $rodków finansowych, a nast#pnie kierowanie ich na obs ug# przedsi#wzi#% niezb#dnych dla zachowania i ochrony $rodowiska.9
(rodki finansowe pochodz"ce ze !róde zagranicznych wspomagaj"ce polskie $rodowisko mo&na podzieli% na:
- ekokonwersj#, czyli umorzenie cz#$ci polskiego d ugu zagranicznego,
- $rodki Unii Europejskiej uzyskiwane w ramach programu PHARE
oraz funduszy ISPA, SAPARD,
- kredyty preferencyjne,
- kredyty komercyjne.
Jedn" z najatrakcyjniejszych dla Polski pomocy wspieraj"cych ekorozwój jest ekokonwersja, zaistnia a dzi#ki decyzji Klubu Paryskiego. Decyzja ta dotyczy a anulowania 50% d ugu polskiego. Do realizacji porozumienia przyst"pi y Finlandia, Niemcy, Szwajcaria i Francja.
W najwi#kszej wysoko$ci pomoc w formie dotacji na cele ochrony
$rodowiska jest udzielana z Unii Europejskiej w ramach programów PHARE.
Innym funduszem unijnym, z którego Polska otrzymywa a pomoc
finansow", by fundusz ISPA (Instrument for Structural Policie for Preaccession). Fundusz ten przeznaczony jest na tworzenie, modernizacj# i rozbudow# infrastruktury ochrony $rodowiska oraz infrastruktury transportowej.10 Na inwestycje ekologiczne w ramach tego funduszu przeznaczano
kwot# 156-192 mln euro rocznie.11 Program ISPA sko'czy si# z chwil"
przyst"pienia Polski do Unii Europejskiej, a zast"piony zosta Funduszem
Spójno$ci.
Fundusz SAPARD zosta utworzony w celu promowania rolnictwa przy
jednoczesnym osi"gni#ciu poprawy stanu $rodowiska. Unia przeznaczy a na
ten cel prawie 520 mln. euro rocznie.12
Polska otrzymuje te& bezzwrotn" pomoc z Globalnego Funduszu (rodowiska GEF, który powsta pod patronatem Banku (wiatowego.
Podsumowanie
Koniec roku 2003 przyniós ju& nieznaczn" popraw# w inwestycjach
z zakresu ochrony $rodowiska. W roku 2004 nak ady na inwestycje proekologiczne wynosi y 7,3 mld z , podczas gdy w 2003 roku 6,8 mld z . Realizacja
celów i zada' zawartych w polityce ekologicznej Polski do 2015 r. wymaga
nak adów w wysoko$ci ok. 200 mld z .
9
www.bosbank.pl
J. (leszy'ski, Ekonomiczne Problemy Ochrony &rodowiska, ARIES, Warszawa 2000 r.
Raport Narodowego Funduszu Ochrony (rodowiska, Warszawa 2000 r.
12
www.minrol.gov.pl
10
11
ZN nr 82
63
Rok 2002 by najgorszym rokiem dla ochrony $rodowiska. Poniesione
wydatki na ochron# $rodowiska i gospodark# wodn" osi"gn# y wówczas najni&szy poziom z dotychczas notowanych i wynosi y zaledwie 6467,2 mln z .
Zjawisko spadkowe by o widoczne w ca ej gospodarce $rodowiskowej.
Ogólne nak ady na ochron# $rodowiska w roku 2002 wynosi y 29.099,4 mln z ,
podczas gdy ju& w 2004 r. 30.094 mln z , a w 2005 roku 30.302 mln z . Udzia
nak adów na ochron# $rodowiska w produkcie krajowym brutto wynosi w 2000
roku 4,5%, a w 2005 r. 3,1%.
Od roku 2002 nast"pi a równie& zmiana kierunków inwestowania.
Najwi#ksze nak ady na ochron# $rodowiska poniesiono w gospodarce wodno-$ciekowej. Nak ady finansowe w 2005 roku na gospodark# wodn" osi"gn# y poziom 3.500 mln z , natomiast w latach poprzednich by y to inwestycje zwi"zane z ochron" powietrza atmosferycznego i klimatu. Nak ady
poniesione na ten cel w 2005 r. wynios y 1.200 mln z , a dla porównania
w roku 1998 stanowi y one 4.500 mln z .13
Najwi#kszy udzia w finansowaniu inwestycji ekologicznych stanowi"
$rodki w asne inwestorów, co nie uleg o zmianie ju& od kilku lat.
Utrzymuj"ca si# w ostatnich latach tendencja wzrostowa nak adów
na ekologi# dobrze wró&y polskiej gospodarce i ca emu $rodowisku.
Zawdzi#czamy to przede wszystkim wi#kszej restrykcyjno$ci przepisów
prawnych reguluj"cych sprawy dotycz"ce korzystania i oddzia ywania na
$rodowisko, ograniczenia niektórych rodzajów dzia alno$ci gospodarczej
szczególnie niebezpiecznych dla $rodowiska, dobrze zorganizowanemu systemowi finansowania oraz rosn"cej $wiadomo$ci ekologicznej spo ecze'stwa.
Literatura
1. Ochrona "rodowiska, GUS, Warszawa 2006.
2. (leszy'ski J., Ekonomiczne problemy ochrony "rodowiska, ARIES, Warszawa 2000.
3. Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990.
4. Wierzbowski B., Rakoczy B., Podstawy prawa ochrony "rodowiska, Wydawnictwo Prawnicze Lewis Nexis, Warszawa 2005.
13
Ochrona "rodowiska, GUS, Warszawa 2006.
ZN nr 82
64
ZN nr 82

Źródła finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce Source of

Transkrypt

Podobne dokumenty

Skan obwieszczenia RDOŚ w Krakowie z dnia 9 września 2016 r

Koszty ochrony środowiska w sektorze gazowniczym Costs of

1.Regulamin konkursu

Zielonki, Biomasa - Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités”

119 Główne problemy ekologiczne Wielkiej Brytanii lat