Pobierz pełną wersję Raportu I

Transkrypt

PROGNOZOWANIE ZATRUDNIENIA
WEDŁUG ZAWODÓW
− DOROBEK TEORETYCZNY
I WDROŻENIOWY − ŚWIAT I POLSKA
Raport I
PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA
WEDŁUG ZAWODÓW
− DOROBEK TEORETYCZNY
I WDROŻENIOWY − ŚWIAT I POLSKA
RAPORT I
Opracowanie
Ewa Gałecka-Burdziak
Iwona Poliwczak
Halina Sobocka-Szczapa
Redakcja naukowa
Elżbieta Kryńska
Warszawa 2011
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Publikacja przygotowana w ramach serii „Studia i Monografie”
Publikacja jest rezultatem realizacji Projektu: Analiza procesów zachodzących
na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej
polityki gospodarczej, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego
Zadanie 2. Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego
umoŜliwiającego prognozowanie zatrudnienia
Raport I
ZESPÓŁ OPINIODAWCZO-WYDAWNICZY
BoŜena Balcerzak-Paradowska (przewodnicząca),
Marek Bednarski, Zdzisław Czajka, Daria Szatkowska,
Danuta Szymanowska, Gertruda Uścińska, Jerzy Wratny
Recenzent
Prof. dr hab. Zenon Wiśniewski
Projekt okładki
Luiza Patrycja Daab
Redakcja
Beata Maria Mizerska
Redakcja techniczna
Daria Szatkowska
Skład komputerowy
BoŜena Jakóbczyk-Kaczyńska
© Copyright by Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
and Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2011
Wszelkie prawa zastrzeŜone. KaŜda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części
niniejszej publikacji, niezaleŜnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej,
fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy
ISBN 978-83-61125-62-4
Druk: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN, nakład 500 egz., 11 ark. wyd.
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE .............................................................................................................9
Rozdział I
ROZWIĄZANIA STOSOWANE W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA
ZATRUDNIENIA WEDŁUG ZAWODÓW W INNYCH KRAJACH
(opracowanie: Ewa Gałecka-Burdziak)..............................................................................12
1. Prognozowanie popytu na pracę – aspekty teoretyczne i metodologiczne .....................12
2. Podejście systemowe w Unii Europejskiej .....................................................................18
2.1. Model E3ME .........................................................................................................................20
2.2. Komponent EDMOD.............................................................................................................22
2.3. Komponent RDMOD ............................................................................................................25
2.4. Podsumowanie.......................................................................................................................27
3. Metody prognozowania popytu na pracę w wybranych państwach europejskich...........27
Austria ..........................................................................................................................................28
Cypr..............................................................................................................................................30
Czechy..........................................................................................................................................30
Estonia..........................................................................................................................................32
Finlandia.......................................................................................................................................32
Francja..........................................................................................................................................33
Grecja ...........................................................................................................................................34
Hiszpania......................................................................................................................................35
Holandia .......................................................................................................................................36
Irlandia .........................................................................................................................................38
Niemcy .........................................................................................................................................38
Rumunia .......................................................................................................................................40
Słowenia .......................................................................................................................................41
Wielka Brytania............................................................................................................................42
Włochy .........................................................................................................................................43
Podsumowanie..............................................................................................................................44
4. Metody prognozowania popytu na pracę w Ameryce Północnej oraz w Australii .........44
Australia .......................................................................................................................................45
Kanada..........................................................................................................................................47
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej........................................................................................48
Podsumowanie..............................................................................................................................49
5. Wnioski ..........................................................................................................................50
6
Spis treści
Rozdział II
PRACE BADAWCZE W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA
WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE (opracowanie: Ewa Gałecka-Burdziak).............51
1. Prognozy popytu na pracę według zawodów dla gospodarki polskiej ...........................51
1.1. Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010 ..................................52
1.2. Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce
w przekroju 369 grup zawodowych ......................................................................................54
1.3. Model struktury i prognoza liczby pracujących według wielkich grup zawodowych............56
1.4. Prognoza pracujących według wielkich i średnich grup zawodowych na lata 2006−2010....58
1.5. Podsumowanie ...........................................................................................................59
2. Prognozy zatrudnienia według zawodów w ujęciu regionalnym ....................................59
2.1. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie mazowieckim ......................60
2.2. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie łódzkim ...............................63
2.3. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie śląskim ................................65
2.4. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie opolskim .............................66
2.5. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie lubelskim ............................68
2.6. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie podlaskim............................69
2.7. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie dolnośląskim.......................71
2.8. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie warmińsko-mazurskim........73
2.9. Prognozy popytu na pracę według zawodów w województwie wielkopolskim.....................75
2.10. Podsumowanie.....................................................................................................................76
3. Wnioski ..........................................................................................................................77
Rozdział III
PROJEKTY RZĄDOWE I SAMORZĄDOWE PRZYGOTOWANE
I WDRAśANE W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA
WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE (opracowanie: Halina Sobocka-Szczapa) ..........79
1. Projekty rządowe............................................................................................................80
2. Projekty realizowane w skali regionalnej .......................................................................86
2.1. Projekty zawierające prognozy popytu na pracę według zawodów opracowane
wyłącznie na podstawie modeli ekonometrycznych ..............................................................87
2.2. Projekty zawierające prognozy popytu na pracę według zawodów z uwzględnieniem
badań ilościowych i jakościowych ........................................................................................91
2.3. Projekty uwzględniające prognozowanie popytu na pracę według zawodów
zrealizowane na lokalnych rynkach pracy.............................................................................97
2.4. Projekty, w których prognozy popytu na pracę podporządkowane były problemom
kształcenia...........................................................................................................................105
2.5. Projekty uwzględniające opis metodologii prognozowania popytu na pracę
według zawodów.................................................................................................................108
2.6. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych jako procedura prognozowania
popytu na pracę według zawodów ......................................................................................117
3. Konkluzje .....................................................................................................................120
Rozdział IV
SYNTEZA WYNIKÓW KWERENDY BIBLIOTECZNEJ DOTYCZĄCEJ
ZAGADNIEŃ ZWIĄZANYCH Z RYNKIEM PRACY I PROGNOZOWANIEM
POPYTU NA PRACĘ WEDŁUG ZAWODÓW (opracowanie: Iwona Poliwczak) .........125
1. Metodyka badań ...........................................................................................................125
Spis treści
7
2. Badania rynku pracy w Polsce......................................................................................128
2.1. Badania o zasięgu krajowym ...............................................................................................128
2.2. Badania o zasięgu regionalnym ...........................................................................................150
3. Prognozowanie popytu na pracę...................................................................................155
3.1. Badania prognostyczne o zasięgu ogólnokrajowym ............................................................155
3.2. Badania prognostyczne o zasięgu regionalnym ...................................................................165
4. Konkluzje .....................................................................................................................169
BIBLIOGRAFIA..............................................................................................................173
Netografia........................................................................................................................................186
Strony internetowe...........................................................................................................................188
Materiały i opracowania statystyczne ..............................................................................................189
Akty prawne ....................................................................................................................... 189
WPROWADZENIE
Raport ten jest pierwszym z cyklu dziewięciu opracowań przedstawiających
i dokumentujących wyniki prac badawczych podjętych w zadaniu Opracowanie
zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umoŜliwiającego prognozowanie zatrudnienia realizowanego w ramach projektu Analiza procesów
zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej.
Celem nadrzędnym projektu jest wsparcie instytucji rynku pracy poprzez dostarczenie i rozwój systemu analizowania, monitorowania i prognozowania sytuacji na rynku pracy w kontekście prowadzonej polityki społeczno-gospodarczej
oraz badanie efektywności usług świadczonych przez instytucje rynku pracy. Projekt obejmuje trzy zadania. Oprócz wcześniej wymienionego w jego ramach realizowane są jeszcze dwa zadania: Przeprowadzenie badań i analiz, opracowanie
sześciu edycji raportu Zatrudnienie w Polsce 2008−2013 oraz Monitorowanie
efektywności polityki rynku pracy – opracowanie metodologii badania efektywności podstawowych aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu.
Zadanie polegające na opracowaniu systemu prognostyczno-informacyjnego
umoŜliwiającego prognozowanie zatrudnienia wykonywane jest przez partnerstwo zawarte przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (lider) oraz Instytut
Pracy i Spraw Socjalnych (partner) w ramach Działania 1.1 Wsparcie systemowe
instytucji rynku pracy, Priorytetu I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu
Społecznego. Zadanie to podjęte zostało w sierpniu 2011 r., jego zakończenie ma
nastąpić w październiku 2014 r.
W wyniku realizacji tego zadania powstanie system prognostyczno-informacyjny
umoŜliwiający prognozowanie zatrudnienia według wielkich, duŜych i średnich
grup zawodów1 w skali kraju i poszczególnych województw. System ten przeznaczony będzie do wykorzystania przede wszystkim przez instytucje rynku pracy
(zwłaszcza publiczną słuŜbę zatrudnienia, agencje zatrudnienia oraz instytucje
__________
1
Według Klasyfikacji Zawodów i Specjalności Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
10
Wprowadzenie
szkoleniowe), a takŜe instytucje pomocy społecznej, edukacyjne oraz władzy i administracji rządowej i samorządowej. Jego odbiorcami będą w przyszłości takŜe
osoby pozostające bez pracy, które uzyskają źródło informacji, w jakim kierunku
powinny się przekwalifikować. W dłuŜszej perspektywie system będzie kierowany takŜe bezpośrednio do osób poszukujących pracy oraz ludzi młodych, planujących dopiero karierę zawodową i stojących przed wyborem kierunku kształcenia.
Pośrednio rezultaty zadania będą adresowane takŜe do rodziców młodzieŜy, bardzo
często pomagającym swoim dzieciom wybrać kierunek edukacji czy wręcz wybierając go, np. na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum.
Zadanie Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego
umoŜliwiającego prognozowanie zatrudnienia jest odpowiedzią na zapotrzebowanie zgłaszane tak przez instytucje rynku pracy, a zwłaszcza publiczne słuŜby zatrudnienia, agencje zatrudnienia i instytucje szkoleniowe, jak i uczestników dokonujących się na nim transakcji, czyli pracodawców i pracobiorców. Brak
rozeznania wielkości i struktury kwalifikacyjno-zawodowej zapotrzebowania na
pracę w przyszłości utrudnia w wymiarze indywidualnym podejmowanie racjonalnych decyzji co do wyboru zawodu, ścieŜki kariery zawodowej, kierunków kształcenia czy zmian kwalifikacji zawodowych, a w wymiarze instytucjonalnym −
kształtowanie oferty edukacyjnej tak w zakresie edukacji szkolnej, jak i kształcenia
dorosłych. Prognozowanie zatrudnienia stanowi ponadto istotny aspekt w kreowaniu
polityki gospodarczej, ze względu na moŜliwość odpowiedniego jej kształtowania
w stosunku do przyszłych wymogów rynku pracy. Dezagregacja uzyskanych rezultatów w przekroju zawodów powinna implikować lepsze zrozumienie funkcjonowania rynku pracy oraz przyczyniać się do rozwoju gospodarczego państwa.
Dodać trzeba, iŜ w większości krajów wysoko rozwiniętych od dawna juŜ
prowadzone są działania mające na celu rozpoznanie przyszłych zmian wielkości
i struktury zapotrzebowania gospodarki na pracę. Warto i naleŜy sięgnąć zatem
obecnie do tego dorobku, by w dalszej przyszłości móc go powiększać.
Realizacja bezprecedensowego w Polsce zadania, jakim jest opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umoŜliwiającego prognozowanie zatrudnienia, została podzielona na wiele etapów obejmujących m.in.,
działania o charakterze naukowo-badawczym i eksploracyjnym. W pierwszej kolejności dokonano pogłębionej diagnozy i analizy dotychczasowego dorobku badawczego i wdroŜeniowego w zakresie prognozowania zjawisk zachodzących na
rynku pracy, a zwłaszcza popytu na pracę w Polsce i w innych krajach. Zwieńczeniem tych prac jest ten raport.
Podstawowym celem raportu jest przedstawienie najwaŜniejszych wyników
analiz dorobku teoretycznego i wdroŜeniowego w zakresie prognozowania popytu na pracę według zawodów. Jego treść jest syntezą czterech opracowań eksperckich:
− Kwerenda biblioteczna dotycząca zagadnień związanych z rynkiem pracy i prognozowaniem popytu na pracę według zawodów (autorzy: H. Sobocka-Szczapa, I. Kukulak-Dolata, I. Poliwczak, A. Smoder);
Wprowadzenie
11
− Synteza wiedzy na temat rozwiązań stosowanych w zakresie prognozowania
zatrudnienia według zawodów w innych krajach (autorzy: P. Kubiak, A. Burdziak,
R. Gałecka-Burdziak, P. Włodarczyk);
− Porównanie projektów rządowych i samorządowych przygotowanych i wdraŜanych w zakresie prognozowania według zawodów w Polsce (autorzy: H. Sobocka-Szczapa, I. Kukulak-Dolata, I. Poliwczak, J. Mirosław);
− Ocena prac badawczych w zakresie prognozowania zatrudnienia według
zawodów w Polsce (autorzy: L. Kucharski, P. Kubiak, S. Roszkowska).
Wszystkie te ekspertyzy są odrębnymi publikacjami, stanowiącymi pewnego
rodzaju aneksy do tego raportu.
Raport składa się z czterech rozdziałów.
Rozdział pierwszy poświęcony został przedstawieniu rozwiązań stosowanych
w zakresie prognozowania zatrudnienia w innych krajach − wybranych państwach (w 15) Unii Europejskiej oraz Ameryki Północnej (w 2) i w Australii.
Przedstawienie to zostało poprzedzone rozwaŜaniami dotyczącymi wybranych
aspektów teoretycznych i metodologicznych prognozowania popytu na pracę
w ujęciu ilościowym i strukturalnym.
W rozdziale drugim zaprezentowano wyniki prac badawczych w zakresie
prognozowania zatrudnienia według zawodów w Polsce. Rozdział ten składa
się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej części omówiono prognozy popytu
na pracę według zawodów opracowane dla całego kraju, natomiast w drugiej dla
dziewięciu regionów (województw).
Rozdział trzeci zawiera omówienie rządowych i samorządowych projektów
przygotowanych i wdroŜonych w Polsce w zakresie prognozowania zatrudnienia.
W części pierwszej rozdziału przedstawiono projekty rządowe, zaś w drugiej −
samorządowe. Poszczególne projekty zostały sklasyfikowane według zastosowanych metod oraz celów i procedur prognostycznych.
W rozdziale czwartym zaprezentowano syntetyczne wyniki kwerendy bibliotecznej dotyczącej polskich publikacji związanych z rynkiem pracy i prognozowaniem zatrudnienia. Omówiono najwaŜniejsze wyniki badań o zasięgu krajowym
i regionalnym opublikowane w piśmiennictwie naukowym oraz publikacje dotyczące prognozowania popytu na pracę.
Wszystkie rozdziały raportu kończą konkluzje zawierające najwaŜniejsze wnioski z przeprowadzonych analiz.
Rozdział I
ROZWIĄZANIA STOSOWANE
W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA
WEDŁUG ZAWODÓW W INNYCH KRAJACH
Celem rozdziału jest syntetyczne przedstawienie najwaŜniejszych teoretycznych
i metodologicznych aspektów prognozowania popytu na pracę oraz omówienie
i analiza metod stosowanych do prognozowania popytu na pracę w wybranych
państwach zarówno europejskich, jak i z innych kontynentów. Przedstawienie sposobów prognozowania popytu na pracę na kontynencie europejskim poprzedzono
charakterystyką modelu wykorzystywanego przez Europejską Agencję CEDEFOP
(ang. European Centre for the Development of Vocational Training). Następnie
zaprezentowano wnioski metodologiczne z badań przeprowadzanych w wybranych
państwach europejskich (Austria, Cypr, Czechy, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Niemcy, Rumunia, Słowenia, Wielka Brytania
oraz Włochy). Kolejny fragment rozdziału odnosi się do prognozowania popytu
na pracę w Australii, Kanadzie oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
W zakończeniu sformułowano wnioski płynące z przeprowadzonych analiz.
1. Prognozowanie popytu na pracę – aspekty teoretyczne
i metodologiczne
Na gruncie teoretycznym prognozowanie na rynku pracy ma na celu spełnienie
dwóch podstawowych funkcji. Pierwsza z nich związana jest z potrzebami efektywnej realizacji celów polityki gospodarczej, co wiąŜe się z faktem przydatności
systemu prognostycznego dla decydentów polityki gospodarczej oraz edukacyjnej,
pracowników publicznych słuŜb zatrudnienia i agencji zatrudnienia, członków związków zawodowych, stowarzyszeń pracodawców, organizatorów szkoleń zawodowych
czy systemu edukacji ogółem.2 Druga funkcja, bardziej operacyjna, polega na do__________
2
F. Cörvers, Labour market forecasting in the Netherlands: a top-down approach, opracowanie
pobrane z zasobów Open Access publications from Maastricht University, Maastricht University
working paper number urn:nbn:nl:ui:27-22372, 2008, s. 72–73.
Rozwiązania stosowane w zakresie prognozowania zatrudnienia...
13
starczeniu odpowiedniej informacji zainteresowanym uczestnikom rynku pracy,
co powinno wspomagać system edukacji i szkoleń niezbędnych zarówno dla popytowej, jak i podaŜowej strony rynku pracy.3 Funkcja informacyjna ze strony podmiotów
gospodarczych moŜe stanowić pierwsze ostrzeŜenie (ang. early warning), w przypadku
traktowania tego typu prognoz jako informacji o przyszłych, prawdopodobnych trudnościach z pozyskaniem odpowiednio wykwalifikowanych pracowników do pracy.
Prognozowanie popytu na pracę implikować powinno równieŜ intensyfikację
procesów dostosowawczych na rynku pracy.4 Procesy te mogą być analizowane
w wielu przekrojach. Jednym z nich jest łączenie strony popytowej i podaŜowej
w przekroju zawodowym i kwalifikacyjnym. Odpowiednie dopasowanie kwalifikacyjno-zawodowe osób poszukujących zatrudnienia oraz wolnych miejsc pracy
prowadzi do bardziej efektywnego wykorzystania czynników produkcji, a w konsekwencji wzrostu ich produktywności. Co więcej, poprawność tego dopasowania
wiąŜe się równieŜ z wyŜszymi stawkami płac, przy jednoczesnym zaspokojeniu
aspiracji zawodowych osób pracujących, a co za tym idzie − satysfakcji z decyzji
dotyczącej kształtowania ścieŜki kariery zawodowej.5 Odpowiednio skonstruowany system prognostyczny popytu na pracę w ujęciu zawodowym oraz kwalifikacyjnym moŜe przy tym pomóc w prawidłowej ocenie moŜliwości, szans i zagroŜeń na rynku pracy.
Popyt na pracę wynika z decyzji podmiotów gospodarczych odnoszących się
do zatrudnienia określonej liczby osób, podejmowanych w warunkach istnienia
określonych mechanizmów kształtujących wynagrodzenia oraz determinant skłonności do szkolenia pracowników.6 Z upływem czasu zakres analizy popytu na
pracę ewoluował i poza samym określaniem wielkości zapotrzebowania na pracowników oraz łącznego czasu pracy, bada się takŜe na przykład liczbę oferowanych wolnych miejsc pracy bądź szybkość reakcji rynku pracy na szoki występujące w gospodarce. Literatura przedmiotu wskazuje wiele determinant popytu na
pracę, jak stan gospodarki danego państwa, stan gospodarek partnerów handlowych danego państwa, wielkość inwestycji oraz ich alokacji w poszczególnych
branŜach przemysłu, tempo postępu technicznego czy zmiany polityki gospodarczej.7 Co więcej, wszystkie wymienione czynniki oddziałują jednocześnie na siebie wzajemnie, wpływając na sytuację na rynku pracy.
__________
3
P. van Eijs, Manpower forecasting in the western world: the current state of the art, University of
Limburg, Research Centre for Education and the Labour Market, Maastricht, 1994, za: F. Cörvers,
op. cit., 2008, s. 72–73.
4
F. Cörvers, op. cit., 2008, s. 73.
5
F. Cörvers, A. de Grip, H. Heijke, Beyond manpower planning: a labour market model for the
Netherlands and its forecast to 2006, w: M. Neugart, M. Schömann, red., Forecasting labour markets in OECD countries: measuring and tackling mismatches, Edward Elgar Publishing, Cheltenham Glos 2002, s. 185.
6
D. Hamermesh, Labor Demand, Princeton University Press, Princeton 1993, s. 3.
7
G. Meagher, P. Adams, J. Horridge, Applied General Equilibrium Modelling and Labour
Market Forecasting, Centre for Policy Studies and the Impact Project, Monash University working
paper, 2000, s. 1–2.
14
Badanie determinant popytu na pracę powinno uwzględniać jego róŜne rodzaje. Podstawowy podział popytu ogółem prowadzi do rozróŜnienia nowego popytu
na pracę (ang. expansion demand) oraz odtworzeniowego popytu na pracę (ang.
replacement demand).8 W przypadku nowego popytu na pracę (ang. expansion demand) analiza odnosi się do przyszłych zmian poziomu zatrudnienia w przekroju
zawodowym bądź umiejętności posiadanych przez zasoby pracy. Tego typu prognozy mogą być oparte na krótkookresowych przewidywaniach tendencji w zakresie poziomu zatrudnienia. Przy dezagregacji wyników do docelowego poziomu naleŜy jednak pamiętać o ewentualnych zmianach w czasie struktury pracujących,
np. w przekroju zawodowym czy kwalifikacyjnym. Uzasadnienie występowania
popytu odtworzeniowego związane jest z mobilnością siły roboczej na rynku pracy
i wynika z odpływu osób z zasobu siły roboczej, tymczasowego odpływu z rynku
pracy, mobilności zawodowej pracowników czy uzyskania nowego wykształcenia
w tym samym kierunku bądź zmiany kwalifikacji.9 Istotny jest fakt, iŜ z popytem
odtworzeniowym mamy do czynienia tylko wówczas, gdy odpływ pracownika z danego miejsca pracy wiąŜe się z utrzymaniem określonego stanowiska pracy.
Klasyfikacja systemów prognostycznych w zakresie rodzaju stosowanych podejść wyróŜnia: podejście top-down oraz podejście bottom-up.10
Pierwsza z wymieniowych metod – top-down − znajduje zastosowanie, gdy
analizowane zmienne nie charakteryzują się duŜym zróŜnicowaniem pomiędzy
regionami. Wówczas wykorzystywane są dane odnoszące się do wszystkich segmentów rynku pracy, które równocześnie są spójne ze zmiennymi makroekonomicznymi.11 Prognozowanie opiera się na wykorzystaniu modelu całościowego,
np. modelu równowagi ogólnej, a następnie generowaniu prognoz na odpowiednio niŜszych szczeblach.
Podejście bottom-up ma natomiast zastosowanie, gdy dana charakterystyka
wyznaczona na poziomie zagregowanym, np. krajowym, odznacza się względnie
duŜym zróŜnicowaniem wobec regionalnych obserwacji wykorzystanych do jej
wyznaczenia. W tym przypadku do prognozowania wykorzystuje się modele
cząstkowe, a projekcja na poziomie całego kraju wyznaczana jest na podstawie
funkcjonującej prognozy niŜszego szczebla.12
__________
8
F. Cörvers, J. Meriküll, Classifications, data and models for European skill needs forecasting,
opracowanie pobrane z zasobów Open Access publications from Maastricht University, Maastricht
University working paper numer urn:nbn:nl:ui:27-19819, 2007, s. 31.
9
F. Cörvers, J. Meriküll, op. cit., 2007, s. 31–32.
10
F. Cörvers, op. cit., 2008, s. 72.
11
F. Cörvers, op. cit., 2008, s. 78; E. Kryńska, J. Suchecka, B. Suchecki, Prognoza podaŜy i popytu
na pracę w Polsce do roku 2010, Wydawnictwo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa
1998, s. 65.
12
F. Cörvers, op. cit., 2008, s. 74.; E. Kryńska, J. Suchecka, B. Suchecki, op. cit., 1998, s. 65.
15
W literaturze spotkać równieŜ moŜna konstrukcje modeli prognostycznych
kompilujących oba podejścia do prognozowania. Konstrukcja łączna prognoz
bottom-up – top-down nazywana jest „systemem hybrydowym”.13
Zaawansowane metody ilościowe oraz modele skonstruowane na ich podstawie potwierdzają duŜą świadomość znaczenia generowanych prognoz na
rynku pracy, jak i cele stawiane przed nimi. Najczęściej wypracowane rozwiązanie stanowi kompilację metod ilościowych oraz jakościowych, co potwierdza
ich komplementarność wobec siebie. Podejście ilościowe odzwierciedla bardziej sformalizowaną analizę, wymagającą dobrej jakości danych statystycznych. Na drugim biegunie znajdują się metody jakościowe, mniej formalne,
wykorzystujące wiedzę interdyscyplinarną. Do pierwszej grupy zaliczyć naleŜy: techniki oparte na ekstrapolacji, modele ekonometryczne/behawioralne, badania oparte na ankietach wśród przedsiębiorstw, audyty umiejętności. Do metod jakościowych zaliczyć naleŜy: technikę delficką (konsultacje z ekspertami),
studium przypadku (ang. case study), grupy fokusowe, holistyczne podejście do
modelowania.14
Historia15 prognozowania popytu na pracę sięga lat pięćdziesiatych XX wieku.
Ahamad i Blaug16 przedstawili uprzednio stosowane metody, ukazując równocześnie przykład prognozowania w przekroju zawodowym. Początkowo wykorzystywane metody prognostyczne były stosunkowo mechanistyczne, co skutkowało
niską jakością poznawczą tworzonych prognoz. Przykład stanowi model input-output Parnesa z 1962 r.17, gdzie zestawiono popyt na pracę w ujęciu sektorowym w zaleŜności od prognozowanego popytu na dobra w danym sektorze.
Obecnie rozwój metod prognozowania popytu na pracę, jak równieŜ rozwój
technik komputerowych oraz ekonometrycznych coraz częściej pozwala na
bardziej wnikliwą i wieloaspektową analizę rynku pracy. Stosowane metody
umoŜliwiają generowanie prognoz na róŜnych poziomach agregacji przestrzennej danych, jak równieŜ w róŜnych przekrojach. Do istotnych pozycji literatury
przedmiotu w zakresie planowania popytu na pracę w przekrojach zawodów
i kwalifikacji, a takŜe takich, w których zawarto przegląd metod poszczególnych państw dla niejednolitych okresów, niewątpliwie naleŜą opracowania na__________
13
E. Kryńska, J. Suchecka, B. Suchecki, op. cit., 1998, s. 65.
R. Wilson, Forecasting skill requirements at national and company levels, s. 571, w: P. Descy,
M. Tessaring, red., Training in Europe, opracowanie w ramach projektu Second report on vocational training research in Europe 2000: background report, Office for Official Publications of the
European Communities, Luxemburg 2001.
15
Opis podejścia do prognozowania w ujęciu historycznym został oparty na pracy R. Wilson, op.
cit., 2001, s. 568–571.
16
B. Ahamad, M. Blaug, red., The Practice of Manpower Forecasting, Elsevier Publishing, Amsterdam 1973.
17
H. Parnes, Forecasting educational needs for economic and social development, Organisation
for Economic Co-operation and Development Publishing, Paris 1962.
14
16
stępujących autorów: Ahamad i Blaug (1973)18, Youdi i Hinchliffe (1985)19, Hopkins (1988)20, Smith i Barthlomew (1988)21, Colclough (1990)22, Hughes (1991)23,
Eijs (1994)24, Heijke (1994)25, Meltz (1996)26, Tessaring (1998)27, Haskell i Holtz
(1999)28, Strietska-Ilinaz (1999)29. W ostatniej dekadzie nastąpił dalszy znaczący
rozwój literatury na temat badań prognozy popytu na pracę, miedzy innymi w ujęciu
zawodowym na szczeblu makroekonomicznym oraz mikroekonomicznym. W roku
2007 na zlecenie Komisji Europejskiej powstał wieloaspektowy przegląd pod redakcją Zukersteinovej i Strietskiej-Iliny30.
W literaturze przedmiotu znaleźć moŜna róŜne klasyfikacje stosowanych metod przy prognozowaniu na rynku pracy. W ujęciu ilościowym na uwagę zasługuje klasyfikacja zaprezentowana przez Zeliasia, Pawełka i Wanata31, według której
metody prognozowania moŜna podzielić na dwie rozłączne grupy: metody statystyczno-matematyczne oraz metody niematematyczne. Graficzny układ zaproponowanej klasyfikacji zaprezentowano na rysunku 1.
__________
18
B. Ahamad, M. Blaug, op. cit., 1973.
R. Youdi, K. Hinchliffe, red., Forecasting skilled manpower needs: The experience of eleven
countries, International Institute for Educational Planning UNESCO, Paris 1985.
20
M. Hopkins, Employment forecasting: The employment problem in industrial countries, International Labour Organization, Printer Publishers, London 1988.
21
A. Smith, D. Barthlomew, Manpower planning in the United Kingdom: An historic review,
„Journal of the Operational Research Society”, 1988, vol. 39, s. 235–248.
22
C. Colclough, How can the manpower planning debate be resolved?, w: R. Amjad, C. Colclough,
N. Garcia, M. Hopkins, R. Infante, red., O. Rodgers, Quantitative Techniques in Employment Planning, International Labour Organization, Geneva,1990.
23
G. Hughes, Manpower forecasting; A review of methods & practise in some OECD countries,
The Economic and Social Research Institute, Dublin 1991.
24
P. van Eijs, op. cit., 1994.
25
H. Heijke, red., Forecasting the labour market by occupation and education, Kluwer Academic Publishers, Norwell 1994.
26
N. Meltz, Occupational Forecasting in Canada: Back to the Future, opracowanie biura Human Resources Development Canada, Applied Research Branch, Strategic Policy, Technical Document numer T-96-4E, 1996.
27
M. Tessaring, The future of work and skills – Visions, trends and forecasts, opracowanie w ramach
projektu Vocational education and training – the European research field, Background report – Volume I,
Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg 1998.
28
J. Haskell, R. Holt, Anticipating future skill needs: Can it be done? Does it need to be done?, opracowanie w ramach projektu Skills Task Force, Business Strategies Ltd., London, maszynopis, 1999.
29
O. Strietska–Ilina, red., Forecasting education and training needs in transition economies:
Lessons from the Western European experience, opracowanie w ramach projektu Regular Forecasting of Training Needs: Comparative Analysis, Elaboration and Application of Methodology LABOURatory, Ústav pro informace ve vzdìlávání (Instytut Informacji o Edukacji), Praha 1999.
30
A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., Towards European skill needs forecasting, CEDEFOP
Panorama series, opracowanie nr 137, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg 2007.
31
A. Zeliaś, B. Pawełek, S. Wanat, Prognozowanie ekonomiczne. Teoria, przykłady, zadania,
PWN, Warszawa 2003, s. 16.
19
17
Wśród metod niematematycznych znaleźć moŜna metody prognozowania
czerpiące z wiedzy eksperckiej, wykorzystujące analogie, intuicję osoby sporządzającej prognozę lub inne narzędzia, przy zastosowaniu których brak jest moŜliwości formalnego odwołania się do określenia prawdopodobieństwa zajścia
prognozowanego zdarzenia.32 Zaliczyć tu naleŜy metody:
− ankietowe,
− intuicyjne,
− kolejnych przybliŜeń,
− delficką,
− refleksji,
− analogowe.
Rysunek 1
Główne metody prognostyczne
Metody prognostyczne
Metody
matematyczno-statystyczne
Metody oparte
na modelach
deterministycznych
Jednorównaniowe
modele ekonometryczne
Metody
niematematyczne
Metody oparte
na modelach
ekonometrycznych
Wielorównaniowe
modele ekonometryczne
Klasyczne
modele trendu
Modele proste
Adaptacyjne
modele trendu
Modele rekurencyjne
Modele
przyczynowo-opisowe
Modele o równaniach
współzaleŜnych
Modele
autoregresyjne
Źródło: A. Zeliaś, B. Pawełek, S. Wanat, op. cit., 2003, s. 16.
__________
32
Ibidem, s. 15−17.
Metody ankietowe
Metody intuicyjne
Metody kolejnych przybliŜeń
Metoda ekspertyz
Metoda delficka
Metody refleksji
Metody analogowe
Inne
18
Metody matematyczne dzielą się na metody oparte są na modelach deterministycznych oraz metody oparte na modelach ekonometrycznych. W przypadku
tych drugich konstruuje się modele ekonometryczne, w których wielkość popytu
na pracę jest uzaleŜniana od czynników wpływających na popyt na pracę, takich
jak poziom produkcji (PKB) czy poziom płac.
Metody, których podstawą są modele ekonometryczne, obejmują prognozy
oparte na jednorównaniowych oraz wielorównaniowych modelach ekonometrycznych. Metody prognozowania na bazie jednorównaniowych modeli ekonometrycznych obejmują:
− klasyczne modele trendu,
− adaptacyjne modele trendu,
− modele przyczynowo-opisowe,
− modele autoregresyjne.
Metody prognozowania oparte na wielorównaniowych modelach ekonometrycznych obejmują:
− modele proste,
− modele rekurencyjne,
− modele o równaniach łącznie współzaleŜnych.
Alternatywną dla przedstawionej klasyfikacji metod stosowanych przy prognozowaniu popytu na pracę jest koncepcja Sucheckiego33, który wyodrębnia
pięć grup metod:
− badania ankietowe,
− techniki eksperckie,
− metody ekstrapolacyjne,
− modele ekonometryczne,
− metody bootstrapowe (nieparametrycznego szacowania rozkładów).
2. Podejście systemowe w Unii Europejskiej
Znaczenie wiedzy dotyczącej przyszłości zjawisk zachodzących na rynku
pracy uzasadnia potrzebę koordynacji systemu prognostycznego popytu na pracę
dla wszystkich państw Unii Europejskiej (UE), zakładającej wykorzystanie analogicznych metod prognozowaniu oraz porównywalnych źródeł danych, przykładowo bazy Eurostatu czy danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności.34
Zadania opracowania prognoz dla wszystkich państw członkowskich UE podjęła się instytucja CEDEFOP35 (ang. European Centre for the Development of
__________
33
B. Suchecki, Propozycje wariantowych zastosowań modeli ekonometrycznych i procedur prognostycznych w systemie prognozowania popytu na pracę w Polsce, w: Rynek pracy i popyt na pracę w modelach gospodarki narodowej, „Studia i Materiały”, tom I, RCSS, Warszawa 1999.
34
F. Cörvers, J. Meriküll, op. cit., 2007, s. 27.
35
CEDEFOP jest agencją unijną pomagającą promować i rozwijać edukację oraz kształcenie
zawodowe w Unii Europejskiej.
19
Vocational Training), podkreślając znaczenie systematyczności w prognozowaniu popytu na pracę w poszczególnych państwach członkowskich. Działania
prognostyczne CEDEFOP nie mają jednak stanowić substytutu analogicznych
podejmowanych na poziomie krajów członkowskich, są wobec nich raczej komplementarne.
Systemowe podejście do prognozowania zjawisk zachodzących na europejskich rynkach pracy, przy wykorzystaniu spójnych metod w ujęciu historycznym
oraz prognoz ex ante na okres średni, zawiera raport Future skill needs in Europe.
Medium-term forecast. Synthesis report36. Zamieszczono w nim wyniki projektu
zrealizowanego przez pracowników Warwick Institute for Employment Research
(IER), Cambridge Econometrics (CE) oraz Research Centre for Education and
the Labour Market, Maastricht (ROA). Podejście takie, wykorzystane przez
CEDFOP w analizie empirycznej, składa się z czterech modułów (rys. 2).
Rysunek 2
Schemat modelowania prognozy popytu na pracę
Wielosektorowy model
makroekonomiczny (E3ME)
Zasoby oraz nowy popyt
Zasoby oraz nowy
popyt w przekroju
zawodowym (EDMOD)
w przekroju
kwalifikacyjnym
(QMOD)
Popyt odtworzeniowy
w przekroju zawodowym/
kwalifikacyjnym
(RDMOD)
Nowe miejsca
pracy w przekroju
zawodowym
Nowe miejsca
pracy w przekroju
kwalifikacyjnym
Źródło: Future skill needs in Europe. …, op. cit., 2008, s. 31.
__________
36
Opracowanie na podstawie: A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; Future
skill needs in Europe. Medium-term forecast. Synthesis report, Office for Official Publications of
the European Communitie, Luxemburg 2008; Future skill needs in Europe: medium-term forecast.
Background technical report, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2009; Skills
supply and demand in Europe. Medium-term forecast up to 2020, Publications Office of the European Union, Luxemburg 2010.
20
− Moduł 1 – zbiór prognoz makroekonomicznych w ujęciu wielosektorowym,
opartych na modelu E3ME.
− Moduł 2 – model prognozy na nowy popyt na pracę w ujęciu zawodowym
(ang. occupational expansion demand model, EDMOD), oparty na danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL, LFS – Labour Force Survey).
Model EDMOD oparty jest na osiągnięciach IER dla prognozowania rynku pracy
w Wielkiej Brytanii oraz ROA w Holandii. Uwaga została skupiona na czynnikach wpływających na strukturę zawodową zatrudnienia.
− Moduł 3 – model prognozy na nowy popyt na pracę w ujęciu kwalifikacyjnym (ang. qualifications expansion demand module, QMOD), oparty na analogicznej bazie danych.
− Moduł 4 – model prognozy popytu odtworzeniowego na pracę (ang. replacement demand module, RDMOD), podobnie jak moduł drugi oparty jest na dokonaniach IER oraz ROA. Prognozowanie wielkości popytu odtworzeniowego
jest niezwykle istotnei komplementarne względem prognozowania nowego popytu na pracę.
Podejście modułowe pozwala na eklektyczną analizę prognozowania popytu
na pracę z jednej strony, a z drugiej − umoŜliwia rozwijanie kaŜdego z modułów
systemu prognostycznego osobno, co wpływa na całościową poprawę generowanych prognoz.
2.1. Model E3ME
Makroekonomiczny wielosektorowy model E3ME został stworzony przez instytut badań z Camridge – Cambridge Econometrics we współpracy z innymi
ośrodkami badawczymi. Nazwa energy – environment – economy (E3) model of
Europe oznacza model europejski energii – środowiska – gospodarki. Pod względem metodologicznym stanowi model symulacyjny oparty na oszacowaniach
ekonometrycznych, w tym klasy modeli równowagi ogólnej CGE. E3ME kontrastuje z typowymi modelami równowagi ogólnej, które zakładają choćby stałe
efekty skali, doskonałą konkurencję na rynku, brak dobrowolnego bezrobocia.
Zmienne endogeniczne w modelu określane są poprzez oszacowania funkcji na
bazie danych historycznych. Model bazuje na wykorzystaniu danych rocznych
przy specyfikacji osobnych równań dla poszczególnych państw oraz sektorów.
Przy braku wystarczających danych dla nowych państw członkowskich stosowana jest metoda konwergencji wartości zmiennych do średniej unijnej. W zakresie
stosowanych metod, model ma rozwiązanie w długim okresie poprzez nałoŜenie
restrykcji na parametry w relacji długookresowej. Metoda wykorzystuje analizę
szeregów czasowych, gdzie dynamiczne relacje są określone poprzez wykorzystanie modeli korekty błędem (ECM – Error Correction Model), które umoŜliwiają dynamiczną konwergencję do rozwiązania długookresowego. Dokładna
specyfikacja równań oparta jest na metodzie kointegracji Engle’a – Grengera.
21
Na podstawie modelu tworzone są alternatywne scenariusze generowanych
prognoz, co pozwala na analizę wraŜliwości wyników. Podstawowa prognoza
konstruowana według projekcji zaakceptowanych przez Komisję Europejską stanowi punkt odniesienia dla pozostałych prognoz. Dwie alternatywne prognozy
dotyczą optymistycznego oraz pesymistycznego scenariusza rozwoju sytuacji gospodarczej przy zmodyfikowanej postaci załoŜeń. Czwarta prognoza ukazuje róŜnice w poziomie zatrudnienia w ujęciu sektorowym będące wynikiem wykorzystania róŜnych baz danych – rachunków narodowych i Badania Aktywności
Ekonomicznej Ludności, przyjmując załoŜenia analogiczne do modelu bazowego
i dane z BAEL’u.
Rynek pracy w modelu E3ME rozpatrywany jest szczegółowo z uwzględnieniem oszacowań równań dla zatrudnienia, średniej stawki płacy, liczby przepracowanych godzin oraz współczynnika aktywności ekonomicznej ludności.
Kluczową zmienną jest wielkość bezrobocia, w tym przypadku definiowana jako
róŜnica wielkości zatrudnienia i wielkości siły roboczej. Model nie zakłada występowania pełnego zatrudnienia w długim okresie. Wielkość zatrudnienia dla
kaŜdej sekcji oraz regionu objaśniana jest poprzez zmienne dotyczące wielkości
produkcji przemysłowej, stawek płac, liczby przepracowanych godzin, postępu
technicznego oraz cen energii. Podsumowując, model E3ME moŜna scharakteryzować następująco:
− opracowany jest głównie na poziomie ogólnoeuropejskim, traktując poszczególne państwa członkowskie jako regiony Europy;
− uwzględnia problematykę rynku energetycznego, środowiska naturalnego,
populacji oraz gospodarki łącznie;
− konstruowany jest w celu analizy zatrudnienia, gospodarki oraz polityki dotyczącej środowiska naturalnego na poziomie europejskim;
− jest zdolny do wygenerowania krótko- oraz średniookresowych gospodarczych oraz przemysłowych prognoz przydatnych dla środowiska biznesu oraz
sektora publicznego, w tym rządu;
− opiera się na systemie dynamicznych równań, których parametry szacowane
są na podstawie danych rocznych oraz skalibrowanych przy wykorzystaniu najnowszych analiz oraz prognoz krótkookresowych;
− uwzględnia w analizie znaczenie sektora badań i rozwoju, zmian technologicznych, a takŜe wpływ dynamiki wzrostu na zmiany gospodarcze.
Model ma takŜe pewne wady, jak:
− mała elastyczność systemu prognostycznego związana z ustaloną strukturą
oraz małą moŜliwością jej zmian;
− wykorzystywanie róŜnych źródeł danych przy analizowaniu gospodarki
ogółem oraz rynku pracy;
− pewne wątpliwości związane są równieŜ ze stosowanymi metodami ilościowymi. Prognozy determinowane są na podstawie relacji przeszłych. Sytuacja ta moŜe jednak się róŜnić w poszczególnych państwach członkowskich, zwłaszcza tych,
które przechodziły okres transformacji ustrojowej. Prognozy jednak opierały się równieŜ na konsultacjach i wiedzy eksperckiej z nowymi państwami członkowskimi.
22
2.2. Komponent EDMOD
Istotnym aspektem w kontekście prognozowania popytu na pracę w przekroju
zawodowym jest metoda pozwalająca na zobrazowanie udziału zawodów w zatrudnieniu ogółem, co pozwala na dezagregację uzyskanych wyników ogółem do
poszczególnych klas zawodowych. Raport Future skill needs in Europe: mediumterm forecast. Background technical report37 przedstawia syntezę wiedzy na temat stosowanych technik przy modelowaniu wymienionego problemu. Metody te
opierają się najczęściej na załoŜeniu stałych współczynników, ekstrapolacji trendu ex post lub oszacowania parametrów regresji logistycznej, w tym wielomianowej regresji logistycznej wykorzystywanej przez CEDEFOP. MoŜna wskazać
kilka czynników, które wpływają na zmiany w udziale zatrudnienia przez poszczególne grupy zawodowe38:
− zmiany w technologii produkcji,
− zmiany w rodzajach produkowanych dóbr i usług,
− zmiany w wielkości przedsiębiorstw.
Czynniki te analizowane są np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie następnie
oceniany jest ich moŜliwy wpływ na strukturę zawodową osób zatrudnionych.
Ogólna tendencja dokonująca się w ostatnich latach wskazuje na malejące znaczenie zawodów wymagających niskich kwalifikacji na korzyść zawodów wymagających od pracowników wysokich kwalifikacji. W literaturze przyczyn takiego
stanu rzeczy upatruje się w handlu międzynarodowym oraz nierównomiernym
pod względem kwalifikacyjnym postępie technicznym. W raporcie autorzy odnoszą się do następujących artykułów poruszających problematykę struktury zatrudnienia w przekroju zawodowym:
− Gregory39 i in. – w artykule autorzy dokonali analizy zmiany popytu na pracę
w ujęciu kwalifikacyjnym poprzez wykorzystanie modelu input-output Leontiefa.
Badanie miało wskazać znaczenie technologii, handlu oraz popytu wewnętrznego
na analizowany popyt. Podejście takie umoŜliwia analizę przekrojową i ukazanie
współzaleŜności pomiędzy poszczególnymi sektorami przy generowaniu wielkości produkcji w ujęciu agregatowym, w tym równieŜ ukazanie zmian w wielkości
całkowitej produkcji poprzez zmiany w wielkości zatrudnienia czy wymagań
kwalifikacyjnych stawianych pracownikom wzdłuŜ łańcucha produkcji.
− Briscoe i Wilson40 – do badania wykorzystano modele opierające się na
analizie szeregów czasowych dla dziewięciu grup zawodów w przekroju 17 sek__________
37
Future skill needs in Europe: medium-term forecast. Background technical report, op. cit., 2009.
Ibidem, s. 82.
39
M. Gregory, B. Zissimos, C. Greenhalgh, Jobs for the skilled: how technology, trade and domestic demand changed the structure of UK employment, 1979−90, „Oxford Economic Papers”,
2001, vol. 53, nr 1, s. 20–46.
40
G. Briscoe, R. Wilson, Modelling UK occupational employment, „International Journal of
Manpower”, 2003, vol. 24, nr 5, s. 256–289.
38
23
cji. Do zmiennych objaśniających zaliczyć naleŜy między innymi: wysokość stawek płac, wielkość produkcji, bezrobocie czy eksport i import.
− Bishop i Carter41 oraz Bishop42 przedstawiają w swoich artykułach analizę
trendów zmian udziałów poszczególnych grup zawodowych (13 szeroko rozumianych grup zawodowych) dla gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Badanie ilościowe opiera się na załoŜeniu, iŜ zmiana w udziale zatrudnienia poszczególnych grup zawodowych przebiega ze ścieŜką wzrostu w postaci funkcji
logistycznej, przy maksymalnej wartości na poziomie 20%.
− Kolejny przykład badania analizującego strukturę zawodową zatrudnienia
dotyczy gospodarki Holandii. Przeprowadzili je Cörvers i Dupuy.43 Oszacowali
oni parametry równania dla okresu 1988–2003, wykorzystując dynamiczną metodę najmniejszych kwadratów dla zobrazowania dynamiki poziomu zatrudnienia
w przekroju zawodowym oraz sektorów i sekcji. W specyfikacji wyróŜniają 13 sektorów przemysłowych oraz 43 grupy zawodowe. Autorzy przyjmują, iŜ poziom
zatrudnienia danej grupy zawodowej w obrębie sektora ma długookresową relację
z wielkością wartości dodanej, kapitału, wysokości wydatków na badania i rozwój oraz krótkookresowe związki ze zmianami w wysokości wartości dodanej,
kapitału oraz wydatków na badania i rozwój. W takiej sytuacji wewnątrzsektorowa dynamika wskazuje, iŜ zmiany w wartościach zmiennych objaśniających dla
danego sektora będą implikowały zmiany poziomu zatrudnienia dla tego sektora,
natomiast międzysektorowa dynamika będzie odzwierciedlała róŜnice wpływu
poziomu zatrudnienia w jednym sektorze na poziom zatrudnienia w innym. Odpowiednia baza danych umoŜliwia wykorzystanie modelu do badania struktury
zatrudnienia takŜe pod kątem kwalifikacyjnym.
Treść przywoływanych opracowań pozwala na sformułowanie wniosku o istotności szeregu determinant przy analizowaniu zatrudnienia w przekroju zawodowym. Tym niemniej problemy z brakiem stosowanych danych, w tym odpowiednio długich szeregów czasowych nierzadko implikują prowadzenie analizy
danych na podstawie badania trendu, przy ogólnej postaci równania:
Sijt = F(Time),
gdzie:
Sij – udział zatrudnienia w zawodzie j w kaŜdej gałęzi przemysłu i osobno,
Time – zmienna czasowa.
__________
41
J. Bishop, S. Carter, The worsening shortage of college-graduate workers, „Educational Evaluation
and Policy Analysis”, 1991, vol. 13, nr 3, s. 221–246.
42
J. Bishop, Is an oversupply of college graduates coming?, Standford: NCPI – National Center
for Postsecondary Improvement, CERAS working paper, nr 508, 1997.
43
F. Cörvers, A. Dupuy, Explaining the occupational structure of Dutch sectors of industry,
1988−2003, Research Centre for Education and the Labour Market, working paper numer ROA-W2006/7E, 2006.
24
Najczęściej stosowane są dwie podstawowe metody analizy, z których pierwsza bazuje na badaniu zmian udziału poszczególnych grup zawodowych w zatrudnieniu na podstawie danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności.
Empirycznie analiza moŜe zostać oparta na metodach ekstrapolacji danych przeszłych lub równania regresji róŜnej postaci trendu:
− liniowego:
S = a+b ⋅ Time
− log-liniowego:
LN(S) = a+b ⋅ Time
− regresji logistycznej:
 s 
LN 
 = a + b ⋅ Time
1− 5 
Druga metoda wykorzystuje model prawdopodobieństwa. Analizowana w takiej sytuacji skłonność do bycia zatrudnionym w danym zawodzie (ang. propensity to be employed) modelowana jest z wykorzystaniem wielomianowej regresji
logistycznej na podstawie danych jednostkowych. Wówczas prawdopodobieństwo bycia zatrudnionym dla danej osoby (OCC) w zawodzie j w czasie t objaśniane jest przez szereg zmiennych objaśniających (na przykład: wysokości stawki
płac, wartość dodaną, stopę bezrobocia, cechy indywidualne, sektor zatrudnienia)
zestandaryzowanych przez sumę prawdopodobieństw dla wszystkich kategorii (N):
exp(Ω X )
( j)
Pr(OCC = j / T = t ) =
1 + ∑i =1 exp(Ω X )
N
( j)
a dla kategorii referencyjnej:
exp(Ω X )
( j)
Pr(OCC = N / T = t ) =
1 + ∑i =1 exp(Ω X )
N
( j)
gdzie Ω obrazuje macierz parametrów wykorzystywanych do prognozowania
rozkładu zatrudnienia w przekroju zawodów w danym punkcie czasu.
Główna zaleta podejścia wielomianowej regresji logistycznej polega na ograniczeniu sumy prawdopodobieństw do jedności, tzn. udziały zatrudnienia w przekroju zawodowym/kwalifikacyjnym sumują się do 100%. Zapewnia to spójny wynik bez konieczności nakładania dodatkowych restrykcji na parametry. W innych
metodach dokonuje się estymacji poszczególnych udziałów oddzielnie, a następnie
25
nakłada restrykcję na wielkość ich sumy w postaci jedności. Co ciekawe, róŜne badania empiryczne wskazują, iŜ jedynie zmienna czasowa okazuje się zmienną istotną statystycznie dla uzyskania wiarygodnych wyników.
2.3. Komponent RDMOD
Jak zdefiniowano wcześniej, popyt odtworzeniowy występuje w sytuacji odpływu poza zasób siły roboczej, jeśli dane miejsce pracy zostaje utrzymane. Przy
badaniu istotny jest powód odpływu, jak równieŜ struktura wieku oraz płci osób
tworzących poszczególne kategorie strumieni (między innymi ze względu na
uwarunkowania prawne). Dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności
umoŜliwiają wyznaczenie struktury demograficznej zatrudnienia w przekroju zawodów, co w konsekwencji pozwala wyznaczyć stopy przepływów na przykład
do bierności zawodowej. Do badania wielkości popytu odtworzeniowego najczęściej stosuje się metodę komponentów kohorty (ang. cohort-component method),
czyli obserwacji zmian w ujęciu rocznym, co ukazuje róŜnice w wielkości popytu
odtworzeniowego netto.
Metodologia analizy wykorzystana przez CEDEFOP opiera się na sposobie
wypracowanym w Holandii, z uŜyciem danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Projekcje częściowo uwzględniają prognozy poziomów zatrudnienia w przekroju zawodowym oraz kwalifikacyjnym z modułów EDMOD oraz
QMOD w połączeniu z prognozowanymi stopami odpływu z zatrudnienia. Prognozowanie popytu odtworzeniowego na pracę zawiera:
− prognozę zmian demograficznych w danym państwie,
− prognozę (zmian) w aktywności ekonomicznej ludności, w podziale na płeć
oraz grupy wiekowe,
− oszacowanie stopy odpływu w przekroju zawodowym (lub posiadanego
wykształcenia), płci oraz grup wiekowych.
Dalej zaprezentowano schematycznie tabelę input-output siły roboczej w danym kraju (tab. 1). Pierwszy prostokąt odnosi się do przepływów w ramach zatrudnienia, drugi uwzględnia bezrobotnych oraz osoby spoza zasobu siły roboczej. Największy prostokąt ilustruje zmiany w wielkości populacji. Sumowanie
wierszy (dla danego okresu t) lub kolumn (dla danego okresu t−n) ukazuje całkowitą populację w ramach danego zawodu. Wyszczególnione w tabeli litery kodują strumienie pomiędzy poszczególnymi stanami na rynku pracy.
Wielkość popytu odtworzeniowego z jednej strony uzaleŜniona jest od wysokości nowego popytu na pracę, z drugiej natomiast jest pochodną relatywnej
wielkości róŜnych komórek z tabeli 1. Przykładowo, gdy wielkość nowego popytu jest dodatnia, tzn. wielkość zatrudnienia w danym zawodzie rośnie, wówczas
wielkość popytu odtworzeniowego jest równa liczbie pracowników opuszczających dany zawód w analizowanym okresie, czyli popyt odtworzeniowy równy
jest B+C+D. JeŜeli natomiast agregatowa wielkość poziomu zatrudnienia spada
w danym zawodzie, wówczas całkowity napływ do danego zawodu tworzy popyt
odtworzeniowy równy sumie E+F+G.
26
Tabela 1
Tabela input-output do badania wielkości popytu odtworzeniowego
Zawód 1
Zawód l
Bezrobotni
Spoza zasobu siły roboczej
Napływ populacji
Suma
Zawód
Zawód 1
Bezrobotni 1
A
E
F
G
B
C
Spoza zaOdpływ
sobu siły
populacji
roboczej
D
Suma
Źródło: Future skill needs in Europe: …, op. cit., 2009, s. 147.
Wyznaczenie wskazanych strumieni wymaga kilku obliczeń uwzględniających strumienie na rynku pracy. W pierwszej kolejności dla kaŜdego zawodu
osobno dla obu płci liczone są strumienie w odniesieniu do poszczególnych zawodów. Analiza oparta jest na metodzie kohortowej, gdyŜ stopy zmian kohorty
liczone są poprzez porównanie liczby osób naleŜących do tej samej kohorty
wiekowej w dwóch róŜnych punktach czasu. W drugim etapie dokonuje się
porównania, w jakim stopniu wolne miejsca pracy zostały zapełnione w odniesieniu
do strumienia odpływu pracujących przy uwzględnieniu zmian w danym zawodzie
w przekroju wieku oraz płci. Wielkość ta oznacza całkowity popyt odtworzeniowy
w ujęciu historycznym, inaczej nazywany strukturalnym popytem odtworzeniowym. Trzecia część badania polega na szacowaniu parametrów modelu objaśniającego stosunek napływu netto oraz odpływu netto przy uwzględnieniu specyfiki
danego zawodu oraz efektów wieku. Końcowa prognoza jest tworzona poprzez
oszacowanie parametru odpływu wraz ze zmianami współczynnika aktywności
ekonomicznej ludności w przekroju struktury wiek – płeć dla danego zawodu, co wynika z prognoz demograficznych oraz aktywności ekonomicznej ludności. W celu
określenia kompozycji demograficznej określonego zawodu oraz jej dynamicznych zmian, zmiany w jednej kohorcie wiekowej są prognozowane na kolejną
kohortę wiekową na okres tworzonej prognozy.
NaleŜy jednak mieć na uwadze pewne aspekty, które determinują powodzenie
zastosowanej metody. Metodologia opiera się na wykorzystaniu pseudopaneli do
oszacowania przepływów netto, przyjmując załoŜenie o porównywalności w przekroju róŜnych kategorii, co ma istotne znaczenie w przypadku państw charakteryzujących się stosunkowo duŜą migracją. Metoda nie nadaje się do analizy strumieni brutto, w tym na przykład dokładnej wielkości popytu w odniesieniu do
pracowników, którzy odpływają z zasobu siły roboczej. Trzecie zastrzeŜenie związane jest z faktem, iŜ w badaniu kohortowym dokonuje się analizy przekrojowej
na podstawie próbek, które powinny stanowić odzwierciedlenie aktualnej sytuacji
na rynku pracy. Rozwiązaniem problemu moŜe być wykorzystanie danych mikroekonomicznych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, które ukazują
27
losy danej osoby w kolejnych odstępach czasu. Pozwoliłoby to na okresie wielkości poszczególnych strumieni (oraz ich przyczyn), a następnie oszacowanie
wielkości przepływów brutto pomiędzy określonymi stanami na rynku pracy.
Ponadto wielkość szacowanego popytu odtworzeniowego jest nierozerwalnie uzaleŜniona od stopnia agregacji w danym w ujęciu zawodowym czy kwalifikacyjnym. Im jest on niŜszy, tym więcej przepływów w ujęciu zawodowym
moŜna zaobserwować, a to będzie skutkowało większą wartością popytu odtworzeniowego.
2.4. Podsumowanie
Metody ilościowe dają duŜe moŜliwości ukazania znaczenia poszczególnych
determinant zmian zatrudnieniowych w przekroju zawodowym. Ich wykorzystanie jest jednak uzaleŜnione od dostępności odpowiednich danych statystycznych.
Stosunkowo często wykorzystywane rozwiązanie polega na ekstrapolacji dotychczasowej postaci trendu (przykładowo funkcji liniowych lub semilogarytmicznych stóp wzrostu) w odniesieniu do udziału poszczególnych grup zawodowych
i kwalifikacyjnych wraz z połączeniem wiedzy eksperckiej. Stosowane przez
CEDEFOP róŜne metody analizy: wielomianowa regresja logistyczna, regresja logistyczna oraz ekstrapolacja trendów nie generują zawsze zbieŜnych rezultatów.
WyŜszy poziom dezagregacji danych prowadzi do rozbieŜności wyników w zakresie poszczególnych zawodów dla poszczególnych państw, jak równieŜ w przypadku analizy względem czasu. Implikuje to zasadność rozwoju badań nad poprawą
jakości analizy struktury zatrudnienia w przekroju zawodowym i kwalifikacyjnym.
3. Metody prognozowania popytu na pracę w wybranych
państwach europejskich
Prognozowanie popyty na pracę podejmowane jest przez niemal wszystkie
państwa europejskie, które stosują w tym celu róŜne metody.44 Generalnie jednak,
systemy prognostyczne wykorzystywane w róŜnych państwach w duŜym stopniu
oparte są na podejściu Manpower Requirement Approach (MRA) oraz analizie
w zakresie Social Demand Approach (SDA).45
W ramach podejścia MRA szacuje się wielkość przyszłego popytu na pracę
poprzez określenie liczby wolnych miejsc pracy w dezagregacji na wybrane cha__________
44
Opis ogólnie stosowanych metod przy prognozowaniu na rynku pracy został opracowany na
podstawie publikacji M. Tessaring, op. cit., 1998.
45
M. Tessaring, op. cit., 1998, s. 294. Bardziej wnikliwy opis obu metod znaleźć moŜna w opracowaniach na przykład: G. Weisshuhn, Sozioökonomische Analyse von Bildungs- und Ausbildungsaktivitäten, Duncker & Humblot GmbH, Berlin 1977; R. Youdi, K. Hinchliffe, red., op. cit., 1985;
P. van Eijs, op. cit., 1994; H. Heijke, op. cit., 1994.
28
rakterystyki. Na rysunku 3 przedstawiono schemat modelu. Najpierw szacowane
są parametry modelu na poziomie makroekonomicznym przy wykorzystaniu alternatywnych scenariuszy rozwoju. Efektem tego etapu jest między innymi agregatowy poziom zatrudnienia, który następnie się dezagreguje na sektory i na kolejne
szczeble analizy. Konieczne jest opracowanie prognozy zatrudnienia w ujęciu
zawodowym, a następnie według kwalifikacji. ZłoŜoność zagadnienia implikuje
zasadność wykorzystania w tym celu metod ilościowych.
Rysunek 3
Procedura tradycyjnego modelu Manpower Requirement Approach
Gospodarka
(wzrost, produktywność, czas pracy, zatrudnienie itd.)
Sektor 1
Sektor 2
■■■
(produkcja, produktywność, zatrudnienie itd.)
(produkcja, produktywność, zatrudnienie itd.)
Zawód n
...
Kwalifikacja n
■■■
Kwalifikacja 1
...
Kwalifikacja n
...
Zawód 1
(zatrudnienie)
Kwalifikacja 1
Zawód n
Kwalifikacja n
■■■
Kwalifikacja 1
...
Kwalifikacja n
Kwalifikacja 1
Zawód 1
(zatrudnienie)
Źródło: M. Tessaring, op. cit., 1998, s. 294.
W dalszej części rozdziału przedstawiono charakterystykę podejść stosowanych przy prognozowaniu popytu na pracę w wybranych piętnastu państwach
europejskich. W syntezie zaprezentowano takŜe zróŜnicowanie zaawansowania
w poszczególnych państwach badań nad prognozowaniem popytu na pracę.
Austria
Prognozy popytu na pracę w przekroju zawodowym dla gospodarki Austrii
przygotowywane są przez trzy instytucje, przy czym kaŜda wykorzystuje własną
metodologię.46
__________
46
Zagadnienie dotyczące Austrii zostało przygotowane na podstawie opracowań: A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; M. Tessaring, op. cit., 1998.
29
Prognozy popytu na umiejętności zawodowe przygotowywane przez IHS (Institute for Advanced Studies) mają charakter prognoz średnioterminowych obejmujących okres 5 lat. Badania wykonywane są z wykorzystaniem róŜnych źródeł danych,
w tym rejestrów publicznych słuŜb zatrudnienia dotyczących wszystkich zatrudnionych oraz danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Rezultaty dotyczą
ok. 20 sektorów, 23 zawodów i 6 poziomów edukacyjnych w odniesieniu zarówno
do nowego popytu, jak i popytu odtworzeniowego. Przygotowanie prognozy zawiera cztery etapy analizy. Najpierw sporządzana jest prognoza zatrudnienia w przekroju sektorowym, do której wykorzystuje się sektorowy, makroekonomiczny model
gospodarki Austrii (WIFO). Następnie analizowane są zmiany zatrudnienia w poszczególnych zawodach poprzez analizę przesunięć udziałów (ang. shift-share analysis). W trzecim etapie generuje się prognozę zatrudnienia w przekroju zawodowym. Prognozowana stopa wzrostu zatrudnienia dla kaŜdego zawodu jest zaleŜna
od prognozowanej stopy wzrostu zatrudnienia ogółem oraz przewidywanych efektów zmian w obrębie sektorów i zatrudnienia w danym zawodzie. W ostatnim etapie badania tworzy się prognozę zatrudnienia w przekroju wykształcenia.
Prognozy tworzone przez WIFO (Austrian Institute for Economic Research)
przygotowywane są na okres ośmiu lat. Dotyczą one głównie wzrostu liczby
miejsc pracy w danym zawodzie i koncentrują się na stronie popytowej. Do analizy WIFO korzysta z wielu źródeł danych, między innymi oficjalnych statystyk
dotyczących wszystkich zatrudnionych oraz danych indywidualnych z Badania
Aktywności Ekonomicznej Ludności. Procedura składa się z trzech głównych
komponentów. Pierwszy z nich to wskazany wcześniej sektorowy makroekonomiczny model gospodarki Austrii. Regionalny model sektorowy oparty na tablicach przepływów pozwala przygotować prognozy zatrudnienia w sektorach na
poziomie regionu. Na końcu przygotowywana jest prognoza zatrudnienia w przekroju zawodowym przy wykorzystaniu tablic wielodzielczych. Podejście takie
umoŜliwia zdekomponowanie prognozowanej stopy wzrostu zatrudnienia na elementy związane ze stopą zmian w sektorach i poszczególnych zawodach.
Synthesis Forschung (SYNT) przygotowuje prognozy rokrocznie na okres od
2 do 4 lat, wykorzystujące zintegrowaną bazę danych składającą się z wielu komponentów, między innymi danych o bezrobociu z publicznych słuŜb zatrudnienia
czy danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Prognoza ze względu na
ograniczenia po stronie danych nie dostarcza bezpośredniej informacji o popycie
na pracę w przekroju zawodowym, ale popyt jest określany pośrednio poprzez
wykształcenie. Stosowana metoda do wygenerowania prognozy łączy dwa modele: makroekonomiczny i mikroekonomiczny. Model makroekonomiczny dostarcza prognoz zmian zatrudnienia ogółem i zatrudnienia w przekroju sektorów.
Model mikroekonomiczny bazuje na danych Austrian Social Security Agency, dla
których podstawową jednostką badaną jest przedsiębiorstwo. Model ma na celu
oszacowanie prawdopodobieństwa utrzymania miejsca pracy, powstania nowego
miejsca pracy lub zwolnienia miejsca pracy w zaleŜności od wielu cech charakteryzujących przedsiębiorstwo i pracowników. Wyniki prognoz generowanych
przez oba modele są następnie kompilowane.
30
Cypr
Prognozy47 zatrudnienia na Cyprze opracowywane są przez Urząd Rozwoju
Zasobów Ludzkich (HRDA – Human Resources Development Authority) we
współpracy z Biurem Planowania (Planning Bureau) oraz Urzędem Statystycznym. Obejmują one 10-letni horyzont czasowy i są przygotowywane co 5 lat.
Ocena prognoz polegająca na ich porównaniu z danymi rzeczywistymi jest
wykonywana raz na pięć lat – przed powtórnym przeprowadzeniem badania. Wykorzystywany model nie zawiera prognoz odnoszących się do strony podaŜowej.
W nieznacznym stopniu uwzględnia on czynniki egzogeniczne wpływające na
zatrudnienie.
Metodologia wykorzystywana w obu projekcjach48 róŜniła się nieznacznie.
W pierwszym przypadku punktem wyjścia było opracowanie prognozy zmian zatrudnienia dla 44 sektorów gospodarczych. Wyniki te posłuŜyły określeniu liczby
zatrudnionych w kaŜdym z sektorów. Trzecim etapem była dezagregacja wyników,
biorąc za bazę macierze ukazujące prognozowaną strukturę zatrudnienia w 17
głównych sektorach ekonomicznych w podziale na 27 grup zawodów, co uzyskano,
wykorzystując regresję liniową zlogarytmizowanej zmiennej czasowej względem
kaŜdego z elementów macierzy na podstawie wartości historycznych. Pozwoliło to
na przygotowanie prognozy zatrudnienia dla 198 zawodów. Co więcej, w ramach
analizy określono takŜe wielkość popytu odtworzeniowego.
W przypadku prognozy na lata 2010–2020 punktem wyjścia dla dalszych analiz
było sporządzenie prognozy zatrudnienia ogółem, którą przygotowano z uwzględnieniem prognoz na lata 2010–2013 opracowanych przez Ministerstwo Finansów.
Prognozę przygotowano dla 244 zawodów. W tym wypadku powstała ona całkowicie niezaleŜnie od prognozy według sektorów gospodarki.
Czechy
Czeski model prognozowania49 zatrudnienia (ROA-CERGE-EI) został opracowany przez naukowców z Centrum Badań Ekonomicznych i Studiów WyŜszych
Uniwersytetu Karola w Pradze (CERGE–EI – Centre for Economic Research and
__________
47
Zagadnienie dotyczące Cypru zostało przygotowane na podstawie opracowań: A. Zukersteinova,
O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007 oraz Human Resources Develpoment Authority, Προβλεψεις
Απασχολησης στην Κυπριακη Οικονοµια 2010–2020 (Prognoza zatrudnienia w gospodarce cypryjskiej
2010−2020), Research and Planning Division, August 2010, s. 173–192.
48
Sporządzone dotychczas prognozy dotyczą lat 2005–2015 i 2010–2020.
49
Zagadnienie dotyczące Czech zostało przygotowane na podstawie opracowań: A. Zukersteinova,
O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; D. Münich, red., J. Babeckij, S. Jurajda, O. Stupnytskyy, Regular
Forecasting of Training Needs: Quantitative Models for the Czech Republic, opracowanie w ramach projektu Forecasting Skill Needs: Methodology, Elaboration and Testing, Czech Republic National Observatory of Vocational Education and Labour Market, Tiskarny a. s. Havlickuv Brod 2001; D. Münich, red.,
M. Franta, M. Guzi, S. Jurajda, Technická studie rozšíření a zkvalitnění současné programové imple-
31
Graduate Education of Charles University) na podstawie modelu Holenderskiego
Centrum dla Edukacji i Rynku Pracy (ROA – Dutch Center for Education and
Labour Market). Prace nad nim prowadzi równieŜ Instytut Badań Pracy i Spraw
Społecznych (VUPSV/rilsa – Research Institute for Labour and Social Affairs).
Prognozy są sporządzane w 5-letnim horyzoncie czasowym. Docelowo mają być
aktualizowane co 2 lata. W ramach modelu powstaje zarówno prognoza zatrudnienia według zawodów, jak i według umiejętności.
Pierwsze prognozy zatrudnienia, obejmujące lata 2000–2004 opierały się na
prognozach popytu na pracę według sektorów i posłuŜyły do wygenerowania
prognozy dla kaŜdej z grup zawodowych i kategorii edukacyjnych. Przy szacunkach wykorzystany został model HERMIN obejmujący 4 główne działy gospodarki: przemysł, usługi, rolnictwo i sektor nieusługowy. Kolejnym krokiem była
dekompozycja prognoz według grup zawodowych i kategorii edukacyjnych,
czego dokonano, wykorzystując dane BAEL z lat 1993–1999. Uzyskane wyniki
umoŜliwiły dezagregację prognoz sektorowych popytu na pracę z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy. Następnie przeprowadzono prognozę tzw. popytu
odtworzeniowego na pracę do poziomu kategorii zawodowych oraz według kategorii edukacyjnych. W modelu wzięto pod uwagę równieŜ stronę podaŜową
rynku pracy. Model nie uwzględnia natomiast czynników o charakterze egzogenicznym.
W kolejnych latach model ROA-CERGE-EI był stopniowo modyfikowany
i rozszerzany, między innymi w zakresie badania popytu odtworzeniowego na
pracę czy podziału zatrudnienia na kategorie. Zaproponowano równieŜ wykorzystanie dodatkowych narzędzi analizy pomocniczej, takich jak: analiza międzygałęziowa (input-output), wskaźniki płac, wskaźnik perspektyw na rynku pracy (ang.
Indicator of Future Labour Market Perspectives – IFLM) obliczany w przekroju
zawodowym.
Pomimo rozwoju badań nad popytem na pracę, wskazuje się pewne wady systemu prognostycznego. Brak jest modelu makroekonomicznego, który dostarczałby regularnie potrzebnych projekcji zatrudnienia. Ponadto ze względu na niewielką długość wykorzystywanych szeregów czasowych model bardzo silnie
reaguje na kaŜdą zmianę okresu próby, co utrudnia ocenę jakości dostarczanych
prognoz.
__________
mentace modelu ROA-CERGE-EI (Studia techniczne nad rozszerzeniem i poprawą bieŜącej wersji modelu ROA-CERGE-EI), raport końcowy instytutu CERGE-EI, Praha 2005; D. Münich,
red., F. Pertold, M. Guzi, J. Kačmár,S. Jurajda, Technická studie rozšíření a zkvalitnění současné
programové implementace modelu ROA-CERGE-EI (Studia techniczne nad rozszerzeniem i poprawą bieŜącej wersji modelu ROA-CERGE-EI), raport końcowy instytutu CERGE-EI, Praha
2008; D. Münich, red., M. Franta, M. Guzi, S. Jurajda, Technická studie rozšíření a zkvalitnění
současné programové implementace modelu ROA-CERGE-EI (Studia techniczne nad rozszerzeniem i poprawą bieŜącej wersji modelu ROA-CERGE-EI), raport końcowy instytutu CERGE-EI,
Praha 2006.
32
Estonia
Prognozy zatrudnienia w Estonii50 opracowywane są przez Departament
Rozwoju Gospodarczego (ang. Departament of Economic Development) Ministerstwa Spraw Gospodarczych i Komunikacji (ang. Ministry of Economic Affairs
and Communications – MoEC). Wypracowana metodologia opiera się na doświadczeniach irlandzkich. Prognozy przygotowywane są na okres 7 lat przy wykorzystaniu agregatowego modelu prognozowania popytu według zawodów. W modelu
uwzględnia się szereg egzogenicznych determinant wpływających na popyt na pracę, natomiast w niewielkim stopniu zwraca się uwagę na zmienne dotyczące strony
podaŜowej.
W pierwszym etapie analizy przygotowuje się projekcję podstawowych zmiennych makroekonomicznych według sektorów przy wykorzystaniu modelu HERMIN.
Wyniki podlegają następnie dezagregacji, czego efektem są dane dla 35 rodzajów
działalności gospodarczej. Rezultaty poddawane są rewizji poprzez konsultacje,
alternatywne prognozy oraz zastosowanie wiedzy eksperckiej.
Uzyskane dzięki opisanym procedurom rezultaty słuŜą do przygotowania
prognozy popytu na pracę z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy według zawodów (dla 5 grup zawodowych utworzonych z 10 głównych kategorii klasyfikacji
ISCO). Wyniki uzyskuje się nie tylko poprzez dezagregację wcześniejszych wyników, ale takŜe uwzględnienie szeregu determinant, np. zmiany struktury zatrudnienia w przekroju zawodów czy migracji ludności. Analogiczne prognozy
przygotowywane są dla 8 kategorii edukacyjnych. Ponadto w ramach systemu
prognozuje się wielkość popytu odtworzeniowego oraz przepływów międzygałęziowych.
Finlandia
Do zalet systemu prognostycznego Finlandii51 naleŜy zaliczyć uwzględnianie
zarówno strony popytowej, jak i podaŜowej rynku pracy. Ponadto analizie podlega wpływ zmiennych egzogenicznych oraz informacje na temat aktualnego
stanu koniunktury gospodarczej na świecie i międzynarodowych przepływów
siły roboczej.
__________
50
Zagadnienie dotyczące Estonii zostało przygotowane na podstawie opracowań: R. Leetma,
Improving the capacity to anticipate EU-wide labour market and skills requirements. Estonia,
Contribution to the European Employment Observatory Review, Tallinn 2008; A. Zukersteinova,
O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007, s. 66; Ministry of Economic Affairs and Communications,
Tööjõuvajaduse prognoos aastani 2017 (Prognoza popytu na pracę do roku 2017), Tallinn 2010.
51
Zagadnienie dotyczące Finlandii zostało przygotowane na podstawie opracowań: A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; P. Tiainen, Employment and Welfare in Finland in the
Year 1860−2030. With application to European employment strategy. Appendix 3: Short description of the model used in Finnish medium and long-term projections (1991, 1995, 1999, 2003,
2007), Helsinki 1999.
33
Pierwszym modelem wykorzystywanym do tworzenia projekcji popytu na
pracę i potrzeb edukacyjnych dla gospodarki fińskiej jest długookresowy model
siły roboczej (LTM). Prognozy LTM są publikowane regularnie co 4 lata od 1991 r.
i obejmują mniej więcej 20-letni horyzont czasowy. Najnowsza z nich ukazała się
w roku 2007 i sięga roku 2025.
Model uwzględnia stronę podaŜową rynku pracy, od której analizy rozpoczyna się budowę modelu. W kolejnym kroku podejmuje się działania zmierzające
do uzyskania dokładnej prognozy stopy aktywności zawodowej według płci i kategorii wiekowych. W tym celu wykorzystuje się projekcje rozmiarów populacji
oraz grup osób znajdujących się poza rynkiem pracy. W obliczeniach uwzględnia
się równieŜ efekty specyficzne obserwowalne w danych historycznych. Zastosowane metody ilościowe pozwalają na zaobserwowanie dokonujących się interakcji
pomiędzy stroną popytową, którą modelowano na podstawie danych BAEL, a stroną podaŜową, którą opisują rachunki narodowe. Kategorią, która umoŜliwia uzgodnienie obu stron modelu, jest czas pracy.
Jako drugi wykorzystywany jest model Mitenna, który bazuje na projekcjach
uzyskanych z modelu LTM. Jego zastosowanie ma na celu wygenerowanie prognoz
zatrudnienia według zawodów, na podstawie uzyskanych projekcji liczby zatrudnionych oraz prognozy struktury zatrudnienia według zawodów w kaŜdej z kategorii działalności gospodarczej. Projekcje dotyczą liczby tworzonych nowych
miejsc pracy, jak równieŜ popytu odtworzeniowego.
Francja
Na poziomie krajowym prognozami zatrudnienia według zawodów i kategorii
edukacyjnych zajmuje się Biuro Informacji i Prognoz Ekonomicznych (Bureau
d'informations et de prévisions économiques – BIPE) we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej (Ministère de l´éducation nationale – MEN) oraz
Centrum Analiz Strategicznych (Centre d´Analyse Stratégique – CAS) we współpracy z Departamentem Rozwoju Badań i Statystyki (Direction de l’Animation de la
Recherche et des Statistiques – DARES) Ministerstwa Pracy, Zatrudnienia i Zdrowia
(Ministère de Travail, d’Emploi et de Santé – MTES).52 Obecnie dostępna jest
zarówno prognoza CAS/DARES, jak i MEN/BIPE dla zawodów w roku 2015.
Prognoza w modelu MEN/BIPE jest przygotowywana w czterech etapach.
W pierwszym dokonywana jest projekcja popytu na pracę na bazie modeli:
MICADO (Model interpretacji wzrostu i przewidywania popytu i podaŜy – Modèle d’Interprétation de la Croissance et d’Anticipation de la Demande et de
l’Offre), DIVA-Secteur (Model dynamiki międzysektorowej w okresie 20 lat –
__________
52
Zagadnienie dotyczące Francji zostało przygotowane na podstawie opracowań: S. Chirache,
red., C. Sauvageot, red., A. Ait-Kaci, E. Waelbroeck-Rocha, Prospective emploi-formation 2015: une
nouvelle approche, opracowanie w cyklu Les dossiers: Insertion, Éducation et Société, nr 175, Ministère
de l’Éducation nationale, de l’Enseignement supérieur et de la Recherche, Direction de l’évaluation,
de la prospective et de la performance, Paris 2006; A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007.
34
Dynamiques Intersectorielles à Vingt Ans) i CALIFE (Model kwalifikacji pracowników – Qualification Emploi).
Bazując na danych i prognozach otrzymanych ze wspomnianych modeli, w pierwszym etapie badania według metodologii MEN/BIPE przygotowuje się równieŜ
prognozę popytu odtworzeniowego. Drugi etap analizy jest poświęcony wpływowi mobilności zawodowej na popyt na pracę. Przepływy międzygałęziowe rozpatrywane są w ujęciu pięciu głównych sektorów: rolnictwa, przemysłu, budownictwa, handlu i działalności non-profit. W trzecim etapie do modelu wprowadza się
efekty związane z konkurencją na rynku pracy pomiędzy osobami młodymi zaczynającymi karierę zawodową, bezrobotnymi i nieaktywnymi zawodowo powracającymi na rynek pracy, a w ostatnim kroku estymuje się wskaźniki popytu na
pracę według kategorii edukacyjnych.
Model CAS/DARES za punkt wyjścia przyjmuje prognozę demograficzną
przygotowaną przez INSEE (L'Institut national de la statistique et des études économiques), odpowiednik Głównego Urzędu Statystycznego, w której autorzy koncentrują się przede wszystkim na grupie aktywnych zawodowo. Wybieranych jest
kilka scenariuszy dla róŜnych docelowych wartości stopy bezrobocia. Przygotowuje się równieŜ długookresowe prognozy produkcji potencjalnej oraz wartości
dodanej i produktywności pracy według sektorów. W kolejnym kroku, wykorzystując model opracowany przez DARES, tworzy się projekcje popytu na pracę
według 84 zawodów zgodnie z klasyfikacją FAP (klasyfikacja rodzin zawodowych – Familles professionnelles). Prognoza popytu na pracę jest uzyskiwana
z równania funkcji produkcji rozwiązywanego oddzielnie dla kaŜdego z sektorów.
Projekcje popytu odtworzeniowego powstają z uwzględnieniem modelu symulującego warunki mikroekonomiczne przygotowanego przez CAS, który bierze pod uwagę takie determinanty, jak wiek, płeć, edukacja, przepisy prawne związane z odchodzeniem na emeryturę czy cięŜar wykonywanych zadań. Bazując na uzyskanych
wynikach, obliczane jest zapotrzebowanie na nowych pracowników.
Grecja
Grecja53 jest na etapie budowy systemu prognostycznego, który umoŜliwiłby
generowanie prognoz w sposób ciągły na okres średni i/lub długi. Dotychczas
tworzono prognozy na okres od 3 do 5 lat.
Przykładem jest projekt realizowany przez Obserwatorium Rynku Pracy (ang.
Employment Observatory). Metoda pozwala na tworzenie prognozy w odniesieniu do wielkości popytu oraz podaŜy pracy w ujęciu zawodowym, sektora aktywności ekonomicznej oraz poziomu wykształcenia ludności ogółem i w ujęciu regionalnym. W pierwszym etapie badania prognozowane są wielkości popytu oraz
podaŜy pracy w ujęciu zawodowym i kwalifikacyjnym oraz określana jest wielkość
__________
53
Zagadnienie dotyczące Grecji zostało przygotowane na podstawie opracowania: A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007.
35
nierównowagi pomiędzy nimi. W drugim etapie analiza dokonywana jest w przekroju kwalifikacyjnym. Estymacja parametrów modelu ARMA oraz ARIMA na
podstawie danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności pozwala na wygenerowanie prognozy popytu na pracę oraz podaŜy pracy. W kolejnej części uwaga zostaje skupiona na determinantach popytu i podaŜy pracy na poziomie zagregowanym
przy wykorzystaniu metod ilościowych, które słuŜą tworzeniu prognoz. W trzecim
kroku dostosowuje się matematyczny model równowagi na rynku pracy Pissaridesa.54
Wykorzystanie wartości zmiennych modelu pozwala na wyznaczenie wartości równowagi. Nowa wielkość bezrobocia równowagi oraz odpowiadający mu poziomu
zatrudnienia słuŜą wyznaczeniu projekcji zatrudnienia w przekroju regionalnym,
dla danego poziomu wykształcenia, zawodów oraz sektora aktywności ekonomicznej. Do badania wykorzystuje się oficjalne dane statystyczne, np. dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, jak równieŜ informacje uzyskane z ankiet przeprowadzanych wśród przedsiębiorstw. Badanie ankietowe ma na celu określenie
zapotrzebowania rynku pracy (w ujęciu zawodowym) na okres kolejnych 3 lat oraz
ukazanie niedopasowań w ujęciu kwalifikacyjnym.
Hiszpania
W Hiszpanii55 badania popytu na pracę związane są głównie z analizą jakościową,
co wynika z braku odpowiednich danych statystycznych umoŜliwiających analizę ilościową. Na uwagę zasługują badania prowadzone przez Obserwatorium Zawodów
Narodowego Instytutu Zatrudnienia (INEM – Instituto Nacional del Empleo, przekształcony w 2003 roku w SEPE − Servicio Público de Empleo Estatal) oraz Narodowe Obserwatorium Kwalifikacji (National Institure for Qualifications Observatory).
Publiczne SłuŜby Zatrudnienia w Hiszpanii zbierają dane między innymi z zakresu wielkości podaŜy pracy oraz popytu na pracę, wysokości zasiłków, aktywnej polityki rynku pracy, liczby zgłaszanych ofert pracy w podziale na zawody. Przygotowują
opracowania dotyczące aktualnej sytuacji na rynku pracy w Hiszpanii. Druga inicjatywa na poziomie całego kraju związana jest z obserwacją zawodów. National Institute
for Qualifications Observatory (OBINCUAL) ma na celu zbieranie informacji o stronie popytowej i podaŜowej między innymi w przekroju zawodowym na hiszpańskim
rynku pracy. Prowadzona analiza odnosi się równieŜ do wymogów kwalifikacyjnych
oraz wskazanych szkoleń zawodowych stawianych na poszczególnych stanowiskach
pracy, opracowywanych wspólnie ze stowarzyszeniami pracodawców oraz związkami
zawodowymi. Podobne obserwatoria rynku pracy działają takŜe w niektórych wspólnotach autonomicznych, na przykład w Galicji.
__________
54
C. Pissarides, Equilibrium Unemployment Theory, The MIT Press, Cambridge 2010.
Zagadnienie dotyczące Hiszpanii zostało przygotowane na podstawie opracowań: L. Toharia,
C. Albert, M. Davia, Necesidades Formativas y de Cualificación en la Economía Española, opracowanie
na rzecz Texto de la ponencia presentada en El Escorial, 2003, nr 30-07-03; G. Meagher, P. Adams,
J. Horridge, op. cit., 2000.
55
36
Przeprowadzane badania ad hoc obarczone są ograniczoną wartością poznawczą ze względu na brak ciągłości prowadzonych analiz. Tym niemniej do artykułów
poruszających tematykę prognozowania rynku pracy w przekroju zawodowym oraz
kwalifikacyjnym naleŜy bez wątpienia zaliczyć prace: Luis Garrido56, Garrido i Toharia57, García, Jimeno i Toharia58, Fina, Toharia, García i Mañé59, Cuadrado60
i inni, Toharia61 i inni, Cuadrado i Iglesias62, Mañé i Oliver63, Toharia, Albert,
Davia64. Przykład wykorzystania wielorównaniowego modelu równowagi ogólnej
znaleźć moŜna w artykule Polo i Sancho65. Wnikliwą analizę zmian zatrudnienia
w ujęciu zawodowym, między innymi w wyniku wpływu postępu technicznego
w Hiszpanii w latach 1980–2000 przeprowadzili Asenjo, Santiago66.
Holandia
Model prognozowania rynku pracy w przypadku gospodarki Holandii67 przygotowywany jest na okres średni – 5 lat, przy relatywnie niskiej agregacji danych.
Przykładowo prognoza na okres 2001–2006 została stworzona dla 13 sektorów,
127 grup zawodowych oraz 104 rodzajów wykształcenia. Działanie systemu prognostycznego w przypadku gospodarki Holandii oparte jest na kilku zasadach
__________
56
L. Garrido, Prospectiva de las ocupaciones y la formación en la España de los 90, Instituto de
Estudios y Análisis Económicos, Madrid 1991.
57
L. Garrido, L. Toharia, Cambio ocupacional y necesidades de formación en España, 1985−
1995, Economía Industrial”, 1991, nr 277, 1991, s. 159–179.
58
C. García Serrano, J.F. Jimeno, L. Toharia, La naturaleza del cambio técnico y la evolución
del empleo en España, 1977−1993, „Información Comercial Española”, 1995, nr 743, s. 23–44.
59
L. Fina, L. Toharia, C. García Serrano, F. Mañé, Cambio ocupacional y necesidades educativas de la economía española, w: F. Sáez, red., Formación y empleo, Fundación Argentaria, Madrid
2000, s. 47–154.
60
J.R. Cuadrado, red., El sector servicios y el empleo en España. Evolución reciente y perspectivas de futuro, Fundación BBV, Bilbao 1999.
61
L. Toharia, C. Iglesias, R. Llorente, El empleo en la Comunidad de Madrid: cambio sectorial
y ocupacional, Consejo Económico y Social de la Comunidad de Madrid, Madrid 2000.
62
J.R. Cuadrado C. Iglesias, Cambio sectorial y desempleo en España, Fundación BBVA, Madrid 2002.
63
F. Mañé, J. Oliver, Forecasting educational necessities in Spain through 2010, w: M. Neugart,
K. Schömann, red., Forecasting labour markets in OECD countries: measuring and tackling mismatches, Edward Elgar Publishing, Cheltenham Glos, 2002.
64
L. Toharia, C. Albert, M. Davia, op. cit., 2003.
65
C. Polo, F. Sancho, Insights or Forecasts: An Evaluation of a CGE Model of Spain, „Journal
of Forecasting”, vol. 12, nr 5, s. 437–448.
66
Ó. Asenjo, L. Santiago, Cambio técnico y cambio ocupacional en la economía española
(1980−2000), „Cuadernos de Economía”, 2004, vol. 27, s. 3–32.
67
Zagadnienie dotyczące Holandii zostało przygotowane na podstawie opracowań: A. Zukersteinova,
O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; A. de Grip, H. Heijke, Beyond manpower forecasting: ROA's Labour
Market Model and its Forecasts to 2002, Research Centre for Education and the Labour Market, Maastricht University working paper nr ROA-W-1998/6E, 1998; A. de Grip, P. Marey, Country Report on Labour Market Forecasting in the Netherlands, w: O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 1999.
37
dotyczących horyzontu prognozy, systematycznej oceny projekcji, uwzględniania
procesów substytucji czy analizowaniu struktury zatrudnienia w przekroju zawodowym i kwalifikacyjnym. Schemat ogólnej postaci modelu został przedstawiony
na rysunku 4.68
Rysunek 4
Schemat modelu prognozowania popytu na pracę w Holandii
Nowy popyt
według sektorów ekonomicznych
Popyt odtworzeniowy
według grup zawodowych
Nowy popyt według grup zawodowych
Kreacja nowych miejsc pracy
według grup zawodowych
Nowy popyt według typu wykształcenia
Popyt odtworzeniowy
według typu wykształcenia
Popyt rekrutacyjny
Kreacja nowych miejsc pracy
Efekty substytucji według typu wykształcenia
Przyszłe ewentualne „wąskie
gardła” w podaŜy pracowników
Przyszłe moŜliwości dla osób
napływających na rynek pracy
PodaŜ osób wchodzących na rynek
Bezrobotni krótkookresowo
Odpływ do nieregularnych
kursów dokształcających
Napływ absolwentów
Źródło: De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2006, Research Centre for Education and the
Labour Market, raport numer ROA-R-2001/8, Maastricht 2001, za: F. Cörvers, A. de Grip, H. Heijke, op. cit., 2002, s. 196.
Prognozowanie popytu na pracę w przekroju zawodowym69 dokonywane jest
na bazie projekcji dotyczących wielkości zatrudnienia ogółem, według których
stworzony został dwustopniowy model objaśniający strukturę zawodową w ra__________
68
69
M. Tessaring, op. cit., 1998, s. 298.
F. Cörvers, A. de Grip, H. Heijke, op. cit., 2002, s. 200.
38
mach sektorów przy załoŜeniu, iŜ struktura zawodowa zatrudnienia determinowana jest stroną popytową rynku pracy.
W pierwszym kroku zmiany zatrudnienia według sektorów przeszacowywane
są na zmiany w wysokości zatrudnienia dla danego segmentu zawodowego. Zmiany
w strukturze zatrudnienia szacowane są na podstawie danych BAEL przy wykorzystaniu modelu zmiennych współczynników. Następnie wielkość nowego popytu dla
danego segmentu zawodów jest dezagregowana w celu określenia wielkości popytu
dla klas zawodowych.
Irlandia
Irlandia70 stanowi przykład dla stale rosnącego zrozumienia znaczenia kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarczym kraju. Tradycja badań popytu na pracę
sięga lat siedemdziesiątych XX wieku. Obecnie wyróŜnić moŜna trzy typy prowadzonych badań71:
− badania wynikające z funkcjonowania grupy eksperckiej odnośnie do przyszłego zapotrzebowania na umiejętności w gospodarce (EGFSN – grupę ekspertów)
– uwaga skupiona jest na określeniu potrzebnych działań na rynku pracy dla osiągnięcia celu rozwojowego gospodarki Irlandii;
− studia w przekroju sektorowym prowadzone przez FÁS (Training and Employment Authority) w latach dziewięćdziesiątych – przygotowywane zazwyczaj
w horyzoncie czasowym 5 lat, wskazujące równocześnie determinanty oddziałujące na rynek w dłuŜszej perspektywie;
− narodowy projekt prognozowania siły roboczej realizowany przez ESRI od
1990 r., który ma na celu stworzenie systemu prognostycznego rynku pracy na
poziomie kwalifikacji.72
Niemcy
W przypadku gospodarki Niemiec73 prognozy popytu na pracę dochodzą często
do poziomu kwalifikacji. Najpierw analizowana jest sytuacja na rynku pracy przy
wykorzystaniu dwóch technik. Pierwsza związana jest ze stroną popytową – okreś__________
70
Zagadnienie dotyczące Irlandii zostało przygotowane na podstawie opracowania: A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007.
71
Autorzy podają, iŜ w Irlandii przeprowadza się wiele badań wykorzystujących metodologię
w duŜej mierze komplementarne, ale i czerpiące z opisanych w opracowaniu.
72
Autorzy podają, iŜ prognozowanie w ujęciu kwalifikacyjnym zazwyczaj odnosi się do prognozowania wielkości zatrudnienia w określonych grupach zawodowych.
73
Zagadnienie dotyczące Niemiec zostało przygotowane na podstawie opracowań: A. Zukersteinova,O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; M. Tessaring, op. cit., 1998.
39
leniem zapotrzebowania rynku na dane umiejętności w odniesieniu do liczby
osób zatrudnionych na pełen etat. Drugie badanie dotyczy strony podaŜowej –
poprzez określenie wielkości siły roboczej w dezagregacji względem posiadanych
umiejętności.
Zapotrzebowanie na siłę roboczą określane jest przy wykorzystaniu szacunków równania (model makroekonomiczny nie występuje explicite):
ln(zatrudnienie) = a+b ⋅ ln(wielkość populacji) + c ⋅ ln(PKB)
Z równania wynika, iŜ przyszła stopa wzrostu zatrudnienia stanowi sumę historycznej średniej a (odzwierciedlającej stopę wzrostu produktywności) skorygowaną o zmiany w wielkości populacji mierzone elastycznością b oraz wpływem wzrostu gospodarczego mierzonego elastycznością c. Dezagregacja wyników
do poziomu kwalifikacji uzyskiwana jest poprzez wykorzystanie podejścia topdown. W pierwszej kolejności uzyskuje się popyt na pracę w ujęciu zawodowym
poprzez ekstrapolację dotychczasowego trendu udziału zawodów w ramach sektora działalności gospodarczej, a następnie procedurę się powtarza, by przejść na
poziom kwalifikacji.
Poza stroną rządową szereg instytucji74 tworzy prognozy rynku pracy średnioi długookresowe, w tym między innymi w przekroju zawodowym. Przykładowe
projekcje znaleźć moŜna w następujących opracowaniach: Prognos75 i in., Prognos76, IAB77, Weisshuhn78 i in. oraz BLK79.
__________
74
Opis stosowanych metod moŜna znaleźć w opracowaniach: J. Schultze, Instruments, tools and
policies to anticipate the effects of industrial change on employment, trades and vocational qualifications, Germans Sozialforschungsstelle Landesinstitut Dortmund, Dortmund 1996; M. Tessaring,
op. cit., 1998, s. 303–306.
75
P. Hofer, I. Weidig, H. Wolff, Arbeitslandschaft 2010 nach Umfang und Tätigkeitsprofilen,
„Beiträge zur Arbeitsmarkt- und Berufsforschung”, 1989, vol. 131, nr 1, s. 1–257.
76
Die Bundesrepublik Deutschland 2000–2005–2010. Entwicklung von Wirtschaft und Gesellschaft, Prognos Deutschland Report, Basel, nr. 1.
77
M. Tessaring, Langfristige Tendenzen des Arbeitskräftebedarfs nach Tätigkeiten und Qualifikationen in den alten Bundesländern bis zum Jahre 2010. Eine erste Aktualisierung der IAB/
Prognos-Projektionen 1989/91, „Mitteilungen aus der Arbeitsmarkt- und Berufsforschung”, 1994,
vol. 27, nr 1, s. 5–19.
78
G. Weisshuhn, J. Wahse, A. König, Arbeitskräftebedarf in Deutschland bis 2010: Arbeitskräfteeinsatz 1978–1990 und Szenarien bis 2010 für die alten und neuen Bundesländer, Bad Honnef
Bock, Bonn 1994.
79
Beschäftigungsperspektiven der Absolventen des Bildungswesens. Analysen und Projektionen
bis 2010 und Folgerungen für die Bildungspolitik, raport Bund-Länder-Kommission für Bildungsplanung und Forschungsförderung, Bonn 1994.
40
Rumunia
W przypadku gospodarki Rumunii80 nie moŜna stwierdzić występowania rozwiniętego systemu prognostycznego badania popytu na pracę ogółem, a zatem takŜe
w przekroju zawodowym. Bardziej zaawansowane metody stosowane są przy badaniu popytu w przekroju umiejętności na podstawie klasyfikacji ISCED (International Standard Classification of Education), choć zastosowanie mają równieŜ
definicje formalnych kwalifikacji81 (ang. formal qualification) oraz umiejętności
zawodowych82 (ang. occupational skill), które w znaczącym stopniu opierają się
na koncepcji zawodów.
W prowadzonych analizach wykorzystano podejście eksploracyjne bądź modele
ekonometryczne, choć warto przytoczyć procedurę badania kompilującego oba podejścia, dezagregującego wyniki do poziomu umiejętności. Metoda wykorzystywana jest
do badania popytu na pracę w 8 z 10 rozwiniętych regionów, pomijając obszar Bukaresztu. Dotyczy 19 grup umiejętności zawodowych, jednak są to jedynie umiejętności
wymagające kształcenia ustawicznego. RozróŜnić moŜna jej trzy zasadnicze części.
Pierwszy etap badania polega na analizie statystycznej wyników badania ankietowego przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie przedsiębiorstw dobranych
spośród 7 z 8 rozwiniętych regionów Rumunii. Ankieta skierowana jest do przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 10 pracowników i ma na celu identyfikację potencjału kreacji nowych miejsc pracy w sektorze przedsiębiorstw. W następnym kroku uwaga skupiona jest wokół prognozy strony podaŜowej rynku pracy,
wykorzystując jako podstawę prognozy dokonywane przez Główny Urząd Statystyczny (INS). Trzeci etap słuŜy do wygenerowania trzech zasadniczych scenariuszy prognoz przy uŜyciu trzech alternatywnych metod. Pierwsza wykorzystuje
przede wszystkim proste modele trendu, w tym ekstrapolację trendu ex post. Druga
implementuje model Macbeth, który generuje prognozy zarówno popytu odtworzeniowego, jak i nowego. Trzeci scenariusz uzyskiwany jest poprzez modyfikację
załoŜeń dotyczących prognozowanej stopy wzrostu PKB w ramach drugiej metody.
Alternatywę generowania prognoz popytu na pracę stanowi badanie skupiające uwagę na głównych agregatach rynku pracy, opierające się na wykorzystaniu
modelu MITGEM.83 Projekcje dotyczące dwóch istotnych agregatów – całkowi__________
80
Zagadnienie dotyczące Irlandii zostało przygotowane na podstawie opracowania: A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007.
81
Formalne kwalifikacje – klasyfikacja zawodów regularnie aktualizowana pod auspicjami Ministerstwa Pracy na podstawie wystosowanych wniosków przez określone podmioty, np.: związki zawodowe, przedsiębiorstwa, władze samorządowe, stowarzyszenia pracodawców itp.
82
Umiejętności zawodowe – standardy zawodowe, określone pod patronatem Narodowej Rady
Standardów Zawodowych (ang. National Council Occupational Standards), uprzednio jednostki
autonomicznej, obecnie działającej w ramach National Qualifications Authority wzorującej się na
systemie ISCO.
83
Główną zmienną egzogeniczną jest wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych (CPI), który
stanowi ogólne przybliŜenie stabilności i przewidywalności stanu gospodarki, odzwierciedlając
równocześnie postępy w transformacji gospodarki do wolnokonkurencyjnej.
41
tego zatrudnienia oraz zatrudnienia wynikającego z produktywności pracy − stanowią punkt odniesienia do dalszych analiz, w tym badania popytu na pracę w ujęciu zawodowym i kwalifikacyjnym.
Słowenia
W przypadku Słowenii84 analiza przyszłego popytu na pracę odbywa się dwutorowo. Z jednej strony działania takie podejmują władze publiczne – SłuŜby Zatrudnienia Słowenii (EES – Employment Service of Slovenia) systematycznie badające potrzeby kwalifikacyjne oraz szkoleniowe na rynku pracy. Z drugiej
strony analiza dotycząca potrzeb szkoleniowych przeprowadzana jest w Regionie
Podravje przez Human Resources Development Fund (HRDF) w Maribor. Instytucja ta została powołana w celu systematycznego badania rynku pracy pod kątem wykształcenia oraz umiejętności po stronie popytowej i podaŜowej. Dane są
zbierane wspólnie z instytucjami publicznymi, co powinno implikować lepsze
kształtowanie programów rynku pracy pod kątem grup celowych.
ESS wykorzystuje dane dotyczące przedsiębiorstw i organizacji, ale równieŜ
bezrobocia rejestrowanego, a takŜe uprzednio prowadzonych badań ankietowych.
Realizacja badania dokonywana jest w ujęciu rocznym poprzez ankietę wysyłaną
do przedsiębiorstw i organizacji zatrudniających co najmniej 10 osób oraz przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 3 osoby. Prowadzona analiza konsultowana jest z licznymi ekspertami wewnętrznymi oraz zewnętrznymi. Na podstawie
przeprowadzonych głównie metodami ilościowymi badań SłuŜby Zatrudnienia tworzą roczne prognozy między innymi w zakresie nowych miejsc pracy w przekroju
kwalifikacyjnym oraz zawodowym.
HRDF wykorzystuje dane pochodzące z wielu źródeł: bazy danych przedsiębiorstw, danych dotyczących rynku pracy ze SłuŜb Zatrudnienia, roczników statystycznych, wiedzy eksperckiej oraz zasobów samodzielnie zbieranych. Metodologia badania zawiera komponenty zarówno ilościowe, jak i jakościowe. Jego
realizację moŜna podzielić na trzy zasadnicze fazy. W pierwszej gromadzi się
dane dotyczące przedsiębiorstw oraz je klasyfikuje. Faza druga skupiona jest na
poinformowaniu przedsiębiorstw o prowadzonych badaniach, a następnie kontakcie z tymi, które wyraziły chęć współpracy. Następnie zbierane są informacje
przydatne w kolejnym etapie badania do przeprowadzenia wywiadów z przedstawicielami przedsiębiorstw. W trzeciej fazie badania przetwarzane są zebrane
dane oraz wyciągane kluczowe wnioski dla partnerów instytucjonalnych w regionie co do potrzeb szkoleniowych, analizy rynku pracy pod kątem umiejętności i kwalifikacji, aktywnej polityki rynku pracy czy rekomendacji dla kierunku
rozwoju regionalnego. Efektem badania jest prognoza przygotowywana na
__________
84
Zagadnienie dotyczące Słowenii zostało przygotowane na podstawie opracowania: D. Luzar, S. Gerzina, Initial Short Report on Methods, Used for Forecasting training Needs on the Regional / Local Level in Slovenia, w: O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 1999, s. 139–152.
42
okres od 1 do 5 lat dotycząca kreacji nowych miejsc pracy, wzrostu wymogów
kwalifikacyjnych w związku ze zmianami technologicznymi oraz zapotrzebowaniem na szkolenia.
Wielka Brytania
Modele generujące prognozy popytu na pracę w Wielkiej Brytanii85 tworzone
są przez Instytut Badań nad Rynkiem Pracy (IER, Institute for Employment Research) oraz Cambridge Econometrics dla agencji Sector Skill Developments Agency. Do badania wykorzystuje się dane oficjalnych statystyk, Badania Aktywności
Ekonomicznej Ludności, a takŜe wiedzę ekspercką.
Rysunek 5
Model makroekonomiczny IER oraz submodele
Model makroekonomiczny CE: nowy popyt dla 49 sektorów ekonomicznych
Nowy popyt według płci oraz statusu
Nowy popyt dla 22 grup zawodowych:
metoda − głównie ekstrapolacja trendu
Nowy popyt dla osób z wyŜszymi kwalifikacjami (30 rodzajów kwalifikacji
– 3 poziomy x 10 dyscyplin): metoda
– ekstrapolacja trendu, dwa scenariusze
Porównanie popytu z podaŜą – w przekroju kwalifikacji
PodaŜ siły roboczej z wyŜszymi kwalifikacjami
(30 rodzajów kwalifikacji – 3 poziomy x 10 dyscyplin):
metoda − modele strumieniowe oraz zasobowe
Źródło: M. Tessaring, op. cit., 1998, s. 300.
__________
85
Zagadnienie dotyczące Wielkiej Brytanii zostało przygotowane na podstawie opracowań:
A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007; M. Tessaring, op. cit., 1998, s. 299–300;
R. Wilson, op. cit., 2001, s. 574.
43
Prognozy tworzone są z pomocą wielosektorowego dynamicznego modelu
regionalnego RMDM pozwalającego na opisanie funkcjonowania gospodarki
z perspektywy makroekonomicznej. Analizując model, wykorzystuje się metodę bottom-up do prognozowania popytu na pracę, co według autorów daje
przewagę komparatywną w postaci uwzględniania specyfiki regionów zamiast
wykorzystania technik ekstrapolacji trendu86 często stosowanych w podejściu
top-down87.
Estymacja modelu makroekonomicznego dostarcza wyników dotyczących
poziomu zatrudnienia ogółem według sektorów. Następnie poprzez wykorzystanie submodeli jest on przeszacowywany na poziom zatrudnienia według
umiejętności (zawodów lub kwalifikacji). Zadanie takie wykonywane jest dla
70 sektorów, 6 kategorii statusu/płci, 25 grup zawodowych oraz 60 rejonów geograficznych. Analiza uwzględnia ponadto moŜliwe zmiany struktury zawodowej
zatrudnienia, które dotyczą powiększania się lub kurczenia sektorów skupiających
zatrudnienie, co ujmowane jest poprzez efekt przemysłowy – w wyniku zmian
w strukturze zatrudnienia w ramach sektorów oraz efekt zawodowy – odzwierciedlający zmiany technologiczne oraz organizacyjne wpływające na sposób dostarczania
dóbr i usług.
Włochy
Prognozowanie popytu na pracę w przekroju zawodowym rozwijane jest we
Włoszech88 od początku obecnego wieku przez Institute for the Development of
Vocational Training (ISFOL). Do modelowania wykorzystuje się dane pochodzące z oficjalnych statystyk dotyczące rachunków narodowych, badań ankietowych
BAEL oraz wyników spisu powszechnego. Projekcje generowane są na okres
średni – 5 lat.
Do stworzenia projekcji stosuje się trzyetapową procedurę. Najpierw szacowane
są parametry zbioru równań opisujących kształtowanie się zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki wyprowadzonych na podstawie standardowej funkcji
produkcji CES. W drugim etapie prognozy zmian zatrudnienia według sektorów są
przekształcane na prognozy zmian zatrudnienia według zawodów zgodnie z tablicą
wielodzielczą, której elementy określają udział poszczególnych grup zawodo__________
86
R. Wilson, op. cit., 2001, s. 575.
Zalety stosowania takiego podejścia przedstawione są m.in. w: T. Barker, W. Peterson, red.,
The Cambridge multisectoral dynamic model of the British economy, Cambridge University Press,
Cambridge 1987; R. Wilson, Modelling and forecasting the structure of employment in the United
Kingdom, w: H. Heijke, red., Labour market forecasts by occupation and education, Kluwer Academic, Massachusetts 1994, s. 9–35.
88
Zagadnienie dotyczące Włoch zostało przygotowane na podstawie opracowania A. Zukersteinova, O. Strietska-Ilina, red., op. cit., 2007.
87
44
wych w produkcji danego sektora. Końcowa faza badania polega na uzyskaniu
projekcji zmian zatrudnienia według zawodów dla poszczególnych regionów.
Wyniki dotyczą powstawania nowych miejsc pracy (ang. expansion demand).
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza zmierza do następujących wniosków:
• Rozwój badań nad popytem na pracę oraz jego prognozowaniem jest niejednolity w poszczególnych państwach europejskich. Tradycja prowadzenia takich analiz jest równieŜ zróŜnicowana.
• Do obliczeń wykorzystywane są zarówno oficjalne dane statystyczne, w tym
dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, jak i wyniki badań ankietowych przeprowadzanych na przykład wśród przedsiębiorstw.
• Prognozy generowane są z wykorzystaniem metod ilościowych i jakościowych. Szerokie zastosowanie ma wiedza ekspercka. Ostateczny kształt projekcji
stanowi nierzadko wynik współdziałania wskazanych metod.
• Wśród metod ilościowych szerokie zastosowanie mają modele równowagi
ogólnej dotyczące sytuacji makroekonomicznej w danym państwie, jak równieŜ
model równowagi ogólnej na rynku pracy Pissaridesa. Często wykorzystywane są
róŜne modele trendu.
• W analizach stosuje się zarówno podejście top-down, jak i bottom-up w celu wygenerowania prognozy na wskazanym szczeblu.
• Prowadzone badania dotyczą zarówno wielkości kreacji miejsc pracy, jak
i popytu odtworzeniowego.
• W badaniach podkreśla się znaczenie zmiennych egzogenicznych oraz ich
potencjalny wpływ na analizowane zaleŜności i wielkości.
• WaŜnym czynnikiem ujmowanym w badaniach jest kształtowanie się podaŜy
pracy (a takŜe jej struktury) oraz jej wpływu na sytuację na rynku pracy. W badaniach podkreśla się moŜliwość zajścia procesów substytucji.
• Wyniki prognoz podlegają ocenom jakościowym i ilościowym.
4. Metody prognozowania popytu na pracę
w Ameryce Północnej oraz w Australii
Badania popytu na pracę w przekroju zawodowym odgrywają istotną rolę
w analizowaniu sytuacji na rynku pracy nie tylko w państwach europejskich.
W dalszej części rozdziału przedstawiono metody stosowane w trzech państwach charakteryzujących się długą tradycją analiz omawianego zagadnienia,
czyli w Australii, Kanadzie oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
45
Australia
System prognostyczny stosowany w Australii89 budowany jest od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Procedura prognostyczna oparta jest na etapowym podejściu
do rozwiązywania szeregu modeli, wykorzystując podejście top-down w ujęciu makroekonomicznym poprzez model równowagi ogólnej CGE (ang. Computable General Equilibrium Model) do rozwinięcia modelowego na szczeblach charakteryzujących się wyŜszym poziomem dezagregacji do wymogów analizy rynku pracy. System
MONASH90 pozwala tym samym na dynamiczną analizę gospodarki Australii, wyróŜniając 140 gałęzi przemysłu, 56 regionów oraz 340 rodzajów zawodów. Prognozy
oceniane są według czterech kategorii: dokładności, transparentności, dostępności
oraz wiarygodności. Do modeli prognozowania popytu na pracę w ujęciu regionalnym
zaliczyć naleŜy modele: MMRF-Green oraz TERM91.
Pod względem metodycznym system prognostyczny Australii uwzględnia wielorównaniowe modele równowagi ogólnej. Dane wykorzystywane w modelu związane są między innymi z rachunkami makroekonomicznymi, tabelami input-output,
rachunkami makroekonomicznymi na poziomie regionalnym, spisami powszechnymi, statystykami dotyczącymi wielkości wymiany handlowej z zagranicą, zasobem kapitału, wielkością wydatków oraz dochodów, brana jest takŜe pod uwagę
wiedza ekspercka, jak i prognozy dokonywane przez podmioty zewnętrzne wobec
modelu. Schemat modelowania składającego się z pięciu zasadniczych etapów
przedstawiono na rysunku 6.
W pierwszej części na podstawie pięcioletniej prognozy Access Economics
(komercyjnej agencji zajmującej się prognozowaniem) tworzony jest scenariusz
moŜliwej sytuacji makroekonomicznej w gospodarce. Następnie wyniki te są
przekształcane w projekcje wielkości zmian produktu oraz zatrudnienia w podziale na gałęzie przemysłu. Autorzy zakładają, iŜ poziom zatrudnienia stanowi pochodną popytu na dobra i usługi. Pierwszy poziom dezagregacji wyników pozwala na stworzenie prognoz i symulacji dla 21 gałęzi przemysłu. Kolejny etap
badania prowadzi do dezagregacji wyników na poziom regionalny przy wykorzystaniu systemu równań regionalnych MONASH (MRES) stanowiącego pochodną
modelu ORANI w układzie regionalnym.
__________
89
Zagadnienie dotyczące Australii zostało przygotowane na podstawie opracowania: G. Meagher, P. Adams, J. Horridge, op. cit., 2000 oraz zasobów witryny internetowej pod adresem
http://www. monash.edu.au/policy/models.htm, stan na dzień 20 października 2011 r.
90
System MONASH stanowi rozwinięcie modelu ORANI (ang. ORANI G – A Generic SingleCountry Computable General Equilibrium Model) wykorzystywanego do analizy makroekonomicznej sytuacji gospodarki Australii od lat 70. ubiegłego wieku.
91
Na stronie MONASH University moŜna ponadto znaleźć odnośniki do następujących modeli:
CRUSOE – uproszczona wersja modelu ORANI-G, USAGE – dynamiczny model CGE dla 500 gałęzi
przemysłu wykorzystywany dla gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki, Mini-USAGE – uproszczona wersja modelu USAGE, który ma pomóc w zrozumieniu mechanizmu działania modelu MONASH ze
względu na podobieństwo oraz analogię działania oraz model MINIMAL – uproszczona wersja modelu
przygotowana dla celów dydaktycznych oraz szkoleniowych (patrz zasoby witryny internetowej pod adresem http://www.monash.edu.au/policy/models.htm, stan na dzień 20 października 2011 r.).
46
Rysunek 6
System prognostyczny MONASH
Prognozy
makroekonomiczne
(ACCESS)
Polityka przemysłowa
(PC)
Struktura zmian
w zakresie technologii
i preferencji
(CoPS)
Symulacje MONASH
1998–1999
do 2006–2007
Export
(ABARE & TFC)
Prognozy wielkości
produkcji oraz
zatrudnienia dla 158
gałęzi przemysłu
Efekt udziałów
poszczególnych
zawodów (CoPS)
Rozwinięcie dla rynku
pracy I
Prognozy zatrudnienia
dla 340 zawodów
Efekt udziału
poszczególnych
kwalifikacji
(CoPS)
Rozwinięcie dla rynku
pracy II
Prognozy zatrudnienia
dla 8 poziomów
kwalifikacji, 48
rodzajów kwalifikacji
Źródło: G. Meagher, P. Adams, J. Horridge, op. cit., 2000, s. 3.
Czwarty etap badania polega na dalszej dezagregacji wyników – z poziomu
prognoz według gałęzi przemysłu na prognozy zatrudnienia w przekroju zawodowym. Wzrost zatrudnienia (w osobach) mierzony dla poszczególnej grupy zawodowej moŜe zostać zdekomponowany na następujące efekty: komponent będący
wynikiem wzrostu zatrudnienia ogółem, komponent będący wynikiem zmian w dystrybucji zatrudnienia po gałęziach przemysłu (ang. industry share effect), komponent odzwierciedlający zmiany w dystrybucji zatrudnienia pomiędzy zawodami
47
w ramach jednej gałęzi przemysłu (ang. the occupational share effect)92, komponenty odzwierciedlające zmiany w średniej liczbie przepracowanych godzin na pracownika. Ostatni, piąty etap tworzenia prognozy sprowadza się do przekształcenia
prognoz w przekroju zawodowym na prognozy zatrudnienia dla pracowników w podziale na wiek, płeć, poziom kwalifikacji oraz liczbę przepracowanych godzin.
Opisana procedura umoŜliwia wygenerowanie następujących prognoz dotyczących zatrudnienia dla 8 stanów i terytoriów oraz 56 statystycznych dywizji:
− 158 klas (3-cyfrowych) po sekcjach według klasyfikacji sekcji Australian
and New Zealand Standard Industry Calssification (ANZSIC),
− 340 jednostek grup (czterocyfrowych) według klasyfikacji zawodów Australian Standard Classification of Occupations (ASCO),
− 8 poziomów wykształcenia według Australian Bureau of Statistics Classification of Qualifications (ABSCQ),
− 47 obszarów kwalifikacyjnych według klasyfikacji ABSCQ,
− 24 grupy demograficzne zróŜnicowane w ramach wieku i płci,
− 9 kategorii liczby godzin przepracowanych tygodniowo.
Kanada
Prognozy zatrudnienia w Kanadzie93 są przygotowywane przez Ministerstwo
Zasobów Ludzkich i Rozwoju Umiejętności Kanady (Human Resources and
Skills Development Canada – HRSDC) w 10-letnim horyzoncie czasowym. Struktura zawodowa zatrudnienia opracowywana jest z wykorzystaniem Narodowej
Macierzy Klasyfikacji Zawodów (National Occupational Classification Matrix).
Stosowana metodologia uwzględnia liczne czynniki egzogeniczne oraz szeroko
rozwiniętą prognozę strony podaŜowej rynku pracy.
U podstaw badania leŜy przygotowanie prognozy aktywności gospodarczej
oraz prognozy demograficznej i zasobu siły roboczej. Projekcja aktywności gospodarczej94 powstaje na podstawie średniookresowej prognozy makroekonomicznej CBOC, która jest odpowiednio dostosowywana w celu zapewnienia
spójności z analizami przygotowywanymi przez inne instytucje – między innymi:
OECD, MFW, Ministerstwo Finansów Kanady (Finance Canada) oraz Bank Kanady (Bank of Canada). Prognozy demograficzne wykorzystują Model Systemów
__________
92
Dokładny opis metody znaleźć moŜna w opracowaniu G. Meagher, Changes in the Demand
for Labour in Australia, w: Changing Labour Markets: Prospects for Productivity Growth. Workshop proceedings, Industry Commission, Melbourne 1997.
93
Zagadnienie dotyczące Kanady zostało przygotowane na podstawie opracowania Human Resources Development Canada, Looking-Ahead: A 10-year Outlook for the Canadian Labour Market
(2006–2015). Notes on Projections: Methodology and Detailed Results, materiały dostępne na stronie
http://www.hrsdc.gc.ca/eng/publications_resources/research/categories/labour_market_e/sp_615_10
_06/page07.shtml#notes.
94
Efektem jest prognoza przeciętnych rocznych wzrostów zatrudnienia i PKB dla dwóch pięcioletnich podokresów.
48
Ekonomiczno – Demograficznych (Model of Economic – Demographic Systems –
MEDS) opracowany na Uniwersytecie McMaster. Na ich podstawie modeluje się
zasób siły roboczej oraz współczynnik aktywności zawodowej.
Dane z prognozy CBOC dotyczące kształtowania się komponentów popytu
finalnego słuŜą do stworzenia projekcji wielkości produkcji oraz zatrudnienia
według sektorów. W tym celu szacowane są parametry modelu ekonometrycznego, który opisuje strukturę zawodową zatrudnienia w kaŜdym sektorze w przekroju 140 grup zawodowych i 33 rodzajów przemysłu. W ramach stosowanej metody
szeroko analizuje się równieŜ stronę podaŜową rynku pracy, w tym odpływy do
bierności, napływ do zasobu siły roboczej czy migracje międzynarodowe. Ostatnim z elementów prognozy jest ocena nierównowagi na rynku pracy. Porównując
dane na temat obecnie panującej na nim sytuacji oraz róŜnicy pomiędzy popytem
na pracę według zawodów a napływami z systemu edukacji oraz imigrantów,
otrzymuje się informację na temat zawodów nadwyŜkowych i deficytowych oraz
napięć na rynku pracy.
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
Prognozy zatrudnienia według zawodów dla Stanów Zjednoczonych95 są opracowywane na szczeblu centralnym przez Biuro Statystyki Pracy (Bureau of Labour
Statistics – BLS) i mają tradycję sięgającą czasów drugiej wojny światowej. Przygotowywane są co 2 lata na okres 10 lat. Model uwzględnia liczne czynniki o charakterze egzogenicznym oraz stronę podaŜową rynku pracy. Poza szczeblem krajowym
od lat osiemdziesiątych analizy zatrudnienia powstają takŜe na szczeblu stanowym.
Proces budowy prognozy zatrudnienia według zawodów na szczeblu centralnym składa się z pięciu etapów. W pierwszym opracowywana jest projekcja podaŜy pracy. W tym celu wykorzystywane są prognozy współczynnika aktywności
zawodowej przygotowywane przez BLS oraz długookresowe analizy demograficzne amerykańskiego Urzędu Statystycznego (Census Bureau). Drugi etap prac
jest poświęcony uzyskaniu prognoz agregatowej produkcji oraz głównych kategorii popytu i dochodów. Model przyjmuje załoŜenia charakterystyczne dla długiego okresu, jak występowanie stanu pełnego zatrudnienia, w którym bezrobocie
ma wyłącznie charakter frykcyjny. Wyniki są oceniane pod względem spójności
z oczekiwaniami, a w wypadku rozbieŜności estymacja jest przeprowadzana ponownie poprzez dostosowane załoŜenia.
Oszacowane dane odzwierciedlające podstawowe komponenty PKB są następnie dezagregowane na kategorie szczegółowe, a w konsekwencji dzielone
__________
95
Zagadnienie dotyczące Stanów Zjednoczonych Ameryki zostało przygotowane na podstawie
opracowań: Bureau of Labor Statistics, BLS Handbook of Methods, U.S. Department of Labor,
1997, materiały dostępne na stronie http://stats.bls.gov/hom/homintro.pdf, rozdział 13, s. 1; International Labor Organisation, Good Practices in Labour Administration. An occupation-based statistical system for employment projections. The case of the United States, http://www.ilo.org/public/
english/dialogue/ifpdial/la/gp/usa1.htm.
49
według kategorii dóbr konsumpcyjnych nabywanych w ramach kaŜdej z tych kategorii. Na tym etapie analizy tworzy się takŜe macierz popytu finalnego, co obrazuje stronę popytową modelu. Kolejny krok badania polega na określeniu wielkości całkowitej produkcji oraz zatrudnienia w danej gałęzi na podstawie tablic
input-output. Uzyskane dzięki tej procedurze tabele wykorzystywane są w celu
oszacowania rozmiarów popytu według rodzajów dóbr za pomocą przekształcenia opracowanego w Biurze Analiz Ekonomicznych Departamentu Handlu (ang.
U.S. Department of Commerce Bureau of Economic Analysis – BEA). Etap czwarty
jest związany z przygotowaniem prognozy zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki amerykańskiej. W tym celu wykorzystuje się projekcje produkcji
przemysłowej.
Ostatnim krokiem jest opracowanie prognozy zatrudnienia według zawodów
poprzez zastosowanie macierzy sektorowo-zawodowej obejmującej ok. 750 zawodów w 350 sektorach, wzbogaconej o informacje na temat udziału pracowników wynagradzanych w systemie miesięcznym i tygodniowym w poszczególnych
kategoriach. Projekcje dotyczące samozatrudnienia oraz pracy w gospodarstwach
domowych są opracowywane oddzielnie, a następnie sumowane w celu uzyskania
prognozy łącznego popytu na pracę według zawodów. Popyt z tytułu tworzenia
nowych miejsc pracy jest wyraŜany przez przyrosty popytu na pracę w kolejnych
latach. Popyt odtworzeniowy jest natomiast prognozowany z uŜyciem danych historycznych pochodzących z CPS.
NaleŜy zauwaŜyć, iŜ ze względu na znaczne rozmiary modelu konieczna jest
szczegółowa kontrola uzyskanych wyników po kaŜdym etapie i ich dostosowanie
w celu zachowania spójności. Oprócz tego ukazują się równieŜ liczne oceny jakości prognoz przygotowanych we wcześniejszych okresach.96 Do opracowań
zawierających ocenę generowanych prognoz zaliczyć naleŜy m.in. prace następujących autorów: Alpert i Auyer97, Fullerton Jr.98, Stekler i Rupin99.
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza metodologii prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodowym w gospodarkach spoza kontynentu europejskiego o długiej
tradycji tego typu badań pozwala na sformułowanie dwóch generalnych wniosków. Po pierwsze, stosowane metody cechują się podejściem eklektycznym.
Wykorzystywane są zarówno zaawansowane techniki ilościowe, jak i analizy ja__________
96
A. Alpert, J. Auyer, Evaluating the BLS 1988–2000 employment projections, „Monthly Labor
Review”, 2003, vol. 126, nr 10, s. 13–37; H. Fullerton, Jr., Evaluating BLS projections to 2000,
„Monthly Labor Review”, 2003, vol. 126, nr 10, s. 3–13; H. Stekler, T. Rupin, Evaluating BLS labor force, employment, and occupation projections for 2000, „Monthly Labor Review”, 2005.
97
A. Alpert, J. Auyer, op.cit., 2003, s. 13, 28–31.
98
H. Fullerton Jr., op. cit., 2003, s. 3, 6, 8, 11.
99
H. Stekler, T. Rupin, op. cit., 2005, s. 46–55.
50
kościowe, w tym wiedza ekspercka. Po drugie, systemy prognostyczne podlegają
ciągłej kontroli i ocenie oraz stałemu procesowi udoskonalania w celu dostosowania metod do zmieniających się warunków funkcjonowania rynku pracy.
5. Wnioski
Prognozowanie rynku pracy moŜe być rozpatrywane wieloaspektowo. Projekcje
mają na celu spełnienie określonych funkcji. Stosowana na świecie metodologia
podlega intensywnym badaniom od lat pięćdziesiatych ubiegłego wieku. Rozwój
metod ilościowych oraz technik komputerowych znacząco przyczynił się do intensyfikacji badań prognostycznych pod kątem formalnym. Tym niemniej złoŜoność funkcjonowania rynku pracy implikuje zazwyczaj komplementarne stosowanie w analizach empirycznych podejść ilościowych i jakościowych.
Przegląd aplikowanych metod w państwach europejskich, jak równieŜ na
kontynencie północnoamerykańskim oraz w Australii prowadzi do następujących
konkluzji:
• W ujęciu historycznym ostatnie dziesięciolecia stanowią przykład intensyfikacji badań oraz metod nad prognozowaniem popytu na pracę w przekroju zawodowym. Coraz częściej zwraca się uwagę na zasadność prowadzenia wnikliwych analiz na poziomie kwalifikacji.
• Tworzone projekcje według róŜnych scenariuszy mają na celu pokazanie
spektrum moŜliwości rozwoju sytuacji na rynku pracy.
• Obliczenia dokonywane są na podstawie zarówno oficjalnych statystyk, jak
i danych z badań ankietowych.
• Rozwinięte systemy prognostyczne zazwyczaj wykorzystują model równowagi ogólnej, komplementarne stosowanie róŜnorodnych metod ilościowych i jakościowych oraz podejścia top-down i bottom-up w celu wygenerowania projekcji
na określonym szczeblu agregacji danych.
• DuŜą wagę przykłada się do znaczenia strony podaŜowej, czynników egzogenicznych, procesów substytucji na rynku pracy, a takŜe rozróŜnienia kreacji nowych
miejsc pracy oraz wielkości popytu odtworzeniowego.
• Systemy prognostyczne podlegają ciągłemu procesowi kontroli i oceny oraz
udoskonalania do aktualnych warunków funkcjonowania rynku pracy.
Rozdział II
PRACE BADAWCZE W ZAKRESIE
WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE
W rozdziale przedstawiono syntezę wiedzy na temat prac badawczych dotyczących prognoz zatrudnienia według zawodów w Polsce zarówno w ujęciu ogólnokrajowym, jak i lokalnym. Rozdział składa się z trzech zasadniczych części. W części
pierwszej zaprezentowano wyniki prognoz generowanych na poziomie ogólnokrajowym, opracowanych w ramach projektów badawczych. Charakteryzują się one
umiarkowanie zróŜnicowanym horyzontem prognozy oraz zastosowanymi metodami badawczymi. Prezentację tę kończy podsumowanie odnoszące się do dotychczas
stosowanych metod w prognozowaniu popytu na pracę w skali kraju. W części drugiej rozdziału dokonano syntezy rozwaŜań na temat prognoz zatrudnienia w ujęciu
regionalnym oraz lokalnym. Uwaga została skupiona na województwach, dla których przedstawiono prognozy popytu na pracę według zawodów. Prace badawcze
o charakterze prognostycznym zrealizowano na terenie 9 województw: mazowieckiego, łódzkiego, śląskiego, opolskiego, lubelskiego, podlaskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego oraz wielkopolskiego. W części trzeciej rozdziału zawarto najwaŜniejsze wnioski płynące z przeprowadzonych analiz.
1. Prognozy popytu na pracę według zawodów
dla gospodarki polskiej
Prognozę popytu na pracę dla gospodarki Polski ogółem zawierają cztery
opracowania:
− Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010100 –
Karpiński, Paradysz, Penconek101,
__________
100
Prognoza popytu na pracę według zawodów przygotowana przez Międzyresortowy Zespół do
Prognozowania Popytu na Pracę sporządzona na podstawie projekcji zatrudnienia zawartej w ekspertyzie: A. Karpiński, S. Paradysz, J. Ziemiecki, Zmiany w makrostrukturze gospodarki w Polsce
do roku 2010 (studia, diagnozy, hipotezy robocze), Komitet Prognoz, 1998. Wyniki ekspertyzy częściowo opublikowano w ksiąŜce A. Karpiński, S. Paradysz, J. Ziemiecki, Zmiany struktury gospo-
52
− Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych – Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę102,
− Model struktury i prognoza liczby pracujących według wielkich grup zawodowych103 – Dańska-Borsiak,
− Prognoza pracujących według wielkich i średnich grup zawodowych na lata 2006−2010104 – Gajdos.
W dalszej części rozdziału pokrótce scharakteryzowano te raporty. Przedstawiono stosowane metody, jak równieŜ wykorzystywane bazy danych w celu wygenerowania prognozy popytu na pracę oraz najwaŜniejsze wnioski płynące z przeprowadzonej analizy.
1.1. Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów
do roku 2010
W tym raporcie przedstawiono szacunek popytu na pracę w przekroju zawodowym w roku 2010 na podstawie projekcji zatrudnienia zawartej w opracowaniu
Zmiany struktury gospodarki w Polsce do roku 2010 – Polska na tle Unii Europejskiej105. Projekcję przygotowano w dwóch scenariuszach, przyjmując załoŜenia co do tempa wzrostu produkcji i wydajności pracy w gospodarce oraz w poszczególnych gałęziach. Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów
przygotowany został w trzech krokach:
• w pierwszym autorzy dokonali transformacji danych ze struktury zawodów
według BAEL z listopada 1996 r. na strukturę dla liczby pracujących według stanu na koniec 1996 r.106;
• w drugim kroku przygotowano projekcję zapotrzebowania na zawody w 2010 r.,
przyjmując niezmienioną strukturę pracujących według zawodów z 1996 r.;
• trzeci krok stanowił próbę uwzględnienia zmian struktury pracujących w roku
2010 wobec przyjętych wartości z roku 1996.
__________
darki w Polsce do roku 2010 – Polska na tle Unii Europejskiej, Elipsa, Warszawa 1999.
101
A. Karpiński, S. Paradysz , B. Penconek, Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do
roku 2010, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, wyd. „Materiały i Studia”, t. III, Warszawa 1999.
102
Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju
369 grup zawodowych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Rządowe
Centrum Studiów Strategicznych, wyd. „Materiały i Studia”, t. IV, Warszawa 2000.
103
B. Dańska-Borsiak, Model struktury i prognoza liczby pracujących według wielkich grup zawodowych, w: System prognozowania na pracę. Prognozy popytu na pracę, część III, Rządowe
Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2004.
104
A. Gajdos, Prognoza pracujących według wielkich i średnich grup zawodowych na lata
2006−2010, w: Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce na lata 2006−2010, Rządowe
Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2006.
105
A. Karpiński, S. Paradysz, J. Ziemiecki, Zmiany struktury…, op cit., 1999.
106
Przejście to wynikało z uwzględnienia w kolejnych prognozach podmiotów gospodarczych
o liczbie pracujących do 5 osób.
Prace badawcze w zakresie prognozowania zatrudnienia według zawodów...
53
Dokonując oceny wygenerowanej prognozy, naleŜy wziąć pod uwagę wskazane
przez autorów zalety i wady przeprowadzonego badania. Do słabości zaliczono:
− brak moŜliwości uwzględnienia w projekcji nowych zawodów, które dopiero powstaną;
− niedostateczną precyzyjność projekcji ze względu na zastosowany w analizie stopień agregacji danych;
− niemoŜliwość uchwycenia pewnych zjawisk, które mogą wpłynąć na inne
rozmieszczenie zapotrzebowania na zawody.
Do niewątpliwych zalet zaliczyć naleŜy następujące cechy:
− przygotowana projekcja jest podstawą, która umoŜliwia kolejne analizy i projekcje struktury zawodowej popytu na pracę;
− stworzono relację wzrostu zatrudnienia w grupach zawodowych w stosunku
do zatrudnienia ogółem, co umoŜliwia analizę innych wariantów zmian struktury
zawodowej pracujących;
− przygotowana analiza pozwala określić, jaka część zmiany zapotrzebowania
na zawody wynikać będzie ze zmian struktury gospodarki narodowej, a jaka ze
zmiany metod jej funkcjonowania.
Przygotowana prognoza stanowi wynik załoŜeń dotyczących zmian w układzie branŜowym oraz w strukturze zawodowej pracujących. Rezultaty pozwalają
na zaobserwowanie pewnych analogii z gospodarkami rozwiniętymi, co dodatkowo potwierdza ich wiarygodność. Tym niemniej analiza porównawcza tendencji zmian w strukturze grup zawodowych w Polsce i Unii Europejskiej wskazuje
ich zróŜnicowanie w ujęciu geograficznym (w państwach Unii Europejskiej występuje struktura usługowa, a w Polsce przemysłowo-rolnicza).
Wygenerowane prognozy nie budzą większych wątpliwości. Ponadto przygotowane projekcje posłuŜyły przy sformułowaniu wniosków dla polityki gospodarczej.
W szczególności autorzy postulują dostosowanie szkolnictwa na poziomie wyŜszym
i średnim oraz systemu szkoleń zawodowych, promowanie i popieranie przemysłów
rozwojowych, a takŜe uruchamianie programów przeszkalania pracujących.
W latach 1999−2000 na polskim rynku pracy zaszły zmiany, które implikowały
zasadność weryfikacji pierwotnej wersji prognozy, którą opublikowano w 2002 r.107
Zmiany te wynikały z duŜej skali spadku zatrudnienia w 2000 r., a ich głównych
przyczyn upatrywano w:
− spadku popytu na dobra i usługi spowodowanego restrykcyjną polityką gospodarczą w celu schładzania gospodarki,
− likwidacji szeregu zakładów pracy w wyniku prywatyzacji i upadłości oraz
zwolnieniach grupowych w likwidowanych zakładach,
__________
A. Karpiński, S. Paradysz, B. Penconek, Wpływ zmian na rynku pracy w latach 1999−2000 na
projekcję zatrudnienia i strukturę zapotrzebowania na zawody do roku 2010 – próba weryfikacji
dotychczasowych projekcji, w: Z. Strzelecki, red., Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę
oraz jego edukacyjne implikacje, wyd. „Materiały i Studia”, t. IX, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2002.
107
54
− zwolnieniach w sferze budŜetowej na skutek wprowadzenia ostrych ograniczeń budŜetowych,
− przesunięciu pewnej części zatrudnienia do szarej strefy ze względu na wzrost
pozapłacowych kosztów pracy (powiększonych dodatkowo o składki na ubezpieczenia zdrowotne wprowadzone po reformie słuŜby zdrowia w 1999 r.),
− redukcji zatrudnienia będącej efektem chęci poprawy konkurencyjności
wśród przedsiębiorców oraz zastąpienia formy zatrudnienia umowy o pracę formą świadczonej usługi przez podmioty gospodarcze,
− uelastycznieniu form zatrudnienia i wprowadzeniu pracy w skróconym czasie, zatrudnienia zadaniowego, umów o dzieło.
Co więcej, bardziej wyraźnie zauwaŜalne podobieństwa do krajów Unii Europejskiej implikowały zastosowanie metody analogowej. Porównanie rezultatów
obu stworzonych prognoz pozwoliło zauwaŜyć takie róŜnice, jak:
− stabilizacja zapotrzebowania na zawody tradycyjne,
− zwiększenie zapotrzebowania na zawody nowoczesne o ok. 270 tys. osób,
− pogłębienie spadku w zawodach tradycyjnych objętych regresem,
− lepsze rozpoznanie zawodów nowych ujętych w klasyfikacji z 2000 r.
Ponadto autorzy wskazali szereg czynników implikujących mniejszą przejrzystość
rynku, jak równieŜ zwiększenie trudności w prognozowaniu zjawisk na nim zachodzących: wzrost nowych form pracy, które nie są objęte badaniami statystycznymi,
wzrost znaczenia pracy na czarno obcokrajowców, próby obejścia systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych przez świadczenie pracy w innych formach.
Całościowe spojrzenie na przygotowaną prognozę wskazuje na jej istotne
znaczenie ilościowe oraz jakościowe ze względu na kompleksowość prowadzonych analiz. ZałoŜenia prognoz sformułowane są jasno, a prezentacja wyników
jest przejrzysta. Wartość dodaną stanowi porównanie szacunków zapotrzebowania na zawody z wielkością bezrobocia według zawodów oraz sformułowanie
wniosków i wskazówek dla szkolnictwa.
1.2. Wielowariantowa, średniookresowa prognoza
popytu na pracę najemną w Polsce
w przekroju 369 grup zawodowych
Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na prace najemną dotyczyła liczby zatrudnionych (na podstawie stosunku pracy, bez słuŜb mundurowych) w podziale na 369 grup zawodów108 i pięć grup wykształcenia do roku
2005. Obliczenia zostały wykonane w trzech wariantach zakładających róŜne
scenariusze rozwoju gospodarki polskiej w analizowanym okresie:
__________
108
Por. teŜ Klasyfikacja zawodów i specjalności, załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r., DzU nr 265, poz. 2644.
55
• bazowy – najbardziej prawdopodobny, który został przygotowany na podstawie modelu równowagi ogólnej;
• spowolnienia – obliczony z uŜyciem modelu, który zakłada gorszą sytuację
zewnętrzną, niŜszą skłonność do oszczędzania i niŜsze tempo wzrostu PKB;
• popytowy – obliczony z uŜyciem modelu przepływów międzygałęziowych,
w którym zakłada się niewykorzystanie w pełni mocy produkcyjnych oraz brak
dostosowań cenowych. W modelu tym uzyskuje się wyŜszą prognozę wzrostu
PKB w latach 2000–2005 w porównaniu z wariantem bazowym.
Badanie ilościowe moŜna podzielić na kilka etapów. W pierwszym kroku
sporządzono projekcję rozwoju gospodarki na bazie modelu równowagi ogólnej
(CGE, w okresie 1999−2005, dla poziomu pięciu gałęzi i róŜnych scenariuszy
zmian). W modelu autorzy przyjęli między innymi następujące załoŜenia:
− podmioty gospodarcze zachowują się racjonalnie, przedsiębiorstwa dąŜą do
maksymalizacji zysków, zaś gospodarstwa domowe do maksymalizacji uŜyteczności konsumpcji;
− model jest zdezagregowany do 5 gałęzi gospodarki i 4 sektorów instytucjonalnych, a zagranica podzielona jest na 3 obszary (UE, CEFTA i pozostałe kraje);
− ceny dóbr i usług są elastyczne i kształtują się na poziomie równowaŜącym
rynek;
− rynek pracy nie jest doskonale elastyczny, występuje na nim nierównowaga
(bezrobocie). Bezrobocie moŜna obniŜyć dzięki reformom rynku pracy;
− kapitał jest mobilny w okresie średnim, co wynika z funkcji alokujących inwestycje i biorących pod uwagę róŜnice w zwrocie z kapitału w róŜnych gałęziach gospodarki. Inwestycje zwiększają zasób kapitału z jednookresowym opóźnieniem;
− popyt na dobra i usługi dzieli się na popyt na produkcję krajową oraz import, a podział ten zaleŜy od cen produkcji krajowej i importu. W przypadku braku równowagi model jest rozwiązywany do momentu, w którym wyznaczony jest
wektor cen równowaŜących wszystkie rynki;
− dynamika modelu zaleŜy głównie od oszczędności, które wyznaczają poziom inwestycji, przy czym dla danego poziomu deficytu obrotów bieŜących inwestycje i produkcja zaleŜą od poziomu oszczędności krajowych;
− rynek walutowy jest elastyczny, a kurs walutowy w ujęciu realnym spójny
z załoŜonym deficytem obrotów bieŜących.
Kolejnym krokiem w ramach generowanej prognozy było przygotowanie projekcji sytuacji na rynku pracy.109 Wyniki ogólne zostały zdezagregowane w celu
wyznaczenia prognozy popytu na pracę najemną dla 58 gałęzi gospodarki, gdzie
wielkość popytu na pracę stanowi funkcję zapotrzebowania na produkcję. Wprowadzono do modelu równieŜ załoŜenia dotyczące kształtowania się współczynników pracochłonności w poszczególnych gałęziach przemysłu oraz zatrudnienia
w sferze nierynkowej.
__________
109
Otrzymane wyniki są rezultatem nałoŜenia na projekcję rozwoju szczegółowych załoŜeń dotyczących demografii, elastyczności rynku pracy, płac, trendów w rolnictwie.
56
Szczegółowa projekcja popytu na pracę według 369 zawodów oraz 5 grup
wykształcenia otrzymana została poprzez zastosowanie macierzy przejścia z wykorzystaniem załoŜeń dotyczących trendów w zakresie wykształcenia oraz zawodów
wymierających i rosnących. Co więcej, w szacunkach popytu na pracę najemną
wykorzystano informacje o wieku pracowników, odpływach na emeryturę według
wykształcenia i zawodu oraz zapotrzebowaniu na nowych pracowników.
Sposób konstrukcji modelu naleŜy ocenić pozytywnie. Model relatywnie szczegółowo opisuje główne zaleŜności występujące pomiędzy wielkościami makroekonomicznymi w gospodarce. Na uwagę zasługuje fakt, iŜ wykorzystano zaawansowane narzędzia do modelowania i prognozowania, a projekcje przygotowane są
według róŜnych wariantów rozwoju gospodarczego Polski ogółem oraz w ujęciu
regionalnym. Analiza uwzględnia takŜe porównania międzynarodowe wskazanych zjawisk.
1.3. Model struktury i prognoza liczby pracujących
według wielkich grup zawodowych
Podstawą stworzenia prognoz w ramach tego badania był model struktury popytu na pracę. Punkt wyjścia dla konstrukcji modelu stanowiła odpowiednio
przekształcona dwuczynnikowa funkcja produkcji typu Cobba-Douglasa. Co więcej, autorka uwzględnia w modelu moŜliwość wystąpienia procesów substytucji
pracy przez aparat produkcyjny. Wielkość popytu na pracę została ponadto uzaleŜniona od wysokości płacy minimalnej, stopy inwestycji odzwierciedlającej
wpływ postępu technicznego i dostosowań w polskiej gospodarce do standardów
europejskich oraz od trendu.
Analiza kształtowania się struktury pracujących według wielkich grup zawodowych110 prowadzona była z uŜyciem modelu o równaniach pozornie niezaleŜnych (SUR, ang. Seemingly Unrelated Regressions). Zmiennymi objaśnianymi
były udziały poszczególnych grup zawodowych w zatrudnieniu ogółem. Parametry modelu szacowano na podstawie danych kwartalnych za okres od II kwartału
1994 r. do IV kwartału 2003 r. Ogólna postać modelu jest następująca:
uGi = f(ln(xx),ln(w),ln(inv),ln(k),ln(wminpc),t,t2,z1,z2,z3)
gdzie:
uGi – udział liczby pracujących w i-tej grupie zawodowej;
xx – PKB w cenach stałych;
__________
110
Z wyłączeniem grupy związanej z obronnością.
57
w – realna płaca przeciętna w cenach producenta;
inv – stopa inwestycji w gospodarce;
k – uproszczony współczynnik Kaitza obliczony jako iloraz nominalnej płacy
minimalnej i przeciętnego nominalnego wynagrodzenia brutto;
wminpc – realna płaca minimalna w cenach konsumenta;
t – zmienna czasowa;
z1,z2,z3 – zmienna zero-jedynkowa przyjmująca wartość 1 odpowiednio w 1., 2.,
i 3. kwartale.
Pod kątem ekonometrycznym wyniki estymacji są akceptowalne, choć autorka
poza skorygowanym współczynnikiem determinacji oraz statystykami t-Studenta
nie przedstawiła innych statystyk. Tym niemniej wskazano pewne kwestie kontrowersyjne w rezultatach związanych ze znakiem lub istotnością statystyczną
szacowanych parametrów:
− trudności napotkane podczas modelowania udziału w grupie Specjaliści
spowodowały, Ŝe zdecydowano się nie szacować równania dla tej grupy, a udział
obliczyć jako resztę;
− w grupie Parlamentarzyści, wyŜsi urzędnicy i kierownicy otrzymano ujemne
oszacowanie współczynnika przy zmiennej związanej z produkcją. Autorka tłumaczy znak tego parametru w ten sposób, Ŝe wzrost produkcji powoduje wzrost zatrudnienia w zawodach związanych w większym stopniu ze sferą produkcyjną i być
moŜe spadek udziału we wskazanej grupie;
− w grupie Technicy i inny personel średni otrzymano dodatnie oszacowanie
przy płacy przeciętnej. Autorka wskazuje, iŜ wzrost wynagrodzeń moŜe zwiększyć
zatrudnienie w tej grupie oraz spowodować spadek udziału pracujących w innych
grupach;
− relacja płacy minimalnej do przeciętnej wpływa ujemnie na udział pracowników w grupach Usługi oraz Pracownicy biurowi, zaś dodatnio w grupie Operatorzy
maszyn i urządzeń. Autorka wskazuje, Ŝe wielkość tego współczynnika naleŜy traktować jako wpływ wzajemnych relacji pomiędzy płacą minimalną i przeciętną na
odsetek zatrudnienia we wspomnianych sektorach.
Dalsza analiza zawiera równanie opisujące przyrosty ogólnej liczby zatrudnionych.111 Projekcja wartości zmiennych została wykonana z wykorzystaniem
metody wygładzania wykładniczego Wintersa oraz modeli trendu liniowego, co jest
w pełni uzasadnione, biorąc pod uwagę okres analizowanych wielkości (8 kwartałów). Następnie przygotowano prognozę struktury pracujących według grup
zawodowych, uzyskując względnie niskie błędy prognoz.
Niewątpliwym atutem przeprowadzonego badania jest zastosowana metodologia oraz oparcie modelu na podstawach teoretycznych modelowania popytu na pracę. Wykorzystano względnie bogaty zbiór danych objaśniających, co implikowało
__________
111
Tym niemniej zmiana ta objaśniana jest zmiennymi na poziomach, a nie przyrostami wielkości
produkcji oraz płac realnych.
58
uzyskanie poprawnych oszacowań parametrów. Wypracowany model z pewnością
moŜe być zastosowany równieŜ do prognozowania popytu w innych przekrojach,
na co równieŜ zwraca uwagę autorka.
1.4. Prognoza pracujących według wielkich i średnich
grup zawodowych na lata 2006−
−2010
W opracowaniu Gajdosa112 zaprezentowane są prognozy liczby pracujących
według grup zawodowych w latach 2006−2010. Autor wykorzystał dane kwartalne
pochodzące z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności za okres 1995–2005.
Przedstawione prognozy przygotowano, uŜywając kilku metod. Dla wielkich
grup zawodowych wykonano je z zastosowaniem:
• trendów liniowych i nieliniowych z sezonowością,
• modeli wygładzania wykładniczego,
• modeli autoregresyjnych,
• modelu wielorównaniowego o równaniach pozornie niezaleŜnych.
W przypadku grup średnich wykorzystano pierwsze trzy z wyŜej wymienionych metod. Przy wyborze najbardziej prawdopodobnego scenariusza autor brał
pod uwagę błąd prognozy ex post.
Opracowanie zawiera charakterystykę wskazanych metod wraz z określeniem
ograniczeń i trudności w ich stosowaniu. Większość to metody mechaniczne, które nie uwzględniają zmian zachodzących w skali gospodarki. Alternatywę w tym
zakresie moŜe stanowić model SUR. W opracowaniu jednak autor objaśnił liczbę
zatrudnionych w danej grupie zawodowej liczbą pracujących w tej grupie w okresie poprzedzającym, opóźnioną wartością liczby zatrudnionych ogółem oraz funkcją nieliniowego trendu. Co więcej, nie przedstawiono oszacowania parametrów,
tym niemniej wyniki jakościowe nie odbiegają znacząco od innych technik. Rezultaty prowadzą do wniosku, iŜ metody mechaniczne dają dobre wyniki w przypadku
prognozowania procesów względnie stabilnych w krótkim okresie, choć w omawianym opracowaniu brakuje szczegółowych statystyk dotyczących oszacowanych parametrów czy błędów prognoz.
Potwierdzenie generowania relatywnie poprawnych prognoz w krótkim okresie przez metody mechaniczne stanowi opracowanie Laskowskiej oraz Panak113.
W publikacji zaprezentowano wyniki między innymi prognoz zatrudnienia według wielkich grup zawodowych z wykorzystaniem metody wygładzania wykładniczego Wintersa. Autorki obliczyły przeciętne procentowe błędy prognozy ex post,
__________
112
A. Gajdos, Prognoza pracujących…, op. cit.
I. Laskowska, A. Panak, Krótkookresowe, prognozy liczby pracujących według poziomu wykształcenia, głównych grup zawodów i wieku, w: System prognozowania na pracę. Prognozy popytu
na pracę, cz. III, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, wyd. „Studia i materiały”, t. XIII,
Warszawa 2004.
113
59
które kształtowały się w większości przypadków na poziomie nieprzekraczającym 3%. Ponadto okazało się, Ŝe zestawienie prognozowanych wielkości z danymi
rzeczywistymi wskazuje na relatywnie niski poziom wielkości błędów względnych.
Uzyskane przez autorki wyniki nie odbiegają od tych przygotowanych przez innych
autorów.
1.5. Podsumowanie
W raporcie przedstawiono charakterystykę opracowań dotyczących prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodowym dla gospodarki Polski. Przeprowadzona analiza prowadzi do następujących wniosków:
• Autorzy badań przyjmowali róŜny horyzont prognozy, przy czym obliczenia
najczęściej dotyczą okresu 2005–2010.
• Do generowania prognoz wykorzystywane są róŜne bazy danych, w tym dane
z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności oraz dane statystyczne z Głównego
Urzędu Statystycznego.
• Popyt na pracę najczęściej utoŜsamiany jest z wielkością liczby pracujących
oraz objaśniany wielkością produkcji, poziomem wynagrodzenia (płaca przeciętna, minimalna), zmianami wskazanych statystyk, jak równieŜ róŜnymi postaciami
trendu.
• Autorzy wykorzystują róŜne metody ilościowe do objaśniania wielkości popytu na pracę: modele trendu (róŜne postaci), modele wygładzania wykładniczego,
modele autoregresyjne, modele wielorównaniowe o równaniach pozornie niezaleŜnych, modele równowagi ogólnej czy modele struktury popytu na pracę.
• Autorzy przy generowaniu prognoz wykorzystują roŜne potencjalne scenariusze rozwoju gospodarki, tworząc projekcję wielowariantową.
• W wynikach prowadzonych analiz podkreśla się znaczenie problemu przyjmowania stałej struktury zatrudnienia według zawodów, jak równieŜ podejmowane
są próby uwzględnienia zmian w analizowanej strukturze.
• Ponadto autorzy podjęli próbę uwzględnienia procesów substytucji czynnika pracy przez aparat produkcyjny.
2. Prognozy zatrudnienia według zawodów
w ujęciu regionalnym
Prognozowanie zatrudnienia na poziomie ogólnokrajowym moŜe znacząco
wspomóc rozwój gospodarczy państwa oraz adekwatność kreowanej polityki gospodarczej, w tym polityki rynku pracy. Istnieje zatem zasadność prowadzenia
analogicznych analiz na niŜszym szczeblu agregacji. Prognozowanie lokalnych
rynków pracy powinno implikować lepsze zrozumienie sytuacji na rynku pracy
60
w ujęciu regionalnym, przy uwzględnieniu ich specyfiki. W dalszej części przedstawiono syntetyczne opracowania dotyczące prognozowania popytu na pracę
w przekroju zawodów w województwach:
− mazowieckim,
− łódzkim,
− śląskim,
− opolskim,
− lubelskim,
− podlaskim,
− dolnośląskim,
− warmińsko-mazurskim oraz
− wielkopolskim.
2.1. Prognozy popytu na pracę według zawodów
w województwie mazowieckim
Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim moŜna przedstawić, powołując się na dwa opracowania:
− pierwsze powstało w ramach projektu Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych
nr Z/2.14/II/2.1/8/106/05 − prognoza popytu na pracę została przygotowana przez
Bogdana Sucheckiego114,
− drugie to obowiązująca obecnie Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego (aktualizacja) pochodząca z 2006 r., która została opracowana w Mazowieckim Biurze Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego pod kierunkiem Zbigniewa Strzeleckiego.
W pierwszym badaniu popyt na pracę został zdefiniowany jako liczba pracujących (na podstawie danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności),
którą objaśniano, wykorzystując szeregi danych makroekonomicznych pochodzących z GUS (m.in. płace, PKB, wskaźniki cen, nakłady inwestycyjne itp.).
Prognoza została przygotowana z wykorzystaniem róŜnych technik. W pierwszym przypadku zastosowano modele tendencji rozwojowej liczby zatrudnionych
oraz wolnych miejsc pracy. Otrzymano dość dobre dopasowanie dla róŜnych kombinacji trendów − liniowego, hiperbolicznego i logarytmicznego.115 Alternatywne
obliczenia wykonano na podstawie metod prognozowania Holta i Wintersa oraz
modeli ARIMA, ARMA. Rezultaty przeprowadzonych analiz róŜnią się istotnie
w zaleŜności od uŜytej metody, nie dając jednoznacznych wyników.
__________
114
B. Suchecki, Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim, w: E. Kryńska, red., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego PRACA – ZATRUDNIENIE –
SZKOLENIE, „Studia i Materiały”, t. I, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2007.
115
Wartość poznawcza prognoz opartych na takiej metodzie maleje wraz z wydłuŜaniem horyzontu czasowego prognozy.
61
Drugi wariant badania opierał się na zbudowaniu modelu ekonometrycznego,
w ramach którego autor podjął próbę znalezienia współzaleŜności pomiędzy
zmiennymi makroekonomicznymi i wielkościami na rynku pracy. Liczba zatrudnionych oraz pracujących uzaleŜniona została od następujących wielkości:
− przeciętna płaca realna wyraŜona w cenach producenta,
− wolumen PKB,
− stopa bezrobocia,
− zmienna czasowa będąca zmienną symptomatyczną dla zmian ogólnej wydajności pracy oraz egzogenicznego postępu technicznego,
− opóźniona zmienna objaśniana (wynik zastosowania formuły niepełnej adaptacji Brechlinga),
− dodatkowe zmienne (m.in. relacja płacy minimalnej do przeciętnej, stopa
inwestycji, stopa opodatkowania wynagrodzeń).
Zmienne posłuŜyły przy zbudowaniu modelu korekty błędem (ECM), który
umoŜliwił znalezienie długo- i krótkookresowych elastyczności liczby pracujących względem płac realnych oraz PKB. Interpretacja oszacowanych parametrów
posłuŜyła przy określeniu kierunków zmian na rynku pracy w województwie mazowieckim na postawie zachodzących zjawisk makroekonomicznych. Następnie
do wygenerowania róŜnych wariantów prognoz scenariuszowo-symulacyjnych
autor wykorzystał wielorównaniowy model rynku pracy województwa mazowieckiego z 11 równaniami łącznie współzaleŜnymi. Prognoz podstawowych
wielkości rynku pracy dokonano na podstawie trzech scenariuszy:
• w pierwszym scenariuszu (bazowym) załoŜono 4% wzrost PKB i 2% wzrost
wskaźnika cen w ujęciu rocznym;
• w drugim scenariuszu (pesymistycznym) załoŜono brak wzrostu PKB i 4%
wzrost wskaźnika cen w ujęciu rocznym;
• w trzecim scenariuszu (optymistycznym) załoŜono 8% wzrost PKB rocznie
oraz zerową inflację.
W omawianym opracowaniu, sporządzając prognozę liczby pracujących według wielkich, duŜych i wybranych średnich grup zawodowych w województwie
mazowieckim, wykorzystano indywidualne dane z BAEL i wygenerowano szeregi czasowe dla wymienionych grup zawodowych.
Do modelowania oraz prognozowania popytu na pracę według grup zawodowych wykorzystane zostały następujące narzędzia:
− w przypadku grup wielkich – modele trendu (liniowego i nieliniowego –
logarytmicznego i parabolicznego) z sezonowością, modele wygładzania wykładniczego oraz modele autoregresyjne,
− w przypadku grup duŜych – modele trendu (liniowego i nieliniowego) z sezonowością,
− w przypadku grup średnich – ocena kierunków przewidywanych zmian na
podstawie wykresów.
62
Prognozy przygotowano na bazie modeli, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami prognostycznymi, tj. najniŜszymi błędami prognoz ex post.
Zastosowane techniki badania są wynikiem dobrego wywaŜenia pomiędzy dostępnością oraz jakością danych a formalną procedurą badania popytu na pracę.
Przygotowana projekcja według zawodów została rozszerzona o próbę wyjaśnienia prognozowanych procesów. Autor wskazuje, Ŝe wyniki tendencji zmian
według grup zawodów są zgodne z prognozowanymi dla całej gospodarki polskiej oraz wynikają z procesów gospodarczych zachodzących na Mazowszu.
Alternatywne badanie dotyczące prognozy popytu na pracę to obecnie obowiązująca w województwie mazowieckim Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego
(aktualizacja) pochodząca z 2006 r., która została opracowana w Mazowieckim Biurze Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego pod kierunkiem prof. dr hab.
Zbigniewa Strzeleckiego.116 Opracowanie jest aktualizacją Strategii Województwa
Mazowieckiego z 2001 roku, która okazała się nieaktualna w roku 2005 ze względu na
inny przebieg procesów gospodarczych w województwie mazowieckim niŜ przewidywany w jej pierwotnej wersji. Strategia powstała na podstawie załoŜeń, opinii ekspertów oraz wyników konsultacji społecznych. Ostateczna jej wersja zawiera:
− ogólną charakterystykę społeczno-gospodarczą regionu,
− bilans strategiczny (analiza SWOT),
− propozycję zamierzeń strategicznych, w tym opracowane scenariusze długofalowego rozwoju regionu (realistyczny, optymistyczny i pesymistyczny),
− skonkretyzowaną wizję i misję, a takŜe cele strategiczne, cele pośrednie i kierunki działań,
− uwarunkowania realizacyjne oraz system monitorowania.
Strategiczne kierunki działań odzwierciedlone są w celu nadrzędnym, którym jest
„wzrost konkurencyjności gospodarki i równowaŜenie rozwoju społeczno-gospodarczego w regionie jako podstawy poprawy jakości Ŝycia mieszkańców.” Ponadto sformułowano trzy cele strategiczne oraz cele pośrednie. Osiągnięciu celów zostały
przyporządkowane kierunki działań, które tworzą koncepcję strategiczną dla poŜądanego scenariusza rozwoju Mazowsza. Pierwszy z celów pośrednich odnosi
się w szczególności do rynku pracy (rozwój kapitału społecznego). Na potrzeby realizacji tego celu wyznaczono między innymi następujące kierunki działań:
− rozwój społeczeństwa informacyjnego i teleinformatyzacji,
− wzrost poziomu wykształcenia i poprawa jakości kadr,
− wzrost zatrudnienia w regionie i przeciwdziałanie bezrobociu.
Kierunki te wskazują na poŜądane ścieŜki zmian w strukturze zawodowej
pracujących. Prognozowany wzrost popytu na pracę w zawodach słuŜących realizacji celów przygotowany został z uwzględnieniem metod eksperckich rozszerzonych o rozbudowaną analizę SWOT, analizę sytuacji w województwie mazowieckim oraz uwarunkowań realizacji strategii.
__________
116
Por. zasoby strony internetowej Mazowieckiego Biura Planowania Regionalnego w Warszawie http://www.mbpr.pl/dokum/strategia_WM_2020.pdf [17.11.2011].
63
w województwie łódzkim
W przypadku województwa łódzkiego na uwagę zasługują dwa opracowania
przedstawiające prognozę wielkości popytu na pracę według zawodów:
− pierwsza prognoza przygotowana przez Kucharskiego117 powstała w ramach
projektu Kapitał ludzki i społeczny jako czynniki rozwoju regionu łódzkiego współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego,
− drugą pozycją, w której moŜna znaleźć prognozy popytu na pracę według
zawodów jest opracowanie przygotowane pod red. Ciepuchy i Moosa118.
W pierwszym przypadku prognozę przygotowano na lata 2011−2015. Wielkość popytu na pracę utoŜsamiono z liczbą pracujących ogółem i objaśniano za
pomocą następujących zmiennych (w ujęciu kwartalnym):
− przeciętna liczba pracujących w sektorze przedsiębiorstw w województwie łódzkim w okresie I kw. 2005 – III kw. 2010,
− liczba pracujących ogółem według BAEL w okresie IV kw. 1999 – III kw. 2010,
− przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w województwie łódzkim
w okresie I kw. 2005 – III kw. 2010,
− produkcja sprzedana w przemyśle i budownictwie w okresie I kw. 2005 –
III kw. 2010,
− wskaźnik cen PPI oraz CPI w okresie I kw. 2005 – II kw. 2010.
Badanie ilościowe przeprowadzono poprzez o ekstrapolację trendu liniowego
i nieliniowego oraz oszacowanie parametrów modelu ekonometrycznego. W przypadku wykorzystania techniki modelu ekonometrycznego analizy dokonano w dwóch
etapach. W pierwszym opracowano wielowariantową prognozę przeciętnej liczby
pracujących w sektorze przedsiębiorstw województwa łódzkiego na lata 2011−
2015, w ramach której przeciętna liczba pracujących w sektorze przedsiębiorstw
została uzaleŜniona od poziomu produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie w cenach stałych z 2005 r. oraz poziomu realnych wynagrodzeń w województwie łódzkim. Obliczeń dokonano w trzech wariantach:
• w pierwszym (realistycznym) przyjęto załoŜenie, Ŝe produkcja sprzedana
w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 1% co kwartał w latach 2011−2015;
• w drugim (optymistycznym) przyjęto, Ŝe produkcja sprzedana wzrośnie o 2%
w kaŜdym kwartale w prognozowanym okresie;
• w trzecim (pesymistycznym) przyjęto załoŜenie, Ŝe w kaŜdym kwartale w prognozowanym okresie nastąpi spadek produkcji sprzedanej o 1%.
__________
117
L. Kucharski, Prognoza scenariuszowa poziomu oraz struktury sektorowej i zawodowej popytu na pracę w województwie łódzkim na lata 2011–2015, Łódź 2011, maszynopis.
118
E. Ciepucha, red., J. Moos, red., Potrzeby kadrowe pracodawców województwa łódzkiego –
raport z badań ankietowych, ŁCDNiKP – Obserwatorium Rynku Pracy dla Edukacji, Łódź 2011.
64
W drugim etapie przeprowadzono prognozę liczby pracujących ogółem w województwie łódzkim przy załoŜeniu, Ŝe w prognozowanym okresie udział pracujących w sektorze przedsiębiorstw w ogólnej liczbie pracujących w województwie
łódzkim nie zmieni się w porównaniu do danych z III kwartału 2010 r. (czyli 45%).
ZałoŜenie takie uzasadniono brakiem danych o PKB w ujęciu kwartalnym.119
Prognozy liczby pracujących ogółem posłuŜyły do wygenerowania prognozy liczby pracujących w przekroju wielkich i duŜych grup zawodów i specjalności zgodnie
z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności, co wykonano w następujących wariantach:
• w I wariancie załoŜono, Ŝe struktura pracujących według zawodów i specjalności będzie taka sama, jak średnia z lat 2007−2010 oraz produkcja sprzedana
w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 1% w kaŜdym kwartale;
• w II wariancie załoŜono, Ŝe struktura pracujących według zawodów i specjalności będzie taka sama, jak średnia z lat 2007−2010 oraz produkcja sprzedana
w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 2 % w kaŜdym kwartale;
• w III wariancie przyjęto załoŜenie, Ŝe struktura pracujących według zawodów i specjalności będzie taka sama, jak średnia z lat 2007−2010 oraz produkcja
sprzedana w przemyśle i budownictwie będzie malała o 1% w kaŜdym kwartale;
• w IV wariancie załoŜono, Ŝe struktura pracujących według zawodów i specjalności będzie taka sama, jak w III kwartale 2010 r. oraz produkcja sprzedana
w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 1% w kaŜdym kwartale;
• w V wariancie przyjęto załoŜenie, Ŝe struktura pracujących według zawodów i specjalności będzie taka sama, jak w III kwartale 2010 r. oraz produkcja
sprzedana w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 2% w kaŜdym kwartale;
• w VI wariancie załoŜono, Ŝe struktura pracujących według zawodów i specjalności będzie taka sama, jak w III kwartale 2010 r. oraz produkcja sprzedana
w przemyśle i budownictwie będzie malała o 1% w kaŜdym kwartale.
Niewątpliwie jednym z większych obciąŜeń uzyskanych rezultatów jest przyjęcie
załoŜenia o stałości struktury pracujących według zawodów i specjalności. RównieŜ
załoŜenie, Ŝe zmiany produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie w jednakowym stopniu wpływają na liczbę pracujących we wszystkich wielkich i duŜych
grupach Klasyfikacji Zawodów i Specjalności wydaje się być dyskusyjne.
W przypadku drugiego opracowania, analizującego wielkość popytu na pracę,
projekcję przygotowano, uwzględniając prognozę zatrudnienia w województwie
łódzkim, na lata 2010−2014120 oraz wyniki badań potrzeb kadrowych pracodawców województwa łódzkiego, przeprowadzonych metodą ankietową.121 Niestety,
__________
119
Ich posiadanie umoŜliwiłoby szacowanie parametrów równania, w którym zmienną objaśniającą
byłby poziom PKB w ujęciu kwartalnym, a zmienną objaśnianą liczba pracujących ogółem w województwie łódzkim.
120
L. Kuras, J. Stempień, T. Tokarski, Prognoza zatrudnienia w województwie łódzkim na lata 2010−
2014, Analizy i zadania nr 8, ŁCDNiKP, Łódź 2010. Niestety, autorzy prognozy zatrudnienia na lata
2010−2014 nie podali załoŜeń prowadzonej analizy, jak równieŜ z opracowania E. Ciepucha, red., J. Moos, red., op cit., 2011 nie wynika jaką metodę zastosowano do wygenerowania prognoz zatrudnienia.
121
E. Ciepucha, red., J. Moos, red., op cit., 2011.
65
nie przedstawiono dokładnych danych ilościowych. Opracowanie zawiera wyniki
prognozy według sektorów gospodarki województwa łódzkiego, sekcji PKD oraz
podregionów i powiatów. Brak jest natomiast explicite prognoz popytu na pracę
według zawodów i specjalności. W opracowaniu przedstawiono jedynie obecne
oraz przyszłe poŜądane kwalifikacje zawodowe prezentowane w monitoringach
zawodów deficytowych i nadwyŜkowych przygotowywanych przez WUP w Łodzi122 oraz badania przeprowadzonego przez firmę Manpower Polska.
w województwie śląskim
W przypadku województwa śląskiego w literaturze przedmiotu znaleźć moŜna jedną prognozę popytu na pracę według zawodów przygotowaną przez Sucheckiego, Kusideł i Gajdosa.123 Powstała ona w ramach projektu Wiedza plus.
Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy.
Popyt na pracę definiowany jest poprzez liczbę pracujących w gospodarce
województwa śląskiego. Obliczeń dokonano, wykorzystując dane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności z okresu od I kw. 1995 r. do IV kw. 2004 r.124,
dane roczne i kwartalne publikowane przez GUS125: o poziomie PKB i wartości
dodanej, wynagrodzeniach, wskaźnikach cen, stopach bezrobocia, nakładach inwestycyjnych, płacy minimalnej. Bazę danych pomocniczych stanowiły równieŜ
dane zebrane w bankach SPPP.126
Prognozy całkowitego popytu na pracę w województwie śląskim w omawianym opracowaniu skonstruowane zostały w wielu wariantach na podstawie danych rocznych i kwartalnych. Prognozy przygotowano przy zastosowaniu modeli
trendu z sezonowością, metod wyrównywania wykładniczego oraz jedno- i wielorównaniowych modeli przyczynowo-skutkowych. We wszystkich wariantach
prognoza obejmuje lata 2005−2009.
W przypadku danych rocznych analizy przeprowadzono na dwa sposoby.
W pierwszym, za pomocą modelu jednorównaniowego popyt na pracę (liczbę pracujących) uzaleŜniono od PKB per capita oraz płacy przeciętnej w ujęciu nominalnym, alternatywne równanie objaśniało udział pracujących w województwie śląskim za pomocą PKB per capita, poziomu płac przeciętnych i zmiennej zero-jedyn__________
122
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych 2009 rok. Województwo Łódzkie, WUP
w Łodzi, www.wup.lodz.pl.
123
E. Kusideł, A. Gajdos, B. Suchecki, red., Prognoza zatrudnienia w województwie śląskim do
roku 2009, 2010, zasoby strony internetowej: http://www.rynek-pracy. darr.pl/UserFiles/File/aktualizacja%
2007_07_2006/Prognoza_popytu_na_prace_w_wojewodztwie_slaskim.pdf [27.10.2011].
124
W związku ze zmianą podziału administracyjnego państwa od 1999 r. przeszacowano dane za
lata 1995–1998.
125
W wersji papierowej oraz z zasobów strony internetowej Głównego Urzędu Statystycznego
www.stat.gov.pl.
126
System Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce: www.sppp.gov.pl, SPPP, cz. II, RCSS,
Warszawa 2003.
66
kowej. Drugi sposób to model przekrojowo-czasowy dla 16 województw w okresie
1995–2004. W tym modelu zmienna objaśniana – liczba pracujących w i-tym województwie − wyjaśniana była poprzez PKB per capita w i-tym województwie, a kategorią bazową było województwo śląskie.
Alternatywną projekcję popytu na pracę przygotowano na podstawie danych
kwartalnych, gdzie liczbę pracujących w województwie śląskim uzaleŜniono od
opóźnionej zmiennej objaśnianej, PKB per capita, przeciętnego wynagrodzenia
brutto w cenach producenta oraz zmiennych zero-jedynkowych. Do analizy ilościowej wykorzystano modele korekty błędem (ECM), które pozwoliły wyznaczyć krótko- i długookresowe elastyczności liczby pracujących w województwie
śląskim względem obu zmiennych objaśniających. Na podstawie oszacowanego
modelu przeprowadzono prognozę liczby pracujących w województwie śląskim
według dwóch scenariuszy: bazowego127 i „optymistycznego”128 zmian popytu na
pracę w województwie śląskim. Wskazane opracowanie zawiera równieŜ wyniki
alternatywnie przeprowadzonych prognoz oparte na modelu tendencji rozwojowej, metodzie Wintersa oraz procedurze Boxa−Jenkinsa (metoda ARIMA). Wybór
modeli prognostycznych był dokonywany z uwzględnieniem analizy statystycznej
badanych szeregów czasowych (liczby pracujących według wielkich i duŜych
grup zawodów i specjalności). Uzyskane wyniki są znacząco zróŜnicowane pod
względem ilościowym i jakościowym. W opracowaniu nie podjęto próby uzasadnienia uzyskanych wyników prognoz. Oprócz prognoz liczby pracujących ogółem
oraz według zawodów i specjalności w omawianym raporcie przedstawiono prognozy liczby pracujących według sektorów i sekcji oraz podsekcji PKD.
Niewątpliwą zaletą opracowania jest stosowanie róŜnorodnych metod ilościowych w celu stworzenia prognozy. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe modele tendencji rozwojowej, metoda ARIMA, czy teŜ metoda Wintersa prowadzą do znacznie róŜniących się wyników.129
w województwie opolskim
W przypadku województwa opolskiego równieŜ istnieje jedna kompleksowa
prognoza popytu na pracę według zawodów, przygotowana przez Sucheckiego,
Kusideł i Gajdosa130, powstała w ramach projektu System monitoringu rynku pra__________
127
Przyjęto, iŜ tempo wzrostu PKB i wynagrodzeń będzie takie samo, jak w poszczególnych
kwartałach 2004 r.
128
Przyjęto, iŜ nastąpi wzrost PKB i wynagrodzeń, nie podano jednak dokładnych wartości liczbowych.
129
Jedną z przyczyn rozbieŜności mogły być charakterystyki szeregów czasowych wykorzystanych do analizy, które odznaczały się duŜą zmiennością w okresie poprzedzających prognozę.
130
E. Kusideł, A. Gajdos, B. Suchecki, red., Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista
rankingowa zawodów, 2010, http://www.asm-poland.com.pl/jakosc-kapitalu/raporty/Prognoza_zapotrzebowania_na_okreslone_zawody_i_lista_rankingowa.pdf.
67
cy, istniejących tendencji i zachodzących zmian – Jakość kapitału społecznego.
Prognozę przygotowano na lata 2006−2010. Popyt na pracę określono jako liczbę
pracujących w województwie opolskim. W ramach prognozy podjęto próbę wyjaśnienia następujących wielkości w województwie opolskim:
− liczby pracujących ogółem,
− liczby zatrudnionych pracowników najemnych
− liczby bezrobotnych,
− liczby ofert pracy,
− liczby aktywnych zawodowo,
− całkowitego popytu na pracę (definiowanego jako suma liczby pracujących
i wolnych miejsc pracy).
Analizę wykonano na podstawie danych statystycznych w ujęciu rocznym
i kwartalnym za lata 1995–2005. Poza zmiennymi charakteryzującymi województwo opolskie uwzględniono dane makroekonomiczne dla całego kraju. Źródłem
danych pomocniczych był bank danych SPPP131 oraz publikowane wydawnictwa
GUS. Zmiennymi egzogenicznymi w estymowanych modelach ekonometrycznych będących podstawą prognoz popytu na pracę w województwie opolskim były:
− PKB w cenach stałych z 1995 r. (w mln zł),
− przeciętna płaca brutto (w cenach bieŜących, w zł),
− wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (1995 = 100).
Dane o liczbie pracujących pochodziły z BAEL za okres od I kw. 1995 IV kw.
2005 r. Z uwagi na zmianę podziału administracyjnego Polski w 1999 r. dane z lat
wcześniejszych zostały przeszacowane na nowy układ administracyjny kraju.
Prognozy popytu na pracę w województwie opolskim według zawodów zostały poprzedzone prognozami popytu na pracę ogółem w tym województwie. Przygotowano je w wielu wariantach. W pierwszym zastosowano modele trendu i modele
wyrównywania wykładniczego. Przeprowadzono estymację wielu typów funkcji
trendu z uwzględnieniem odpowiednio dobranych zmiennych zero-jedynkowych. Alternatywę stanowiły obliczenia na podstawie autoregresyjno-nieliniowej linii
trendu, metody wyrównywania wykładniczego Wintersa (z uwzględnieniem sezonowości), metody wyrównywania ADRES (adaptacyjnej odpowiedzi) oraz modelu ARIMA. Wyniki uzyskane przy poszczególnych technikach róŜnią się istotnie.
W opracowaniu przedstawiono równieŜ wyniki prognoz liczby pracujących
w województwie opolskim przeprowadzone na podstawie wielorównaniowego
modelu przyczynowo-skutkowego. Estymację modeli dwustopniową MNK układu
19 równań (dla Polski i województwa opolskiego) przeprowadzono w trzech wariantach:
• wariant optymistyczny − 0% wzrost cen i 5% wzrost PKB (w ujęciu rocznym),
• wariant pesymistyczny – 5% wzrost cen i 2% wzrost PKB (w ujęciu rocznym),
• wariant pośredni – wzrost cen o 2% i wzrost PKB o 3% (w ujęciu rocznym).
__________
131
System Prognozowania Popytu na Pracę, op. cit.
68
MoŜna wysnuć wniosek, iŜ kaŜdy z wariantów był relatywnie pesymistyczny
(względem rzeczywistych zmian dokonujących się w gospodarce w danym okresie). Niemniej jednak naleŜy ocenić pozytywnie wykorzystaną metodologię do
tworzenia prognoz popytu na pracę ogółem.
Prognozy popytu na pracę w przekroju zawodowym wykonano dla 9 grup wielkich oraz 29 duŜych grup Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Obliczeń dokonano
na podstawie danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności z okresu I kw.
1995 r. – IV kw. 2005 r., na podstawie których wygenerowano szeregi czasowe
obejmujące liczbę pracujących według wielkich grup zawodowych oraz liczbę pracujących według duŜych grup zawodowych w województwie opolskim. Następnie
w przypadku wielkich grup zawodowych prognozy popytu na pracę przeprowadzono za pomocą metod analizy szeregów czasowych (ekstrapolacja linii trendu,
metoda Wintersa, model AR). Prognozę liczby pracujących w wielkich grupach
zawodowych wykonano takŜe, uŜywając modelu SUR. Oszacowano i wykonano
symulacje na wielorównaniowym modelu o równaniach pozornie niezaleŜnych
w trzech wariantach:
• wariant optymistyczny zakłada wzrost liczby pracujących ogółem w województwie opolskim;
• wariant stagnacyjny zakłada, Ŝe liczba pracujących w województwie opolskim ukształtuje się poniŜej 340 tys. osób;
• wariant pesymistyczny zakłada spadek liczby pracujących w województwie
opolskim.
W przypadku większości duŜych grup zawodowych prognozy przeprowadzono, stosując trzy metody analizy szeregów czasowych (trend, metoda Wintersa
oraz model ARIMA). Dla zmiennych o niskiej liczebności i znacznej wariancji
oraz braku reprezentacji w niektórych okresach wykonano prognozę na poziomie
średniej arytmetycznej z dostępnych danych. Wybrano te prognozy, które charakteryzowały się najlepszymi własnościami.
w województwie lubelskim
Dla województwa lubelskiego dostępna jest jedna publikacja, w której podjęto próbę prognozy zawodów deficytowych i nadwyŜkowych na lata 2011−2012.
Wyniki analiz przedstawiono w raporcie opracowanym w ramach projektu Lubelskie Obserwatorium Rynku Pracy – pilotaŜ132.
Przeprowadzone badanie nie wykorzystuje zaawansowanych metod ilościowych w celu wygenerowania ilościowych prognoz liczby pracujących w poszcze__________
132
A. Czesia, red., Zawody deficytowe i nadwyŜkowe w woj. lubelskim – analiza i prognoza na
lata 2011−2012, 2011, http://lorp.wup.lublin.pl/index.php?option=com_docman&task=doc_details
&gid=7&Itemid=11.
69
gólnych grupach wielkich, duŜych czy teŜ średnich Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Projekcję zawodów deficytowych i nadwyŜkowych dla okresu 2011–
2012 wykonano za pomocą ekstrapolacji linii trendu. Podstawę obliczeń stanowiła
szczegółowa analiza zawodów deficytowych i nadwyŜkowych w latach 2005−2009.
Przyporządkowania danego zawodu do grupy zawodów deficytowych lub nadwyŜkowych dokonano za pomocą wskaźnika intensywności. Wskaźnik intensywności
zdefiniowano jako iloraz liczby osób przyjętych w danym zawodzie w ciągu danego roku do liczby zwolnionych w tym zawodzie w danym roku. Jeśli wskaźnik
intensywności wynosi mniej niŜ 0,9 to dany zawód przyporządkowano do grupy
zawodów nadwyŜkowych. Jeśli wskaźnik intensywności jest wyŜszy od 1,1 to dany
zawód jest deficytowy. Do zawodów zrównowaŜonych zalicza się te, dla których
wskaźnik intensywności oscyluje w granicach 1.
Uzyskane wyniki prowadzą do wniosku, iŜ w latach 2011−2012 zmaleje liczba
zawodów nadwyŜkowych, deficytowych i zrównowaŜonych. JednakŜe tendencje
zmian poszczególnych podgrup były niejednolite w okresie poprzednim, a mała liczba
obserwacji znacząco rzutuje na wartość poznawczą przeprowadzonych analiz.
w województwie podlaskim
Badanie popytu na pracę w województwie podlaskim prowadzono wieloaspektowo, wykonując szereg projektów, w tym współfinansowanych ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego. W pierwszej kolejności na uwagę zasługuje projekt realizowany przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych na zlecenie WyŜszej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku: Prognoza podaŜy i popytu na pracę
w województwie podlaskim.133
Badanie miało na celu opracowanie prognozy podaŜy i popytu na pracę w województwie podlaskim. Na potrzeby jego realizacji z jednej strony dokonano analizy demograficznych uwarunkowań podaŜy, a z drugiej określono determinanty
popytu na pracę. Efektem podjętych działań było wygenerowanie prognozy poziomu, struktury sektorowej i zawodowo-kwalifikacyjnej popytu na pracę. Szczegółowe wyniki zamieszczono w raporcie z badań.134
Do analizy ilościowej wykorzystano dane pochodzące z GUS – kwartalne dane statystyczne z lat 1999–2008, pochodzące ze sprawozdawczości statystycznej,
dotyczące płac realnych i produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie.
Źródłem danych o liczbie pracujących (ogółem i poza rolnictwem) w wojewódz__________
133
Projekt realizowany przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych na zlecenie WyŜszej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku: Prognoza podaŜy i popytu na pracę w województwie podlaskim, badanie
przeprowadzono w okresie 1.10.2008–28.02.2010 r.
134
E. Kryńska, red., E. Kwiatkowski, L. Kucharski, Prognoza podaŜy i popytu na pracę w województwie podlaskim, Białystok–Warszawa 2010.
70
twie podlaskim było Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL).135
Prognozy popytu na pracę w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym przeprowadzono dla grup wielkich i duŜych Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Brak
wiarygodnych danych statystycznych był powodem rezygnacji z tworzenia prognoz dla grup średnich zawodowych. Ograniczenia w dostępnych zbiorach danych statystycznych implikowały takŜe konieczność rezygnacji z tworzenia
prognoz z wykorzystaniem metod ekstrapolacji linii trendu.
Tworzenie prognozy popytu na pracę dla wielkich i duŜych grup zawodów i specjalności podzielono na dwa etapy. W pierwszym, uŜywając zbudowanego modelu
ekonometrycznego, przeprowadzono scenariuszowe prognozy liczby pracujących poza rolnictwem ogółem. W modelu liczbę pracujących poza rolnictwem w województwie podlaskim objaśniano za pomocą produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie w województwie podlaskim, opóźnioną o jeden kwartał liczbą pracujących poza
rolnictwem w województwie podlaskim oraz zmienną zero-jedynkową.
Przyjmując załoŜenie o stabilności oszacowań parametrów, stworzono wielowariantowe prognozy liczby pracujących poza rolnictwem. Pierwszy wariant prognozy,
określony jako realistyczny, zakłada zmiany produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie w okresie prognozy średnio o 1% kwartalnie. Wariant pesymistyczny
przyjmuje spadek produkcji o 1% kwartalnie. Wariant optymistyczny zakłada wzrost
produkcji sprzedanej o 2% w kaŜdym kwartale w prognozowanym okresie.
W drugim etapie, bazując na przyjętych załoŜeniach co do zmiany struktury
pracujących, rozbito prognozowane zmiany zatrudnienia ogółem na zmiany zatrudnienia w obrębie poszczególnych wielkich i duŜych grup zawodów.136 Projekcji dokonano, uwzględniając róŜne warianty zmian struktury pracujących.
Problem prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym został podjęty takŜe w badaniu Rozwój szkolnictwa zawodowego w Białymstoku w dostosowaniu do potrzeb rynku pracy, 2010.137 Celem ogólnym pro__________
135
W trakcie przygotowywania prognozy autorzy wielokrotnie zwracali uwagę na braki odpowiednio długich dobrej jakości szeregów czasowych. Niedogodność stanowił np. brak danych kwartalnych dotyczących produkcji ogółem (PKB czy wartości dodanej brutto) czy danych o liczbie pracujących w grupie 6. klasyfikacji zawodów i specjalności.
136
Sporządzona prognoza zatrudnienia zgodna jest z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności z 8 grudnia
2004 r. obowiązującą od 1 stycznia 2005 r. (DzU nr 265, poz. 2644). Od tamtej pory klasyfikację
zmieniano dwukrotnie. Pierwszy raz zmianę wprowadzono rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 czerwca 2007 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU nr 106, poz. 728).
Od 1 lipca 2010 r. obowiązuje natomiast nowa klasyfikacja wprowadzona rozporządzeniem Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby
rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU nr 82 z dnia 17 maja 2010 r., poz. 537).
137
Badanie realizowane przez Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur w partnerstwie
z Miejskim Ośrodkiem Doradztwa Metodycznego w Białymstoku oraz Stowarzyszeniem Rozwoju
Aktywności Społecznej „Triada” w Chełmie w okresie od 1.09.2008 r. do 30.06.2010 r. U. Kłosiewicz-Górecka, red., Rozwój szkolnictwa zawodowego w Białymstoku w dostosowaniu do potrzeb
rynku pracy. Raport z badań, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2010,
s. 89 i nast.
71
jektu było rozszerzenie i pogłębienie wiedzy instytucji szkolnictwa zawodowego
oraz młodzieŜy wybierającej przyszły zawód na temat bieŜącej sytuacji i przewidywanych zmian w zakresie wielkości i struktury miejsc pracy na białostockim
rynku oraz oczekiwań pracodawców wobec przyszłych pracowników. W ramach
projektu, w czwartym kwartale 2009 r. przeprowadzono badanie ilościowe wśród
pracodawców funkcjonujących na terenie Białegostoku oraz w gminach sąsiadujących. Zakres wywiadu dotyczył między innymi przewidywanych zmian w zatrudnieniu, w obrębie poszczególnych grup zawodów. Uzyskane rezultaty posłuŜyły do stworzenia projekcji zmian wielkości zatrudnienia w wyodrębnionych
grupach zawodowych138 o charakterze jakościowym (wskazywała, czy oczekiwano wzrostu czy spadku zatrudnienia w danym zawodzie).
Do innych badań analizujących wielkość popytu na pracę w przekroju zawodowym naleŜy zaliczyć liczne projekty139, które jednak w głównej mierze skupiały się na analizie stanu zastanego bez tworzenia prognoz na okres przyszły.
w województwie dolnośląskim
Prognozowanie popytu na pracę w przekroju zawodowym w przypadku województwa dolnośląskiego dokonywane było w ramach szeregu projektów realizowanych na jego terenie, współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego, wśród nich wymienić moŜna choćby:
− projekt Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na
Dolnym Śląsku140,
− projekt Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku
pracy − WIEDZA PLUS 2141,
__________
138
Prognoza dotyczy tylko tych grup zawodów, które wskazane zostały przez badanych pracodawców.
139
MoŜna tu wskazać takie projekty, jak: Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji. Analiza rozkładu oraz charakteru popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim w ujęciu lokalnym, 2010; Poziom i struktura popytu na pracę oraz potrzeby szkoleniowe podlaskich pracodawców, 2010; Cykliczne badanie popytu na pracę na podlaskim rynku pracy – Barometr popytu na
pracę, 2011.
140
ZPORR 2.1 Z/2.02/II/2.1/5/04, red. T. Kupczyk, Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku, Politechnika Wrocławska − Centrum Kształcenia Ustawicznego, Wrocław 2000, s. 57−97. Prognoza przygotowana została przez dr. Artura Gajdosa.
141
Projekt realizowany przez: ASM − Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. (koordynator projektu), Związek Pracodawców Polska Miedź i Akademię Ekonomiczną we Wrocławiu pod nadzorem
Instytucji WdraŜającej − Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Wałbrzychu, finansowany ze
środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budŜetu
państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. E. Kusideł,
A. Gajdos, Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w woj. dolnośląskim
oraz lista zawodów, ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku, Kutno 2006.
72
− projekt Prognoza zapotrzebowania gospodarki regionu na siłę roboczą
w układzie sektorowo-branŜowym i kwalifikacyjno-zawodowym w województwie
dolnośląskim142.
Pierwszy z wymienionych projektów realizowany był w okresie od 01.02.2005 r.
do 31.01.2007 r. w Centrum Kształcenia Ustawicznego Politechniki Wrocławskiej we współpracy ze Związkiem Pracodawców Dolnego Śląska oraz Dolnośląskim Centrum Informacji Zawodowej i Doskonalenia Nauczycieli. Prognoza
dotyczyła liczby osób pracujących w województwie dolnośląskim według wielkich i duŜych grup zawodowych, przygotowano ją dla okresu 2006–2011. Strukturę liczby pracujących oparto w prognozie na Klasyfikacji Zawodów i Specjalności z 8 grudnia 2004 r. obowiązującej od 1 stycznia 2005 r. (DzU nr 265, poz.
2644). Klasyfikacja wyróŜniała 10 wielkich, 30 duŜych i 116 średnich grup zawodowych.143
Obliczeń dokonano na podstawie danych mikroekonomicznych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności z lat 1995–2005. Odpowiednio wygenerowane
szeregi przekrojowo-czasowe dotyczące liczby pracujących według wielkich grup
zawodowych oraz liczby pracujących według duŜych grup zawodowych posłuŜyły do stworzenia charakterystyki procesów zachodzących w ramach grup zawodowych w województwie dolnośląskim w latach 1995–2005. Przygotowane
prognozy liczby pracujących w duŜych grupach zawodowych wykonano przy zastosowaniu:
• modeli trendu liniowego lub nieliniowego, z uwzględnieniem sezonowości,
gdy występowały wahania sezonowe;
• modeli wygładzania wykładniczego z trendem liniowym i sezonowością
(metoda Wintersa);
• modeli autoregresyjnych AR(1) lub AR(4).
Dobór modeli prognostycznych stanowił konsekwencję analizy statystycznej
badanych szeregów. W przypadku, gdy zmienna wykazywała tendencję rozwojową,
ewentualnie sezonowość stosowano model trendu (najczęściej segmentowy). Dla
zmiennych o nieregularnych przebiegach w czasie wykorzystano modele wygładzania wykładniczego. W części przypadków dodatkowo opisywano zmienność
badanych szeregów procesem autoregresyjnym. Z alternatywnych prognoz wybrano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami statystycznymi.
__________
142
Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Poddziałania
8.1.4 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, realizowany w okresie od 1.10.2008 r. do 30.06.2010 r.
143
W okresie objętym prognozą Klasyfikacja Zawodów i Specjalności uległa dwukrotnie istotnym zmianom. Pierwszą zmianę wprowadzono rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 czerwca 2007 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU nr 106, poz. 728). Od 1 lipca
2010 r. obowiązuje natomiast nowa klasyfikacja wprowadzona rozporządzeniem Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na
potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU nr 82 z dnia 17 maja 2010 r., poz. 537).
73
Prognozy liczby pracujących według wielkich grup zawodowych powstały jako
wynik zsumowania prognozowanych wartości liczby pracujących dla odpowiednich duŜych grup zawodowych, co pozwala na utrzymanie zgodności wyników
prognoz na poszczególnych poziomach dezagregacji.
Wyniki drugiego projektu Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy – WIEDZA PLUS 2, w ramach którego prognozowano
popyt na pracę w przekroju wielkich i duŜych grup zawodowych, przedstawiono
w opracowaniu Kusideł i Gajdosa.144 Badanie realizowano w okresie od października 2005 r. do stycznia 2007 r. Pod względem stosowanych metod oraz danych statystycznych wygenerowana prognoza nie róŜni się od poprzedniej. Badaniem objęto lata 2006–2010. Wyniki obu projekcji są w większości przypadków
zbieŜne. Pewne róŜnice związane są z przyjęciem jako ostatecznych dla niektórych
duŜych grup zawodowych wyników innych metod prognozowania, co implikowało
takŜe róŜnice w projekcji zatrudnienia według wielkich grup zawodowych.
Problem prognozowania popytu na pracę w ujęciu zawodowo-kwalifikacyjnym podjęty został równieŜ w projekcie Prognoza zapotrzebowania gospodarki
regionu na siłę roboczą w układzie sektorowo-branŜowym i kwalifikacyjno-zawodowym w województwie dolnośląskim. W ramach projektu przygotowana została
prognoza zapotrzebowania na kadry w branŜach strategicznych dla Dolnego Śląska.145 Prognoza została sporządzona na podstawie wyników badania ankietowego wśród przedsiębiorstw, zawiera równieŜ elementy analizy rynku pracy zarówno od strony popytowej, jak i podaŜowej. Przy tworzeniu projekcji wzięto
równieŜ pod uwagę wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020 i opracowanego na jego podstawie Foresightu kadr nowoczesnej gospodarki, uwzględniając dwa skrajne scenariusze rozwoju gospodarczego – scenariusz skoku cywilizacyjnego oraz scenariusz słabnącego rozwoju. Zapotrzebowanie na kadry dla
wybranych branŜ przeprowadzono w kontekście zaproponowanych scenariuszy
rozwoju. NaleŜy podkreślić, iŜ rezultaty mają charakter sugestii i hipotez co do
kształtowania się zatrudnienia bez precyzyjnego określenia ram czasowych prognozy. Jedynie prezentacja wyników finalnych dokonana jest w horyzoncie 3–5 lat,
poczynając od roku 2010.
w województwie warmińsko-mazurskim
W przypadku województwa warmińsko-mazurskiego zrealizowano trzy projekty, w ramach których badana była wielkość popytu na pracę w przekroju zawodowym. Pierwsze dwie analizy opierały się na wynikach badań ankietowych
__________
144
E. Kusideł, A. Gajdos, op. cit., 2006.
Analiza zapotrzebowania na kadry w branŜach uznanych za strategiczne dla dolnośląskiego
rynku pracy. Raport podsumowujący, Ageron Polska, Warszawa.
145
74
przeprowadzonych wśród pracodawców, w trzecim sformułowano prognozy zatrudnienia metodą analizy trendów, są to:
− badanie: Popyt na pracę w opinii pracodawców Warmii i Mazur (badania
sondaŜowe)146,
− badanie: Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery − monitoring popytu
na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego147,
− projekt badawczy zamawiany przez ASM Centrum Badań i Analiz Rynku
Sp. z o. o. w ramach ZPORR, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego148.
Pierwsza prognoza popytu na pracę w przekroju zawodowym została wygenerowana w związku z realizacją programu monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Olsztynie w 2006 r. Badanie Popyt na
pracę w opinii pracodawców Warmii i Mazur (badania sondaŜowe) było odpowiedzią
na brak bieŜącej i przyszłościowej wiedzy o zapotrzebowaniu na zawody i specjalności. Pdjęto próbę sformułowania prognozy popytu na pracę takŜe w przekroju zawodowym w kolejnym roku. Analizę oparto na wynikach badań ankietowych przeprowadzonych wśród pracodawców Warmii i Mazur metodą wywiadów bezpośrednich
i pośrednich. PosłuŜył temu specjalnie skonstruowany kwestionariusz ankiety. Przygotowana projekcja określała popyt na pracę według wielkich grup zawodowych
i poszczególnych, wskazanych przez pracodawców zawodów z ich obrębu.
Alternatywny przykład wykorzystania badań ankietowych do tworzenia projekcji popytu na pracę149 stanowi projekt Kształcenie ustawiczne przepustką do
kariery − monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego. Prognoza została sporządzona na okres 12 miesięcy
dla podregionu ełckiego.
Trzecie wymienione badanie przedstawia prognozę przygotowaną w ramach
projektu badawczego zamawianego przez ASM Centrum Badań i Analiz Rynku
Sp. z o.o. Zastosowana metodologia badania jest analogiczna do wcześniej wykorzystanej przy realizacji projektu dla województwa dolnośląskiego. Obliczeń dokonano, korzystając z danych mikroekonomicznych z Badania Aktywności Eko__________
146
Program monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych przez Wojewódzki Urząd Pracy
w Olsztynie w 2006. Popyt na pracę w opinii pracodawców Warmii i Mazur (badania sondaŜowe),
WUP w Olsztynie, Olsztyn 2006.
147
Badanie przeprowadzono w okresie od 1.04.2009 r. do 30.03.2010 r. przez InterActive Agencję Komunikacji Marketingowej. P. Karmiński, M. Karmiński, Kształcenie ustawiczne przepustką do
kariery – monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego. Raport z badań ilościowych wśród przedsiębiorców z terenu podregionu ełckiego, InterActive Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków 2010.
148
E. Kusideł, A. Gajdos, B. Suchecki, Prognoza popytu na pracę (liczby pracujących) w województwie warmińsko-mazurskim do roku 2009, ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku, Kutno 2005.
149
Celem projektu było wsparcie instytucji kształcenia ustawicznego poprzez monitoring regionalnego rynku pracy (podregion ełcki) w dąŜeniu do podniesienia jakości i adekwatności do potrzeb
rynku pracy oferty edukacyjnej.
75
nomicznej Ludności z okresu 1995–2004, na podstawie których wygenerowano
odpowiednie szeregi przekrojowo-czasowe dotyczące liczby pracujących w duŜych i wielkich grupach zawodowych.
Strukturę liczby pracujących oparto w prognozie na Klasyfikacji Zawodów
i Specjalności z 10 grudnia 2002 r. obowiązującej od 1 stycznia 2003 r. (DzU nr 222,
poz. 1868). Ograniczenia w dostępności danych skutkowały wykonaniem projekcji dla 9 wielkich grup zawodowych i 23 duŜych (w części przekształconych)
grup zawodowych.
Analizę przeprowadzono w kilku etapach. Najpierw scharakteryzowano procesy zachodzące w przekroju wielkich i duŜych grup zawodowych w województwie warmińsko-mazurskim w latach 1995–2004. Uwzględniono równieŜ zmiany
w czasie, aby określić wpływ zmian liczby pracujących ogółem w województwie
warmińsko-mazurskim na dynamikę liczby pracujących według wielkich grup
zawodowych. Prognozy liczby pracujących w duŜych grupach zawodowych wykonano przy zastosowaniu:
− modeli trendu liniowego lub nieliniowego, z uwzględnieniem sezonowości,
gdy występowały wahania sezonowe;
− modeli wygładzania wykładniczego z trendem liniowym i sezonowością
(metoda Wintersa);
− modeli autoregresyjnych AR(1) lub AR(4).
Dla wielkich i duŜych grup zawodowych wykonano prognozy trzema metodami analizy szeregów czasowych. Ostateczny wybór prognozy podyktowany był
własnościami statystycznymi modeli. Prognozy liczby pracujących według wielkich grup zawodowych powstały w dwóch wariantach. W pierwszym posłuŜono
się metodą ekstrapolacji trendu. Druga, alternatywna prognoza wykorzystuje projekcję struktury. Przy jej sporządzaniu wykorzystano prognozę liczby pracujących ogółem w województwie warmińsko-mazurskim wykonaną metodą Wintersa. Następnie wykorzystano prognozę zmian w strukturze zatrudnienia według
wielkich grup zawodów do dezagregacji prognozowanych zmian wielkości zatrudnienia ogółem na zmiany w obrębie poszczególnych duŜych grup.
w województwie wielkopolskim
Prognoza popytu na pracę według wielkich i duŜych grup zawodowych dla
województwa wielkopolskiego została przygotowana w ramach projektu badawczego
zamawianego przez ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. w ramach
ZPORR, współfinansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny.150
__________
150
B. Suchecki, E. Kusideł, A. Gajdos, Prognoza popytu na pracę (liczby pracujących) w województwie wielkopolskim, ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku, Łódź−Kutno 2005.
76
Metodologia badania jest analogiczna do zastosowanej w przypadku projektu realizowanego w województwie dolnośląskim. Do badania wykorzystano dane mikroekonomiczne z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności za okres
1995–2004, na podstawie których wygenerowano odpowiednie szeregi przekrojowo-czasowe.
Struktura liczby pracujących została oparta na Klasyfikacji Zawodów i Specjalności z 10 grudnia 2002 r. obowiązującej od 1 stycznia 2003 r.151 Po przekształceniach wynikających z dostępności danych ostatecznie prognozowano
liczbę pracujących w 9 wielkich grupach zawodowych i 24 duŜych (w części
przekształconych) grupach zawodowych.
Analizę przeprowadzono w kilku etapach. W pierwszej kolejności scharakteryzowano152 procesy zachodzące w przekroju wielkich i duŜych grup zawodowych w województwie wielkopolskim w latach 1995–2004. Przeprowadzono
równieŜ analizę zmian w czasie udziału liczby pracujących w poszczególnych
wielkich grupach zawodowych w celu określenia zaleŜności pomiędzy zmianami
liczby pracujących ogółem w województwie wielkopolskim oraz dynamikę liczby
pracujących według wielkich grup zawodowych. Przygotowane prognozy liczby
pracujących w duŜych grupach zawodowych wykonano przy zastosowaniu:
− modeli trendu liniowego lub nieliniowego, z uwzględnieniem sezonowości;
− modeli wygładzania wykładniczego z trendem liniowym i sezonowością
(metoda Wintersa);
− modeli autoregresyjnych AR(1) lub AR(4).
Dla wielkich i duŜych grup zawodowych wykonano prognozy trzema metodami
analizy szeregów czasowych. Doboru metody dokonano na podstawie właściwości
modelu. W przypadku prognoz liczby pracujących według wielkich grup zawodowych najniŜszymi błędami prognoz ex post charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą modeli tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowości.
Znaczącą zaletą przygotowywanej prognozy było niewątpliwie wykonanie jej
w dwóch wariantach dla liczby pracujących według wielkich grup zawodowych.
W pierwszym posłuŜono się metodami analizy szeregów czasowych. Drugi wynik
osiągnięto na podstawie symulacji SUR, którą przeprowadzono przy trzech róŜnych załoŜeniach dotyczących wielkości zatrudnienia ogółem.
2.10. Podsumowanie
W raporcie przedstawiono charakterystykę opracowań przedstawiających
prognozowanie popytu na pracę według zawodów w przekroju regionalnym dla
dziewięciu województw. Opisane badania zawierają obszerne spektrum stosowanych podejść, co prowadzi do następujących konkluzji:
__________
151
DzU nr 222, poz. 1868.
Dokonano tego, wykorzystując analizę wzrokową wykresów i proste metody analizy statystycznej, które posłuŜyły do wyodrębnienia segmentowych tendencji rozwojowych.
152
77
• Poziom zaawansowania badań nad popytem na pracę jest zróŜnicowany
w poszczególnych województwach.
• Autorzy tworzą prognozy dotyczące róŜnego horyzontu czasowego. Spotkać
moŜna zarówno projekcje krótkookresowe, jak i średniookresowe.
• Obliczenia dokonywane są z uwzględnieniem roŜnych zbiorów danych.
Najczęściej wykorzystuje się dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności,
Głównego Urzędu Statystycznego, Systemu Prognozowania Popytu na Pracę, ale
równieŜ wyniki badań ankietowych.
• Popyt na pracę, podobnie jak w przypadku badań na poziomie ogólnokrajowym,
utoŜsamiany jest najczęściej z poziomem zatrudnienia ogółem i wyjaśniany przez
zmienne dotyczące wielkości produkcji, wynagrodzeń, cen i innych, równieŜ zmiennej czasowej.
• Wśród metod ilościowych najczęściej stosuje się modele trendu, modele
wygładzania wykładniczego, modele ARIMA, równieŜ modele ekonometryczne.
Często stosowane są teŜ badania ankietowe.
• Prognozy tworzone są dla róŜnych scenariuszy rozwoju społeczno-gospodarczego państwa, jak równieŜ zmian struktury zatrudnienia według zawodów. W raportach
podkreśla się takŜe znaczenie załoŜeń dotyczących struktury pracujących.
• Prognozy tworzone są z wykorzystaniem dezagregacji wyników z poziomu
ogólnokrajowego, jak i agregacji wyników z poziomu duŜych grup zawodowych
do wielkich grup zawodowych według klasyfikacji zawodów i specjalności.
3. Wnioski
Przeprowadzone badania popytu na pracę na szczeblu ogólnokrajowym, jak
i w ujęciu regionalnym potwierdzają ich duŜe znaczenie przy analizowaniu sytuacji na rynku pracy oraz adekwatnym kreowaniu polityki rynku pracy. Przeprowadzona analiza badań na szczeblu ogólnokrajowym i regionalnym wskazuje na
występowanie zarówno analogii, jak i róŜnic w stosowanych podejściach:
• Przygotowywane prognozy dotyczą róŜnego horyzontu czasowego.
• Badania opierają się na wykorzystaniu podobnych danych statystycznych
z zakresu statystyk oficjalnych. Tym niemniej, w badaniach lokalnego rynku pracy szerokie zastosowanie mają równieŜ wyniki badań ankietowych. Częściej na
poziomie regionalnym występują ograniczenia analiz wynikające z braku odpowiednich danych statystycznych.
• Stosowane metody ilościowe są podobne (modele trendu, modele wygładzania
wykładniczego, modele ARIMA, modele ekonometryczne), choć w przypadku analiz ogólnokrajowych większe zastosowanie znajdują modele równowagi ogólnej.
• Autorzy analogicznie definiują wielkość popytu na pracę, jak równieŜ wykorzystanie zmiennych objaśniających. DuŜe zastosowanie w objaśnianiu zmian
popytu na pracę mają modele trendu.
78
• Zdecydowana większość prognoz powstaje przy wykorzystaniu róŜnych
scenariuszy rozwoju, co pozwala na ukazanie spektrum moŜliwych zmian, a tym
samym zwiększa wartość poznawczą prognozy.
• Prognozy na poszczególnych szczeblach uzyskuje się zarówno przez dezagregację wyników z wyŜszego szczebla, jak i agregację z niŜszego.
• Autorzy podkreślają znaczenie załoŜeń dotyczących struktury zawodowej
zatrudnienia.
• Badania popytu na pracę w ujęciu regionalnym cechują się duŜym zróŜnicowaniem stopnia ich zaawansowania.
Rozdział III
PROJEKTY RZĄDOWE I SAMORZĄDOWE
PRZYGOTOWANE I WDRAśANE W ZAKRESIE
WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE
W tym rozdziale poddano analizie rządowe i samorządowe projekty przygotowane i wdraŜane w zakresie prognozowania według zawodów w Polsce. Składa
się on z trzech części, z których pierwsza poświecona została projektom rządowym, druga projektom realizowanym w skali regionalnej przez samorządy wojewódzkie i powiatowe, zaś trzecia zawiera podstawowe konkluzje, sformułowane
w wyniku przeprowadzonych analiz.
Na podstawie informacji pochodzących z dostępnych stron internetowych
róŜnych instytucji (wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy, regionalnych
obserwatoriów rynku pracy, urzędów marszałkowskich, firm badawczych i realizatorów innych projektów) oraz z publikacji ksiąŜkowych dokonano diagnozy
stanu istniejącego w tym obszarze. Podstawowymi źródłami informacji były dotychczas zrealizowane projekty, z których raporty opublikowane zostały w formie
elektronicznej. Zebrany materiał źródłowy (ponad 200 projektów) został poddany
selekcji i oceniony pod kątem wiarygodności i zawartości merytorycznej. W wyniku tej selekcji do dalszej analizy wybrane zostały tylko te projekty, w ramach
których do projekcji wykorzystano metody matematyczne lub badania ilościowe
i jakościowe zawierające element prognostyczny. Wykorzystano jedynie kompletne źródła informacji, napisane w języku polskim, przy czym w zaleŜności od
merytorycznej zawartości danych zastanych w analizie uwzględniono całe teksty
raportów lub ich części.
Przeprowadzone analizy projektów rządowych i samorządowych prowadzone
były pod kątem uzyskania odpowiedzi na cztery podstawowe pytania badawcze:
1. Jaki charakter miały realizowane projekty, czy słuŜyły one wypracowaniu
nowej metodologii prognozowania, czy teŜ podczas ich realizacji wykorzystywano juŜ istniejący dorobek, a ich celem była tylko antycypacja dotychczasowych
rozwiązań?
2. Jakie metody prognozowania były najczęściej zastosowane i jaki był horyzont prognoz?
80
3. Jakie były podobieństwa i róŜnice w stosowanych dotychczas metodach
prognozowania popytu na pracę?
4. Jakie były najbardziej istotne bariery w prowadzeniu procesu prognostycznego w Polsce?
Zgromadzony materiał badawczy poddany został ponadto selekcji w układzie
przestrzennym, co przyczyniło się do pogłębienia wiedzy o stopniu zaawansowania działań prognostycznych na poziomie regionalnych i lokalnych rynków pracy.
1. Projekty rządowe
Prognozowanie popytu na pracę w Polsce, jako proces systematycznego badania w tej dziedzinie, zapoczątkowane zostało w 1998 r. W tym właśnie roku powołano przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych153 Międzyresortowy
Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, którego głównym zadaniem było
opracowywanie metod i procedur tego prognozowania, przy uwzględnieniu przekrojów kwalifikacyjnych, a takŜe wypracowanie algorytmów tworzenia i weryfikacji prognoz. Przez ten zespół realizowany był System prognozowania popytu
na pracę w Polsce (SPPP), będący projektem celowym zamawianym.154 Miał
charakter pionierski, wprowadzający w problematykę prognozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na rynku pracy, a równocześnie był pierwszą
propozycją połączenia baz danych, narzędzi informatycznych i prognostycznych
w całość tworzącą zintegrowany system działań umoŜliwiających prognozowanie
zjawisk gospodarczych, zwłaszcza odnoszących się do sytuacji na rynku pracy.
W ramach zrealizowanego zadania badawczego jego wykonawcy wskazali metody
i procedury, które moŜna zastosować w określaniu przewidywanego popytu na pracę
według kwalifikacji.155 Opracowana w ramach projektu prognoza miała charakter
wielowariantowy, obejmowała lata 1999–2005 i dotyczyła 369 grup zawodowych.
Poprzedzało ją opracowanie ogólnej projekcji rozwoju gospodarczego w pięciu
gałęziach polskiej gospodarki. Przedmiotem szczególnego zainteresowania ekspertów była takŜe ocena dostępności baz danych oraz ich spójności z potrzebami
procesu prognozowania. Wykorzystywana w praktyce Klasyfikacja Zawodów
i Specjalności, opracowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej –
zdaniem badaczy – jest nadmiernie szczegółowa. Charakteryzuje ją teŜ pewnego
__________
153
Rządowe Centrum Studiów Strategicznych powołane zostało z dniem 1 stycznia 1997 r.
Projekt realizowany na zamówienie Komitetu Badań Naukowych w ramach umowy KBN
C027/H02/2002.
155
Szerzej na ten temat w: B. Suchecki, SPPP jako system informacyjny, w: System prognozowania popytu na pracę w Polsce część II. Projekt systemu, baza danych, model makroekonomiczny,
„Studia i Materiały”, t. XII, RCSS, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę,
Warszawa 2004; E. Kusideł, Prognozowanie popytu na pracę – przegląd metodologii w świetle
ekspertyz Międzyresortowego Zespołu do Prognozowania Popytu na Pracę (1999–2002), w: System
prognozowania popytu na pracę…, op. cit.
154
Projekty rządowe i samorządowe przygotowane i wdraŜane w zakresie...
81
rodzaju luka polegająca na nieuwzględnieniu w niej zawodów, które pojawiają
się w wyniku procesów rozwoju gospodarczego oraz zanikaniu pewnych zawodów mających charakter schyłkowy.
W analizowanym zadaniu badawczym przygotowany został równieŜ Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010, który prezentował zmiany zapotrzebowania na pracowników w ramach 104 średnich grup zawodów. Projekcja miała równieŜ charakter wielowariantowy, przy czym oparto ją
na dwóch wariantach wzrostu ogólnego poziomu zatrudnienia, z których jeden
uwzględnia zmiany struktury pracujących ze względu na zanikanie zawodów
schyłkowych. Równocześnie w wyniku dokonanego w tym zadaniu przeglądu
metodologii prognozowania popytu na pracę podkreślono przydatność do celów
takich badań wielu metod i procedur, które, nie mając bezpośredniego zastosowania do opracowania projekcji w przekroju zawodów, mogą być w tym celu
wykorzystane w wyniku ich przystosowania. Zaliczono do nich głównie modele
rynku pracy (bez podziału na zawody i kwalifikacje) oraz makromodele.156 Uznano równieŜ, Ŝe znaczenie dla tego procesu moŜe mieć takŜe metoda przepływów
(Inflow – Outflow Analysis – IOA)157, której zastosowanie moŜliwe jest nawet
wówczas, gdy w posiadaniu badaczy znajdują się co najmniej dwie obserwacje
w czasie, dotyczące sytuacji badanych osób lub stanowisk pracy (moment wyjściowy i końcowy). Tworzą one bowiem macierz stanowiącą podstawę określenia
prawdopodobieństwa znalezienia się danej osoby w określonym stanie w momencie
końcowym (czyli na koniec miesiąca, kwartału, roku). Procedura ta umoŜliwia
zatem oszacowanie czasu wykonywania danego zawodu. Jej zastosowanie wymaga jednak równieŜ posiadania informacji o czterech zasobach, tj. bezrobotnych, biernych zawodowo, zatrudnionych i o wolnych miejscach pracy, pomiędzy
którymi występują przepływy. UmoŜliwiają one dokonanie oceny wielkości zapotrzebowania na dany zawód oraz wielkości podaŜy pracy w tym samym zawodzie,
co w konsekwencji prowadzi do konfrontacji popytu i podaŜy pracy. Jest to niewątpliwie podstawową zaletą metody IOA. Ma ona jednak równieŜ wady, do których
przede wszystkim naleŜałoby zaliczyć brak adekwatnej bazy danych statystycznych, która zawierałaby identyczne informacje przynajmniej z dwóch następujących po sobie okresów. W związku z tym wykorzystanie danych, np. z Badania
Aktywności Ekonomicznej Ludności jest w tym przypadku niemoŜliwe, poniewaŜ
__________
156
Szczególnie przydatne mogą okazać się w tym przypadku funkcjonujące makromodele gospodarki polskiej, np. dla wyznaczenia prognoz krótkoterminowych – model kwartalny WK, dla wyznaczenia prognoz długoterminowych – model roczny jednosektorowy (W8) lub wielosektorowy
(W10 i IMPEC). Por. W. Welfe, Rekomendacje dotyczące zastosowania modeli gospodarki narodowej w systemach prognozowania popytu na pracę. Modele zatrudnienia w symulacyjnych makroekonomicznych modelach jako podstawa prognozowania, RCSS, Międzyresortowy Zespół do
Prognozowania Popytu na Pracę, „Studia i Materiały”, t. II, Warszawa 1999, s. 67−115 (za: E. Kusideł, Prognozowanie popytu…, op. cit., 210).
157
Metodologia ta jest szeroko opisana w: U. Sztanderska, Metoda przepływów – zastosowanie
w prognozowaniu popytu na pracę w przekroju zawodowym, RCSS, Międzyresortowy Zespół do
Prognozowania Popytu na Pracę, „Studia i Materiały”, t. II, Warszawa 1999, s. 164–191.
82
charakteryzuje się zróŜnicowaniem badanych grup w kolejnych okresach. Dlatego
teŜ metoda IOA moŜe mieć ograniczone zastosowanie.158
Wśród innych projektów rządowych, które poddane zostały analizie, bardziej
szczegółowo przyjrzano się trzem, a mianowicie:
− Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy – współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy159,
− Systemy imigracji róŜnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy160 oraz
− Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy.
Ocena wpływu zmian technologicznych na podaŜ i popyt na pracę w Polsce161.
Pierwszy z nich miał charakter badawczo-rozwojowy, a jego celem głównym
było opracowanie nowego narzędzia diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy, które wykorzystywane
przez instytucje rynku pracy mogłoby wspierać ich działania ukierunkowane na
zwiększenie dopasowania między kwalifikacjami i umiejętnościami posiadanymi
przez reprezentantów strony podaŜowej rynku pracy i oczekiwaniami pracodawców.
Proces tworzenia nowej procedury poprzedzony był badaniami mającymi charakter diagnostyczny, do których naleŜała analiza dokumentów prawnych i literatury
przedmiotu, badanie dotychczasowych doświadczeń urzędów pracy w zakresie
diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności, badania własne
oraz opracowanie katalogu „dobrych praktyk”. Przygotowane z kaŜdego etapu badań raporty cząstkowe były podstawą do zrealizowania części rozwojowej projektu,
w której w pierwszej kolejności opracowano koncepcję metod narzędzi i procedur diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy, a następnie poddano tę koncepcję procesowi testowania w wybranych powiatowych urzędach pracy.
Ostateczna wersja koncepcji diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje
i umiejętności, uwzględniająca zarówno wyniki pilotaŜu, jak równieŜ uwagi wynikające z konsultacji z pracownikami Publicznych SłuŜb Zatrudnienia (PSZ)
__________
158
E. Kusideł, Prognozowanie popytu …, op. cit., s. 207.
Por. Ł. Arendt, I. Kukulak-Dolata, I. Poliwczak, H. Sobocka-Szczapa, E. Kryńska, red., Podręcznik uŜytkownika metod, narzędzi i procedur diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje
i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej –
Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2010,
160
Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji róŜnych grup migranckich oraz dopuszczenia
ich do polskiego rynku pracy, np.: osób wysoko wykwalifikowanych; zagranicznych studentów polskich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staŜ w Polsce; pracowników
delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących, Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych – Instytut Polityki Społecznej,
Warszawa www.ips.uw.ed.pl (pobrano 10.10.2011 r.).
161
M. Bukowski, J. Zawistowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej http://ibs.org.pl/
site/upload/publikacje/Zmiana_technologiczna.pdf.
159
83
i pracownikami Departamentu Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, zawierała równieŜ prognozowanie jako istotny sposób identyfikacji oczekiwań pracodawców i osób poszukujących pracy.162 Jego elementy wystąpiły
przede wszystkim w procedurach diagnozowania, przewidzianych dla wojewódzkich urzędów pracy, stanowiących podsystem diagnozowania zapotrzebowania na
kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy. Podsystem ten składa się
z części diagnostycznej i aplikacyjnej.
Punktem wyjścia części diagnostycznej jest opracowanie forsightu regionalnego rynku pracy, prezentującego wizję kierunków rozwoju województwa, mających kluczowe znaczenie dla kierunków zmian struktury popytu na pracę, a jednym z jego efektów – określenie strategicznych sektorów (branŜ) województwa.
Rekomendowanymi przez ekspertów metodami opracowania foresightu regionalnego rynku pracy były: analiza SWOT, metoda delficka, dyskusje panelowe oraz
analiza PEST (Polityczno-Ekonomiczno-Społeczno-Technologiczna). Dokonanie
wyboru spośród tych metod naleŜało do poszczególnych wojewódzkich urzędów
pracy.
W następnej kolejności w analizowanej procedurze jest gromadzenie danych
wejściowych do analizy ilościowej umoŜliwiającej opracowanie prognozy popytu na
pracę w układzie kwalifikacyjno-zawodowym.
Proponowanym źródłem danych wejściowych powinny być informacje zebrane w ramach wywiadów swobodnych przeprowadzonych z przedstawicielami
przedsiębiorstw (badanie pierwotne). Badaniem tym powinny zostać objęte wyłącznie te przedsiębiorstwa, które ze względu na rodzaj prowadzonej działalności
zaliczają się do sektorów strategicznych. Ich wybór jest wynikiem badań przeprowadzonych na etapie foresightu. Na tej podstawie zaleca się przygotowanie
projekcji tendencji rozwojowych sektorów strategicznych dla danego województwa, koncentrujących się przede wszystkim na zagadnieniach dotyczących zatrudnienia w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym. Dobór próby, jak i samo badanie
moŜe być zlecone instytucji badawczej dysponującej odpowiednim potencjałem
do przeprowadzanie tego typu badania.
Kolejnym etapem części diagnostycznej jest przetworzenie zgromadzonych
danych ilościowych. Polega ono na technicznej obróbce danych oraz ich analizie,
a następnie opracowaniu prognoz. Rekomenduje się, aby na tym etapie wojewódzki urząd pracy posiłkował się raportami syntetycznymi opracowanymi przez
poszczególne powiatowe urzędy pracy, dotyczącymi zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnym rynku pracy.
W zakresie opracowania prognoz zaproponowane zostały dwa podejścia.
Pierwsze polegało na wykorzystaniu w tym celu gotowych prognoz, opracowanych przez inne instytucje rynku pracy lub instytucje naukowo-badawcze, drugie
zaś – umoŜliwiało wykorzystanie prognozy opracowanej przez pracowników
__________
162
Ł. Arendt, I. Kukulak-Dolata, I. Poliwczak, H. Sobocka-Szczapa, E. Kryńska, red., Podręcznik
uŜytkownika metod…, op. cit.
84
kaŜdego wojewódzkiego urzędu pracy. Generalnie prognozy będące wynikiem
prowadzonych badań ilościowych powinny mieć charakter krótkookresowy (do
jednego roku) z uwagi na konieczność zwiększenia prawdopodobieństwa spójności podejmowanych działań z rzeczywistymi oczekiwaniami strony popytowej
rynku pracy. Ponadto powinny być prowadzone w przekroju wielkich i duŜych
grup zawodów, poniewaŜ przede wszystkim chodzi o wskazanie ilościowych kierunków zmian w popycie na pracę w ujęciu regionalnym. Zgodnie z zalecaną metodologią zmiany jakościowe w popycie według zawodów są ustalane podczas
forseightu oraz badania przedsiębiorstw z branŜ strategicznych, przeprowadzanego za pomocą wystandaryzowanych pogłębionych wywiadów indywidualnych
i przygotowanych do nich dyspozycji.
Do prognozowania popytu na pracę realizatorzy projektu rekomendowali zastosowanie metody szeregów czasowych z uwzględnieniem metod wygładzania,
zwłaszcza wykładniczego (metody Browna, Holta, Wintera). Wykorzystywane
powinny być przy tym szeregi czasowe okresów, czyli dane opisujące liczbę pracujących na koniec poszczególnych kwartałów bądź lat. Zaletą proponowanych
metod jest głównie to, Ŝe wymagają one stosunkowo niewielu danych wejściowych w porównaniu do kompleksowych ekonometrycznych modeli gospodarki,
jak równieŜ ich prostota. Nie wymagają one bowiem skomplikowanych programów statystycznych słuŜących ich przygotowaniu. Są zatem wygodnym narzędziem prognozowania krótkookresowego w sytuacji, w której wystarczy wiedza
o kształtowaniu się przyszłych wartości analizowanych zmiennych, a nie jest
istotny mechanizm związany z tymi zdarzeniami. Równocześnie ich zastosowanie
powinno pozwolić na tworzenie prognoz wariantowych. Wybór jednego z wariantów, jako obowiązującego, naleŜy w tym przypadku do pracowników wojewódzkich urzędów pracy oraz uczestników panelu ekspertów.
Produktem końcowym przeprowadzonych analiz jest opracowanie zawierające diagnozę zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy. Dokument ten powinien stanowić podstawę do kolejnego etapu części
diagnostycznej, a mianowicie panelu ekspertów.
Rolą panelu ekspertów jest ocena merytoryczna opracowanych prognoz i ich
ewentualna modyfikacja oparta na wiedzy uczestników tego panelu. Korekta taka
jest niezbędna, gdyŜ ilościowe metody prognostyczne wykorzystywane w systemie
diagnozowania okazują się bezsilne w przypadku wystąpienia zmian jakościowych, których nie daje się uchwycić w danych ilościowych. Istotną funkcją panelu jest równieŜ nawiązanie i wdroŜenie dialogu społecznego w obszarze edukacji
i zatrudnienia. Zaleca się zorganizowanie panelu ekspertów w ramach posiedzenia Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia, na które naleŜałoby zaprosić jeszcze dodatkowych ekspertów zewnętrznych: z ośrodków naukowo-badawczych, organizacji pozarządowych zajmujących się problemami rynku pracy oraz instytucji
oświatowych i edukacyjnych.
Wprowadzone przez panel ekspertów korekty i uzupełnienia do raportu roboczego powinny stanowić podstawę do opracowania raportu syntetycznego na temat diagnozy zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na rynku pracy da-
85
nego województwa. Informacje te powinny być w dalszej kolejności rozpropagowane wśród róŜnych instytucji zajmujących się organizacją szeroko rozumianego
procesu kształcenia. Ich upowszechnienie powinno sprzyjać koordynacji systemu
edukacji zawodowej z potrzebami regionalnego rynku pracy w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym. Etap ten stanowi część aplikacyjną prowadzonych badań.
W drugim projekcie (Systemy imigracji róŜnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy) przedmiotem zainteresowania badaczy
były systemy imigracji róŜnych grup migranckich oraz dopuszczenie ich do polskiego rynku pracy. Badanie dotyczyło m.in. osób wysoko wykwalifikowanych,
zagranicznych studentów polskich uczelni, studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staŜ w Polsce, pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne oraz pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących. W badaniach
wykonane zostały analizy szczegółowe poświęcone skali i strukturze imigracji do
Polski, przy uwzględnieniu kryterium kwalifikacji i rodzajów prac podejmowanych przez cudzoziemców, jak równieŜ rzeczywistemu stanowi zatrudnienia pracowników tymczasowych, ze względu na występującą po zmianach legislacyjnych
moŜliwość wykorzystania tej formy zatrudnienia w aktywizacji zawodowej obcokrajowców.163 W odniesieniu do ludzi młodych podejmujących naukę w Polsce
przeprowadzona została analiza przydatności dla imigrantów spoza Unii Europejskiej systemu punktowego i jego realizacji w warunkach polskich. ZałoŜone cele
projektu zostały osiągnięte w wyniku przeprowadzenia badań wśród zagranicznych studentów polskich uczelni, studentów szkół zagranicznych odbywających
praktykę/staŜ w Polsce, pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne
oraz pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących. Odbyły się równieŜ
wizyty studyjne pracowników i ekspertów w wybranych krajach Unii Europejskiej i pozaeuropejskich znanych z aktywnej polityki imigracyjnej i stosujących
np. systemy punktowe lub inne rozwiązania w tym obszarze. Końcowym efektem
prowadzonych prac było opracowanie modelu optymalnego systemu dopuszczania
róŜnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy, jak równieŜ prognoz zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w kilkunastoletniej perspektywie, zwłaszcza
w kontekście kształtowania polityki imigracyjnej państwa.
Projekcja popytu na pracę obcokrajowców opracowana została w perspektywie 5, 10 i 15 lat w trzech wariantach: optymistycznym, średnim oraz pesymistycznym. Oparto ją na prognozie podstawowych wskaźników makroekonomicznych na lata 2009–2020, uwzględniającej m. in. takie parametry ekonomiczne,
jak produkt krajowy brutto (PKB) czy wskaźnik zatrudnienia w ujęciu kwartalnym.164 We wszystkich trzech wariantach potwierdzone zostały przyjęte przez
badaczy hipotezy, wskazujące rosnące zapotrzebowanie na pracę cudzoziemców,
__________
163
Por. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie
wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (§ 2, pkt. 27
− DzU nr 156, poz. 1116 z późn. zm.).
164
Prognoza została wygenerowana na podstawie opracowanego w Instytucie Badań Strukturalnych modelu strukturalnego klasy DSGE pod nazwą VISIONMOD.
86
które powinno stymulować napływ imigrantów oraz – prawdopodobnie – implikować zmiany w polityce imigracyjnej. Przewidywany wzrost rozmiarów imigracji w perspektywie długookresowej (do 2020 r.), jak podkreślono, zaleŜeć jednak
będzie od sytuacji gospodarczej Polski, a przede wszystkim od reform strukturalnych. Będzie teŜ reakcją na rosnący popyt, który z róŜnych względów nie będzie
mógł być zaspokajany przez pracowników krajowych. Niezbędne jest teŜ uwzględnienie zmiennej zatrudnienia obcokrajowców w gospodarce nierejestrowanej.165
W ramach ostatniego z wybranych do analizy projektów (Analiza wybranych
aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy. Ocena wpływu zmian technologicznych na podaŜ i popyt na pracę w Polsce) opracowane zostały wyłącznie
scenariusze oczekiwanego w przyszłości zapotrzebowania na pracowników, bez
uwzględnienia kształtowania się popytu na pracę według zawodów. Miały one
charakter długookresowy i obejmowały lata 2008–2030. Wykorzystano do ich
opracowania dane zagregowane (stopa zatrudnienia, stopa bezrobocia).166
Generalnie w przeprowadzonej analizie projektów rządowych zwraca uwagę systemowość badań podjętych w zakresie prognozowania popytu na pracę.
Ukazane projekty ujmują bowiem problematykę przewidywania zapotrzebowania
na pracowników w przyszłości w sposób wielostronny, uwzględniając przede
wszystkim parametry makroekonomiczne, wykorzystywane do modelowania procesów przewidywanych zmian. Ich oczywistym walorem jest wielowariantowość,
która umoŜliwia ocenę zmian zachodzących na rynku pracy ze względu na poziom i kierunki rozwoju gospodarczego. Niewątpliwie największe znaczenie dla
procesów prognozowania popytu na pracę miały badania prowadzone przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę. Ich wartość poznawcza
i wdroŜeniowa polegała głównie na tym, Ŝe zapoczątkowały one istotne dla procesów gospodarowania działania związane z wyprzedzającym określaniem zmian
mogących wystąpić w wielkości i strukturze popytu na pracę, jak równieŜ na tym,
Ŝe mogą one być podstawą do wykorzystania metodologii postępowania badawczego zaproponowanej przez inne instytucje badawcze i tych, którzy zajmują
się polityką rynku pracy.
2. Projekty realizowane w skali regionalnej
W opracowaniu przeanalizowane zostały projekty zrealizowane w 14 województwach. Pominięto w analizie województwa: małopolskie i podkarpackie.
Powodem było to, Ŝe właśnie w tych województwach, jak dotychczas, nie zaobserwowano badań związanych z opracowywaniem prognoz popytu na pracę we__________
165
Por. Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji róŜnych grup migranckich…, op. cit.
M. Bukowski, J. Zawistowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej http://ibs.org.pl/
site/upload/publikacje/Zmiana_technologiczna.pdf.
166
87
dług zawodów. Przeszukiwanie internetowych baz danych wskazało, Ŝe badania
prognostyczne w przypadku tych województw miały przede wszystkim charakter
gospodarczy. W pozostałych województwach takie projekty realizowano. MoŜna
nawet mówić o pewnego rodzaju bogactwie tego typu badań, co w szczególności
odnosiło się do województw: lubelskiego, łódzkiego, śląskiego oraz zachodniopomorskiego.
Projekty, które znalazły odzwierciedlenie w opracowaniu, moŜna podzielić na kilka rodzajów. Mimo Ŝe wszystkie uwzględniały w zakresach badań prognozowanie
popytu na pracę według zawodów, to jednak część zawierała takŜe inne elementy
wpływające na zmiany zapotrzebowania na pracę. Dlatego teŜ ich prezentacji dokonano w podziale według następujących kryteriów:
− projekty zawierające prognozy opracowane wyłącznie z wykorzystaniem
modeli ekonometrycznych,
− projekty zawierające prognozy opracowane przy uwzględnieniu badań ilościowych i jakościowych.
Niektóre projekty dotyczyły lokalnych rynków pracy, dlatego zostały one
uwzględnione odrębnie, stanowiąc przykłady „dobrych praktyk” w tej dziedzinie.
Poza tym wyróŜniono prognozy popytu na pracę według zawodów, uwzględniające procesy kształcenia, poświęcone wypracowaniu metodologii prognozowania,
jak równieŜ wykorzystujące prawnie usankcjonowane procedury monitorowania
zawodów deficytowych i nadwyŜkowych. NaleŜałoby podkreślić, Ŝe przyjęta klasyfikacja ma charakter umowny, poniewaŜ w wielu projektach poszczególne badane elementy występowały łącznie. Stąd niektóre z nich mogłyby znaleźć się
w wielu opisywanych kategoriach.
2.1. Projekty zawierające prognozy popytu na pracę
według zawodów opracowane wyłącznie na podstawie
modeli ekonometrycznych
Modelowanie ekonometryczne zostało wykorzystane w opracowaniu prognoz
zapotrzebowania na pracowników według zawodów w województwach: dolnośląskim, lubelskim, łódzkim, mazowieckim, opolskim, podlaskim oraz pomorskim. Do projektów takich naleŜały:
− Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym
Śląsku167,
− Aktywna polityka zatrudnienia – analizy, prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy województwa lubelskiego168,
__________
167
T. Kupczyk, red., Audyt ofert pracy..., op. cit..
Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i męŜczyzn w województwie lubelskim, 4P Research
Mix sp. z o.o., Warszawa 2011.
168
88
− Analiza lokalnego rynku pracy. Diagnoza zawodów169,
− Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego
PRACA – ZATRUDNIENIE – SZKOLENIE170,
− Badanie dotychczasowych trendów społeczno-gospodarczych oraz opracowanie prognoz zmian zasobów pracy Mazowsza do 2013 r.171,
− Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista rankingowa zawodów172,
− Badanie potrzeb podlaskiego rynku pracy173,
− Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego174.
Wspólną cechą opracowanych w ramach tych projektów prognoz był okres,
na który je sporządzano (5 lat) oraz wykorzystywane źródła statystyczne, a przede
wszystkim Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności oraz dane z Banku Danych Lokalnych, jak równieŜ klasyfikacje (Klaryfikacja Zawodów i Specjalności).
Z uwagi na zróŜnicowany okres realizacji projektów obecnie mają one głównie walor poznawczy pozwalający z jednej strony zweryfikować ich zgodność z występującymi juŜ w rzeczywistości procesami zmian potrzeb pracodawców wobec
pracowników, z drugiej zaś – rozpoznać dotychczas stosowaną w procesach prognozowania metodologię badawczą. Podobny był ponadto zakres prognozy odnoszący się przede wszystkim do wielkich i duŜych grup zawodowych. Nie wystąpiło
istotne zróŜnicowanie modeli wykorzystywanych do prognozowania, poniewaŜ
głównie zastosowanie miały modele trendu (liniowe i nieliniowe) z zastosowaniem sezonowości oraz modele wygładzania wykładniczego inaczej nazywane
metodami ekstrapolacji (Wintera, Holta), a takŜe modele autoregresyjne. Warto
równieŜ dodać, iŜ do celów prognozowania popytu na pracę często wykorzystywany był System Analiz i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl), pakiet SORIftEC
oraz arkusz kalkulacyjny MS Excel. Prognozy opracowywane były wielowariantowo i spośród wielu moŜliwości wybierano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami, czyli najniŜszymi błędami ex post.
__________
169
J. Witkowski, red., Rynek pracy w województwie łódzkim. Specyfika i uwarunkowania,
ARTPRESS, Inowrocław 2005.
170
E. Kryńska, red., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego.
Praca – Zatrudnienie – Szkolenie, „Studia i Materiały”, t. I, Syntezy ekspertyz, IPiSS – Instytut
Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „ORGMASZ”, Warszawa 2007.
171
S. Roszkowska, Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 r., w: E. Kryńska, red. nauk., Rozwój zasobów pracy ludzkich i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze, IPiSS, Warszawa 2011.
172
Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista rankingowa zawodów, ASM, www.jakosc-kapitalu.org.
173
E. Kryńska, red., E. Kwiatkowski, L. Kucharski, Prognoza podaŜy i popytu na pracę w województwie podlaskim, WyŜsza Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, IPiSS w Warszawie, Białystok–
Warszawa 2010.
174
I. Świeczewska, A. Gajdos, P., Dębowski, A. Grzegorzewska, Ł. Kutyło, K. Okupska, M. Skrzyński,
M. Walczak, P. Wójcik, Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego, ASM,
Kutno 2010.
89
Prezentowane prognozy miały takŜe cechy indywidualne.
W przypadku projektu realizowanego na Dolnym Śląsku zróŜnicowany był
okres prognozowania – pięcioletni dla popytu na pracę ogółem oraz sześcioletni
dla liczby pracujących według sektorów, sekcji i grup zawodów. Jego celem było
ponadto pozyskanie informacji na temat dostępnych i oczekiwanych na regionalnym rynku pracy ofert edukacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem szkoleń.
Równocześnie naleŜałoby podkreślić, Ŝe materiał statystyczny, którym posługiwano
się w badaniach, był unikalnym zestawem szeregów przekrojowo-czasowych.
Prognoza opracowana dla województwa lubelskiego uwzględniała przekroje lokalnych rynków pracy. Jej zamierzeniem było zidentyfikowanie sytuacji na poszczególnych powiatowych rynkach pracy regionu lubelskiego, co w dalszej kolejności
miało słuŜyć bardziej efektywnemu planowaniu czynności związanych z przeciwdziałaniem utrzymującej się nierównowagi na rynku pracy, zwłaszcza bezrobociu
strukturalnemu. Z tego względu do opracowania prognoz wykorzystane zostały strategie rozwoju poszczególnych jednostek podziału administracyjnego, jak równieŜ
Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006–2020. W celu przygotowania prognozy długookresowej (do 2025 r.) opracowano metodologię opartą na
Systemie Badań i Prognoz Regionalnych Region – Stat. Prognozowanie popytu na
pracę oraz liczby wolnych miejsc pracy dotyczyło czterech sektorów gospodarki,
tj.: rolnictwa, przemysłu, usług rynkowych i nierynkowych.
Przy opracowaniu prognoz popytu na pracę w województwie łódzkim realizatorzy wykorzystali specjalne oprogramowanie, które umoŜliwiło obliczenie
zmiennych na podstawie indywidualnych ankiet BAEL. Bazę danych pomocniczych, będących głównie zmiennymi objaśniającymi (predyktorami), stanowiły
informacje zebrane w odpowiednich bankach Systemu Prognozowania Popytu
na Pracę w Polsce (m.in. PKB, takŜe według województw, wartość dodana, przeciętna płaca brutto, liczba ludności, stopa bezrobocia rejestrowanego, wskaźniki
cen, równieŜ według województw, płaca minimalna, nakłady inwestycyjne). Punktem wyjścia dla opracowania prognozy była ekstrapolacja tendencji rozwojowych
podstawowych zmiennych rynku pracy województwa łódzkiego. Jej sformułowanie nastąpiło w wyniku stosowanych w większości przypadków metod wyrównywania wykładniczego, jak równieŜ metody Boxa – Jenkinsa.175
W ramach projektów realizowanych w województwie mazowieckim do wariantowych, a więc najczęściej stosowanych sposobów prognozowania wykorzystano wielorównaniowy model rynku pracy z 11 równaniami łącznie współzaleŜnymi. Oszacowany teŜ został model częściowego dostosowania popytu na pracę
w województwie mazowieckim. Ponadto w prognozowaniu zapotrzebowania na
pracowników zaliczonych do średnich grup zawodów przeprowadzono analizę
wzrokową wykresów oraz analizę statystyczną szeregów czasowych. Tego rodzaju postępowanie wykorzystane było w pierwszym z projektów176, w drugim zaś
__________
175
176
J. Witkowski, red., Rynek pracy w województwie łódzkim…, op. cit., s. 246.
E. Kryńska, red., Regionalny system koordynacji rynku pracy…, op. cit.
90
nie posłuŜono się innymi sposobami modelowania oprócz tych, które zostały
wskazane wcześniej jako wspólne dla prezentowanych procesów badawczych.
Podobne spostrzeŜenia dotyczyły projektu realizowanego w województwie opolskim.177
W prognozie sporządzonej dla podlaskiego rynku pracy zajęto się zarówno
określeniem przewidywanych zmian liczebności populacji zasobów pracy, jak
i oczekiwanymi przekształceniami zapotrzebowania na pracowników ze strony
pracodawców. Przy opracowaniu prognozy popytu na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym badacze wykorzystali modele ekonometryczne, a opracowany model poddano estymacji. Prognozy te dotyczyły lat 2009–2015, a więc wykraczały poza najczęściej obserwowane przedziały czasowe badań. Ponadto były one
prowadzone w dwóch etapach. W pierwszym przedmiotem prognozy była ogólna
liczba pracujących poza rolnictwem, w drugim zaś zdezagregowano tę wielkość
na wielkie i duŜe grupy zawodów.
W województwie pomorskim proces prognozowania składał się z dziewięciu
etapów, w których w pierwszej kolejności wyznaczono prognozę liczby ludności
aktywnej zawodowo, podobnie jak w procedurze zastosowanej w województwie
podlaskim. W kolejnych etapach wyznaczono prognozę liczby pracujących w ramach trzech scenariuszy rozwojowych gospodarki regionu, dokonano oceny
zmian sytuacji na rynku pracy, wartości dodanej brutto według sekcji PKD oraz
sektorów ekonomicznych i na tej podstawie wskazano zmiany struktury pracujących według wielkich i duŜych grup zawodowych oraz wykształcenia. Dodatkowym walorem poznawczym przeprowadzonych badań była ocena procesu przechodzenia gospodarki województwa pomorskiego do gospodarki opartej na
wiedzy, jak równieŜ ocena wpływu przewidywanych zmian w działalności innowacyjnej przedsiębiorstw na profil gospodarczy województwa oraz identyfikacja
elementów zbieŜnych z koncepcją rozwoju klastrów w województwie pomorskim. Zastosowana procedura pozwoliła na wskazanie sektorów i sekcji gospodarki oraz wielkich i duŜych grup zawodowych determinujących przyszły profil
gospodarczy województwa pomorskiego.
Podsumowując tę część rozwaŜań, naleŜałoby podkreślić, Ŝe we wszystkich
przypadkach do stosowania wypracowanej dotychczas metodologii wykorzystywane były specjalnie do tego celu zebrane i przetworzone dane, które stanowiły
bazy dla działań eksploracyjnych. Ponadto przeanalizowanych w opracowaniu
projektów o takim charakterze było jednak znacznie mniej, aniŜeli tych, które
w celu prognozowania popytu na pracę według zawodów stosowały procedury
związane z przeprowadzaniem badań własnych, realizowanych wyłącznie na potrzeby projektów.
Przyjrzyjmy się zatem tego rodzaju badaniom prowadzonym w układach regionalnych.
__________
177
Jakość Kapitału Społecznego…, op. cit.
91
2.2. Projekty zawierające prognozy popytu na pracę według
zawodów z uwzględnieniem badań ilościowych i jakościowych
W analizie uwzględnione zostały projekty, których realizacja odbywała się
w następujących województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim,
lubuskim, opolskim, świętokrzyskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim. Projekty te to:
− Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy –
WIEDZA PLUS 2178,
− SondaŜ pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapotrzebowania na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym179,
− Badania i analizy potencjału gospodarczego regionu w kontekście strategicznych dziedzin rozwoju województwa180,
− Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze181,
− Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów lubuskiego rynku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z województwa lubuskiego182,
− Barometr lokalnych rynków pracy. Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców kwiecień 2005 roku – grudzień 2006 roku183,
− Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych184,
− Popyt i podaŜ pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego185,
− Mapa monitorująca szanse na pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół
zawodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP)186,
__________
178
Wiedza PLUS 2, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2007.
SondaŜ pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapotrzebowania na
pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym, WUP, Toruń 2010.
180
Analiza aktualnej sytuacji, trendów rozwojowych i prognoz zmian społeczno-gospodarczych
w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojowych – koncepcja procesu zarządzania zmianą gospodarczą w regionie, Urząd Marszałkowski – Instytut Badań i Analiz, Lublin 2009.
181
R. Mącik, B. Romejko, K. Konefał, Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze. Aktualne trendy
rozwojowe i prognozowane zmiany, EUROPERSPEKTYWA, Lublin 2010.
182
Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów lubuskiego
rynku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z województwa lubuskiego, ASM, www.
wup.zgora.pl.
183
T. Dłubak., P. Kulka., K. Sroga., W. Turek, Barometr lokalnych rynków pracy. Opolski rynek
pracy okiem przedsiębiorców kwiecień 2005 roku – grudzień 2006 roku, Starostwo Powiatowe
w Namysłowie, Namysłów 2007.
184
Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaŜy pracy w województwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok 2010.
185
Popyt i podaŜ pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego, WUP w Białymstoku
– Uniwersytet Białostocki, Białystok 2005.
186
Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pracodawców
z terenu województwa świętokrzyskiego wobec zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2006 (http://www.cds.krakow .pl/raporty,173.html).
179
92
− Od diagnozy do prognozy – potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świętokrzyskim187,
− Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe
i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego188,
− Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim,
ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy189.
− Zachodniopomorskie Obserwatorium Rynku Pracy190,
− Zachodniopomorskie Obserwatorium Gospodarki191,
− Regionalny Barometr Gospodarki192,
− Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa zachodniopomorskiego193.
Cechą charakterystyczną tych projektów było uwzględnienie w prowadzonych badaniach pierwotnych źródeł informacji pochodzących z przeprowadzonych wywiadów kwestionariuszowych wspomaganych komputerowo wywiadów
telefonicznych (CATI, ang. Computer Assisted Telephone Interview), ankiety
pocztowej, wywiadów kwestionariuszowych wspomaganych komputerowo
(CAPI, ang. Computer Assisted Personal Interviewing), wywiadów realizowanych za pośrednictwem Internetu (CAWI, ang. Computer Assisted Web Interviewing) i ankiet audytoryjnych (badania ilościowe), jak równieŜ indywidualnych
wywiadów pogłębionych (IDI, ang. Individual In-Depth Interviews), zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI, ang. Focus Group Interviews), z obserwacji
uczestniczącej oraz wywiadów swobodnych ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji (badania jakościowe). W niektórych przypadkach posługiwano
się równocześnie metodami wypracowanymi juŜ wcześniej przez m.in. Polską
__________
187
M. Anacka, A. Doktorska, A. Gołos, A. Grobelna, A. Kowalska, J. Malczyk, A. Maliszewska,
K. Szczerbacz, J. Zaczkiewicz, Raport końcowy, WUP w Kielcach, Kielce 2010.
188
Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe i zmiany na rynku
pracy województwa wielkopolskiego. Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami pobadawczymi,
ADVANCE, Poznań 2010.
189
Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany
wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy. Streszczenie,
WUP, Poznań 2009.
190
Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa zachodniopomorskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie poŜądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno-zawodowe pracowników w województwie zachodniopomorskim,
WUP w Szczecinie, Szczecin 2010.
191
Procesy zmian w kluczowych branŜach regionu. Raport z badania, WUP w Szczecinie, Szczecin 2010; Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy zachodniopomorskich pracodawców,
WUP w Szczecinie, Szczecin 2010.
192
Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego, WUP w Szczecinie, Szczecin 2008.
193
Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa zachodniopomorskiego, WUP w Szczecinie, Olsztyn 2009.
93
Sieć Doradców Biznesu (PSDB S.A), Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
(IBnGR) oraz IPSPS – Demoskop w ramach Programu Aktywizacji Obszarów
Wiejskich.
Podstawowym celem przeprowadzonych badań było uzyskanie od respondentów opinii umoŜliwiających opracowanie prognoz, a ich bezpośrednim efektem –
raporty z badań. Trzeba równocześnie podkreślić, Ŝe w bez mała wszystkich projektach ilościowe metody badań uzupełniane były przez metody jakościowe, co
przyczyniało się do pogłębienia analiz badawczych i umoŜliwiało konstrukcję
predykcji charakteryzujących się większą spójnością z oczekiwanymi zmianami
popytu na pracę według zawodów. Ponadto zazwyczaj badania tego rodzaju poprzedzone były analizą danych wtórnych (desk research), a w niektórych przypadkach – prognozą zmian sytuacji gospodarczej, zaś wywiady przeprowadzono
wśród przedstawicieli strony popytowej (pracodawcy, kadra zarządzająca firmami) i podaŜowej rynku pracy. W tym ostatnim przypadku badane kategorie zasobów pracy były zróŜnicowane i zaleŜały od zakresu merytorycznego prowadzonych
prac studialnych (uczniowie, studenci, pracujący, bezrobotni).
ZróŜnicowane były populacje badanych firm, liczące z reguły od kilkuset do
kilku tysięcy podmiotów, chociaŜ częściej liczba ta była ograniczana do kilkuset.
Próby badawcze miały charakter losowy, losow-warstwowy, rzadziej celowy, uwzględniający róŜne kryteria doboru firm, przy czym najwaŜniejszym z nich była
wielkość podmiotu mierzona liczbą zatrudnionych. W tych projektach, w których
badania przeprowadzono w branŜach strategicznych, zaprezentowane zostały
równieŜ kryteria, według których zostały one wyznaczone. Operatem badań pracodawców był z reguły rejestr REGON194, ale sięgano równieŜ do bazy adresowej
Panoramy Firm. Robiono to przede wszystkim w przypadku, gdy – zdaniem badaczy – rejestr REGON nie odpowiadał załoŜeniom prowadzonych badań lub podwaŜano aktualność udostępnianych danych. Brakowało w nim bowiem – w ocenie realizatorów badań – danych na temat filii i oddziałów zarejestrowanych poza
województwem, a działających na terenie objętym badaniem i stanowiących
waŜny podmiot lokalnego rynku pracy, jak równieŜ systematycznej aktualizacji
danych teleadresowych dokonywanej przez pracodawców (np. brak numerów telefonów przedsiębiorstw, gdyŜ są to pola, których pracodawcy nie mają obowiązku
wypełnić w sprawozdaniach dla GUS).195
Źródłami danych wtórnych były zasoby Głównego Urzędu Statystycznego
oraz informacje dotyczące kierunków i perspektyw rozwoju województwa zawarte
w programach i dokumentach rządowych i samorządowych (strategie, programy).
W analizach odnoszących się do bezrobotnych wykorzystywano ponadto sprawozdania MPiPS–01 i wyniki z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych. W celach badawczych posługiwano się poza tym analizą dokumen__________
194
Rejestr ten utworzony został na podstawie art. 41, ust. 1, pkt. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r.
o statystyce publicznej (DzU nr 88, poz. 439 z późn. zm.).
195
Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji…, op. cit., s. 11.
94
tacji aktualnej i archiwalnej firm oraz opracowaniami sporządzanymi przez instytuty naukowo-badawcze, urzędy centralne i instytucje finansowe (np. Narodowy Bank Polski).
Niektóre projekty realizowane były wspólnie przez instytucje rynku pracy, instytuty naukowo-badawcze, instytuty badań i opinii, jak równieŜ przez organy
samorządu terytorialnego przy współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi
i szkołami wyŜszymi. Miały teŜ często charakter cyklicznie powtarzających się
badań. Ich horyzont czasowy obejmował z reguły pięć lat, przy czym większość
z nich kończyła się na 2010 r. Mieliśmy jednak równieŜ do czynienia z prognozami krótkookresowymi, obejmującymi przedział czasowy dwóch lat jednego
roku lub jeszcze krótszy, bo obejmujący na przykład 6 miesięcy.
Cele takich projektów były zróŜnicowane i dotyczyły:
− kompleksowej identyfikacji sytuacji na regionalnym rynku pracy,
− oceny adekwatności potencjału ludzkiego, a często takŜe systemu kształcenia do obecnych i przyszłych wymagań regionalnego rynku pracy oraz przewidywanych w tej dziedzinie działań dostosowawczych,
− analizy popytu na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym, wielkości podmiotów gospodarczych oraz sekcji PKD,
− stworzenia podstaw zainicjowania funkcjonowania systemu zarządzania
zmianą społeczno-gospodarczą w regionie,
− wskazania branŜ, w których występują procesy modernizacyjne, jak równieŜ
tych, które takich procesów wymagają,
− określenia trendów rozwojowych regionów i prognoz zmian gospodarczych,
w tym prognoz zatrudnienia według zawodów i sekcji,
− zbudowania sieci powiązań między instytucjami monitorującymi rynek pracy, jak równieŜ przeprowadzania monitoringu rynku pracy,
− poznania oczekiwań pracodawców co do poŜądanych kwalifikacji i umiejętności pracowniczych, a tym samym stworzenia listy zawodów poszukiwanych przez
firmy i instytucje działające w regionie,
− prezentacji wzajemnych zaleŜności między czynnikami determinującymi moŜliwości uzyskania zatrudnienia przez absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych,
− oceny wpływu dynamiki zmian gospodarczych na rozwój przedsiębiorczości
(zachowania przedsiębiorstw, profil działania) i regionalny rynek pracy, co równocześnie umoŜliwiło pokazanie zawodów nowych i schyłkowych występujących na
tym rynku,
− zapotrzebowania zawodowego regionalnej gospodarki i rynku pracy umoŜliwiających podnoszenie i dostosowanie kwalifikacji zawodowych osób pracujących poprzez prowadzenie, upowszechnianie i publikowanie badań i analiz dotyczących sytuacji regionalnej gospodarki i rynku pracy.
Celem nadrzędnym była równieŜ poprawa jakości planowania strategicznego
i operacyjnego oraz wzrostu efektywności funkcjonowania sieci instytucji współpracujących z samorządem województwa w zakresie kreowania polityki rozwoju regionalnego, w tym w szczególności zapotrzebowania na kierunki kształcenia.
95
Wyniki przeprowadzonych badań pierwotnych oraz analiz opracowanych
na podstawie danych zastanych stanowiły podstawę opracowania prognoz popytu
na pracę. Metodologia badań nie róŜniła się od wskazanej wcześniej, poniewaŜ
do opracowania prognozy wykorzystywano modele trendu (liniowego lub nieliniowych) z uwzględnieniem sezonowości (jeśli była taka konieczność) oraz modele wygładzania wykładniczego (Wintera) i modele autoregresyjne AR(1) lub
AR(4). Spotkano się równieŜ z przykładami wykorzystania innych, opracowanych wcześniej przez instytuty naukowo-badawcze i organizacje międzynarodowe
prognoz popytu na pracę, które modyfikowane były z wykorzystaniem przeprowadzonych badań ilościowych i jakościowych (prognozy GUS, Instytutu Badań Strukturalnych, Eurpean Travel Commission, UNWTO – Światowej Organizacji Turystyki
Narodów Zjednoczonych, WTTC – Światowej Rady Turystyki i PodróŜy). W przypadku jednego z projektów posłuŜono się równieŜ gotowymi badaniami prognostycznymi, uznając, Ŝe sytuacja na krajowym rynku pracy w sposób istotny
wpływa na jej zmiany w skali lokalnych i regionalnych rynków pracy (występowanie korelacji).
Prognozowano równieŜ przede wszystkim w układach wielkich, duŜych i średnich grup zawodów, chociaŜ zdarzały się prognozy dotyczące zapotrzebowania na
pracowników w ramach grup elementarnych, jak i poszczególnych zawodów (przekroje kwalifikacyjno-zawodowe). Przedmiotem analiz było zapotrzebowanie na
pracowników w przekrojach sektorowo-branŜowych, zwłaszcza odnoszące się do
przedsiębiorstw o kluczowym znaczeniu dla gospodarki regionu, uwzględniające
strukturę podmiotów gospodarczych według sekcji PKD, przy czym klasyfikacja
w jednej z prognoz posłuŜyła do identyfikacji tych sekcji i zawodów, w których
oczekiwany będzie wzrost zatrudnienia, a w których wystąpi likwidacja miejsc
pracy. Często równieŜ starano się wskazać na podstawowe umiejętności (twarde
i miękkie), którymi zainteresowani powinni być w przyszłości pracodawcy (profile demograficzno-zawodowe kandydatów do pracy).
Realizatorzy projektów stosowali takŜe w części eksploracyjnej analizę przesunięć udziałów (shift-share analysis), tj. technikę słuŜącą do badania poziomu
rozwoju danego województwa na tle poziomu rozwoju kraju oraz metodę funkcji
trendu rozwoju obszaru referencyjnego (kraju) w celu określenia zmian w skali
rozwoju przedsiębiorczości. Prognozy niejednokrotnie formułowane były w odniesieniu do lokalnych rynków pracy i dotyczyły planowanych przyjęć do pracy
i zwolnień w podziale na branŜe. Poza tym część prognoz długookresowych
sformułowana została pośrednio, poprzez identyfikację potencjalnych i istniejących klastrów196, które teoretycznie powinny zwiększać w przyszłości zatrudnienie
oraz poprzez wskazanie branŜ przyszłościowych o wysokich nakładach inwestycyjnych oraz duŜym udziale w eksporcie. W wyniku prowadzonych badań i analiz,
__________
196
Klaster to zgrupowanie przestrzenne lub powiązanie systemowe mniejszych obiektów w jeden
większy.
96
w jednym z projektów realizowanych w województwie wielkopolskim, na podstawie analizy ekonometrycznej, sformułowany został model prognostyczny dynamiki zatrudnienia, bezrobocia oraz stopy bezrobocia w regionie, który przybrał
następującą postać:
E = a +a y +a E
t
0
1
t
2
n
2
t −1

 2π 
 2π 
+ a3 E t −12 + ∑ at sin
it  + β cos
it  + ε t
t
 n 
 n 
i =1 
gdzie:
Et − zatrudnienie, bezrobocie lub jego stopa, w zaleŜności od modelu,
t − czas,
Yt − logarytm naturalny wartości dodanej brutto reprezentującej wahania
ogólnej aktywności gospodarki,
a αt, βt oraz εt − parametry strukturalne.
Prognozy zazwyczaj stanowiły jeden z fragmentów badań i miały charakter
kompleksowo rozpoznający oczekiwane kształtowanie się popytu na pracę według zawodów w danym regionie. W zaleŜności od rodzaju projektu formułowane
były w ramach jednego etapu badawczego, jak równieŜ polegały na przygotowaniu
prognozy wstępnej, a następnie opracowywana była prognoza właściwa. Tak przebiegała realizacja projektu na przykład w województwie świętokrzyskim, w którym
w początkowej fazie badań zidentyfikowano zapotrzebowanie na pracowników
w świetle badań jakościowych, zaś później, stosując metodologię prognostyczną,
określono przewidywany popyt na pracę w najbliŜszych dwóch latach, w szczególności związany z zatrudnianiem absolwentów. Zwrócono przy tym uwagę na
istotne problemy związane z zatrudnianiem ludzi młodych, jak równieŜ kwestie
współpracy między pracodawcami i placówkami oświatowymi szczebla ponadgimnazjalnego (szkołami zawodowymi) jako sposobu umoŜliwiającego większą aktywizację zawodową absolwentów. Z podobną procedurą prognozowania spotkano
się takŜe w przypadku jednego z projektów realizowanych na terenie województwa
wielkopolskiego, w którym dodatkowo w celu wykonania analiz porównawczych
badania ilościowe wśród pracodawców zostały przeprowadzone w dwóch momentach czasowych. Tego rodzaju postępowanie wpłynęło na spójność opracowanej prognozy z zachodzącymi w rzeczywistości gospodarczej zmianami popytu
na pracę według zawodów.
RóŜne teŜ było przeznaczenie prognoz. Beneficjentami ostatecznymi były instytucje rynku pracy (powiatowe urzędy pracy, agencje zatrudnienia, komendy Ochotniczych Hufców Pracy), akademickie biura karier, partnerzy społeczni (związki zawodowe i związki pracodawców), jak równieŜ inne podmioty zainteresowane
monitoringiem i rozwojem regionalnego rynku pracy. W przypadku, gdy prognozy
wykraczały poza zjawiska mające wyłączny związek z rynkiem pracy, odbiorcami
wyników badań były osoby odpowiedzialne merytorycznie za dany problem (np.
97
modernizację przedsiębiorstw). Niejednokrotnie badania takie stanowiły podstawę
opracowania raportów z Monitoringu Zawodów Deficytowych i NadwyŜkowych.
Jak wynika z przeprowadzonej analizy, projekty o charakterze regionalnym,
w których prognozowanie popytu na pracę według zawodów poprzedzały badania
wykorzystujące dane wtórne, jak i pierwotne, charakteryzowały się zarówno
większą kompleksowością i szczegółowością prowadzonych rozwaŜań w porównaniu do projektów o tym charakterze wykorzystujących wyłącznie modele prognostyczne. W prognozach uwzględniano bowiem w znacznie większym stopniu
przewidywane zapotrzebowanie pracodawców na poszczególne zawody. Tym
niemniej w dwóch z nich – co zasługuje na podkreślenie – tego rodzaju podejście
natknęło się na barierę braku systematyzacji, co spowodowało, Ŝe wartość poznawcza otrzymanych wyników była niewielka, z uwagi na chaos obserwowany
w analizach syntetycznych. ZauwaŜono teŜ, Ŝe niektóre sposoby podejścia do
procesu prognozowania zapotrzebowania na pracowników według zawodów, polegające na wykorzystywaniu wcześniej opracowanych predykcji w tej dziedzinie, charakteryzowały się znacznie mniejszymi walorami poznawczymi z uwagi
na niespójność zakresu i załoŜeń poszczególnych procesów eksploracji.
2.3. Projekty uwzględniające prognozowanie popytu na pracę
według zawodów zrealizowane na lokalnych rynkach pracy
Projekty realizowane na lokalnych rynkach pracy charakteryzowały się róŜnym podejściem metodologicznym do formułowania przewidywań związanych
z popytem na pracę według zawodów, przy czym generalnie wykorzystywały w tym
celu wyniki przeprowadzonych badań ilościowych, znacznie rzadziej – jakościowych. Ich zakres merytoryczny dotyczył zróŜnicowanych problemów, dlatego teŜ
– traktując je jako przykłady „dobrych praktyk” – zaprezentujemy je nieco szerzej w porównaniu do poprzednio analizowanych projektów.
W ramach projektu Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod
kątem potrzeb szkoleniowych osób bezrobotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone kwalifikacje zawodowe
(województwo lubelskie)197 w celu zidentyfikowania sytuacji na lokalnym rynku
pracy i zdiagnozowania spójności między popytem na pracę a jej podaŜą w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym, opracowana została prognoza mająca odzwierciedlać
relacje pomiędzy głównymi aktorami tego rynku, a mianowicie pracującymi, bezrobotnymi i pracodawcami. Jednym z jej celów było takŜe dokonanie oceny adekwatności potencjału ludzkiego i systemu szkoleniowego. Opracowana informacja prognostyczna miała charakter krótkookresowy i obejmowała okres 12 miesięcy, a jej
podstawą były wyniki badań ilościowych i jakościowych (IDI) przeprowadzo__________
197
Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem potrzeb szkoleniowych osób
bezrobotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone
kwalifikacje zawodowe, BIOSTAT – PUP w Rykach, Ryki 2009 (www.pupryki.netbip.pl).
98
nych wśród przedsiębiorców oraz bezrobotnych. Dodatkowym źródłem informacji były: profile osób nie posiadających zatrudnienia, charakterystyki podmiotów
gospodarczych oraz diagnoza obecnej sytuacji na rynku pracy. Projekcja dotyczyła zawodów według grup elementarnych, a jej odbiorcami byli pracodawcy i wybrane jednostki systemu edukacyjno-szkoleniowego.
W 2008 r. Powiatowy Urząd Pracy w Łasku (województwo łódzkie) w ramach projektu IMPULS przeprowadził Badanie rynku pracy powiatu łaskiego198.
Jednym z celów szczegółowych projektu było określenie bieŜących i przyszłych
potrzeb pracodawców w zakresie kwalifikacji pracowników. Prognoza została
sporządzona na podstawie kwestionariusza wywiadu (badanie ilościowe), kierowanego do reprezentatywnej dla tego rynku pracy próby firm oraz instytucji publicznych i organizacji o charakterze non-profit. Operatem losowania warstwowego
był rejestr REGON. Eksploracja dotyczyła najbliŜszych 12 miesięcy, a podstawę
opracowania wyników przeprowadzonych badań stanowiła Klasyfikacja Zawodów i Specjalności.199 Analiza ofert pracy przeprowadzona została na poziomie
wielkich grup zawodów oraz grup elementarnych. Efekty projektu upowszechnione zostały wśród instytucji wspierających funkcjonowanie lokalnego rynku
pracy. W szczególności wykorzystane zostały przez urząd pracy, który na ich
podstawie opracował, a następnie wdraŜał działania prowadzące do aktywizacji
zawodowej osób bezrobotnych. Dotyczyło to zwłaszcza szkoleń, których struktura tematyczna miała odpowiadać zidentyfikowanemu zapotrzebowaniu na kwalifikacje i umiejętności.
W tym samym roku realizowany był w Piotrkowie Trybunalskim (województwo łódzkie) projekt Profesjonalny partner na rynku pracy, którego celem było
określenie aktualnych i oczekiwanych potrzeb zatrudnieniowych pracodawców
z tego terenu, w kontekście funkcjonującego na tym obszarze systemu edukacji
zawodowej. Opracowana prognoza dotyczyła lat 2008–2010, a jej sformułowanie
poprzedzała analiza danych zastanych, pochodzących ze sprawozdań Powiatowego Urzędu Pracy, jak i dokumentów strategicznych i ofert edukacyjnych. Badaniem objęto pracodawców oraz publiczne i niepubliczne szkoły ponadgimnazjalne.
Zostało ono przeprowadzone metodą wywiadów telefonicznych wspomaganych
komputerowo (CATI). Próba do badania wśród przedsiębiorców miała charakter
probabilistyczny, zapewniający reprezentatywność wyników badania. Dobór miał
charakter losowo-warstwowy, w którym kryteriami były: wielkość firmy oraz jej
pozycja konkurencyjna na rynku (według sekcji PKD). Operat losowania stanowił krajowy rejestr podmiotów gospodarki narodowej REGON. Prognoza zmian
liczby zatrudnionych w przedsiębiorstwach sformułowana została na podstawie
predykcji zmian popytu na ich towary i usługi, a w analizach nie została zastoso__________
198
Badanie rynku pracy powiatu łaskiego. Raport z badania, Opracowanie na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Łasku, INTERACTIVE Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków 2008.
199
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 8 grudnia 2004 r. (DzU nr 265, poz. 2644).
99
wana wystandaryzowana klasyfikacja zawodów i specjalności oraz, co naleŜałoby
podkreślić, problem ten nie został rozwiązany w części metodologicznej projektu.
Perspektywy Opoczyńskiego Rynku Pracy200, taką nazwę nosił projekt realizowany w latach 2008–2009 w Opocznie (województwo łódzkie). Opracowanie
prognozy zatrudnienia na lata 2008–2015 dla wskazanego w tytule projektu powiatu było celem głównym prowadzonych prac. Przygotowano ją na podstawie
zrealizowanych badań ilościowych, w których kwestionariusze wywiadu skierowane zostały zarówno do pracodawców, jak i szkół ponadgimnazjalnych, obsługujących analizowany, lokalny rynek pracy. Badania te pozwoliły na określenie
zawodów elementarnych, w których pracodawcy przewidywali, Ŝe w okresie najbliŜszych 12 miesięcy będą zwalniać pracowników, jak i ich przyjmować. Warto
dodać, Ŝe poprzez wywiad uzyskano równieŜ informacje na temat sytuacji ekonomicznej badanych przedsiębiorstw, ich pozycji konkurencyjnej w regionie, korzystania przez nie ze wsparcia publicznego w ramach funduszy unijnych, moŜliwości rozwoju, ale one nie zostały bezpośrednio wykorzystane do przygotowania
prognozy o załoŜonym horyzoncie czasowym. MoŜna zatem przyjąć, Ŝe sformułowana projekcja dotyczyła generalnie krótszego okresu, tj. rocznego.
Kolejny projekt, Wzmocnienie publicznych słuŜb zatrudnienia oraz analiza
i prognozowanie rozwoju rynku pracy w powiecie pajęczańskim201 (województwo łódzkie), był realizowany w tych samych latach, co poprzedni. Przeprowadzone zostały w nim badania umoŜliwiające rozpoznanie tendencji na lokalnym
rynku pracy w zakresie kreowania miejsc pracy z uwzględnieniem zawodów i umiejętności oczekiwanych od przyszłych kandydatów do pracy, jak równieŜ analizę
kwalifikacji i umiejętności zarejestrowanych bezrobotnych. PosłuŜono się w tym
celu wywiadami kwestionariuszowymi skierowanymi do firm i instytucji publicznych. Reprezentatywną próbę takich podmiotów dobrano losowo, wykorzystując bazę REGON. Przygotowana w ramach projektu prognoza miała charakter
krótkookresowy (roczny). W analizie posłuŜono się wystandaryzowaną Klasyfikacją Zawodów i Specjalności, co umoŜliwiło wskazanie przyszłych potrzeb kadrowych w przekroju wielkich grup zawodów, a czasem poszczególnych zawodów i specjalności.
W mieście stołecznym Warszawa (województwo mazowieckie), w tych samych latach, w jakich realizowano poprzednio opisane przedsięwzięcia badawcze,
podjęte zostały działania w ramach projektu Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy.202 W ramach przeprowadzonej za pomocą
__________
200
M. Sokołowski, red., J. Tomczyk, A. Sieklicka, Perspektywy opoczyńskiego rynku pracy. Wyniki badań terenowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorców, dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych z terenu powiatu opoczyńskiego. Raport końcowy, Opoczno 2009.
201
Wzmocnienie publicznych słuŜb zatrudnienia oraz analiza i prognozowanie rozwoju rynku
pracy w powiecie pajęczańskim, PUP w Pajęcznie, www.pup.pajeczno.pl.
202
M. Filipek, red., Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy, Urząd
Pracy m. st. Warszawy, Warszawa 2009.
100
róŜnych metod i technik eksploracji zidentyfikowane zostały kierunki zmian zarówno po stronie podaŜowej, jak i popytowej lokalnego rynku pracy. Projekcja
obejmowała okres do 2015 r. Została przygotowana na podstawie wyników badania ilościowego (ankietowego), przeprowadzonego na losowo dobranej próbie
firm, a kryterium doboru była wyłącznie wielkość przedsiębiorstwa według liczby zatrudnionych. Informacje prognostyczne były adresowane przede wszystkim
do jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji odpowiedzialnych za kreowanie i wdraŜanie polityki edukacyjnej na terenie miasta stołecznego Warszawa. Miały one słuŜyć głównie dostosowaniu oferty kształcenia do potrzeb warszawskiego rynku pracy.
Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodawców203 (województwo opolskie) to projekt badawczy realizowany w 2006 r.
Oprócz zdiagnozowania zapotrzebowania pracodawców powiatu strzeleckiego na
pracowników w przekroju zawodów, celem tego projektu było równieŜ zidentyfikowanie najbardziej poszukiwanych kompetencji pracowniczych. Do wypełnienia tak sformułowanych celów badawczych posłuŜono się metodą bezpośrednich
wywiadów kwestionariuszowych (PAPI, ang. Paper and Pencil Interview), do
których narzędzie opracowane zostało na bazie wyników jakościowego badania
opinii pracodawców, przeprowadzonego wcześniej. Próba badawcza została dobrana w sposób warstwowy, uwzględniający kryteria wielkości podmiotu, lokalizacji przedsiębiorstwa i rodzaju branŜy, w ramach której podmiot prowadził działalność podstawową. Operatem badania była baza REGON. Prognozę opracowano
na podstawie deklaracji respondentów, odnoszących się do planowanych wyłącznie do końca jednego roku zwolnień i przyjęć pracowników, a więc prognoza
obejmowała okres zaledwie kilkumiesięczny. Do analizy zastosowano w tym
przypadku względne miary salda przyjęć i zwolnień oraz nasilenie ruchów kadrowych.204 UmoŜliwiło to określenie klas, do których przyporządkowane zostały
zawody lub kategorie zawodowe pracowników. Wyniki prowadzonych prac skierowano do wszystkich uczestników rynku pracy.
Projekt Analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim205
(województwo śląskie) zakładał identyfikację obecnych i przyszłych potrzeb pracodawców w przekroju poszukiwanych kwalifikacji i umiejętności pracobiorców. Horyzont prognozy obejmował lata 2006–2015. Aby osiągnąć cel, przeprowadzono
badania ankietowe w przedsiębiorstwach produkcyjnych wśród pracowników i studentów. W badaniu wyróŜnionych zostało siedem bloków tematycznych dotyczą__________
203
Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodawców, OPINIA Agencja
Badań Rynku, Warszawa 2006.
204
Dopiero przeprowadzenie badań porównawczych kilkukrotnie i/lub w róŜnych powiatach pozwoliłoby ocenić wysokość obu wskaźników w odniesieniu do szerszego kontekstu.
205
J. Matuszka, red., M. Baron-Puda, M. Frycz, I. Kłóska, E. Sobiecka, Analiza i prognozowanie
rozwoju rynku pracy w regionie bielskim, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Ekonomicznej
w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006.
101
cych m.in. poziomu wykształcenia, umiejętności i cech osobowościowych najczęściej poszukiwanych przez pracodawców, ze szczególnym uwzględnieniem znajomości języków obcych, skłonności pracodawców do uczestnictwa w procesach
kształcenia ustawicznego, oceny oferty edukacyjnej i działań podejmowanych przez
władze lokalne ułatwiających poszukiwanie pracy, kreowanie miejsc pracy i przeciwdziałanie wykluczeniu. Uwzględniono teŜ informacje o planowanych zwolnieniach i przyjęciach pracowników w perspektywie 10 lat. Badania wykazały, iŜ pracodawcy mieli problemy ze wskazaniem konkretnych zawodów w tak długim przedziale
czasu, dlatego okres predykcji skrócono do pięciu lat (lata 2006–2010). Uzyskane
wyniki przedstawiono w postaci rankingów zawodów uszeregowanych według wielkości planowanych przyjęć. Zwolnienia nie stanowiły istotnych wielkości w planach przedsiębiorstw, zatem ranking zawodów według planowanych zwolnień został pominięty. Wyniki badań, opracowane w formie raportu, upowszechnione
zostały wśród instytucji edukacyjno-szkoleniowych oraz pracodawców.
W ramach projektu, zatytułowanego CBRG – Cieszyński Barometr Rozwoju
Gospodarczego206 (województwo śląskie), opracowane zostały Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników. Ich celem było ustalenie trendów rozwojowych i kierunków zmian zachodzących w analizowanym powiecie. Przygotowana informacja prognostyczna obejmowała horyzont czasowy jednego roku
oraz perspektywę pięcioletnią. Projekcje były wykonane w przekroju wielkich
grup zawodów i zawodów elementarnych. Zawierały teŜ dane na temat wymagań
określonych poziomem wykształcenia i umiejętnościami w zakresie obsługi komputera, jak równieŜ skłonności pracodawców do zatrudnienia osób bezrobotnych
ze wskazaniem zawodów i umiejętności, jakimi powinni się legitymować. Podstawą formułowania prognozy była analiza danych zastanych (desk research), jak
równieŜ badania ilościowe i jakościowe, w których zastosowano wywiady kwestionariuszowe oraz wywiady indywidualne. Do predykcji wykorzystane zostały
przede wszystkim wyniki badań ilościowych. Wywiady przeprowadzono wśród
pracodawców (próba reprezentatywna małych i średnich przedsiębiorstw oraz
największych, strategicznych firm), placówek oświatowych, lokalnych instytucji
oraz partnerów urzędu pracy. Dobór próby miał charakter losowo-warstwowy
z operatu podmiotów gospodarczych analizowanego powiatu.
Badania skupiały się przede wszystkim na zagadnieniach diagnozowania sytuacji na lokalnym rynku pracy oraz jej zmianach, charakterystyce kondycji ekonomicznej badanych podmiotów, określeniu ich planów kadrowych, charakterystyce profili oferowanych stanowisk pracy i wymagań dotyczących kompetencji
przyszłych pracowników, oszacowaniu gotowości pracodawców do wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia, wskazaniu aktualnych oraz perspektywicznych zawodów deficytowych i ich wpływie na zmiany zachodzące w kierunkach kształcenia na terenie powiatu, identyfikacji zewnętrznych i wewnętrznych
__________
206
Raport z badania lokalnego rynku pracy w podmiotach z sektora MSP, Cieszyński Barometr
Rozwoju Gospodarczego, ITERACTIVE Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków 2009.
102
barier rozwoju firm i związanej z tym analizie tych planów, prognozie sytuacji ekonomicznej poszczególnych branŜ, analizie szans i zagroŜeń dla branŜ w poszczególnych obszarach otoczenia organizacji, konstrukcji indeksu nastrojów przedsiębiorców,
mierzącego poziom optymizmu/pesymizmu, ocenie obecnego i prognozowanego poziomu innowacyjności przedsiębiorstw, charakterystyce strategii eksportowej przedsiębiorstw wraz z identyfikacją barier dotyczących funkcjonowania na rynkach
zewnętrznych, jak równieŜ opisowi skali korzystania z programów pomocowych
przewidzianych dla przedsiębiorstw wraz ze wskazaniem barier ograniczających
absorpcję funduszy unijnych. Na podstawie tych informacji przeprowadzono analizę trendów rozwojowych na badanym obszarze.
W projekcie Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010− 2015207
(województwo śląskie) w celu zdiagnozowania aktualnej i prognozowanej sytuacji lokalnych przedsiębiorców wykorzystano wyłącznie badania ilościowe przeprowadzone wśród losowo wybranych podmiotów gospodarczych. Informacja prognostyczna obejmowała pięcioletni horyzont czasu, a uwzględnione w niej zawody
były uporządkowane według wielkich grup zawodów oraz zawodów i specjalności.
Problematyka badawcza projektu zawierała – oprócz zagadnień podstawowych
dla procesów poznania – takŜe charakterystykę kondycji ekonomicznej badanych
przedsiębiorstw, określenie ich planów kadrowych (przyjęcia do pracy i zwolnienia
z pracy), charakterystykę profili oferowanych stanowisk pracy ze szczególnym
uwzględnieniem potrzebnych na nich kompetencji, określenie gotowości pracodawców do wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia, wskazanie aktualnych oraz perspektywicznych zawodów deficytowych, prognozę sytuacji ekonomicznej poszczególnych branŜ oraz analizę szans i zagroŜeń ich rozwoju, analizę
planów rozwojowych i inwestycyjnych badanych podmiotów, ocenę poziomu innowacyjności przedsiębiorstw, określenie zapotrzebowania podmiotów na szkolenia, poziomu współpracy i korzystania z pomocy/usług urzędu pracy, moŜliwości
korzystania/ubiegania się o środki UE, jak równieŜ kwestie segregacji poziomej
i pionowej rynku pracy oraz róŜnic w płacach kobiet i męŜczyzn. Była to zatem
problematyka badawcza bardzo zbliŜona do tej, którą przyjęto w powiecie cieszyńskim. Techniką zastosowaną w badaniu był wywiad bezpośredni, a podstawowym
narzędziem – kwestionariusz wywiadu, który zawierał osiem bloków tematycznych, adekwatnych do wskazanych problemów.
Celem projektu badawczego Wiedzieć więcej – działać skuteczniej. Ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców208 (województwo świętokrzyskie)
było zdiagnozowanie lokalnego rynku pracy, oczekiwań i problemów pracodawców, związanych z najczęściej poŜądanymi przez nich kwalifikacjami i umiejętnościami pracowniczymi. Do przygotowania części diagnostycznej i prognostycznej
projektu przeprowadzone zostały badania ilościowe (wywiad kwestionariuszowy)
__________
207
Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015 – badanie wśród pracodawców, www.pup-swietochlowice.pl/projekt-badawczy.
208
Raport ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców, Warszawa 2009, http://www.pup.ostrowiec.
pl/pliki/Posrednictwo_pracy/efs/rapodrt.pdf.
103
wśród przedsiębiorstw. Ich dobór miał charakter losowo-warstwowy. W badaniu
starano się zidentyfikować planowane przez pracodawców zatrudnienie według
zawodów (perspektywa roku lub dwóch lat), co umoŜliwiało poznanie zawodów
i specjalności najbardziej i najmniej poszukiwanych, jak równieŜ preferowane
przez nich kierunki i tematy szkoleń. Przeprowadzona analiza wpłynęła na określenie rodzaju zawodów deficytowych i skali ich występowania na lokalnym rynku
pracy, a takŜe przydatnych z tego punktu widzenia kierunków kształcenia, w tym
nie znajdujących się w ofercie szkół zawodowych działających w powiecie.
Na podstawie wyników badań został równieŜ opracowany socjodemograficzny
profil osoby poszukiwanej przez pracodawców na stanowisko pracownika szeregowego i pracownika wyŜszego szczebla.
W ramach projektu Kapitał wiedzy209 (województwo warmińsko-mazurskie),
przeprowadzone zostały badania potrzeb i oczekiwań pracodawców co do kwalifikacji i umiejętności zawodowych pracowników, jak równieŜ usług świadczonych przez powiatowy urząd pracy. W badaniach zdiagnozowano takŜe potrzeby
szkoleniowe pracowników i kadry kierowniczej firm. Podczas badań wykorzystane zostały techniki o charakterze jakościowym i ilościowym. Ich przeprowadzenie poprzedzono analizą dostępnych danych zastanych, takich jak statystyki, raporty i opracowania. Badania jakościowe z przedstawicielami urzędu pracy,
samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, szkół zawodowych oraz
duŜych przedsiębiorstw zostały przeprowadzone za pomocą dwóch technik badawczych – indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) i zogniskowanych
wywiadów grupowych (FGI). Badania o charakterze ilościowym przeprowadzono
za pomocą bezpośredniego wywiadu kwestionariuszowego (PAPI) wśród wybranych metodą kwotowo-celową przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie powiatu. Prognozę sporządzono wyłącznie na podstawie danych zebranych
w przeprowadzonych badaniach. Odbiorcami wyników badań był Powiatowy
Urząd Pracy oraz inne instytucje zajmujące się wspieraniem na rynku pracy skutecznych działań na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia
oraz aktywizacji zawodowej mieszkańców powiatu.
Projekt badawczy Inwestycja w kwalifikacje wiedzy210 (województwo warmińsko-mazurskie) poświęcony był diagnozowaniu sytuacji na lokalnym rynku pracy,
a zwłaszcza rozpoznaniu oczekiwań pracodawców dotyczących poŜądanych kwalifikacji i umiejętności pracowniczych (sporządzeniu listy zawodów poszukiwanych)
oraz opracowaniu prognozy zatrudnienia mieszkańców powiatu. Realizacja celu
głównego wymagała przeprowadzenia analizy źródeł wtórnych, jak równieŜ badań ilościowych (indywidualny wywiad kwestionariuszowy, CATI) i jakościowych (IDI, FGI) skierowanych do róŜnych grup respondentów. W ramach badania scharakteryzowano sytuację społeczno-gospodarczą powiatu, jak równieŜ
__________
209
Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i oczekiwań pracodawców. Raport
końcowy, PUP w Szczytnie, Poznań 2009.
210
D. Śledź, red., Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w powiecie braniewskim, PUP
w Braniewie – Instytut Badań i Analiz GRUPA OSB, www.badania-rynku.pl.
104
lokalny rynek pracy (popyt na pracę, zawody deficytowe i nadwyŜkowe według
wielkich grup zawodów). Do opracowania prognozy wykorzystano wyniki badań
ilościowych. Jej horyzont czasowy wyniósł 12 miesięcy. Zawody wskazywane
przez respondentów zostały pogrupowane wyłącznie według wielkich grup zawodów. Wyniki badań pozwoliły na rozpoznanie nie tylko struktury oczekiwanego
w powiecie popytu na pracę, ale takŜe kwalifikacji i umiejętności oraz wymagań nie
związanych bezpośrednio z kompetencjami zawodowymi, jakich oczekiwać będą pracodawcy od zgłaszających się do pracy kandydatów.
Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery monitoring popytu na pracę
w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego211 (województwo warmińsko-mazurskie) to projekt, który zakładał wsparcie instytucji
kształcenia ustawicznego poprzez monitoring regionalnego rynku pracy. Badania
ilościowe przeprowadzone wśród pracodawców uwzględniały ich plany kadrowe
w okresie najbliŜszego roku, kwalifikacje i umiejętności, których oczekiwali oni
od potencjalnych pracowników oraz aktywność edukacyjną zatrudnianej kadry.
Ich efektem było obliczenie wskaźnika netto nowych miejsc pracy. Zawody, które
wymieniane były podczas badań, uporządkowano według obowiązującej Klasyfikacji Zawodów i Specjalności, uwzględniając kategorie zawodów elementarnych.
Na tej podstawie opracowany został ranking zawodów najbardziej poszukiwanych
przez pracodawców w ciągu najbliŜszych 12 miesięcy. W ramach realizowanego
projektu badawczego opracowano równieŜ pięć profili kandydatów do pracy. Rodzaj profilu ustalano dla kaŜdego poziomu wykształcenia, tj. wyŜszego, średniego
zawodowego i policealnego, średniego ogólnokształcącego, zasadniczego zawodowego. Na podkreślenie zasługuje takŜe to, Ŝe w procesie eksploracji nie zastosowano powszechnie uŜywanych metod prognozowania, a jedynie posłuŜono się
wynikami przeprowadzonych badań ilościowych. Odbiorcami wyników projektu
były przede wszystkim instytucje zajmujące się kształceniem ustawicznym, placówki edukacyjne, publiczne słuŜby zatrudnienia, władze samorządowe oraz organizacje pozarządowe i instytucje szkoleniowe.
Analiza wybranych projektów realizowanych w skali lokalnych rynków pracy
świadczy o tym, Ŝe były to głównie projekty badawcze, w których podstawą procesu prognozowania popytu na pracę według zawodów były badania przeprowadzane wyłącznie na potrzeby tych projektów. Uczestniczyli w nich przede
wszystkim pracodawcy. W nielicznych przypadkach byli to równieŜ przedstawiciele strony podaŜowej rynku pracy. W badaniach z reguły brało udział kilkuset
respondentów wybranych losowo spośród całej zbiorowości podmiotów funkcjonujących na badanym obszarze. NaleŜałoby w tym miejscu podkreślić, Ŝe tego
rodzaju badania mają jednak dość ograniczoną wartość poznawczą z punktu widzenia formułowania prognoz, poniewaŜ obejmują bliski horyzont czasowy. Praco__________
211
P. Kamiński, M. Kamiński, Publikacja podsumowująca wyniki badań ilościowych zrealizowanych w ramach projektu kształcenie ustawiczne przepustką do kariery monitoring popytu na
pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego, Krośnieńska Oficyna
Wydawnicza Sp. z o.o., Kraków 2010.
105
dawcy nie są bowiem w stanie określić swoich potrzeb zatrudnieniowych w perspektywie dłuŜszej aniŜeli rok. Dodatkowo zróŜnicowana jakość analiz otrzymanych
wyników badań pozwala na stwierdzenie ograniczonej ich przydatności dla wspomagania działań wyprzedzających wpływających na poprawę sytuacji na lokalnych
rynkach pracy. Jedynym w zasadzie walorem takich procesów badawczych jest nawiązywanie współpracy miedzy poszczególnymi aktorami rynku pracy, jak równieŜ
informowanie o przebiegu zjawisk na nim występujących.
We wszystkich projektach zauwaŜalny był kontekst edukacyjny, co oznacza,
Ŝe zasadniczym powodem niedopasowań występujących na lokalnych rynkach
pracy między popytem na pracę i jej podaŜą jest niespójność działającego systemu kształcenia z oczekiwaniami pracodawców.
2.4. Projekty, w których prognozy popytu na pracę
podporządkowane były problemom kształcenia
Jedynie trzy projekty dotyczące struktury zawodowej przyszłego zapotrzebowania
na pracę uwzględniały bezpośrednio problematykę kształcenia w ogóle i jej powiązanie z sytuacją na rynku pracy w szczególności. W wielu innych projektach problem
ten był jedynie sygnalizowany. Projekty prezentowane w tym miejscu realizowano
w województwie: świętokrzyskim (jeden) oraz wielkopolskim (dwa). Były to:
− Perspektywy rozwoju RSI Świętokrzyskie212,
− Diagnoza stanu i potrzeb kadrowych do roku 2010 w poszczególnych zawodach dla województwa wielkopolskiego213,
− Diagnoza potrzeb edukacyjnych – rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego przez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego.
Pierwszy projekt, Perspektywy rozwoju RSI Świętokrzyskie, zawierał analizy
kierunków rozwoju wiedzy, a celem związanych z nim badań była ocena przydatności systemu edukacyjnego do rozwoju regionu. Badania empiryczne, jak i studia literaturowe przeprowadzono wyłącznie na potrzeby projektu. Przeanalizowane zostały równieŜ prace ekspertów w ramach dwóch Regionalnych Forów
Innowacji: Edukacja dla społeczeństwa wiedzy oraz Nauka dla biznesu. Badania
ilościowe wykonano w szkołach ponadgimnazjalnych i wyŜszych, zlokalizowanych na terenie województwa świętokrzyskiego. PosłuŜono się w nich techniką
wywiadu kwestionariuszowego.
Podczas badań poruszano problemy dotyczące oferowanych i planowanych
w przyszłości kierunków kształcenia, równocześnie podkreślając znaczenie tych,
__________
212
A. Piotrowska-Piątek, red., Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzyskim –
raport z realizacji zadania, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda
Lipińskiego w Kielcach, Kielce 2009.
213
Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształcone na
poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium, WUP, Poznań, http://
www.wup.poznan.pl/att/polityka/opracowania/Perspektywiczne_zapotrzebowanie_na_kadry_2007-2010.pdf.
106
które byłyby najbardziej poŜądane z punktu widzenia interesu regionu. Diagnozowano
równieŜ stopień zainteresowania tymi kierunkami osób uczących się. W ramach badań wskazane zostały główne determinanty wprowadzania nowych kierunków i specjalności kształcenia w świętokrzyskich szkołach ponadgimnazjalnych i wyŜszych,
jak równieŜ źródła pozyskiwania informacji o potrzebach edukacyjnych regionu i sposoby ich gromadzenia. Oceniono poza tym skłonność do wprowadzania innowacji
edukacyjnych i dodatkowych form kształcenia oraz sposoby ich promocji.
Wiele uwagi poświęcono równieŜ współpracy szkół ponadgimnazjalnych i wyŜszych, zlokalizowanych w województwie świętokrzyskim z innymi partnerami,
znajdującymi się w regionie (pracodawcami, powiatowymi urzędami pracy itp.), jak
równieŜ jakości kształcenia. Zagadnienia te znalazły odzwierciedlenie w załączniku
do raportu, w którym zaprezentowano syntezę prac ekspertów Regionalnego Forum Innowacji Nauka dla biznesu. W opracowaniu tym pojawiły się równieŜ wyniki badań wskazujące na kategorie zawodów deficytowych występujących na terenie województwa świętokrzyskiego. Zebrane i usystematyzowane informacje miały
być podstawą dla inicjowania i wdraŜania kierunków kształcenia, które pozwolą
wyeliminować ujawniające się na rynku pracy w przyszłości deficyty zawodów.
W projekcie drugim, Diagnoza stanu i potrzeb kadrowych do roku 2010 w poszczególnych zawodach dla województwa wielkopolskiego, zrealizowane zostało
badanie na temat perspektywicznego zapotrzebowania na kadry kwalifikowane
w Wielkopolsce na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły
policealnej, kolegium. Celem badania była harmonizacja kierunków kształcenia
w szkołach działających na terenie województwa wielkopolskiego z zapotrzebowaniem na kwalifikacje i umiejętności przewidywanym na regionalnym rynku
pracy. Realizując projekt, starano się uwzględnić specyfikę kaŜdego z pięciu podregionów województwa wielkopolskiego, co wymagało zarówno wielowątkowej
analizy, jak i współpracy z wieloma aktorami rynku pracy (pracodawcami, organami administracji samorządowej, przedstawicielami oświaty). Prace badawcze
podzielono na dwa etapy.
W etapie pierwszym zebrano informacje dotyczące wielkopolskiego szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Pochodziły one z Kuratorium Oświaty w Poznaniu. Na
podstawie uzyskanych informacji została opracowana baza danych o liczbie
uczniów według kierunków kształcenia w poszczególnych typach szkół w latach
2006–2010. Podczas tego etapu przygotowano teŜ Diagnozę stanu i potrzeb kadrowych do roku 2010 w poszczególnych zawodach dla województwa wielkopolskiego w 5 podregionach. W materiale tym wykorzystano informacje pochodzące
ze strategicznych dokumentów jednostek samorządu terytorialnego, dane dotyczące zgłaszanych ofert pracy w subregionach i wielkości napływu absolwentów
w poszczególnych zawodach oraz wyniki badań ankietowych przeprowadzonych
wśród największych i najlepszych214 pracodawców działających na terenie Wiel__________
214
Do grupy najlepszych zaliczono podmioty gospodarcze osiągające najlepsze wskaźniki ekonomiczne.
107
kopolski. Pozwoliło to na określenie płynności zatrudnienia i perspektywicznego
zapotrzebowania na pracowników.
Podczas analiz posłuŜono się Klasyfikacją Zawodów i Specjalności. Zawody,
kierunki i specjalności szkolne oraz oferty pracy podano według elementarnych
grup zawodów.
W drugim etapie przeprowadzone zostały konsultacje z przedstawicielami
publicznych słuŜb zatrudnienia, samorządów terytorialnych, Kuratorium Oświaty
w Poznaniu, Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, Departamentu Edukacji i Nauki Urzędu Marszałkowskiego, Wielkopolskiej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu,
jak równieŜ z pracodawcami. W konsultacjach mogli brać udział mieszkańcy regionu i inne organizacje znajdujące się na jego terenie, gdyŜ projekt dokumentu
został umieszczony na stornie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu. Wszyscy uczestnicy konsultacji mieli moŜliwość wypowiedzenia się na temat opracowanej diagnozy. Sformułowane uwagi zostały uwzględnione w ostatecznej wersji raportu.
W opisywanym projekcie opracowano równieŜ prognozę zmian zapotrzebowania na pracowników w układzie kwalifikacyjno-zawodowym na lata 2007–2010.
Polegała ona na porównaniu kierunków kształcenia w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych i uczelniach wyŜszych znajdujących się na terenie województwa
wielkopolskiego z ofertami pracy zgłaszanymi przez pracodawców do publicznych
słuŜb zatrudnienia oraz deklarowanym przez nich zapotrzebowaniem na pracowników występującym w czasie przeprowadzania badań ankietowych. Do tych porównań wykorzystano równieŜ analizę ofert pracy zamieszczanych w Internecie.
Dodatkowe informacje dotyczyły wielkości i charakteru inwestycji planowanych
przez samorządy w poszczególnych podregionach województwa. UmoŜliwiły one
opracowanie oddzielnych prognoz dla kaŜdego podregionu województwa wielkopolskiego i wykazanie ich specyfiki. Synteza tych wyników pozwoliła na sformułowanie perspektywicznych potrzeb wojewódzkiego rynku pracy.
W raporcie syntetycznym wskazano równieŜ na podstawowe trudności związane z realizacją przedsięwzięcia. Pierwszym problemem była niespójność Klasyfikacji Zawodów i Specjalności stosowanej na potrzeby rynku pracy z tą, która
wykorzystywana jest w edukacji zawodowej, drugim zaś – postawy pracodawców
związane z oceną kwalifikacji i umiejętności przyjmowanego do pracy absolwenta (niezapoznawanie się z suplementem do dyplomu). Poza tym zwrócono uwagę
na często występujący brak precyzyjnych danych dotyczących wielkości zatrudnienia przewidywanego przez poszczególne podmioty gospodarcze działające na
terenie regionu.
W trzecim z projektów, Diagnoza potrzeb edukacyjnych – rozwój rynku pracy
województwa wielkopolskiego przez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego,
głównym celem było dostarczenie danych w zakresie dostosowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb gałęzi gospodarki regionalnej o kluczowym znaczeniu
dla rozwoju województwa wielkopolskiego. Działania podejmowane w ramach projektu polegały na analizie dopasowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb
rynku pracy w województwie wielkopolskim oraz na analizie aktualnych i przy-
108
szłych potrzeb rynku pracy województwa wielkopolskiego w zakresie popytu na
pracowników. Raporty i prognozy opracowane w ramach tego projektu na razie nie
są dostępne, poniewaŜ prawdopodobnie nie została zakończona procedura publikowania wyników badań. Z tego teŜ względu w naszej analizie nie zostanie scharakteryzowana metodologia tworzonych prognoz.
Podsumowując ten fragment, naleŜy podkreślić, Ŝe znikoma liczba projektów,
które zostały zaliczone do tej kategorii, nie daje moŜliwości pełnej weryfikacji
merytorycznej prowadzonych prac. Tym niemniej ze względu na wagę problemu
dla kształtowania sytuacji na rynku pracy zarówno obecnie, jak i w przyszłości
oraz stabilność systemu edukacji naleŜałoby promować tego rodzaju inicjatywy.
Jak wynika bowiem z dotychczas publikowanych danych statystycznych, sytuacja
młodych ludzi, zwłaszcza absolwentów jest permanentnie zła, na co wskazuje ponad
dwukrotnie wyŜsza stopa bezrobocia oraz wysoki udział tej kategorii w ogólnej populacji bezrobotnych.
Z uwagi na to, Ŝe prezentowane opracowanie realizowane jest na potrzeby projektu, w którym powstanie kilka prognoz popytu na pracę, waŜne jest równieŜ ukazanie dotychczasowych doświadczeń na poziomie regionalnym, które mogą stanowić przesłankę dla dokonania wyboru metod i procedur takich projekcji. Dlatego
teŜ spośród wszystkich przeanalizowanych projektów wybrano do opisu takŜe te,
których przebieg umoŜliwiał prezentację róŜnych sposobów postępowania.
2.5. Projekty uwzględniające opis metodologii prognozowania
popytu na pracę według zawodów
Podobnie, jak w przypadku projektów szczególnie traktujących system edukacyjny, jako jeden z elementów rynku pracy, wpływający na moŜliwość zwiększenia
dopasowania kwalifikacji i umiejętności przedstawicieli strony popytowej tego
rynku do potrzeb zatrudnieniowych strony podaŜowej, równieŜ w tym rodzaju projektów zaobserwowano niewielką liczbę takich, które zawierały szczegółowy opis
metodologii prowadzonych prac. Były zaledwie cztery, realizowane w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, śląskim oraz warmińsko-mazurskim.
W projekcie Kwalifikacje dla gospodarki – program rozwojowy szkolnictwa
zawodowego poprzez dostosowanie oferty do potrzeb sektora usług215 prognozy
sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy zostały sporządzone odrębnie dla
__________
215
Opis procesu prognozowania został umieszczony w trzech raportach, poniewaŜ tak sformułowane zostały cele tego projektu. Por. Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach
poniŜej 50 tysięcy mieszkańców w województwie dolnośląskim, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. w Łodzi, Łódź, www.obserwatorium.dwup.pl; Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach liczących 60–100 tysięcy mieszkańców w województwie dolnośląskim, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. w Łodzi, Łódź, www.obserwatorium.dwup.pl
oraz Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach powyŜej 100 tysięcy mieszkańców
w województwie dolnośląskim, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. w Łodzi, Łódź,
www.obserwatorium.dwup.pl.
109
poszczególnych kategorii miast, a mianowicie liczących poniŜej 50 tys. mieszkańców, od 50 tys. do 100 tys. oraz powyŜej 100 tys. mieszkańców. Przedmiotem
prognozowania były wybrane grupy zawodów charakterystyczne dla sektora
usług, a zarazem związane z systemem szkolnictwa zawodowego. Do 2025 r. dla
kaŜdej z 46 grup profesji określono zmiany popytu na pracę oraz stan równowagi
bądź jej brak. Syntetyczny obraz tendencji po stronie popytowej został uzyskany
w drodze predykcji. Łączne zapotrzebowanie na pracujących zdezagregowane zostało na część odzwierciedlającą zapotrzebowanie rozszerzające i rekompensacyjne.
Jako miarę pierwszej z wymienionych kategorii przyjęto liczbę osób pracujących
w danej grupie zawodów. Dodatkowo, określając zmiany popytu na pracę, wskazano te zawody, w przypadku których odnotowano ubytek zasobu pracujących. Prognozy zapotrzebowania na pracę skonfrontowano z sytuacją na rynku edukacyjnym.
Analiza strony podaŜowej rynku pracy ograniczona została do określenia głównych kierunków zmian w liczbie absolwentów kończących edukację w systemie
szkolnictwa zawodowego. Tak zdefiniowane podstawowe kategorie rynku pracy
zestawiono ze sobą w celu uzyskania informacji o wystąpieniu równowagi na rynku
pracy w danym zawodzie. Przeprowadzona analiza stanu równowagi uwzględniła
zróŜnicowanie poziomu rozwoju poszczególnych obszarów województwa dolnośląskiego. W grupie najwaŜniejszych czynników wpływających na zróŜnicowanie
zapotrzebowania na pracujących znalazły się kategorie. reprezentujące zmiany
zachodzące w gospodarce oraz zmienne odzwierciedlające procesy demograficzne.
W celu uzyskania spójnego obrazu przeobraŜeń strukturalnych wykonano predykcje w podziale na sekcje PKD. Tym samym opracowana prognoza liczby pracujących została uzyskana poprzez agregację wyników dla poszczególnych sekcji.
Wzajemne powiązania najwaŜniejszych kategorii makroekonomicznych – wynagrodzeń, bezrobocia, liczby pracujących i wydajności pracy – zostały wyznaczone z uwzględnieniem zmian wywołanych procesami starzenia się społeczeństwa.
W celu przeprowadzenia szczegółowych analiz i prognoz zmiennych charakteryzujących rynek edukacyjny i rynek pracy w województwie dolnośląskim zastosowano techniki modelowania i prognozowania szeregów czasowych, m.in.
VAR, VEqCM, ARIMA, ARIMAX. Do określenia przyszłych tendencji na rynku
pracy województwa wykorzystano dodatkowo metodę długookresowego prognozowania na podstawie ultrakrótkich szeregów czasowych. Metoda ta opracowana
została przez pracowników Instytutu Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego specjalnie
na potrzeby prognoz wskaźników struktury rynku pracy i zjawisk demograficznych.
Wykorzystana na potrzeby prognoz sytuacji na rynku pracy regionu procedura prognozowania składała się z dwóch etapów. W pierwszym wykonano prognozy wydajności pracy oraz liczby pracujących na szczeblu krajowym. W przypadku procesów demograficznych wykorzystano prognozę GUS liczby osób w wieku
produkcyjnym oraz liczby ludności ogółem. W etapie drugim przeprowadzono
wielowymiarową, szczegółową analizę trendów gospodarczych i demograficznych
opisanych m.in. przez poziomy bezwzględne zmiennych, tempa wzrostu oraz
zróŜnicowane wskaźniki struktury, co pozwoliło na uwzględnienie tendencji zmian
110
w liczbie absolwentów kształconych w systemie szkolnictwa zawodowego na
szczeblu wojewódzkim. Celem tego rodzaju analizy było wyodrębnienie charakterystyk danych o największej stabilności, które zminimalizują błędy prognozy.
Na tej podstawie opracowany został system prognostyczny składający się
z bilansujących się wskaźników charakteryzujących popyt na rynku pracy w województwie. Spójność prognoz w ramach systemu umoŜliwiło wprowadzanie pięciu powiązanych ze sobą poziomów prognostycznych. W ramach kaŜdego z nich
zastosowana została metoda prognozowania długookresowego na podstawie szeregów ultrakrótkich.
Pierwszy poziom systemu stanowiły prognozy sytuacji na rynku pracy w województwie dolnośląskim uwzględniające zarówno determinanty regionalne, jak
i wpływ sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Drugi poziom związany był z predykcją sytuacji w poszczególnych sekcjach PKD województwa. Spójność predykcji uzyskana została za pomocą bilansujących się wskaźników, z których kaŜdy wyraŜał udział zatrudnienia w danej sekcji PKD w województwie w łącznej
wielkości wykorzystywanego w województwie zasobu siły roboczej (w danym
punkcie czasu). Wprowadzenie tak zdefiniowanego poziomu prognozowania pozwoliło na uwzględnienie specyficznych czynników wpływających na kondycję
przedsiębiorstw naleŜących do określonego sektora gospodarki. Oprócz specjalnie przygotowanej metody prognozowania wszystkie wykonane na tym poziomie
predykcje skorygowano prognozami eksperckimi. Na poziomie trzecim – uwzględniony został czynnik przestrzenny, poniewaŜ zawierał on wskaźniki odzwierciedlające kształtowanie się wielkości zatrudnienia w kaŜdym z podregionów województwa we wspomnianych wcześniej sekcjach. Na poziomie czwartym uwzględniono
fakt, Ŝe powodem zróŜnicowania kierunków i natęŜenia przemian zachodzących
na rynku pracy jest charakter obszaru (wiejskie, miejskie, miasta o liczbie mieszkańców od 50 do 100 tys., a takŜe miasta, w których liczba mieszkańców jest
wyŜsza od 100 tys.). Dlatego teŜ kaŜdy z wymienionych obszarów został na tym
poziomie scharakteryzowany oddzielnie. Wykorzystano w tym celu odpowiednie
wskaźniki, przy czym kaŜdy badany podregion województwa uzyskał trzy wskaźniki odpowiadające poszczególnym obszarom. Na poziomie piątym, ostatnim, powiązano dotychczasowe analizy z sytuacją w wybranych grupach zawodów i odpowiadających tym grupom kierunkom kształcenia zawodowego.
Konstrukcja prognoz oparta została na uporządkowanych parach „wartość
+ wskaźnik”, co pozwoliło na stopniowe zwiększanie szczegółowości przygotowywanych prognoz przy równoczesnym zachowaniu spójności i zbilansowaniu
systemu zmiennych. W części przypadków, w których jakość danych wymusiła
konieczność opracowania prognoz równocześnie trzech lub więcej bilansujących
się wielkości, zastosowano dwustopniową standaryzację, aby zachować ilościową
spójność prognozy.
Przygotowane w ten sposób prognozy zachowały wielowymiarową spójność
i mogą być wykorzystywane zarówno do wiarygodnego planowania rozwoju regionu i jego jednostek składowych, jak i do planowania skali niezbędnych działań
kierunkujących, zaradczych oraz korygujących na rynku pracy i rynku edukacyj-
111
nym w województwie. Mają one przy tym charakter bazowy, to znaczy zakładają
wydłuŜenie w czasie istniejących tendencji panujących na rynku pracy. Bazowy
typ przygotowywanych prognoz oznaczał między innymi, Ŝe prognozowane wartości zmiennych nie uwzględniały nadzwyczajnych, dotychczas nie podejmowanych
działań, ukierunkowanych na kształtowanie sytuacji demograficznej. W szczególności nie obejmowały skutków działań proponowanych w ramach komplementarnych rekomendacji sformułowanych w opisywanym projekcie badawczym. Podejście takie było podyktowane niedostępnością informacji dotyczących zestawu
działań wybranych przez decydentów z rekomendowanej palety moŜliwych narzędzi, jak równieŜ trudnością oszacowania – odpowiednio wiarygodnego i spełniającego standardy naukowe – ilościowych skutków poszczególnych rozwiązań
oraz interakcji między tymi rozwiązaniami.
Określone w wyniku realizowanej procedury moŜliwości powstania nadwyŜki
lub deficytu popytu w stosunku do podaŜy siły roboczej mogą stanowić punkt
wyjścia w procesie dostosowywania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb
lokalnych rynków pracy województwa oraz do zmian zachodzących w strukturze
gospodarczej regionu.
W projekcie Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy216
opracowano metodologię badania zapotrzebowania na pracowników przez pracodawców. Miała ona charakter aplikacyjny i została bezpośrednio wykorzystana
do prognozowania zapotrzebowania na pracowników według zawodów w perspektywie kilku miesięcy. Realizatorzy projektu zarekomendowali w metodologii
wykorzystanie badania sondaŜowego, opartego na metodzie sondaŜu bezpośredniego z wykorzystaniem wywiadu kwestionariuszowego. Do kodowania i analizowania danych zalecono wykorzystanie arkusza kalkulacyjnego Excel. Ponadto
w celu dostarczenia uŜytecznych analiz zastosowano system specjalistycznych
narzędzi PASW Data Collection data Entry, który tworzony jest przez trzy moduły:
1. PASW Data Collection Author, będący narzędziem do tworzenia struktury
formalnej i logicznej kwestionariusza, co pozwala projektować i przygotowywać
narzędzia badawcze;
2. PASW Data Collection Papier, będący narzędziem do formułowania kwestionariuszy papierowych, który pozwala dokonać konwersji kwestionariusza do
jednolitej wersji papierowej;
3. PASW Data Collection Interviewer, będący aplikacją przeznaczoną do ankietyzacji w trybie offline (CAPI) oraz dającą moŜliwość wprowadzania danych
pochodzących z kwestionariuszy papierowych.
Rekomendowany system diagnozowania zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w województwie kujawsko-pomorskim składał się z trzech etapów. Etap
pierwszy polegał na przygotowaniu projektu badania poprzez sformułowanie załoŜeń metodologicznych, postawienie pytań badawczych, opracowanie kwestionariusza ankiety i odpowiedni dobór próby, w którym zastosowano następujące
__________
216
Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy. Badanie realizowane przez
urzędy pracy w województwie kujawsko-pomorskim, WUP w Toruniu 2010, www.wup.torun.pl.
112
kryteria: struktura według sekcji PKD oraz wielkość podmiotów. Następnie informacje te wraz z bazą pracodawców zostały przekazane do wszystkich powiatowych urzędów pracy w województwie. Etap drugi obejmował przeprowadzenie
wywiadów kwestionariuszowych oraz wprowadzenie danych z wywiadów do bazy przy wykorzystaniu aplikacji PASW Data Collection Interwiever. Wypełnione
bazy danych przekazywane były pocztą elektroniczną do WUP. Etap trzeci to
zbieranie i przetwarzanie danych, polegające na scalaniu poszczególnych baz danych opracowanych przez poszczególne powiatowe urzędy pracy i przygotowaniu
zmiennych do analizy. Na jej podstawie powstała wstępna diagnoza potrzeb kujawsko-pomorskiego rynku pracy. Powiatowe urzędy pracy otrzymały cztery arkusze Excel dotyczące informacji o pracodawcach, przewidywanego przez nich
zatrudnienia pracowników według zawodów i wielkich grup zawodów oraz liczby wywiadów zrealizowanych w poszczególnych powiatach według sekcji PKD
i grup wielkości przedsiębiorstw. KaŜdy arkusz został opisany poprzez podanie
numerów i opisanie pytań, na które odpowiedzi były w nim zawarte. Informacje
prognostyczne o przyjęciach pracowników uporządkowano według wielkich grup
zawodów i zawodów opatrzonych kodami sześciocyfrowymi.
Odbiorcami opracowanej projekcji było wiele instytucji z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, w tym instytucje zajmujące się polityką rynku pracy oraz instytucje samorządowe, pracodawcy, instytucje pomocy społecznej,
ośrodki aktywizacji zawodowej oraz placówki edukacyjne i biblioteki, jak równieŜ urzędy centralne.
Zaproponowana metodologia uwzględniona została równieŜ w trzech załącznikach, które zawierały wzór kwestionariusza ankiety, wskazówki interpretacyjne
dla pracowników powiatowych urzędów pracy, przeprowadzających wywiady
z pracodawcami oraz interpretację i sposób wykorzystania danych zebranych
w badaniu pracodawców. Tego rodzaju uzupełnienie powinno umoŜliwić pracownikom publicznych słuŜb zatrudnienia samodzielne opracowywanie tzw. części prognostycznej w monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych.
Metodologia badań prognostycznych zaprezentowana została równieŜ w projekcie badawczym Program Monitorowania Regionalnego Rynku Pracy217. Efektem tego projektu było przygotowanie podręcznika stanowiącego kompendium
wiedzy na temat monitorowania regionalnego i lokalnego rynku pracy. Opis tego
projektu powinien zatem znaleźć się w części opracowania poświęconej monitoringowi zawodów deficytowych i nadwyŜkowych. Jednak z uwagi na to, Ŝe w ramach jego przebiegu opracowana została metodologia prognozowania wybranych
istotnych parametrów rynku pracy województwa śląskiego, przedstawiamy ją właśnie w tym miejscu. Jest to tym bardziej uzasadnione, Ŝe załoŜeniem proponowanego sposobu postępowania była pomoc w dokonywaniu samodzielnych analiz
rynku pracy przez osoby obsługujące ten rynek.
__________
217
J. Matuszka, red., M. Baron-Puda, M. Frycz, I. Kłóska, E. Sobiecka, Analiza i prognozowanie
rozwoju rynku pracy…, op. cit.
113
Opracowany model pozwala na wykonywanie jednorocznych i pięcioletnich
prognoz popytu i podaŜy pracy, w podziale na 76 grup zawodów (duŜe i średnie
grupy zawodów, zgodne z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności obowiązującą
w 2007 r.). Dodatkowa prognoza obejmuje strukturę absolwentów szkół średnich
i wyŜszych według zawodów wyuczonych w poszczególnych latach, jak równieŜ
wybrane zmienne, dotyczące liczby bezrobotnych w podregionach województwa.
Metodologia opiera się na ogólnodostępnych prognozach demograficznych
(sporządzanych przez Główny Urząd Statystyczny) i makroekonomicznych (publikowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego), a takŜe badaniach
GUS (Badanie popytu na pracę, BAEL, Spis powszechny) oraz danych o uczniach
i studentach. Do procesu prognozowania zaproponowany został zestaw modeli
autoregresyjnych oraz modeli z rozkładem opóźnień warunkowanych, co umoŜliwia uŜytkownikom systemu automatyczne i szybkie uaktualnianie prognoz. Dzięki
wykorzystaniu ogólnokrajowych i wojewódzkich prognoz zewnętrznych zminimalizowane zostało znaczenie dla procesów predykcji ograniczonej długości dostępnych
szeregów czasowych. MoŜliwe jest w związku z tym takŜe formułowanie prognoz
pięcioletnich. Tym niemniej najbardziej istotnym elementem metodologii pozostają
prognozy krótkookresowe, kwartalne, półroczne i roczne. Opracowana w ramach projektu metodologia obejmuje takŜe oszacowania błędów ex ante dla prognozowanych
wskaźników bezrobocia, jak równieŜ aplikację bazodanowo-prognostyczną oraz podręcznik analizy regionalnego rynku pracy, które stanowią zestaw narzędzi przeznaczonych do analizy rezultatów badań jakościowych.
W ramach opracowanej metodologii zaproponowane zostały cztery moduły,
a mianowicie prognozy popytu na pracę według grup zawodów, prognozy podaŜy
pracy i napływy absolwentów według takich samych grup oraz wskaźniki dotyczące
bezrobocia. Pierwsze dwa moduły, analizowane wspólnie, pozwalają na ocenę niedopasowania strukturalnego na regionalnym rynku pracy potencjału rozwoju poszczególnych zawodów i specjalności z punktu widzenia podaŜy pracy oraz długookresowego zagroŜenia dla rynku pracy. Moduł trzeci, powinien być traktowany
jako przecinający się z modułem drugim. Oznacza to, Ŝe nie naleŜy rezultatów obydwu z nich sumować. Ma on za zadanie wskazywać, jak przy obecnej strukturze
edukacji oraz wyborach edukacyjnych osób młodych kształtować się będzie napływ
nowych osób na rynek pracy. Na tej podstawie, przy jednoczesnej analizie dwóch
pierwszych modułów, moŜliwa powinna być ocena potencjalnych interwencji w obszarze polityki edukacyjnej. Moduł czwarty powinien być traktowany jako rozłączny w relacji do pozostałych trzech. Ma on za zadanie wskazywać i kwantyfikować
kierunki krótkookresowych zmian bezrobocia na podregionalnych i wojewódzkim
rynku pracy. Podstawowym jego celem jest wskazywanie instytucjom rynku pracy,
z jaką skalą tego problemu spotkać się mogą w najbliŜszych kwartałach.
Centralnym komponentem opisywanego projektu jest metodologia prognozowania popytu i podaŜy pracy pozwalająca na odniesienie ogólnych trendów
gospodarczych i demograficznych zachodzących w polskiej gospodarce do zmiany
114
struktury regionalnego rynku pracy. MoŜliwe jest przy tym uzyskanie prognoz
ostrzegających o znaczących deficytach lub nadwyŜkach podaŜy pracy w wybranych zawodach. Z uwagi na to, Ŝe metodologia pozwala na formułowanie przewidywań zarówno jednorocznych, jak i pięcioletnich, moŜliwa staje się interwencja
w obszarze szkoleń oraz wskazywanie poŜądanych kierunków zmian w polityce
edukacyjnej, szczególnie odnoszącej się do szkolnictwa wyŜszego i zawodowego.
Przygotowane narzędzie stanowi uzupełnienie dla obowiązkowo przeprowadzanego
Monitoringu Zawodów Deficytowych i NadwyŜkowych w jego części prognostycznej, opartej na własnych badaniach ankietowych. WydłuŜa bowiem okres prognozy, a dzięki zastosowaniu odmiennej metodologii proponowane rozwiązanie jest
komplementarne względem istniejącego.
W projekcie Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy – POTENCJAŁ PLUS218, oprócz opracowania innowacyjnego systemu monitorowania tendencji rynku pracy, jako narzędzia prognostycznego, określono równieŜ najwaŜniejsze kierunki zmian na tym rynku, jak równieŜ przygotowano listę najbardziej
poszukiwanych zawodów, kwalifikacji i umiejętności w województwie warmińsko-mazurskim.219 Przeanalizowano równieŜ kierunki kształcenia oferowane przez
szkoły znajdujące się na terenie tego regionu. Horyzontem prognozy objęto lata
2005–2009, a do jej opracowania wykorzystane zostały dane ostateczne i szacunkowe GUS i odpowiednich banków SPPP220 (PKB, przeciętna płaca brutto, liczba
ludności, wskaźniki cen, płaca minimalna, nakłady inwestycyjne).
Za zmienną opisującą w najbardziej trafny sposób kształtowanie się liczby
pracujących uznane zostało PKB, przy czym wykorzystano głównie ten miernik
w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Przy opracowywaniu prognozy uwzględnione były jednak równieŜ:
− wysokość przeciętnego wynagrodzenia (zmiany kosztów pracy),
− stopa wolnych miejsc pracy, to znaczy stosunek liczby ofert pracy do liczby
aktywnych zawodowo,
− stopa bezrobocia oraz
− udział liczby pracujących w województwie w liczbie pracujących w Polsce
ogółem.
W raporcie końcowym z przeprowadzonych badań znalazły się ponadto analizy
i prognozy liczby i struktury pracujących według 4 głównych sektorów, 12 sekcji
i 5 podsekcji PKD.
__________
218
Por. Prognoza zatrudnienia w wybranych sektorach oraz branŜach w województwie warmińsko-mazurskim, http:/www.up.gov.pl/index.php?id=188&L=0.
219
Lista ta została przygotowana na podstawie wyników badań ilościowych przeprowadzonych
wśród pracodawców działających na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, których pytano
o planowane zmiany zatrudnienia w latach 2005–2006. Podczas jej opracowywania wykorzystano takŜe analizy wyników badania popytu na pracę przeprowadzonego przez GUS w 2003 r. oraz
w I kwartale 2005 r.
220
System Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce, www.sppp.gov.pl. Por. SPPP, cz. II,
RCSS, Warszawa 2003.
115
Podczas prac nad prognozą wykorzystane zostały następujące programy i pakiety komputerowe: Microsoft Excel; SAP System (www.sap.uni.lodz.pl) oraz
Microfit 4.0 (http://www.econ.cam.ac.uk/microfit/DETAILS.HTM).
Zmienność liczby pracujących w województwie warmińsko-mazurskim liczona
była jako udział odchylenia standardowego w średniej arytmetycznej przy dodatkowym uwzględnieniu analizy funkcji trendu z sezonowością, co umoŜliwiło
zweryfikowanie losowej zmienności badanego parametru.
Podczas opracowania prognozy liczby i struktury pracujących w województwie według sektorów, sekcji i podsekcji PKD221 posłuŜono się modelem VAR.
Wybrano ten model, poniewaŜ bardzo dobrze nadaje się on do prowadzenia analiz poprzez szeregi przestrzenno-czasowe. Pozwala on na uwzględnienie wpływu innych zmiennych na prognozowane zjawisko i jednocześnie zwalnia z obowiązku
formułowania załoŜeń dotyczących wartości tych zmiennych w prognozowanym
okresie. Jedyną przeszkodą w posługiwaniu się tym modelem jest jego przygotowanie, w którym na wstępie naleŜy przeprowadzić badanie integracji zmiennych
(podstawa wyboru jednego z dwóch modeli: opartego na poziomach lub prostych
zmiennych), a następnie zbadać przyczynowość (usunięcie zmiennych, które nie
mają wpływu na pozostałe zmienne), jak równieŜ doprecyzować rząd opóźnień
zmiennych.
Model VAR w tej postaci został w kolejnym etapie postępowania oszacowany w dwóch wersjach: dla liczby pracujących i dla struktury pracujących w czterech sektorach PKD, co w efekcie umoŜliwiło sformułowanie dwóch prognoz,
w których zmienne poddane zostały albo przekształceniom logarytmicznym, albo
transformacji przyrostowej. W obu jednak przypadkach zastosowane zostały cztery opóźnienia, formułowanie prognoz poprzedzone zostało stacjonarnym badaniem zmiennych i obliczeniem liniowych modeli trendu, co pozwoliło na ich lepszą ocenę.
W następnej kolejności w podobny sposób opracowane zostały analizy i prognozy przygotowane dla 5 podsekcji PKD produkcji przemysłowej gospodarki
województwa warmińsko-mazurskiego.222
Prognoza popytu na pracę według wielkich i duŜych grup zawodów przygotowana została na podstawie danych statystycznych pochodzących z kwartalnego Ba__________
221
Z uwagi na to, Ŝe dane dotyczące niektórych sekcji PKD dla Warmii i Mazur były tak nieliczne, iŜ uniemoŜliwiało to ich osobne analizowanie, połączono je z innymi. Z istniejących 17 sekcji
PKD analizie i prognozowaniu poddanych zostało 12 sekcji gospodarki województwa. W ten sposób powstały sekcje: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz górnictwo oraz działalność
usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała, gospodarstwa domowe zatrudniające
pracowników oraz organizacje i zespoły eksterytorialne.
222
RównieŜ w tym przypadku dokonano agregacji danych ze względu niewielką liczebność poszczególnych podsekcji. Modyfikacja doprowadziła do określenia następujących podsekcji PKD
produkcji przemysłowej: produkcja artykułów spoŜywczych, napojów i wyrobów tytoniowych, produkcja wyrobów włókienniczych i odzieŜy oraz skór wyprawianych, produkcja metali, maszyn i urządzeń elektrycznych, optycznych i innych, sprzętu transportowego oraz produkcja pozostała.
116
dania Aktywności Ekonomicznej Ludności. RównieŜ w tym przypadku posłuŜono
się agregacją zmiennych, ze względu na małą liczebność niektórych duŜych grup
zawodów. Podczas opracowywania prognoz posługiwano się Systemem Analiz
i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl) oraz arkuszem kalkulacyjnym MS Excel. Dla
liczby pracujących w poszczególnych wielkich i duŜych grupach zawodów policzona została średnia arytmetyczna, odchylenie standardowe i współczynnik
zmienności. Analiza danych i wyników przeprowadzonych szacunków pozwoliła
na wskazanie procesów zachodzących w poszczególnych przekrojach (segmentowe tendencje rozwojowe, zmiany nieregularne, wahania sezonowe, często niejednorodne). Równocześnie zauwaŜono, Ŝe w przypadku duŜych grup zawodów
liczba pracujących charakteryzowała się większą zmiennością.
W następnym etapie prognozowania liczby pracujących według wielkich i duŜych grup zawodów wykorzystane zostały następujące modele prognostyczne: modele trendu z zastosowaniem sezonowości (liniowego lub nieliniowego), model
wygładzania wykładniczego (Wintera), model autoregresyjny AR (1) i AR (4).
Na potrzeby opracowania prognozy dla województwa warmińsko-mazurskiego
zdecydowano się na zastosowanie metody Wintera, poniewaŜ wyniki dotychczasowych analiz wskazywały na występowanie w większości badanych szeregów
czasowych tendencji rozwojowych oraz wahań cyklicznych. Prognoza oparta na
tej metodzie składała się z trzech elementów: średniej z pierwszego cyklu, średniego przyrostu w pierwszym cyklu przypadającego na dowolną część roku oraz
dla poszczególnych faz pierwszego cyklu.
Modele trendu zastosowane w analizowanym procesie prognozowania były
odzwierciedleniem tych, które zawierała instrukcja Systemu Prognozowania Popytu na Pracę. Uznano, Ŝe modele te są stosunkowo wygodnym narzędziem do
prognozowania wówczas, gdy analizowany szereg czasowy wykazuje tendencję
rozwojową. Jeśli natomiast dane kwartalne wykazują występowanie wahań sezonowych, wówczas moŜe zostać wykorzystany model trendu z sezonowością. Ich
przydatność w prognozowaniu wynika takŜe z tego, Ŝe w zastosowaniu nie wymagają poszukiwania wartości zmiennych objaśniających w okresie prognozy.
Modele autoregresji, wykorzystane przez badaczy w procesie prognozowania,
zostały równieŜ opisane w instrukcji SPPP. Powodem ich zastosowania było to,
Ŝe nie określają one w sposób ilościowy związków pomiędzy zmienną objaśnianą
i zmiennymi objaśniającymi, co stanowi znaczne ułatwienie szczególnie wówczas,
gdy nie ma pewności co do tego, które zmienne naleŜy włączyć do zbioru zmiennych objaśniających, lub są trudności z pozyskaniem odpowiednich danych. W modelach tych przyjmuje się załoŜenie, Ŝe wartość prognozy zmiennej y w okresie
t zaleŜy od poziomu tej zmiennej w okresach poprzednich.223 Pewien problem
stanowi wprawdzie wybór parametru p, który oznacza maksymalne oddalenie
czasowe (rząd autoregresji), co wpływa na dokonywanie jego wyboru najczęściej
__________
223
Por. M. Cieślak, Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa
2002, s. 90.
117
metodą prób i błędów, poprzez wielokrotne obliczanie modelu dla róŜnych zbiorów zmiennych objaśniających.224 Nie zmienia to jednak faktu, Ŝe model ten stanowi znaczne ułatwienie w procesie budowy prognoz.
Spośród opisanych metod i modeli prognozowania w odniesieniu do projekcji
sporządzanych dla wielkich i duŜych grup zawodów został dokonany wybór umoŜliwiający opracowanie prognoz o największej spójności z przewidywanymi procesami zmian w poszczególnych kategoriach.
Przedstawione projekty charakteryzują się duŜą wartością poznawczą przede
wszystkim ze względu na to, Ŝe kaŜdy z nich w celu określenia zapotrzebowania na
pracowników według zawodów stosował inną metodologię badawczą. MoŜna równieŜ uznać, Ŝe nawet w przypadku wykorzystywania metod i modeli prognozowania
opracowanyh wcześniej sposób ich wykorzystania stanowił indywidualne osiągnięcie projektu. Niewielka jednak liczba takich projektów, w których szczegółowo
opisano sposób prowadzenia eksploracji, jak równieŜ dokonano w nich świadomego wyboru metodologii, podporządkowując ją charakterowi badanego rynku pracy,
pozwala z duŜą pewnością twierdzić, Ŝe w większości przypadków badań prognostycznych stosuje się metody najprostsze bądź teŜ odwzorowuje się stosowaną juŜ
wcześniej metodologię badawczą. Wniosek ten szczególnie odnosi się do prognoz
opracowywanych na podstawie wywiadów kwestionariuszowych, które, jak wskazano juŜ wcześniej, charakteryzują się ograniczonymi walorami poznawczymi.
2.6. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych
jako procedura prognozowania popytu na pracę
według zawodów
Nieliczne w skali kraju są projekty, które prognozowanie popytu na pracę
wiązały z monitoringiem zawodów deficytowych i nadwyŜkowych. Prowadzenie
takiego monitoringu jest obowiązkiem publicznych słuŜb zatrudnienia, dlatego
teŜ interesująca będzie ocena innowacyjności takich projektów realizowanych
i finansowanych z funduszy unijnych i budŜetu państwa.
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych jest procedurą, której
obowiązek przeprowadzania mają wszystkie powiatowe i wojewódzkie urzędy
pracy. Synteza tych działań jest co pół roku publikowana na stronach internetowych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w opracowaniu zatytułowanym
Zawody deficytowe i nadwyŜkowe. Dane liczbowe o bezrobociu i ofertach pracy
zawarte w tej publikacji poklasyfikowane są według wielkich grup zawodów lub
zawodów i specjalności, zgodnych z wystandaryzowaną Klasyfikacją Zawodów
i Specjalności. Zwraca się w niej uwagę – poza szczegółową analizą uzyskanych
danych – równieŜ na to, Ŝe pracodawcy, zgłaszając oferty do urzędu pracy, często
__________
224
Por. A. Zeliaś, Prognozowanie ekonomiczne, PWE, Warszawa 1997, s. 249.
118
nie są w stanie przyporządkować zakresu obowiązków poszukiwanego pracownika
do konkretnego zawodu. Bardzo szeroka jest w związku z tym kategoria „pozostali”, co w oczywisty sposób przyczynia się do zmniejszenia wartości poznawczej
analiz, zwłaszcza z punktu widzenia wskazywania na wagę poszczególnych zawodów czy teŜ ich grup dla sytuacji na poszczególnych rynkach pracy, jak równieŜ
dla rynku pracy w skali całego kraju. Dlatego teŜ waŜne jest stosowanie dodatkowych działań, które umoŜliwiłyby zwiększenie moŜliwości przypisania określonego wolnego miejsca pracy do rodzaju poszukiwanego pracownika. Przyjrzyjmy się zatem, czy i w jakim stopniu opisane dalej projekty mogłyby wypełnić
lukę, na którą wskazano. Zrealizowano je w dwóch województwach, a mianowicie kujawsko-pomorskim oraz śląskim.
W ramach projektu systemowego Wsparcie powiatowych i wojewódzkich
urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w regionie225 w latach 2008 i 2010 w województwie kujawsko-pomorskim przeprowadzono badania dotyczące monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych.
Zawierały one część prognostyczną, co spowodowało, Ŝe ich analiza została uwzględniona w tym opracowaniu.
W badaniach prognostycznych wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące badania popytu na pracę i bezrobotnych absolwentów szkół
wyŜszych oraz informacje z aplikacji Monitoring Zawodów, do której zaimportowane zostały dane z Systemu Informacji Oświatowej (SIO) dotyczące absolwentów
publicznych i niepublicznych szkół ponadgimnazjalnych. Dane o bezrobotnych według zawodów opracowano w sposób wystandaryzowany na podstawie załącznika
nr 3 do sprawozdania MPiPS–01 o rynku pracy, jak równieŜ systemu informatycznego PULS (aplikacja Monitoring Zawodów).
Podstawą procesów prognozowania była część diagnostyczna, w której dane
o liczbie bezrobotnych uporządkowano według wielkich grup zawodów i poszczególnych zawodów (kody 6-cyfrowe). Ta ostatnia kategoria zawodów została dodatkowo zestawiona w przekroju poziomu wykształcenia bezrobotnych.
Istotną częścią tych badań był sondaŜ przeprowadzony wśród pracodawców
województwa kujawsko-pomorskiego. Jego celem była diagnoza planów zatrudnieniowych w zakładach pracy na terenie poszczególnych powiatów województwa.
Stanowił on podstawę badań prognostycznych, czyli pełnił podobną funkcję, jak
analizy przeprowadzone w części diagnostycznej. SondaŜ przeprowadzono techniką
wywiadu kwestionariuszowego, a uzyskane informacje poddano analizie.
W części prognostycznej raportu dotyczącej zawodów nadwyŜkowych i deficytowych zawarto równieŜ informacje o najpopularniejszych kierunkach kształcenia oraz zawodach, w których odnotowano najwyŜsze bezrobocie wśród absolwentów szkół ponadgimnazjalnych w województwie kujawsko-pomorskim. Tę ostatnią
__________
225
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych w województwie kujawsko-pomorskim
w 2009 roku – część prognostyczna, www.wup.torun.pl.
119
grupę informacji o bezrobotnych uporządkowano według poziomu wykształcenia
oraz zawodów (kody 6-cyfrowe). Do tego celu były wykorzystane zasoby statystyki publicznej. Ponadto w raporcie z badania zawarte zostały informacje na temat
liczby bezrobotnych i pracujących oraz wolnych miejsc pracy według wielkich
grup zawodowych i kategorii poszczególnych zawodów. Wyniki realizowanych badań
sondaŜowych pozwoliły takŜe na zaprezentowanie informacji o planowanych zwolnieniach pracowników według zawodów, planowanych przyjęciach pracowników
według zawodów, jak równieŜ o planowanych przyjęciach pracowników według
wielkich grup zawodów. Część prognostyczna monitoringu zawodów deficytowych
i nadwyŜkowych zawierała równieŜ informacje o najpopularniejszych kierunkach
kształcenia w szkołach policealnych i średnich oraz w zasadniczych szkołach zawodowych. Zawody nadwyŜkowe i deficytowe zostały przedstawione według kodów
6-cyfrowych. W raporcie znajdowały się równieŜ informacje na temat popytu na
pracę w województwie kujawsko-pomorskim. Analiza zawierała ponadto informacje dotyczące liczby pracujących według sekcji PKD oraz według wielkich
grup zawodowych, nowo utworzonych miejsc pracy według sekcji PKD, wolnych
miejsc pracy według sekcji PKD i wielkich grup zawodowych oraz zlikwidowanych miejsc pracy według sekcji PKD. Dane te porównywane były z danymi z poprzedniego roku i na tej podstawie prognozowano sytuację na rok następny. Prognoza miała przede wszystkim charakter krótkookresowy i obejmowała najbliŜsze
plany pracodawców wiąŜące się z zatrudnieniem bądź zwolnieniem pracowników
do końca roku, czyli w okresie kilku miesięcy.
Informacja prognostyczna, wynikająca z przeprowadzonych badań była skierowana do organów władzy samorządowej i rządowej, szkól ponadgimnazjalnych,
organów władzy oświatowej oraz innych instytucji zainteresowanych kierunkami
zmian zachodzących w strukturze zawodowej na rynku pracy.
W tej części opracowania opisano równieŜ projekt, który wprawdzie nie był
podporządkowany monitoringowi zawodów deficytowych i nadwyŜkowych, tym
niemniej wskazywał na istotne zagadnienia związane z monitorowaniem sytuacji
na rynku pracy. Przeprowadzone badania mogłyby stanowić podstawę poszerzenia analizy merytorycznej prowadzonej w ramach MZDiN, jak równieŜ wpływać
na zwiększenie zakresu analiz prognostycznych. Był to projekt Program monitorowania regionalnego rynku pracy226, w którym przeprowadzono identyfikację
podmiotów aktywnych na rynku pracy, potrzeb co do zakresu informacji o rynku
pracy oczekiwanej przez róŜne podmioty aktywne na tym rynku, inwentaryzację
dostępnej informacji na temat parametrów rynku pracy, opracowano system zbierania, przetwarzania i udostępniania danych opisujących rynek pracy i zachodzące na nim zmiany oraz metodologię prognozowania wybranych istotnych parametrów rynku pracy, jak równieŜ zaprojektowano i przeprowadzono serię badań,
__________
226
Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoz (Wyniki
badań diagnostycznych i prognostycznych), WUP w Katowicach, Katowice 2010.
120
których celem była szczegółowa diagnoza i analiza regionalnego rynku pracy
w róŜnych jego aspektach (charakterystyka zasobów ludzkich, identyfikacja potrzeb gospodarki regionalnej oraz kierunków jej rozwoju, identyfikacja potrzeb
edukacyjnych mieszkańców województwa oraz dostosowanie oferty edukacyjnej
do potrzeb rynku pracy).
Metodologia prognozowania wypracowana w projekcie dotyczyła wybranych
istotnych parametrów rynku pracy, do których zaliczono potencjał rozwoju poszczególnych zawodów i specjalności, napływ nowych osób na rynek pracy oraz
krótkookresowe zmiany bezrobocia. Na tej podstawie sformułowane zostały
przewidywania odnoszące się do zawodów, w których spodziewany jest szybki
wzrost miejsc pracy, występuje znaczne niedopasowanie podaŜy do popytu, jak
równieŜ oczekiwany jest wzrost niedopasowania podaŜy do popytu na pracę.
Reasumując, prezentowane projekty, poza ostatnim, który z załoŜenia miał odmienny charakter, nie wykraczały w zasadzie poza standardy związane z opracowywaniem Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych. Podejściem innowacyjnym moŜna jedynie nazwać wypracowanie metodologii przeprowadzenia
dodatkowego sondaŜu wśród pracodawców, co niewątpliwie wzbogaca tego typu
analizy. To samo znaczenie moŜe mieć projekt wykonany w województwie śląskim.
3. Konkluzje
Przeprowadzona analiza wskazuje na dość duŜe upowszechnienie w praktyce
gospodarczej procesów prognozowania popytu na pracę. Działania tego rodzaju
były przedmiotem projektów realizowanych na szczeblu centralnym, jak równieŜ
w większości województw, a takŜe na lokalnych rynkach pracy. NaleŜałoby jednak podkreślić, Ŝe prognozy w ujęciu zawodowym, kwalifikacyjnym są jednak
stosunkowo nową dziedziną badawczą, która sukcesywnie się rozwija, stanowiąc
podstawę informacyjną dla podmiotów podejmujących decyzje w zakresie realizowanej i planowanej polityki ekonomicznej, społecznej, a zwłaszcza edukacyjnej.
Coraz częściej dostrzegana potrzeba prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodów wynika z permanentnie utrzymującej się w warunkach polskich, a często pogłębiającej się nierównowagi na lokalnych i regionalnych rynkach pracy, będącej wynikiem niedopasowań kwalifikacyjnych i przestrzennych. Implementacja
wyników prognozowania moŜe stanowić czynnik sprzyjający podejmowaniu decyzji o kierunkach inwestowania w kapitał ludzki, czego rezultatem powinna być
większa spójność między przygotowaniem pracowników do pełnienia określonych funkcji i odgrywania ról na rynku pracy, a oczekiwaniami pracodawców.
Szczególnie waŜne znaczenie pod tym względem miały projekty badawcze inicjowane i realizowane na szczeblu centralnym. Ich wartość merytoryczna i pionierski charakter wpłynęły zarówno na upowszechnienie tego rodzaju działań, jak
i na poznanie warsztatu badawczego przez innych realizatorów projektów.
Z przeglądu projektów wynika, Ŝe najczęściej realizatorzy badań w celu sformułowania projekcji korzystali z danych zastanych (Badania Aktywności Ekono-
121
micznej Ludności, statystyka publiczna GUS), jak równieŜ przeprowadzali badania
pierwotne (kwestionariusze wywiadu) skierowane głównie do pracodawców. Pozyskane informacje generowane i analizowane były zazwyczaj w przekroju wielkich
i duŜych grup zawodowych, przy czym dezagregrowane były one do poziomu zawodów znacznie częściej w projektach o charakterze lokalnym. Podstawą wszystkich analiz była przy tym wystandaryzowana klasyfikacja zawodów i specjalności, opracowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Tylko w jednym
przypadku zwrócono uwagę na jej niespójność, wpływającą na ograniczenie efektów projektu. NaleŜałoby jednak podkreślić, Ŝe klasyfikacja ta ma jeszcze inne
wady. Jest bowiem bardzo szczegółowa, sztywna i nie obejmuje zawodów nowych,
które coraz częściej pojawiają się na rynku pracy. MoŜe stanowić przyczynę pojawiania się luk w systemie informacyjnym, które mogą zniekształcać prognozy.
Znacznie rzadziej, w celu opracowania prognoz, realizatorzy projektów wykorzystywali metody matematyczno-statystyczne (jednorównaniowe i wielorównaniowe modele ekonometryczne), co było przede wszystkim domeną projektów
rządowych, przy czym wybór modeli podyktowany był zwykle wynikami analizy
statystycznej badanych szeregów. Był to równocześnie sposób stosowany częściej
w miarę wydłuŜania się horyzontu prognozowania. Korelacja zauwaŜona została
równieŜ między horyzontem prognozy a przekrojem zawodów będących przedmiotem prognozowania. W analizowanych projektach występowały przede wszystkim
prognozy krótkoterminowe, opracowywane na czas od 6 do 12 miesięcy. MoŜna
to łączyć z wykorzystywanymi narzędziami badania, wśród których dominowały
badania ilościowe, oparte na kwestionariuszu wywiadu.
WaŜne jest równieŜ to, Ŝe – jak wynika z analizy – charakter aplikacyjny miały
przede wszystkim projekty rządowe. Tę samą rolę powinny zacząć odgrywać projekty
samorządowe, zwłaszcza wojewódzkie, nie uwzględniające przekrojów przestrzennych, których poznanie powinno mieć znaczenie dla pogłębiania wiedzy z zakresu
prognozowania i zwiększać moŜliwość zastosowania poszczególnych rozwiązań
w realizacji zadań zawodowych, związanych z koordynacją systemu kształcenia
z potrzebami rynku pracy. Ten ostatni element wydaje się szczególnie waŜny dla
procesów zmniejszania niedopasowań występujących na lokalnych i regionalnych
rynkach pracy, poniewaŜ większość analiz i badań ukierunkowanych było na poznanie tego rodzaju zaleŜności i adresowanych nie tylko do instytucji rynku pracy
i pracodawców, ale takŜe do placówek edukacyjnych badanych obszarów.
Warto równieŜ podkreślić, Ŝe jedynym projektem rządowym, który nie znalazł
odzwierciedlenia w projektach samorządowych, był projekt związanych z oceną
procesów migracyjnych. Tego rodzaju badania mają jednak istotny walor poznawczy, szczególnie ze względu na moŜliwość wzrostu zainteresowania cudzoziemców
pracą w Polsce. Nie jest to jednak problem uwzględniany w wielu lokalnych politykach rynku pracy i stąd mniejsze zainteresowanie określonych instytucji tego
typu przedsięwzięciami badawczymi, chociaŜ zaprezentowaną metodologię badawczą naleŜałoby określić jako godną uwagi, pozwalającą na kompleksowe zbadanie
zjawiska pracy obcokrajowców w naszym kraju.
122
Przegląd i porównanie projektów inicjowanych przez organy samorządowe wskazuje na potrzebę koordynowania prac w zakresie prognozowania na poziomie regionów i lokalnych rynków pracy. Problem ten jest szczególnie waŜny w kontekście
zadań wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy. Jednym z nich jest opracowywanie analiz rynku pracy i badania popytu na pracę, w tym prowadzenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych, które jednak sprawia – jak wynika z obserwacji – wiele problemów, o czym świadczy zlecanie tego typu prac
instytucjom zewnętrznym. Warto jednak dodać, iŜ badanie popytu na pracę nie
powinno być ograniczone do bieŜącej jego diagnozy, co najczęściej występowało
w badaniach, ale powinno mieć charakter projekcji. Jest to problem dostrzegany
przez wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy. Jakość prowadzonych analiz w chwili
obecnej pozostawia jeszcze wiele do Ŝyczenia. Jest to w większości przypadków
konsekwencja stosowanych metod prognozowania, które nie pozwalają na prawidłową ocenę oczekiwanych na rynkach pracy zmian. Wynika to po części z moŜliwości organizacyjnych i finansowych, jednak moŜe takŜe wiązać się z brakiem
adekwatnych do zrealizowania procesu prognozowania umiejętności. Z tego teŜ
powodu większość projektów realizowana była przy współpracy z jednostkami
naukowo-badawczymi, ośrodkami badań, jak równieŜ uczelniami wyŜszymi, zaś
ich źródłem finansowania był Europejski Fundusz Społeczny przy współudziale
środków budŜetu państwa. Ponadto projekcje w większości przypadków nie miały
charakteru systematycznie prowadzonych analiz, a były działaniem jednorazowym. DuŜe znaczenie dla przeciwdziałania sporadyczności procesów eksploracyjnych mogą mieć Obserwatoria Rynku Pracy, które częściej w porównaniu do
innych instytucji rynku pracy dostrzegały potrzebę prognozowania. Ze względu
na to, Ŝe mają one doświadczenie w obszarze zarządzania projektami, powinny
być powszechne i na stałe włączone w sferę instytucjonalnej obsługi rynku pracy.
Postulat ten wynika stąd, Ŝe nie wiadomo, jaka będzie ich sytuacja i status po zakończonym okresie programowania, czyli po 2013 r., kiedy skończą się moŜliwości ich finansowania z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W przyszłości powinny one na stałe zajmować się monitorowaniem zapotrzebowania na popyt na
pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym, wykorzystując implementację
rozwiązań zawartych w Systemie Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce, jak
równieŜ podejmować działania upowszechniające tego rodzaju procesy wśród
aktorów rynku pracy. Jest to tym waŜniejsze, Ŝe prognozowanie popytu na pracę
w przekroju zawodowym nie jest, jak dotychczas, narzędziem powszechnie stosowanym przez róŜne instytucje rynku pracy, chociaŜ obserwowane są w tym
względzie wyjątki (województwo kujawsko-pomorskie czy śląskie), a dla tych właśnie instytucji informacje prognostyczne powinny być i są waŜnym źródłem danych, które moŜe ułatwić im podejmowanie decyzji w ramach prowadzonej polityki
rynku pracy, wpływających na proces równowaŜenia określonych rynków pracy.
Na koniec chcielibyśmy wskazać podstawowe problemy, jakie zostały dostrzeŜone podczas przeprowadzonej analizy.
Po pierwsze – w ramach realizowanych projektów dość często w celach przyjmowano dłuŜszy horyzont czasu dla prognoz, a następnie w trakcie realizacji badań
123
był on skracany. Sytuacja taka występowała najczęściej przy opracowaniu informacji prognostycznej na podstawie wyników badań ilościowych, sondaŜy, poprzez
które zamierzano zgromadzić informacje na temat przyszłego popytu. Respondenci objęci badaniem nie umieli bowiem dość często określić, w jakich zawodach
będą tworzyć nowe miejsca pracy i w jakiej skali. Najłatwiej było im oszacować
swój potencjalny popyt na okres kilku miesięcy, co teŜ robiono. Konsekwencją tego
było skrócenie okresu prognozy np. z 2 lat do 6 miesięcy. Krótki okres prognozy
był ponadto wymuszony przez prognozowanie popytu ekspansyjnego, a nie zamiennego.
Po drugie – w bezpośrednim związku z uprzednią kwestią pozostaje problem
jakości i uŜyteczności informacji prognostycznej dla procesu koordynacji działań
podejmowanych przez róŜne podmioty systemu kształcenia zawodowego ze zgłaszanym popytem na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym. Krótki horyzont czasu nie pozwala z reguły na podjęcie odpowiednich działań przez system
edukacji, ze względu na czasochłonność przygotowania odpowiedniego programu
kształcenia, organizacji np. szkolenia czy rekrutacji do preferowanych kierunków
szkoleń.
Po trzecie – na podstawie przeprowadzonej obserwacji nie moŜna równocześnie określić, w jakim stopniu opracowane prognozy były wykorzystane przez
instytucje zajmujące się edukacją zawodową. W analizowanych projektach problem ten znajduje tylko odzwierciedlenie w celach, nie ma natomiast Ŝadnych
informacji na temat praktycznego wykorzystania informacji prognostycznej.
Po czwarte – do opracowania prognoz metodami ekonometrycznymi realizatorzy większości projektów posługiwali się klasyfikacją zawodów i specjalności
według duŜych i wielkich grup zawodów, z których często wyłączano grupę „siły
zbrojne”. Koncentrując się na ogólnych zasobach popytu na pracę, realizatorzy
projektów najprawdopodobniej wychodzili z załoŜenia, Ŝe im wyŜszy stopień
agregacji danych, tym mniejszy błąd prognozowania. Konsekwencją takiego podejścia było to, Ŝe prognozy dla głównych grup zawodów wskazywały na ogół na
prawidłowe kierunki zmian, zaś dla poszczególnych zawodów lub ich mniejszych
grup dokładność jest mniejsza.227
Po piąte – z treści przeanalizowanych raportów projektów wynika, Ŝe zebrane
informacje są obarczone pewnym subiektywizmem, co – jak juŜ podkreślono –
wynikało z trudności, jakie mieli badani ze zdefiniowaniem swojego zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności.
Generalnie, jak wynika z przeprowadzonych analiz, istnieje potrzeba prognozowania procesów zachodzących na rynku pracy, poniewaŜ jest ona dostrzegana
na poziomie krajowego, regionalnego i lokalnego rynku pracy i dotyczy zwłaszcza przekroju zawodów. Samo prognozowanie powinno być zatem traktowane
__________
227
Por. Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce na lata 2006–2010, „Studia i Materiały”, t. XV, Warszawa 2006, s. 44.
124
jako narzędzie umoŜliwiające trafne podejmowanie decyzji w zakresie stymulowania rozwoju bądź utrzymania określonych kierunków kształcenia zawodowego.
Jest ono warunkiem koniecznym dla poprawy funkcjonowania polskiego rynku
pracy. Z tych teŜ względów system taki powinien być opracowany i wdraŜany.
WaŜne jest takŜe poprawne interpretowanie procesu prognozowania. W tym celu
naleŜy zorganizować odpowiednie kształcenie dla instytucji, które narzędzie to
będą stosować w swojej pracy. Chodzi tu w takim samym stopniu o przygotowanie
ich do opracowania prognoz, jak równieŜ o przybliŜenie, wyjaśnienie idei, mechanizmu prognozowania. Sprawą jednak najwaŜniejszą jest rozwijanie i upowszechnianie dorobku, jaki został wypracowany przez Międzyresortowy Zespół
do Prognozowania Popytu na Pracę. Świadczy o tym duŜe zainteresowanie nim
wśród róŜnych instytucji rynku pracy. Ponadto w Polsce od 2006 r. brakuje organu,
który w ramach rozwiązań instytucjonalnych, pełniłby rolę koordynatora prac podejmowanych w tym obszarze. Działania takiej instytucji polegałyby na harmonizacji prac prognostycznych w zakresie stosowanych modeli, metod, źródeł danych,
sprzyjałyby rozwojowi prognozowania jakościowego popytu na pracę, a przede
wszystkim przyczyniłyby się do poprawy jakości wypracowanych prognoz.
Iwona Poliwczak
Rozdział IV
SYNTEZA WYNIKÓW KWERENDY BIBLIOTECZNEJ
DOTYCZĄCEJ ZAGADNIEŃ ZWIĄZANYCH
Z RYNKIEM PRACY I PROGNOZOWANIEM
POPYTU NA PRACĘ WEDŁUG ZAWODÓW
Głównym celem tej części raportu jest przedstawienie zarówno prac badawczych poświęconych badaniom rynku pracy, jak i tych dotyczących tworzenia
systemu prognozowania popytu na pracę oraz określenie ich dostępności w bibliotekach urzędów publicznych, szkół wyŜszych oraz instytucji. Celem dodatkowym jest identyfikacja zjawisk mogących w przyszłości oddziaływać na popyt
na pracę w podziale na zawody.
Opracowanie składa się z czterech części. W części pierwszej opisano metody
doboru i analizy wybranych publikacji. W drugiej omówione zostały zjawiska charakteryzujące rynek pracy w skali makroekonomicznej i w przekroju regionalnym.
Część trzecia zawiera opis pozycji ksiąŜkowych prezentujących wyniki prowadzonych wcześniej badań, związanych z prognozowaniem popytu na pracę. W tej
części opracowania zaprezentowane zostały takŜe wyniki wybranych ogólnopolskich i regionalnych badań rynku pracy. Czwarta, ostatnia część zawiera podstawowe wnioski z przeprowadzonych analiz.
1. Metodyka badań
Dla pełnego rozpoznania problemu w badaniach rynku pracy istotne znaczenie
ma analiza informacji zawartych w literaturze przedmiotu, dlatego przeprowadzona
została kwerenda biblioteczna dotycząca zagadnień związanych z rynkiem pracy
i prognozowaniem popytu na pracę według zawodów.
Kwerenda jest pojęciem wieloznacznym. MoŜe oznaczać proces poszukiwania informacji potrzebnych do wyjaśnienia jakiegoś zagadnienia bądź teŜ
przeszukiwanie komputerowych baz danych w celu znalezienia ukrytych prawidłowości lub zaleŜności. Według słownika języka polskiego228 jest to zbiera__________
228
http://slowniki.gazeta.pl/pl/kwerenda.
126
Iwona Poliwczak
nie informacji i materiałów potrzebnych do wyjaśnienia jakiegoś problemu,
zwłaszcza problemu naukowego, przez poszukiwanie w bibliotekach, archiwach,
aktach, ksiąŜkach, dokumentach itd. Synonimem pojęcia „kwerenda” jest słowo
„poszukiwanie”.
Informacje uzyskane podczas kwerendy nie są efektem działań empirycznych,
mają jednak duŜą wartość poznawczą dla prawidłowego zdiagnozowania stosowanych do tej pory metod prognozowania zatrudnienia według zawodów i pozwalają na pogłębienie posiadanej wiedzy na ten temat. Informacje uzyskane w ten
sposób mają charakter jakościowy. Dlatego teŜ podczas ich analizy i doboru posługiwano się metodą badania dokumentów229 i metodą porównawczą230.
Prace nad kwerendą rozpoczęły się od przeglądu zasobów: dostępnych bibliotek (Głównej Biblioteki Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego), Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, prywatnych zbiorów badaczy oraz stron internetowych. Przejrzane zostały równieŜ zasoby katalogów
bibliotecznych (m.in. Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu,
Biblioteki Narodowej, Biblioteki Uniwersytetu Szczecińskiego, Biblioteki Uniwersytetu Opolskiego, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteki Jagiellońskiej itp.) oraz komunikaty zawierające wykazy nabytków, bibliografie
monotematyczne otrzymywane z Głównej Biblioteki Pracy i Zabezpieczenia Społecznego. Informacji związanych z problematyką rynku pracy i prognozowaniem
popytu na pracę według zawodów poszukiwano równieŜ na stronach internetowych: Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (mpips.gov.pl), Publicznych
SłuŜb Zatrudnienia (www.psz.praca.gov.pl), Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich
(www.crzl.gov.pl), w bazie projektów badawczych EFS (www.efs.gov.pl/Analizy
RaportyPodsumowania/baza_projektow_badawczych_efs/Strony/baza_projektow_
__________
229
Polega na analizie róŜnego rodzaju ludzkich wytworów dostarczających informacji o cechach
ludzi je tworzących lub zjawiskach przez nich opisywanych. Zawartość dokumentów jest porządkowana i interpretowana zgodnie z wyznaczonym celem badawczym lub hipotezami. Często teŜ
stanowi uzupełnienie m.in. podczas charakterystyki badanych osób lub zjawisk. W naukach społecznych metoda ta wykorzystywana jest do badania m.in.: postaw, motywacji, charakterystyki pewnych zjawisk itp. Za pomocą analizy dokumentów badane są równieŜ tzw. dokumenty naukowe
(np.: artykuły w czasopismach naukowych, rozdziały w róŜnych pozycjach ksiąŜkowych itp.). Materiał źródłowy opracowywany za pomocą tej metody powinien zostać poddany selekcji pod kątem
wymogów metodologicznych oraz sprawdzony czy dokumenty są aktualne i kompletne. Następnie
naleŜy ocenić ich przydatność i zgodność z celami projektu od strony: merytorycznej, przestrzennej
i językowej. Metodzie tej zarzuca się jednostronny sposób prezentacji przez materiały źródłowe
badanego zjawiska lub grupy społecznej i nieuwzględnianie wszystkich czynników ich determinujących. Aby uniknąć tego błędu, zawartość wszystkich materiałów nie tylko poddawana jest ocenie
obiektywnej, ale równieŜ brane są pod uwagę motywy autorów.
230
Polega na analizie porównywalnych pod względem istotności, kategorii czy formy przedmiotów i zjawisk pod kątem ustalenia podobieństw i róŜnic. Celem tych działań jest wskazanie cech
podobnych, identycznych lub róŜnic. Wynikiem tych analiz moŜe być np. wskazanie wzorca godnego naśladowania (najlepszy system, najlepsza metoda itp.).
Synteza wyników kwerendy bibliotecznej dotyczącej zagadnień związanych...
127
badawczych_POKL_070910.aspx) oraz na stronach wojewódzkich i powiatowych
urzędów pracy, a takŜe regionalnych obserwatoriów rynku pracy.
Najwięcej pozycji literaturowych poruszających problematykę rynku pracy
oraz prognozowania popytu na pracę według zawodów znajdowało się w zbiorach
bibliotek uczelni wyŜszych o długoletniej tradycji (od 30 do 40% wszystkich wyszukanych na potrzeby kwerendy pozycji literaturowych znaleziono w księgozbiorach bibliotek Uniwersytetów: Mikołaja Kopernika w Toruniu, Łódzkiego, Jagiellońskiego i Warszawskiego) oraz w Bibliotece Narodowej (ok. 30% wszystkich
znalezionych publikacji). Bogatym źródłem informacji na ten temat były równieŜ
raporty i publikacje zawierające wyniki badań prowadzonych przez instytuty naukowo-badawcze. Badania o charakterze prognostycznym prowadzone były głównie przez Instytut Badań Strukturalnych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową,
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych i nie istniejące od 2006 r. Rządowe Centrum
Studiów Strategicznych.
Zawartość księgozbiorów uczelni wyŜszych i instytutów naukowo-badawczych
była związana z regionem, dla którego badania i analizy były przeprowadzane.
Lokalizacja biblioteki czy instytutu nie miała w tym przypadku większego znaczenia. Bogatym źródłem wiedzy na temat uwarunkowań kształtujących sytuację
na rynku pracy miały równieŜ materiały znajdujące się na stronie internetowej
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Znalezione pozycje literaturowe poddano następnie selekcji. Oceniona została
ich wiarygodność i zawartość merytoryczna. Do dalszej analizy wybrano przede
wszystkim zwarte pozycje, wydane w formie ksiąŜkowej nie później niŜ w 2004 r.
i napisane w języku polskim, które podejmowały zagadnienia związane z rynkiem
pracy i/bądź zawierały metody prognozowania popytu na pracę według zawodów.
Podczas selekcji uwzględniono równieŜ pozycje, które ukazały się przed 2004 r.,
ale tylko wówczas, gdy zawierały informacje istotne dla działań podejmowanych
w ramach projektu i przedstawiały znaczną wartość poznawczą dla problematyki
poruszanej w kwerendzie. Analizowano cały tekst lub jedynie wybrane rozdziały.
Dokonując wyboru materiałów źródłowych, brano pod uwagę równieŜ ich zasięg
przestrzenny.
Po dokonaniu wyboru materiałów źródłowych przeprowadzona została analiza i ocena dotychczas:
− prowadzonych badań rynku pracy, identyfikujących główne determinanty
zachodzących na nim zjawisk w skali makro i mezoekonomicznej,
− opublikowanych rezultatów prac badawczych, poświęconych prognozowaniu popytu na pracę według zawodów na poziomie krajowym i regionalnym.
Następnie porównano metody prowadzonych badań dotyczących tych dwóch
grup zagadnień. Na tej podstawie wskazane zostały zjawiska charakteryzujące
rynek pracy w skali makro i mezoekonomicznej oraz najczęściej wykorzystywane
w Polsce i w poszczególnych regionach metody prognozowania popytu na pracę
według zawodów.
128
Iwona Poliwczak
2. Badania rynku pracy w Polsce
Kwerenda wykazała, Ŝe zbiory znajdujące się w polskich bibliotekach oraz
publikacje zamieszczane na stronach internetowych są bardzo bogate w pozycje
charakteryzujące rynek pracy w skali makro i mezoekonomicznej. Ich liczba
i róŜnorodność wymusiły potrzebę dokonania wyboru tych pozycji, w których
zaprezentowano w sposób najbardziej kompleksowy czynniki wpływające na
kształtowanie się sytuacji na rynku pracy i podjęto problemy mające istotne znaczenie dla opracowywanych prognoz w przekrojach zawodowych. Analizowane
w tej części opracowania publikacje zostały podzielone na dwie grupy: poruszające problemy pojawiające się na rynku pracy w skali krajowej oraz zajmujące
się tą problematyką w przekroju terytorialnym.
2.1. Badania o zasięgu krajowym
Spośród wielu publikacji dotyczących róŜnych problemów pojawiających się
na rynku pracy analizie poddanych zostało jedynie kilka, stanowiących najbardziej
kompleksowy przegląd czynników wpływających na kształtowanie się sytuacji
na rynku pracy w Polsce i mających wysoką wartość merytoryczną z punktu widzenia
procesów prognozowania. Zaprezentowane zostały opracowania omawiające podstawowe determinanty charakteryzujące polski rynek pracy, instrumenty aktywnej
polityki rynku pracy oraz wskazujące czynniki mające wpływ na wielkość popytu
na pracę, a takŜe opisujące model flexicurity. Przyjrzano się równieŜ publikacjom,
w których zaprezentowane zostały instytucjonalne uwarunkowania popytu na pracę
oraz poruszano problematykę wykluczenia cyfrowego. Omówiono teŜ moŜliwe do
zaadaptowania w polskich warunkach rozwiązania z zakresu funkcjonowania rynku
pracy stosowane w innych krajach członkowskich UE.
2.1.1. Uwarunkowania funkcjonowania rynku pracy
w skali makroekonomicznej
Uwarunkowania funkcjonowania rynku pracy w Polsce zostały omówione
głównie na podstawie analizy serii publikacji Zatrudnienie w Polsce ukazujących
się systematycznie w formie raportu od 2005 r.231 Z raportów tych wynika, Ŝe na
__________
231
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005, MGiP, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych, Warszawa 2005; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2006. Produktywność dla
pracy, MPiPS, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Warszawa 2006; M. Bukowski, red.,
Zatrudnienie w Polsce 2007. Bezpieczeństwo na elastycznym rynku pracy, MPiPS, Departament
Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Warszawa 2007; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce
2008. Praca w cyklu Ŝycia, MPiPS, Warszawa 2010; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce
2009. Przedsiębiorczość dla pracy, MPiPS, Warszawa 2010; Zatrudnienie w Polsce 2010. Integracja i globalizacja http://translate.google.pl/translate?hl=pl&langpair=en%7Cpl&u=http://ibs.org.pl/ang/1
(dostęp 15.09. 2011).
129
sytuację na rynku pracy w Polsce, analizowaną w skali makroekonomicznej,
wpływa szereg róŜnych czynników. Niewątpliwie do gwałtownego spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia w Polsce przyczyniło się pojawienie w 1999 r.
zewnętrznego szoku popytowego na rynku produktów, wzmocnionego przez negatywny szok technologiczny. To spowodowało, Ŝe polski rynek pracy znacznie silniej niŜ inne kraje środkowo-wschodniej Europy odczuł efekty kryzysu rosyjskiego.
Na skalę i siłę oddziaływania szoku w Polsce wpływ miały równieŜ: niska przecięta
jakość zasobów pracy, struktura zatrudnienia oparta na rolnictwie i tradycyjnych
branŜach przemysłowych wymagających restrukturyzacji oraz wprowadzane rozwiązania instytucjonalne sprzyjające wycofywaniu się z rynku pracy osób w wieku
niemobilnym.232 We wszystkich raportach zwraca się uwagę na niekorzystny wpływ,
na rynek pracy prowadzonej do tej pory w Polsce polityki społeczna ukierunkowanej
na wczesną dezaktywizację osób w wieku przedemerytalnym, zachodzące zmiany
demograficzne oraz niski wiek emerytalny kobiet.
Analiza zawartości sześciu raportów pozwoliła na stworzenie listy czynników,
które w istotny sposób determinują kształtowanie się struktury popytu i podaŜy pracy
w Polsce. Autorzy tych opracowań podkreślali wagę następujących uwarunkowań:
− niski poziom wykształcenia – w polskich zasobach osób bezrobotnych i biernych zawodowo większość legitymuje się posiadaniem co najwyŜej wykształcenia
zasadniczego zawodowego. Cechą charakterystyczną osób z niskim wykształceniem jest wysokie prawdopodobieństwo utraty pracy oraz większe niŜ w przypadku
osób naleŜących do pozostałych kategorii wykształcenia trudności ze znalezieniem zatrudnienia. W przypadku osób z wykształceniem wyŜszym bezrobocie ma
najczęściej charakter frykcyjny i stanowi naturalny etap poszukiwania pracy233;
− niska skłonność do uczestnictwa w kształceniu ustawicznym – najmniejsze
zainteresowanie tego rodzaju kształceniem wykazują osoby bezrobotne (przede
wszystkim osoby mające niski poziom wykształcenia) i starsze234;
− zaleŜność sytuacji jednostki na rynku pracy od wieku – dotyczy to głównie
osób poniŜej 25. roku Ŝycia oraz tych, którzy ukończyli 45 lat235;
− niska aktywność zawodowa osób powyŜej 44. roku Ŝycia – generowana poprzez
łatwy dostęp do świadczeń społecznych, a przede wszystkim moŜliwość uzyskania
wcześniejszej emerytury (zastąpionej emeryturami pomostowymi) oraz świadczenia
przedemerytalnego będącego rodzajem stałego zasiłku dla bezrobotnych osób w wieku niemobilnym, a takŜe niski ustawowy wiek emerytalny kobiet236;
− wysoki klin podatkowy – zniechęcający do kontynuowania aktywności zawodowej osoby starsze. Stanowi on równieŜ zachętę do podejmowania nielegalnej
__________
232
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005…., op. cit.,
TamŜe.
234
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005…, op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie
w Polsce 2008..., op. cit.
235
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005..., op. cit.
236
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005..., op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie
w Polsce 2006…, op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007…, op. cit.
233
130
Iwona Poliwczak
pracy przez osoby, których umiejętności lub wiek powodują, Ŝe nie są wystarczająco produktywne, aby uzyskać wynagrodzenie brutto przekraczające wartość
płacy minimalnej lub stosunkowo nisko ustaloną płacę progową237;
− poziom elastyczności prawa pracy – niski stopień regulacji stosunku pracy
silniej wpływa na strukturę zatrudnienia i bezrobocia niŜ na ich poziom238;
− skala i poziom wykorzystania elastycznych form zatrudnienia i organizacji
czasu pracy – stosowanie ich przynosi korzyści dla firm, w których zatrudnienie
zaleŜy od zmieniającego się popytu na oferowane przez przedsiębiorstwo usługi
lub wyprodukowane produkty. Jest równieŜ korzystnym rozwiązaniem dla osób,
które ze względu na swoją sytuację rodzinną, stan zdrowia lub inne okoliczności
nie mogą podjąć zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy239;
− poziom adaptacyjności zasobów pracy do zmian zachodzących na rynku
pracy240;
− tempo wzrostu gospodarczego – poprzez poprawę rentowności kapitału,
która powoduje akcelerację inwestycji i popytu na pracę, przyczynia się do poprawy sytuacji na rynku pracy241;
− zachodzące zjawiska demograficzne − związane jest to z procesem starzenia
się społeczeństwa powodującego szybką dezaktywizację roczników powojennego
wyŜu demograficznego oraz niskim poziomem dzietności powodującym zmniejszanie się liczby osób naleŜących do najmłodszych kategorii wieku produkcyjnego242;
− niedostosowanie istniejącego systemu opieki nad dziećmi i osobami zaleŜnymi do potrzeb społeczeństwa polskiego − brak moŜliwości pogodzenia Ŝycia rodzinnego z wykonywaniem pracy zawodowej prowadzi do wczesnej dezaktywizacji zawodowej243;
− wysoka skłonność do migracji zagranicznych – nasilone w ostatnim czasie
migracje zagraniczne Polaków spowodowały spadek liczebności mieszkańców
Polski i odpływ osób młodych posiadających wysokie kompetencje zawodowe244,
− kryzys gospodarczy występujący w skali światowej245;
− skłonność do zakładania własnej działalności gospodarczej – to właśnie 1/3
nowych miejsc pracy tworzona jest przez firmy nowe, pojawiające się dopiero na
rynku, których profil działalności wpływa na zakres i strukturę nierówności występujących na rynku pracy246.
__________
237
TamŜe.
239
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2006…, op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie
w Polsce 2007…, op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2008…, op. cit.
240
241
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2006... , op. cit.
242
243
TamŜe.
244
TamŜe.
245
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2009…, op. cit.
246
TamŜe.
238
131
Opracowania zawierają równieŜ szereg rekomendacji uwzględniających zalecenia dla polityki rynku pracy i zabezpieczenia społecznego mających na celu
przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom obserwowanych zjawisk na polskim rynku pracy. Podkreśla się w nich równieŜ znaczenie, jakie dla uzyskania
pozytywnych efektów ma synchronizacja wszystkich wskazanych rekomendacji
dotyczących róŜnych obszarów oraz konieczność podejmowania podczas ich realizacji współpracy organów rządowych z partnerami społecznymi. Wyeliminowanie negatywnych zjawisk występujących na polskim rynku pracy wymaga,
zdaniem autorów tych raportów, uznania za jeden z najwaŜniejszych priorytetów
prowadzonej w Polsce polityki rynku pracy wspierania spójnych strategii kształcenia przez całe Ŝycie, co w ciągu pięciu lat powinno przyczynić się do podwojenia liczby uczestników kształcenia ustawicznego. Powinny zostać równieŜ stworzone warunki umoŜliwiające stopniowe upowszechnianie systemu zarządzania
wiekiem w polskich przedsiębiorstwach.247 Warunkiem koniecznym poprawy sytuacji na polskim rynku pracy jest równieŜ stopniowe zrównanie wieku emerytalnego kobiet i męŜczyzn oraz podnoszenie efektywnego wieku emerytalnego dla
obu tych grup248, połoŜenie większego nacisku na kwestie profilaktyki zdrowotnej, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środowiska pracy do
moŜliwości osób w wieku niemobilnym. Działania te powinny przyczynić się do
zwiększenia przeciętnej wysokości świadczeń emerytalnych, poziomu Ŝycia emerytów i zmniejszenia cięŜaru fiskalnego nałoŜonego na pracujące gospodarstwa
domowe. Konieczne jest równieŜ złagodzenie trudności w łączeniu pracy zawodowej z opieką poprzez: poprawę dostępności usług opiekuńczych dla dzieci w kaŜdym wieku i wyeliminowanie zróŜnicowania przestrzennego w tej dziedzinie, dostosowanie systemu urlopów wychowawczych do warunków współczesnego rynku
pracy (skrócenie i uzaleŜnienie wysokości zasiłku od dochodów osiąganych przed
podjęciem urlopu oraz wprowadzenie zasiłku, którego wysokość ulega stopniowemu obniŜaniu wraz z upływem urlopu) oraz włączenie męŜczyzn w opiekę nad
dziećmi. Działania te mogą równieŜ przyczynić się do poszerzenia moŜliwości
prowadzenia skutecznej polityki prorodzinnej i podniesienia wskaźników dzietności.249
Poprawa sytuacji na polskim rynku pracy wymaga takŜe przeprowadzenia reformy systemu ubezpieczeń społecznych rolników, polegającej na zwiększeniu
stopnia samofinansowania i ściślejszego powiązania otrzymywanych świadczeń
z wpłaconymi składkami, tak by nie stwarzał on barier dla restrukturyzacji zatrudnienia w tym sektorze. Pozytywne efekty przynieść powinno zmniejszenie
klina podatkowego dla osób o najniŜszych dochodach, dzięki czemu wzrosłoby
legalne zatrudnienie osób najsłabiej wykwalifikowanych przy minimalnych na__________
247
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005…, op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2006…, op. cit.; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007…, op. cit.; M. Bukowski, red.,
Zatrudnienie w Polsce 2009…, op. cit.
249
248
132
Iwona Poliwczak
kładach z sektora finansów publicznych. NaleŜałoby równieŜ wprowadzić korekty
do regulacji dotyczących zbiorowych stosunków pracy polegające na odbiurokratyzowaniu niektórych procedur i uproszczeniu regulacji w zakresie zasad zawierania
kontraktów zbiorowych.250 Zwracano uwagę na konieczność podniesienia przeciętnej dynamiki produktywności w horyzoncie wieloletnim. Powinno to pozwolić
na przyspieszenie tempa konwergencji poziomów Ŝycia między Polską a krajami Europy Zachodniej, co jest obecnie podstawowym powodem podejmowania
przez Polaków decyzji o migracji zagranicznej.251 Do działań mogących przyczynić się do poprawy sytuacji na polskim rynku pracy zaliczone zostało równieŜ
wspieranie istniejących obszarów metropolitalnych oraz czynników ułatwiających
imigracje do nich z regionów relatywnie biedniejszych i peryferyjnie połoŜonych
poprzez uproszczenie przepisów, wzmocnienie słuŜb publicznych zajmujących się
budownictwem finansowanym centralnie, opracowywanie planów zagospodarowania, sprzedaŜ terenów pod zabudowę i mieszkań komunalnych osobom prywatnym oraz wypracowanie bodźców umoŜliwiających budowę i oferowanie
mieszkań na wynajem, dzięki ograniczeniu nadmiernej ochrony interesów lokatorów wobec właścicieli nieruchomości. Konieczna jest takŜe redukcja rozmiarów
„szarej strefy” poprzez włączenie przynajmniej jej części w oficjalny obieg gospodarczy dzięki wyeliminowaniu barier biurokratycznych, redukcji opodatkowania i wydatków publicznych, uelastycznieniu prawa pracy oraz promowaniu
elastycznych form zatrudnienia.252 Pozytywne efekty przynieść powinno przeprofilowanie aktywnych polityk rynku pracy tak, aby pozwoliły Polsce przejść do nowoczesnego modelu work-fare state, opartego na modelu bezpieczeństwa i elastyczności (flexicurity) oraz umoŜliwienie osobom młodym wcześniejszego wkraczania
na rynek pracy poprzez obniŜenie do 18 lat wieku ukończenia szkoły średniej,
łączenie nauki z pracą, zwiększenie rangi dyplomu licencjata, a takŜe poszerzenie
dostępnych nietypowych form zatrudnienia oraz uelastycznienie kodeksowych
moŜliwości organizacji czasu pracy i wprowadzenie odpłatności za studia na etapie magisterskim. Niezbędne jest równieŜ opracowanie kompleksowej polityki
migracyjnej, uwzględniającej pełne wykorzystanie w najbliŜszych 10−20 latach
potencjału migracji powrotnych Polaków, zdyskontowanie członkostwa w Unii
Europejskiej oraz przekształcenie Karty Polaka w instrument zachęcający zagranicznych obywateli o korzeniach polskich do osiedlania się i podejmowania pracy w naszym kraju.253 Pozytywne efekty przynieść powinno równieŜ promowanie
przedsiębiorczości, powiązanie składki na ubezpieczenie społeczne z sytuacją na
rynku pracy, uelastycznienie i zróŜnicowanie płacy minimalnej oraz wzmocnienie
pozycji partnerów społecznych i włączenie do dialogu społecznego ekspertów.254
__________
250
251
252
253
254
TamŜe.
133
Dla rozpoznania kontekstu procesu prognozowania popytu na pracę waŜna
jest równieŜ zawartość dwóch innych raportów:
− opracowanego na zlecenie Komisji Krajowej NSZZ Solidarność255 oraz
− opublikowanego w 2010 r. przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
raportu o sytuacji na rynku pracy i zabezpieczeniu społecznym256.
Pierwszy z tych raportów opisywał zjawiska występujące na rynku pracy
w 2009 r. Omówione w nim zostały głównie aspekty społeczne, związane z pozycją konkurencyjną zasobów pracy w okresie występowania w Polsce przejawów
kryzysu, a rekomendacje zawierały zagadnienia, które znalazły się w opisanej
uprzednio serii raportów. Informacje znajdujące się w tym raporcie miały charakter
dość jednostronny i nie odnosiły się do szerszej perspektywy makroekonomicznej.
Drugi raport miał charakter diagnostyczny. Oprócz tendencji demograficznych,
trendów występujących na rynku pracy i polityki rynku pracy oraz sposobów jej
finansowania, omówiony w nim został równieŜ system wspierania osób niepełnosprawnych, system zabezpieczenia społecznego oraz struktura wydatków socjalnych. Uwagę poświęcono takŜe działaniu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.
2.1.2. Determinanty popytu na pracę
Analiza literatury przedmiotu wykazała, Ŝe istnieje cały szereg czynników
mających istotne znaczenie dla kształtowania się struktury zawodowej zapotrzebowania pracodawców na pracowników w skali makroekonomicznej. Popyt na
pracę w Polsce uzaleŜniony jest bowiem nie tylko od czynników o charakterze ekonomicznym. Niemałe znaczenie ma w tym przypadku postęp techniczny i technologiczny oraz skłonność do podejmowania pracy na własny rachunek oraz aktywność
ekonomiczna podmiotów sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Omówienie czynników ekonomicznych mających wpływ na kształtowanie się
w Polsce popytu na pracę znajduje się w publikacji A. Rogut pt. Determinanty
popytu na pracę w Polsce w okresie transformacji257 zawierającej analizę zjawisk
wpływających na wielkość zapotrzebowania pracodawców na pracowników znanych w teorii ekonomii oraz tych będących efektem dotychczasowych uwarunkowań makroekonomicznych, występujących w okresie przekształceń systemowych. Z przeprowadzonych przez autorkę w latach 1995−2004 badań wynika, Ŝe
w ujęciu regionalnym w Polsce występowały znaczne róŜnice w absorpcji zasobów pracy w poszczególnych regionach, a głównymi czynnikiem je determinującym była wielkość efektywnego popytu na rynku towarów i usług oraz wysokość
płac realnych, których wzrost był w większości województw znacznie wyŜszy niŜ
tempo zmian wydajności pracy. Czynnikiem mającym istotny wpływ na kształ__________
255
Praca. Polska 2010, NSZZ Solidarność, Warszawa 2010.
Polska 2010. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010.
257
Por. A. Rogut, Determinanty popytu na pracę w ujęciu regionalnym, http://mikro.univ.szczecin.
pl/bp/pdf/16/11.pdf (dostęp 11.09.2011).
256
134
Iwona Poliwczak
towanie się popytu na pracę okazała się równieŜ jego elastyczność względem
wartości dodanej brutto i płac realnych.
Wpływ postępu technicznego i technologicznego na kształtowanie się zapotrzebowania pracodawców na pracowników został szczególnie zaakcentowany
w dwóch pozycjach literatury: Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy258 oraz Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania
kompetencji ICT259. Z publikacji tych wynika, iŜ coraz szybsze tempo rozwoju nowoczesnych technik i technologii, a szczególnie technik informacyjnych i telekomunikacyjnych w istotny sposób wpływa na kształtowanie się zapotrzebowania
na pracowników w wymiarze zawodowym. Rozwój ten wymaga zmian profili
kwalifikacyjnych i wyŜszego poziomu umiejętności posługiwania się uniwersalnymi urządzeniami elektronicznymi. Pracodawcy, wprowadzający do swoich
przedsiębiorstw nowoczesne technologie, coraz częściej oczekują od pracowników świadczenia pracy na stanowiskach wyposaŜonych w nowoczesny sprzęt
wymagający posiadania kompetencji informatycznych. Powoduje to spadek zapotrzebowania na kadry nisko i niewykwalifikowane oraz zanikanie niektórych z istniejących dotąd na rynku pracy zawodów. Niestety, polskie zasoby pracy charakteryzują się raczej niskim poziomem kwalifikacji i umiejętności z zakresu obsługi
komputera czy Internetu. Niski poziom posiadanych kompetencji ICT polskich
pracowników jest przede wszystkim wynikiem braku środków finansowych,
orientacji biznesowej oraz standardów procedur operacyjnych czy długookresowej
strategii. Znacznie częściej potrzebę posiadania umiejętności informatycznych dostrzegają osoby pracujące niŜ bezrobotne lub bierne zawodowo.
Skłonność do podejmowania pracy na własny rachunek jako jeden z czynników
determinujących strukturę zawodową popytu na pracę omówiona została w publikacji Praca na własny rachunek – determinanty i implikacje260. Z analiz przeprowadzonych przez jej autorów wynika, Ŝe rozwój przedsiębiorczości w Polsce jest
ściśle związany z przekształceniami otoczenia makroekonomicznego, prawnego
i instytucjonalnego. Wzrost zainteresowania wykonywaniem pracy na własny rachunek był efektem pojawienia się utrudnień w dostępie do pracy najemnej i utraty moŜliwości zarobkowania w dotychczasowych miejscach pracy wynikających
z wprowadzanych zmian strukturalnych w gospodarce. Często decyzja o samozatrudnieniu była podyktowana niezadowoleniem z dotychczas wykonywanej pracy,
pojawieniem się korzystnych uwarunkowań dla rozwoju działalności gospodarczej
w latach dziewięćdziesiątych i potrzebami lokalnego rynku. Czynnikami w największym stopniu ograniczającymi przedsiębiorczość są: skomplikowane procedury tworzenia własnych stanowisk pracy, brak lub utrudniony dostęp do kapitału,
obciąŜenia fiskalne i parapodatkowe, niestabilność przepisów prawnych, a czasem
__________
258
E. Kryńska, Ł. Arendt, red. nauk., Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2010.
E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty
wykorzystania kompetencji ICT, „Studia i Materiały”, t. I, IPiSS, Warszawa 2007.
260
E. Kryńska, red. nauk., Praca na własny rachunek – determinanty i implikacje, IPiSS, Warszawa 2007.
259
135
ich sprzeczność oraz bariery rynkowe (konkurencja i pauperyzacja społeczeństwa)
i społeczne (postawy, zachowania, poziom wykształcenia samozatrudnionych,
rzetelność, kreatywność itp.). Wzrost skłonności do samozatrudnienia przynieść
powinno propagowanie postaw przedsiębiorczych wśród osób poszukujących
pracy, a szczególne wśród młodzieŜy oraz przeciwdziałanie barierom ograniczającym skłonność podejmowania aktywności zawodowej w tej formie poprzez promowanie korzyści podejmowania pracy na własny rachunek i ograniczenie ryzyka związanego z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej.
Aktywność ekonomiczna polskich przedsiębiorców została zaakcentowana
szczególnie w następujących publikacjach:
− Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych. Raport końcowy261,
− Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005–2006262,
− Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008–2009263 oraz
− Przedsiębiorczość w Polsce264.
Z analiz przeprowadzonych przez autorów pierwszego z raportów wynika, Ŝe
jednoosobowe, mikro i małe firmy dość często korzystają z dostępnych usług
wsparcia i są one przez nich stosunkowo wysoko oceniane. Poszukiwanie tego
rodzaju pomocy najczęściej jest wynikiem pojawienia się negatywnego impulsu
związanego z rozwojem firmy i często dotyczy wyjaśnień i interpretacji obowiązujących przepisów prawnych. Dlatego teŜ naleŜałoby realizować dla tego rodzaju
podmiotów usługi wsparcia w formie pomocy publicznej oraz wprowadzić zmiany
legislacyjne upraszczające i ujednolicające obowiązujące przepisy prawne. W celu
zapewnienia maksymalnej efektywności działań programy wsparcia i usługi powinny być określane w ścisłej współpracy z organizacjami przedsiębiorców oraz
administracją publiczną i mieć charakter wysoce wyspecjalizowany. Konieczne
jest równieŜ opracowanie planu strategicznego oraz systemu monitorowania,
a takŜe oceny programów i ośrodków wdraŜających taki system. Działania podejmowane w ramach systemu wsparcia powinny być dostosowane do zmieniających się warunków działania firm i ich potrzeb.
W dwóch następnych raportach omówione zostały uwarunkowania popytu na
pracę wynikające z przedsiębiorczości. Oba raporty podzielono na dwie części:
statystyczną i ekspercką. Zawierają one diagnozę sektora MŚP w skali całego
kraju i z uwzględnieniem zróŜnicowania przestrzennego. Z raportu opublikowanego
__________
261
M. Grabowski, B. Piasecki, A. Rogut, A. Sybilska, Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych. Raport końcowy, PARP, Warszawa 2003.
262
S. Pyciński, A. śołnierski, red., Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce w latach 2005–2006, PARP, Warszawa 2007.
263
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008–2009,
PARP, Warszawa 2010.
264
Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010.
136
Iwona Poliwczak
w 2010 r. wynika, Ŝe w Polsce, pomimo wyraźnego spowolnienia gospodarczego na
świecie, odnotowano wzrost liczby aktywnych przedsiębiorstw we wszystkich grupach firm i branŜach, liczby osób pracujących oraz poziomu wynagrodzeń. Spadek
wystąpił głównie w przypadku firm duŜych, co świadczy o większym wpływie kryzysu gospodarczego właśnie na tę grupę firm. Zaprezentowane zostały równieŜ opracowania stanowiące efekt wybranych działań PARP w obszarze rozwoju zasobów
ludzkich, z których wynika, Ŝe większość polskich pracodawców nadal nie dostrzega związku między sukcesem rynkowym a umiejętnościami pracowników i pracodawców oraz odpowiednimi postawami i kompetencjami społecznymi. Dlatego
teŜ system edukacji powinien równieŜ oddziaływać na postawy młodych ludzi
w zakresie przygotowania ich do przyszłej pracy, a system kształcenia ustawicznego – na postawy pracowników i pracodawców. Autorzy raportów wskazują
równieŜ na konieczność wprowadzania nowych, opartych na mechanizmach współpracy oraz wymiany informacji sposobów zarządzania zasobami ludzkimi, które
skutkować będą przekształcaniem się przedsiębiorstw w organizacje inteligentne,
optymalnie wykorzystujące kapitał ludzki.
W ostatnim z wybranych na potrzeby kwerendy raportów omówiona została
sytuacja polskich przedsiębiorstw i procesy rozwojowe w nich zachodzące na tle
warunków makroekonomicznych kraju. Zdaniem autorów tej publikacji na wzrost
skłonności do prowadzenia własnej działalności w Polsce wpłynęły przede wszystkim korzystne rozwiązania legislacyjne (np. umoŜliwienie zawieszenia działalności gospodarczej, uproszczenie i ograniczenie kontroli w firmach, zwiększenie
uprawnień przedsiębiorców wobec administracji publicznej itp.). Do złagodzenia
skutków światowego kryzysu finansowego przyczyniło się opracowanie Pakietu
Stabilności i Rozwoju zawierającego szereg działań antykryzysowych oraz przyjęcie przez Radę Ministrów projektu ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, co poprawiło konkurencyjność
gospodarki polskiej wobec innych gospodarek na świecie.
2.1.3. Aktywna polityka rynku pracy
Literatura przedmiotu jest bogata w pozycje opisujące realizowaną w Polsce
aktywną politykę rynku pracy oraz wyniki badań prowadzonych w tym zakresie,
dlatego autorka kwerendy ograniczyła się do wyboru jedynie najnowszych pozycji. Głównym źródłem informacji na ten temat była praca zbiorowa pod redakcją
Z. Wiśniewskiego i K. Zawadzkiego Aktywna polityka rynku pracy265. Z analiz
przeprowadzonych przez autorów tej publikacji wynika, Ŝe efektywna realizacja
polityki rynku pracy w Polsce jest ograniczona poprzez znaczne obciąŜenie obowiązkami wynikającymi z umiejscowienia pośredników pracy i doradców zawodowych w strukturze funkcjonowania publicznych słuŜb zatrudnienia. Co prawda, w wyniku wprowadzenia regulacji dotyczących szczegółowych warunków
__________
265
Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, WUP, Uniwersytet Mikołaja
Kopernika w Toruniu, Toruń 2010.
137
prowadzenia doradztwa i pośrednictwa zawodowego oraz standardów usług rynku pracy obserwowano w latach 2005−2010 systematyczny wzrost liczby pośredników i doradców zawodowych, jednakŜe nie wpłynęło to na zmniejszenie ich
obciąŜenia obowiązkami wynikającymi z obsługi bezrobotnych, jak i pracodawców. W 2010 r. tylko mniej więcej połowa bezrobotnych otrzymała oferty
pracy z urzędu pracy, a w przypadku pracodawców Ŝadna z ofert niemal co trzeciego pracodawcy nie doczekała się realizacji.266 Niska jest równieŜ skuteczność
usług świadczonych przez doradców zawodowych, a zakres osób nimi objętych
zbyt mały w porównaniu z potencjalnym zapotrzebowaniem. NaleŜałoby więc
zmniejszyć obciąŜenie obowiązkami doradców i pośredników zawodowych, co
moŜe nastąpić przede wszystkim w wyniku zwiększenia ich liczby.267 Nie lepiej
wygląda równieŜ sytuacja w przypadku usług świadczonych przez liderów klubów pracy. Mimo obserwowanego gwałtownego wzrostu ich liczby po 2008 r., na
pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy liczyć mogła jedynie co dwudziesta osoba
bezrobotna. Niska jest teŜ efektywność tego instrumentu – zaledwie co piąty bezrobotny uzyskujący tego rodzaju pomoc znajduje zgodne ze swoimi oczekiwaniami miejsce pracy. Dlatego konieczne jest skorelowanie tego instrumentu rynku
pracy z pozostałymi i podjęcie działań zwiększających liczbę osób korzystających z pomocy liderów klubów pracy.
Aktywna polityka rynku pracy w Polsce obejmuje takŜe działania, których celem jest wspieranie szkoleń zawodowych nie tylko osób bezrobotnych, ale równieŜ pracowników zatrudnionych szczególnie w małych i średnich przedsiębiorstwach. JednakŜe w przypadku osób pracujących pomoc ta adresowana jest do
ograniczonej grupy. Z tej moŜliwości korzystać mogą wyłącznie pracodawcy, którzy utworzyli fundusz szkoleniowy lub ci, którzy takiego funduszu nie utworzyli,
ale stosują rotację pracy.268 Podnoszenie kwalifikacji wspierane jest poprzez: organizowanie przez powiatowe urzędy pracy szkoleń, które mogą być dofinansowywane w formie poŜyczek, dofinansowanie kosztów egzaminów umoŜliwiających
formalne potwierdzenie nabycia określonych uprawnień lub tytułów zawodowych
oraz kosztów studiów podyplomowych, jak równieŜ przydzielanie stypendiów na
kontynuowanie nauki w szkołach ponadgimnazjalnych dla dorosłych lub wyŜszych w trybie niestacjonarnym. Skala wykorzystania wszystkich moŜliwych
form pomocy jest jednak nieznaczna. W latach 2005−2010 bezrobotni najczęściej
ubiegali się o sfinansowanie kosztów egzaminów i licencji zawodowych. Zmniejszyła się liczba bezrobotnych, którym przyznano stypendium na kontynuowanie
__________
266
E. Dolny, Pomoc w poszukiwaniu pracy, w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, WUP, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2010, s. 38−39.
267
E. Dolny, Pomoc w poszukiwaniu pracy, w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, op. cit., s. 52; M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007…., op. cit., s. 149.
268
Pracodawca, który skieruje pracownika na trwające co najmniej 22 dni szkolenie, udzielając
jednocześnie na ten okres płatnego urlopu szkoleniowego, a na to miejsce zatrudni bezrobotnego
otrzymuje: refundację kosztów szkolenia w wysokości 80% przeciętnego wynagrodzenia, na jednego pracownika, refundację wynagrodzenia osoby skierowanej przez urząd pracy łącznie ze składkami na ubezpieczenie społeczne, w wysokości do 40% przeciętnego wynagrodzenia. TamŜe, s. 55.
138
Iwona Poliwczak
nauki. Niewielkie było równieŜ zainteresowanie uzyskaniem poŜyczki szkoleniowej, a takŜe instrumentami przeznaczonymi dla pracodawców tworzących
fundusz szkoleniowy. Większość organizowanych szkoleń to kursy krótkookresowe (trwające nie dłuŜej niŜ 3 miesiące), obarczone mniejszym ryzykiem wystąpienia efektu zamknięcia.269 Udział środków przeznaczanych na szkolenia i pozostałe formy podnoszenia kwalifikacji w wydatkach na aktywne programy rynku
pracy ogółem nie przekroczył 11%, a powinien kształtować się na poziomie 25%.
Świadczyć to moŜe o uprzywilejowanej pozycji zatrudnienia subsydiowanego lub
teŜ wynikać z niewielkiej efektywności szkoleń − odsetek osób znajdujących zatrudnienie po przebytych szkoleniach w okresie 3 miesięcy od ich zakończenia
nie przekracza 50%. Dlatego teŜ naleŜałoby oceniać efektywność tego instrumentu rynku pracy w dłuŜszym przedziale czasowym, gdyŜ moŜe on mieć znaczenie
dla długookresowego kształtowania aktywności zawodowej.270 Często przeszkodą
w uczestnictwie w szkoleniu jest zbyt niski poziom wykształcenia lub bierność
i brak motywacji do podnoszenia kwalifikacji, dlatego konieczne jest ograniczenie
finansowania wyłącznie do tych instrumentów aktywizacji zawodowej, które charakteryzują się poziomem prognozowanej efektywności brutto w wysokości 70%.
Stosunkowo wysoką efektywnością zatrudnieniową cieszą się w Polsce staŜe
(najwyŜszy był w 2007 r. − 55,8%, po czym uległ stopniowemu obniŜeniu i w 2010 r.
wyniósł 48,4%). UwaŜa się, Ŝe wpływ na wysoką efektywność staŜy ma specyfika
tego instrumentu, gdyŜ umoŜliwia pracodawcy bezkosztowe korzystanie z pracownika przez kilka miesięcy, pozwala na wybór do dalszego zatrudnienia osób najlepiej spełniających oczekiwania pracodawcy oraz daje bezrobotnym moŜliwość
zdobycia doświadczenia zawodowego, zapoznania się z warunkami pracy, zaprezentowania pracodawcy posiadanych kompetencji zawodowych i otrzymania zatrudnienia.271 Zainteresowanie tym instrumentem najbardziej wzrosło w latach
2009−2010, co było wynikiem poszerzenia zakresu i kategorii osób uprawnionych do korzystania z niego oraz likwidacji jednego z instrumentów rynku pracy
− przygotowania zawodowego w miejscu pracy. Od 2009 r. ze staŜy korzystać
mogą wszystkie osoby bezrobotne znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku
pracy.272 Niewątpliwie wadą tego instrumentu jest dość częste traktowanie go
przez pracodawców jako moŜliwości bezkosztowego uzupełnienia stanu kadrowego firm i korzystnie z tej formy tylko w przypadkach krótkookresowych braków kadrowych związanych ze zmianami popytu na rynku towarów i usług. Są to
praktyki, które wymagają ograniczenia.
__________
269
J. Bieliński, M. Bober, M. Sarzalska, J. Zawistowski, Aktywne polityki na elastycznym rynku
pracy, w: M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007…, op. cit., s. 124.
270
TamŜe, s. 145–158.
271
E. Dolny, M. Maksim, PodaŜowo zorientowane instrumenty polityki rynku pracy, w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka…, op. cit., s. 63.
272
Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów
na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2010 r.,
MPiPS, Departament Funduszy, Warszawa 2011, s. 6.
139
Jednym z podstawowych instrumentów aktywizacji zawodowej bezrobotnych
w Polsce jest przyznawanie środków na samozatrudnienie oraz doposaŜenie i wyposaŜanie miejsc pracy dla bezrobotnych skierowanych z urzędów pracy. Zakres
i natęŜenie wykorzystywania tych instrumentów na poszczególnych lokalnych
rynkach pracy jest róŜny. W latach 2005−2010 wzrosło znacznie zainteresowanie
środkami na tworzenie nowych miejsc pracy. Liczba bezrobotnych, którzy dostali
dotacje na podjęcie własnej działalności gospodarczej w tym okresie uległa potrojeniu. Tendencje wzrostowe, choć z nieco mniejszym nasileniem i niewielkimi
wahaniami cyklicznymi, zaobserwowane zostały równieŜ w przypadku środków przeznaczanych na wyposaŜenie lub doposaŜenie stanowiska pracy dla zatrudnionego
bezrobotnego. Mniejsze zainteresowanie okazywane przez pracodawców temu
instrumentowi mogło być efektem pogorszenia się aktywności ekonomicznej całej gospodarki, obniŜającego się tempa wzrostu gospodarczego i zmiany sytuacji
na rynku towarów i usług.
Efektywność przyznawania środków na tworzenie nowych miejsc pracy jest
zróŜnicowana − efektywność zatrudnieniowa w przypadku bezrobotnych, którzy
otrzymali dotacje na podjęcie działalności gospodarczej oraz pracodawców, którzy otrzymali refundację kosztów wyposaŜenia lub doposaŜenia stanowiska pracy
wynosi ok. 100%. Niestety, efektywność w przypadku tych instrumentów liczona
jest dla krótkiego, 3-miesięcznego okresu aktywizacji zawodowej po zastosowaniu kaŜdego z nich. NaleŜałoby jednak okres ten wydłuŜyć, gdyŜ istnieje konieczność zwrotu wymienionych środków wówczas, gdy działalność prowadzona była
przez okres krótszy niŜ 20 miesięcy lub pracodawca zatrudniał na utworzonym
stanowisku pracy skierowanego bezrobotnego przez okres krótszy niŜ dwa lata.273
DuŜą popularnością wśród dostępnych w Polsce instrumentów rynku pracy
cieszą się roboty publiczne. W latach 2005−2010 obserwowano względnie stały,
choć nie pozbawiony wahań wzrost liczby osób objętych tego rodzaju działaniami. W 2010 r. liczba bezrobotnych osób zatrudnianych w ramach robót publicznych
wynosiła 74 tys.274 Instrument ten charakteryzuje się równieŜ dość wysoką efektywnością zatrudnieniową − wzrost jego skuteczności odnotowano w niemal
całym okresie badawczym − 2010 r. kształtował się na poziomie 46%.275
Instrumentami, których stosowanie systematycznie ograniczano w latach 2005−
2010 były prace interwencyjne i prace społecznie uŜyteczne. W okresie tym liczba
bezrobotnych korzystających z prac interwencyjnych spadła aŜ o blisko 60%.276
Nakłady na ten instrument są ściśle uzaleŜnione od liczby uczestników, dlatego
teŜ w analizowanych latach odnotowano ich spadek. Pomimo tego niekorzystnego zjawiska, jest to jeden z najbardziej efektywnych instrumentów rynku pracy.
__________
273
Por. M. Wojdyło-Preisner, K. Zawadzki, Zatrudnienie subwencjonowane, w: Z. Wiśniewski,
K. Zawadzki, red., Aktywna polityka…, op. cit., s. 72.
274
TamŜe, s. 74; Efektywność podstawowych form…, op. cit., s. 16.
275
Efektywność podstawowych form…, op. cit., s. 16.
276
K. Zawadzki, red., Aktywna polityka…, op. cit., s. 78; Efektywność podstawowych form…, op. cit., s. 15.
140
Iwona Poliwczak
Jego skuteczność zatrudnieniowa w 2010 r. wyniosła 70,8% i była porównywalna
do odnotowanej w roku poprzednim. W przypadku prac społecznie uŜytecznych
udział ich w ogóle wszystkich wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w latach 2006−2010 zmniejszył się o 0,9 pkt. proc. i wyniósł w 2010 r. jedynie 0,4%.277 W 2010 r. beneficjenci prac społecznie uŜytecznych stanowili ok. 9%
wszystkich uczestników aktywnej polityki rynku pracy. Efektywność zatrudnieniowa w tym przypadku naleŜy do najniŜszych − w 2010 r. wyniosła 39,4%. Zwraca się jednak uwagę na to, Ŝe podany wskaźnik moŜe być zawyŜony, gdyŜ skala
stosowania prac społecznie uŜytecznych moŜe być powiększana poprzez wielokrotne kierowanie tych samych osób do programu. To samo moŜe dotyczyć osób
zatrudnianych po zastosowaniu tego instrumentu.278 Zaletą tej formy ograniczania
bezrobocia jest bardzo niski koszt uczestnictwa w programie.
Analiza literatury przedmiotu wykazała, Ŝe istnieje wiele róŜnych form aktywizacji zawodowej bezrobotnych. Wymagają one jednak podjęcia działań promocyjnych, które pozwoliłyby je wykorzystywać w większym stopniu oraz opracowania
nowego miernika efektywności zatrudnieniowej, gdyŜ obecnie mają niewielką wartość informacyjną. Brakuje programów przeznaczonych dla zagroŜonych bezrobociem osób w wieku niemobilnym, do których jednocześnie kierowane są pasywne
polityki z systemu zabezpieczenia społecznego. Źle oceniane jest równieŜ działanie
pośrednictwa pracy. Publiczne słuŜby zatrudnienia są słabe organizacyjnie i personalnie. Charakteryzuje je równieŜ bardzo wysoka rotacja zatrudnienia. System publicznych słuŜb zatrudnienia oraz aktywne polityki rynku pracy wymagają więc
wzmocnienia, którego celem powinna być przede wszystkim znacznie większa niŜ
obecnie orientacja na uŜytkownika, osiągnięta dzięki nowoczesnemu pośrednictwu
pracy i radykalnej poprawie adresowalności instrumentów aktywnej polityki rynku
pracy. WaŜna jest równieŜ szybka profesjonalizacja słuŜb zatrudnienia, bo bez tego
budowa skutecznego pośrednictwa pracy nie będzie moŜliwa.279 W Polsce brakuje
równieŜ kompleksowego podejścia do pomocy bezrobotnym. UmoŜliwia je wprowadzenie tzw. indywidualnych planów działania, które powinny zostać bardziej
rozpowszechnione w działaniach pracowników powiatowych urzędów pracy. NaleŜałoby równieŜ zwiększyć dostępność i jakość informacji o prowadzonych programach i losach osób nimi objętych.
2.1.4. Publiczne słuŜby zatrudnienia
Podmiotami w istotny sposób wpływającymi na sytuację na lokalnych i regionalnych rynkach pracy są publiczne słuŜby zatrudnienia. To one odgrywają
decydującą rolę w polskim systemie instytucji rynku pracy. Realizują bowiem
__________
277
K. Zawadzki, red., Aktywna polityka…, op. cit., s. 80; Efektywność podstawowych form…, op. cit., s. 19.
278
Do takich wniosków prowadzi analiza struktury przestrzennej prac społecznie uŜytecznych.
K. Zawadzki, red., Aktywna polityka…, op. cit., s. 82.
279
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007…, op. cit., s. 222–223.
141
załoŜenia krajowych planów działań na rzecz zatrudnienia za pomocą instrumentów
aktywnej polityki rynku pracy, które powinny w jak największym stopniu przyczyniać się do aktywizacji zawodowej bezrobotnych, zmniejszenia niedopasowań
strukturalnych na rynku pracy i zwiększenia produktywności zasobów pracy. Ich
działania powinny być równieŜ wspomagane przez inne instytucje, np.: Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe, agencje zatrudnienia, instytucje dialogu
społecznego i partnerstwa lokalnego. Podejmowana z nimi współpraca powinna
w długim okresie przyczynić się do bardziej skutecznego i efektywniejszego rozwiązywania problemów wynikających z dynamicznych zmian zachodzących w gospodarce i na rynku pracy.
Głównym celem działalności słuŜb zatrudnienia jest pełne i produktywne zatrudnienie, rozwój zasobów ludzkich, wysokiej jakości praca oraz wzmacnianie
integracji i solidarności społecznej.280 Obecny kształt instytucji rynku pracy oraz
zarządzania polityką rynku pracy jest w znacznej mierze efektem ewolucyjnych
zmian, jakie nastąpiły po 1989 r. Obecnie zasady działania publicznych słuŜb zatrudnienia reguluje ustawa z 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy. Na mocy tej ustawy koordynatorem działań podejmowanych przez publiczne
słuŜby zatrudnienia jest minister właściwy ds. pracy. Odpowiada on równieŜ za:
kreowanie polityki państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej, określanie instrumentów, podział
środków Funduszu Pracy na poszczególne województwa i określanie instrumentów stymulujących rozwój kształcenia ustawicznego. W jego gestii pozostaje takŜe
określenie i wdroŜenie standardów świadczenia usług rynku pracy. Obowiązkiem
organów samorządu terytorialnego jest aktywne kreowanie regionalnych i lokalnych polityk rynku pracy oraz przygotowywanie regionalnych i lokalnych planów
działań na rzecz zatrudnienia zbieŜnych z celami polityki zatrudnienia prowadzonej przez rząd i uwzględniających specyfikę lokalnego rynku pracy, a takŜe pozyskiwanie i gospodarowanie środkami finansowymi (z innych źródeł niŜ Fundusz
Pracy) w zakresie aktywizacji lokalnego rynku pracy. Powoduje to, Ŝe struktura
wykorzystywanych przez publiczne słuŜby zatrudnienia aktywnej polityki rynku
pracy jest wypadkową oddziaływania róŜnych czynników m.in. instytucjonalnych,
takich jak środki finansowe, aktywność pracowników czy liczba instytucji i organizacji skłonnych do podejmowania współpracy (np.: liczba organizatorów prac
subsydiowanych czy instytucji szkoleniowych skłonnych realizować szkolenia dla
osób bezrobotnych itp.) i bezrobotnych chętnych do skorzystania z oferowanego
wsparcia. Problem stanowi równieŜ bardzo ogólne sformułowanie celu polityki zatrudnienia w Polsce, co zmierzać moŜe do rozszerzania stosowania aktywnej polityki rynku pracy takŜe w ramach działań, które w niewielkim stopniu dają moŜliwość uzyskania trwałego zatrudnienia. Dlatego teŜ konieczne jest wprowadzenie
zmian w strukturze prowadzonych działań, wzmocnienie kadrowe publicznych
słuŜb zatrudnienia i podwyŜszenie jakości aktywności ich pracowników.
__________
280
Cele te są zgodne z kierunkami działań określonymi w Europejskiej Strategii Zatrudnienia
oraz wytycznymi zatrudnienia przyjętymi przez Radę w dniu 22 lipca 2003 r. (2003/578/EC).
142
Iwona Poliwczak
NaleŜałoby równieŜ opracować propozycje działań zapobiegających wykluczeniu cyfrowemu, które adresowane powinny być do wszystkich aktorów rynku
pracy i które pozwalałyby na rozwój społeczeństwa informacyjnego.281
2.1.5. Rozwój kompetencji informatycznych
Na procesy zachodzące na polskim rynku pracy oraz kształtowania się struktury zawodowej popytu na pracę w istotny sposób wpływa szybkie tempo wdraŜania nowych technologii teleinformatycznych do procesów produkcji i dystrybucji.
Nieadekwatny poziom kompetencji informatycznych zasobów pracy do wymagań
wynikających z tych zmian powoduje pojawienie się negatywnych konsekwencji
o charakterze makro, mikroekonomicznym i społecznym. Jednym z tych negatywnych efektów jest wykluczenie cyfrowe (ang. digital divide) na rynku pracy. Do
omówienia tej problematyki wybrano dwie, poświęcone jej w całości publikacje:
− Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania kompetencji ICT282 oraz
− Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy283.
W pierwszej publikacji skupiono się na analizie znaczenia posiadanych kompetencji cyfrowych pracowników zatrudnionych w małych i średnich przedsiębiorstwach, którzy przekroczyli 40. rok Ŝycia, dla poziomu ich aktywności zawodowej.
Okazało się, Ŝe w przypadku tej zbiorowości rozwój kompetencji teleinformatycznych
bardzo silnie oddziałuje na pozycję konkurencyjną na rynku pracy. W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się ci, którzy z róŜnych powodów nie nabyli wiedzy
i umiejętności pozwalających na sprawne korzystanie w pracy z technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych. Braki te mogą prowadzić do ich dyskryminowania na rynku pracy oraz znacznie ograniczać im dostęp do róŜnych form
kształcenia ustawicznego.
W omawianym opracowaniu wskazane zostały równieŜ działania zapobiegające wykluczeniu cyfrowemu tej grupy pracowników. Walka z tym zjawiskiem
jest konieczna ze względu na obserwowany od dłuŜszego czasu w Polsce proces
starzenia się społeczeństwa i kurczenia zasobów pracy. Dlatego teŜ tak waŜne jest
wspomaganie i pobudzanie aktywności zawodowej ludności poprzez284: rozwijanie i zwiększanie dostępności edukacji szkolnej i ustawicznej, rozwój nietypowych
form zatrudnienia będący efektem zmian strategii podmiotów gospodarczych, zwiększenie atrakcyjności pracy jako źródła dochodu oraz przeciwdziałanie dyskryminacji. JednakŜe podczas podejmowania tych działań naleŜy uwzględnić potrzebę
__________
281
Jak skutecznie przeciwdziałać wykluczeniu cyfrowemu na Mazowszu? Rekomendacje kluczowych działań i zasad postępowania dla władz samorządowych regionu na lata 2008−2010, SiRMA,
e-Inclusion, Warszawa−Kraków 2008, s. 10.
282
E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce…, op. cit.
283
E. Kryńska, Ł. Arendt, red. nauk, Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy…, op. cit.
284
E. Kryńska, Zmiany wielkości i struktury podaŜy pracy – starzenie się zasobów pracy w Polsce,
w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce …, op. cit., s. 81 i nast.
143
dostosowania ich do wymagań pojedynczych osób. NaleŜałoby równieŜ podjąć
kroki mające na celu poprawę funkcjonowania otoczenia pracy osób starszych,
szczególnie ich dostęp do edukacji oraz ich skłonność do mobilności edukacyjnej.
Autorzy tej publikacji za negatywne konsekwencje niedopasowania kompetencji teleinformatycznych do zmian będących wynikiem szybkiego tempa i zakresu wdraŜania nowych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych zaliczyli przede wszystkim285: wzrost i utrwalanie się bezrobocia strukturalnego
(charakterystycznego dla długookresowych stanów niedostosowania cech kwalifikacyjno-zawodowych podaŜy i popytu na pracę), wzrost zagroŜenia utratą zatrudnienia części określonych grup pracowników, spadek dochodów i standardu
Ŝycia w gospodarstwach domowych, ograniczenie moŜliwości rozwoju podmiotów gospodarczych oraz szans poprawy ich pozycji konkurencyjnej, a takŜe oddalenie się od potencjalnego poziomu wytworzonego produktu krajowego brutto.
W drugiej publikacji (Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy) zakres problematyki dotyczącej zjawiska wykluczenia cyfrowego był znacznie szerszy. Analizowano jego wpływ na pracodawców, pracowników oraz bezrobotnych. Celem tego
opracowania było określenie skali, zakresu i skutków wykluczenia cyfrowego
występującego na polskim rynku pracy. Okazało się, Ŝe wykluczenie cyfrowe jest
zjawiskiem wielowymiarowym, co, niestety, ma konsekwencje zarówno dla podaŜowej, jak i popytowej strony rynku pracy. Utrudnia równieŜ określenie jego
skali. Korzystanie z ICT zwiększa aktywność zawodową, moŜliwość podjęcia
lepiej płatnej pracy oraz skłonność do podejmowania kształcenia.286 Szczególnie
zagroŜone wykluczeniem cyfrowym są: osoby starsze, bezrobotne kobiety, osoby
legitymujące się niskim poziomem wykształcenia oraz pracownicy charakteryzujący się niską skłonnością do nabywania e-umiejętności. Znaczenie wykluczenia
cyfrowego róŜnicuje status zasobów pracy na rynku pracy. Zjawisko to determinuje
produktywność, innowacyjność i konkurencyjność przedsiębiorstw. JednakŜe stopień wykorzystania potencjału ICT w polskich przedsiębiorstwach, szczególnie mikro i małych, jest niewielki − wykorzystywane są głównie do obsługi klienta.
Spośród czterech rodzajów istniejących barier dostępu do technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych287 największe znaczenie dla polskiego rynku
pracy ma bariera umiejętności. Kompetencje informatyczne Polaków są nieadekwatne do zmian wynikających z tempa i zakresu wdraŜania nowych technologii
__________
285
E. Kryńska, Wprowadzenie, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich…, op. cit., s. 9.
Podobne wnioski znalazły się takŜe w innych publikacjach. Por. J. Czapiński, T. Panek, red.,
Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość Ŝycia Polaków, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2009.
287
Bariery te to: mentalna (przejawia się brakiem jakiegokolwiek doświadczenia z ICT), materialna (chodzi tutaj o brak komputera i podłączenia do Internetu), umiejętności obsługi sprzętu
i programów oraz wykorzystania (dotyczy ograniczeń w moŜliwościach pełnego wykorzystania
ICT). Por. Ł. Arendt, Wykluczenie cyfrowe – zagadnienia teoretyczno-empiryczne, w: E. Kryńska,
Ł. Arendt, red. nauk., Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy…, op. cit., s. 29.
286
144
Iwona Poliwczak
informacyjnych i telekomunikacyjnych. Charakteryzuje ich równieŜ niska skłonność do inicjowania aktywności edukacyjnej (dotyczy to zasobów pracy i pracodawców). Na sytuację na polskim rynku pracy w istotny sposób oddziałuje
równieŜ bariera materialna, która przede wszystkim dotyczy bezrobotnych, ale
ma równieŜ istotny wpływ na poziom i skalę absorpcji nowych technologii cyfrowych w przedsiębiorstwach. Kolejna bariera wykorzystania dotyczy równieŜ
podmiotów gospodarczych i zasobów pracy. Odgrywa istotną rolę zarówno dla podaŜowej, jak i popytowej strony rynku pracy. Między barierą umiejętności i barierą wykorzystania istnieje zasadnicza zaleŜność, gdyŜ razem warunkują one
przydatność pracownika lub kandydata na pracownika dla pracodawcy. Bariera
mentalna natomiast w największym stopniu warunkuje wykluczenie cyfrowe
osób bezrobotnych i pracujących, zwiększając w ten sposób ryzyko ulokowania
ich we wtórnym segmencie rynku pracy, bez perspektyw na zatrudnienie, awans
zawodowy czy wysokie wynagrodzenie.
Autorzy obu pozycji byli zgodni, Ŝe walka z wykluczeniem cyfrowym wymaga przede wszystkim zmiany obecnego systemu edukacji szkolnej i kształcenia
ustawicznego. Dostosowanie programów nauczania do wymagań współczesnej
cywilizacji i pojawiających się nowoczesnych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych stało się warunkiem koniecznym. Wymaga tego wszechobecna
cyfryzacja. NaleŜy więc opracować programy i metody nauczania czyniące z komputera narzędzie pracy z uczniem, stale stymulować rozwój produkcji elektronicznych środków dydaktycznych, stworzyć edukacyjne bazy danych, biblioteki
pomocy elektronicznych i multimedialnych oraz systematycznie uzupełniać wyposaŜenie szkół w narzędzia teleinformatyczne i szkolić nauczycieli.288 Pozytywne
efekty przyniosłoby równieŜ promowanie zastosowania teleinformatyki w działalności gospodarczej, utworzenie i wspieranie centrów informacji, szkolenia i transferu technologii.289 Niewątpliwie istotne znaczenie dla walki z wykluczeniem cyfrowym ma promowanie przez władze rządowe edukacji informatycznej. To bowiem
w interesie państwa jest stworzenie jak największych moŜliwości dla obywateli
w zakresie dostępności do edukacji informatycznej, podczas gdy w interesie obywateli jest ich wykorzystywanie.
2.1.6. WdraŜanie modelu flexicurity
Polityka flexicurity jest odpowiedzią krajów członkowskich UE na pojawiające
się na rynku pracy zmiany wywołane między innymi postępującą globalizacją,
szybkim tempem rozwoju technik produkcji, technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, sytuacją demograficzną oraz zmianami zachodzącymi w społecznej
świadomości. Głównym celem opracowanego nowego modelu polityki zatrudnienia – flexicurity jest zagwarantowanie wysokiego poziomu pewności zatrudnienia
__________
288
T. Kacprzak, Edukacja informatyczna w Polsce, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych
i średnich…, op. cit., s. 145 i nast.
289
TamŜe.
145
obywatelom państw członkowskich UE. Podejście to polega na dąŜeniu do jednoczesnego zwiększenia:
− elastyczności – rozumianej jako płynne przechodzenie z jednego etapu Ŝycia zawodowego człowieka do drugiego i
− bezpieczeństwa na rynku pracy – gwarantującego pewność zatrudnienia
dzięki wyposaŜeniu ludzi w zasób kompetencji zawodowych pozwalający im na
rozwój zawodowy i ułatwiający znalezienie nowego miejsca pracy.
Zadaniem krajów członkowskich, w tym równieŜ Polski jest opracowanie i wdraŜanie własnego modelu polityki flexicurity. Niestety, poziom implementacji polskiego modelu flexicurity jest bardzo niski.
Do omówienia prowadzonej w Polsce polityki flexicurity wykorzystano głównie
informacje znajdujące się w publikacji pt.: Flexicurity w Polsce. Diagnoza i rekomendacje. Raport końcowy z badań290. Autorzy publikacji skoncentrowali się na
dwóch zasadniczych komponentach modelu flexicurity: na tworzeniu i udoskonalaniu skutecznej, aktywnej polityki rynku pracy oraz budowaniu nowoczesnych
systemów zabezpieczenia społecznego. Publikacja ta zawiera równieŜ opis implementacji tego modelu na poziomie przedsiębiorstw, główne kierunki działań
i zalecenia dotyczące wdraŜania polityki flexicurity w Polsce oraz propozycję
harmonogramu ich podejmowania i realizacji do 2011 r. Zaproponowane działania miały charakter kompleksowy i mogą wpłynąć na przebieg dalszego wdraŜania polityki flexicurity w Polsce oraz zwiększyć skuteczności i efektywności realizowanej aktywnej polityki rynku pracy.
Przeprowadzone analizy wskazują, Ŝe Polski model flexicurity powinien opierać
się przede wszystkim na trzech filarach. Pierwszym z nich jest rozwinięta i adekwatna do potrzeb, aktywna polityka rynku pracy polegająca na poprawie efektywności i skuteczności jej instrumentów oraz obejmująca większą liczbę osób potrzebujących pomocy. To jednak wymagać będzie zwiększenia środków przeznaczonych
na te przedsięwzięcia. Niezbędna jest równieŜ poprawa funkcjonowania publicznych słuŜb zatrudnienia. NaleŜałoby zwiększyć liczbę i podwyŜszyć kwalifikacje
pracowników tych instytucji oraz usprawnić proces podejmowania decyzji i organizację pracy. Konieczna jest teŜ zmiana skali i zakresu nawiązywanej przez publiczne słuŜby zatrudnienia współpracy z partnerami społecznymi. Drugi filar to rozwój
kształcenia ustawicznego, który odbywać się powinien poprzez jego promowanie
wśród pracowników i pracodawców, tworzenie nowych i rozbudowę istniejących
instytucji edukacji ustawicznej oferujących adekwatne do potrzeb i moŜliwości
zasobów pracy kierunki i formy kształcenia oraz opracowanie systemu zachęt do
inwestowania w kształcenie ustawiczne. Trzecim filarem modelu flexicurity w Polsce powinno stać się tworzenie nowoczesnych systemów zabezpieczenia społecznego. Jest to jednak komponent najtrudniejszy do wprowadzenia, gdyŜ wiąŜe się
z podejmowaniem decyzji, które często wykluczają jednoczesną poprawę co naj__________
290
E. Kryńska, red. nauk., Flexicurity w Polsce. Diagnoza i rekomendacje. Raport końcowy z badań,
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2009.
146
Iwona Poliwczak
mniej kilku elementów kształtujących w takim samym stopniu sytuację na rynku
pracy.291 NaleŜy jednak poszukiwać rozwiązań pozwalających na połączenie elastyczności i bezpieczeństwa na rynku pracy w większym niŜ obecnie stopniu, które
stwarzać będą warunki do aktywizacji zawodowej. Wymaga to przeglądu świadczeń społecznych i ich zreformowania w poŜądanych kierunkach. Konstrukcja polskiego modelu flexicurity musi równieŜ zapewniać pracownikom zatrudnionym
w elastycznych formach takie same warunki zatrudnienia, jakie przysługują pracownikom zatrudnionym w systemie tradycyjnym oraz przestrzegać zasad dobrowolności podejmowania pracy w formie nietypowej. W tworzeniu i wdraŜaniu
tego modelu uczestniczyć powinni wszyscy aktorzy społeczni i instytucjonalni.
Publikacja ta zawiera równieŜ listę szczegółowych działań warunkujących
efektywne wdraŜania modelu flexicurity. Zostały one podzielone na trzy komponenty. Pierwszym było wspomaganie aktywnej polityki rynku pracy, drugim konieczność tworzenia nowoczesnego systemu zabezpieczenia społecznego, a trzecim moŜliwość jego implementacji na poziomie przedsiębiorstw. Dla pierwszego
komponentu zaproponowano podjęcie aŜ 14 kierunków działań: zwiększenie
środków na aktywną politykę rynku pracy i zmianę struktury ich wydatkowania;
zmianę systemu oceny efektywności instrumentów aktywnej polityki rynku pracy; budowę i wdroŜenie metod, narzędzi i procedur diagnozowania potrzeb kwalifikacyjnych na lokalnym rynku pracy; poprawę sposobu naboru uczestników
aktywnej polityki rynku pracy; zindywidualizowanie podejścia wobec korzystających z usług publicznych słuŜb zatrudnienia; poprawę instrumentów aktywnej
polityki rynku pracy, a szczególnie przygotowania zawodowego dorosłych; poprawę procedur udostępniania i realizacji programów rynku prac, inicjowanych
przez ministra właściwego do spraw pracy, a takŜe informacji o instytucjach,
usługach i instrumentach rynku pracy; monitorowanie poszukiwania pracy przez
bezrobotnego; zmiany legislacyjne dotyczące pośrednictwa pracy; kontraktowanie usług rynku pracy; wprowadzenie gwarancji warunków zatrudnienia dla pracodawców oraz wzmocnienie sektora ekonomii społecznej. Wiele tego rodzaju
sugestii pojawia się równieŜ w innych opracowaniach.292
W ramach tworzenia nowoczesnych systemów zabezpieczenia społecznego
zaproponowano zmiany mające przede wszystkim charakter systemowy. Polegać
one powinny na: wzmocnieniu funkcji zasiłków dla bezrobotnych, zwłaszcza ich
funkcji motywacyjnej i dochodowej poprzez wypłacanie skumulowanej, pozostałej
kwoty zasiłku przed upływem okresu jego pobierania oraz powiązanie go z wynagrodzeniem, uzyskiwanym w utraconym miejscu pracy. Proponowano równieŜ
zmniejszanie zasiłku w miarę wydłuŜania okresu bezrobocia, co powinno motywować osoby bezrobotne do szybkiego znalezienia miejsca pracy. Zaproponowano takŜe eliminację z grupy zarejestrowanych bezrobotnych osób rejestrujących
__________
291
Por. E. Kryńska, Dalsze wdraŜanie koncepcji flexicurity w Polsce – wnioski i rekomendacje,
w: E. Kryńska, red. nauk., Flexicurity w Polsce…, op. cit. s. 200.
292
Por. m.in. Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, op. cit.; M. Bukkowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2005…, op. cit.
147
się jedynie w celu uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego poprzez przeniesienie
opłacania składek z urzędów pracy do innej instytucji oraz bardziej precyzyjne
określenie w regulacjach prawnych definicji osoby bezrobotnej.
W ramach trzeciego komponentu wdraŜania modelu flexicurity, dotyczącego
moŜliwości jego implementacji na poziomie przedsiębiorstw, zaproponowane
działania miały charakter rekomendacji. Propozycje dotyczyły293: zwiększenia
wykorzystania elastycznych form zatrudnienia (były to głównie zmiany legislacyjne i instytucjonalno-organizacyjne) i skłonności pracodawców do inwestowania w działania podnoszące kwalifikacje pracowników oraz poprawy wykorzystania instrumentów aktywnej polityki rynku pracy.
2.1.7. Porównania międzynarodowe
Kwerenda wykazała, Ŝe zachodzące na polskim rynku pracy zmiany analizowane w skali makroekonomicznej często były porównywane z doświadczeniami
innych krajów. Pozwalało to ich autorom na rekomendowanie kierunków zmian,
„dobrych praktyk” i gotowych propozycji, które moŜna by zaimplementować do
polskiej praktyki gospodarczej. W opracowaniu tym wykorzystane zostały pozycje opisujące trzy, funkcjonujące w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji i Danii modele gospodarki rynkowej, publikacje omawiające stosowane w Finlandii,
Japonii, Stanach Zjednoczonych oraz Francji sposoby aktywizacji zawodowej
starszych zasobów pracy oraz źródła literaturowe opisujące stosowane w niektórych krajach OECD wybrane instrumenty rynku pracy. Analiza zawartości tych
pozycji wykazała, Ŝe nie istnieje jeden program czy model gospodarki rynkowej,
który zawsze podnosiłby poziom zatrudnienia. Na skuteczność prowadzonej aktywnej
polityki rynku pracy wpływa cały system instytucjonalny działający w poszczególnych krajach. WaŜny jest natomiast sposób, w jaki aktywne przeciwdziałania bezrobociu są wdraŜane. Autorzy analizowanych publikacji porównawczych najczęściej prezentują rozwiązania modelowe, kształtujące funkcjonowanie rynku pracy
oraz sposoby aktywizacji zawodowej poszczególnych grup beneficjentów, przy
czym najwięcej uwagi poświęcają wspomaganiu aktywności grup zagroŜonych
wykluczeniem społecznym. Znacznie rzadziej natomiast pojawiają się analizy,
ukazujące nieskuteczność podejmowanych dotychczas działań.
Działanie rynku pracy w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji i Danii są
podporządkowane trzem modelom294:
− wolnej gospodarki rynkowej (Wielka Brytania) – rynek pracy jest zderegulowany, a standardy prawa pracy i ubezpieczenia społecznego są niskie, co z jednej strony ogranicza moŜliwość interwencji państwa w przypadku wystąpienia
bezrobocia, ale z drugiej pozwala na znaczne ograniczanie wydatków państwa na
politykę rynku pracy. Zasiłki dla bezrobotnych są niskie i wypłacane przez krótki
okres, co zmusza bezrobotnych do intensywnego poszukiwania pracy i podejmo__________
293
294
Por. E. Kryńska, Dalsze wdraŜanie koncepcji flexicurity w Polsce…, op. cit., s. 216 i nast.
Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy…, op. cit.
148
Iwona Poliwczak
wania jej niezaleŜnie od poziomu oferowanego wynagrodzenia. W rezultacie po295
wstaje sektor niskich płac i grupa osób tzw. working poor ;
− społecznej gospodarki rynkowej (Niemcy) – charakteryzuje się wysokim
stopniem instytucjonalnej kooperacji między pracą, kapitałem i państwem. Prowadzona polityka państwa zorientowana jest na tworzenie indywidualnych, elastycznych moŜliwości na rynku pracy, pozwalających w sposób powszechnie
uznawany za dopuszczalny sprowadzić sprzeczne interesy gospodarcze i społeczne
na płaszczyznę jednoznacznych rozwiązań. PrzewaŜa tutaj zasada solidaryzmu.
Rozbudowany jest równieŜ system ubezpieczeń społecznych. Obecnie w krajach,
w których model ten występuje, wprowadzanych jest wiele reform zwiększających elastyczność i efektywność prozatrudnieniową stosowanych instrumentów
aktywnej polityki rynku pracy;
− państwa dobrobytu (Szwecja i Dania) – w tym modelu, zadaniem prowadzonej polityki rynku pracy jest redukcja podaŜy pracy przez indywidualną koordynację i stosowanie róŜnego rodzaju zasiłków ze środków publicznych i systemu
ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Powoduje to, Ŝe pojawienie się deregulacji
rynku pracy jest odczuwane w niewielkim stopniu.
Kwerenda wykazała równieŜ, Ŝe wprowadzane w niektórych krajach (np.:
Finlandia, Japonia, Stany Zjednoczone oraz Francja) reformy systemu emerytalnego, związane z wydłuŜaniem wieku zasobów pracy, bardzo często wykorzystują pracę w niepełnym wymiarze czasu. Jest to rozwiązanie, które moŜna śmiało
rekomendować do zastosowania w polskich warunkach. Istotne znaczenie w kontekście moŜliwych zmian związanych ze zwiększaniem aktywności zawodowej
mają równieŜ stosowane w niektórych krajach rozwiązania dotyczące aktywnych
instrumentów polityki rynku pracy.296 Ze względu na moŜliwość implementacji
stosowanych rozwiązań w Polsce godne uwagi są dwa: realizowany w Wielkiej
Brytanii program New Deal for Young People (NDYP) i narzędzia „profilowania” bezrobotnych wykorzystywane w Danii.297
Program New Deal for Young People (NDYP) adresowany jest do młodzieŜy.
pozostającej bez pracy przez co najmniej 6 miesięcy. W skład New Deal wchodzą
programy skierowane do osób: w wieku 25−49 lat (New Deal 25+ w skrócie:
ND25+), powyŜej 50. roku Ŝycia (New Deal 50+ w skrócie: ND50+), niepełnosprawnych (New Deal for Disabled People w skrócie: NDDP) oraz samotnych
rodziców (New Deal for Lone Parents w skrócie: NDLP). Program ten składa się
z trzech części:
− pierwsza (Gateway) trwa maksymalnie 4 miesiące i polega na korzystaniu
głównie z pośrednictwa pracy i krótkich szkoleń, uczestnik wspomagany jest przez
wyznaczonego dla niego „mentora”;
__________
295
TamŜe, s. 11−12.
M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007…, op. cit., s. 130 i nast.
297
Wczesna identyfikacja osób zagroŜonych długookresowym bezrobociem jest stosowana lub
testowana równieŜ, m.in.: w Australii, Finlandii, Francji, Irlandii, Korei Płd., Niemczech, Nowej
Zelandii, Stanach Zjednoczonych i Szwecji.
296
149
− druga (Option), trwa zazwyczaj od 6 do 12 miesięcy, oferuje zatrudnienie
subsydiowane, edukację lub szkolenia w pełnym wymiarze, wolontariat oraz zatrudnienie w sektorze publicznym, w czasie których uczestnik otrzymuje świadczenie w wysokości zasiłku dla bezrobotnych. Oferowane są krótkie szkolenia w zakresie metod poszukiwania pracy;
− trzecia (Follow through) oferowana jest bezrobotnym, którym nie udało się
znaleźć pracy w czasie poprzednich faz programu. Działania są podobne do tych,
które występują w części pierwszej, z tym Ŝe trwa ona maksymalnie 13 tygodni.
Zadaniem systemu „profilowania” bezrobotnych jest identyfikacja wśród rejestrujących się w urzędach pracy bezrobotnych osób w wysokim stopniu zagroŜonych długookresowym bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Składa się on
z dwóch zasadniczych części:
− modelu ekonometrycznego, szacowanego w chwili obecnej dla 120 podprób na danych z okresu 1999−2003, w którym przewidywana długość bezrobocia obliczana jest na podstawie zmiennych, takich jak: wiek, stan cywilny, lokalna stopa bezrobocia, wykształcenie, gmina zamieszkania, udział w aktywnej
polityce rynku pracy i historia na rynku pracy bezrobotnego. Moc predykcyjna
modelu sięga 66%;
− indywidualnych wywiadów pogłębionych, których celem jest określenie
mocnych i słabych stron bezrobotnego, jego motywacji i predyspozycji zawodowych. Realizowane są one na podstawie wyników modelu ekonometrycznego
oraz instrukcji wywiadu.
Wyniki uzyskane podczas tych analiz pozwalają zakwalifikować bezrobotnego do jednej z pięciu kategorii: od najmniej do najbardziej zagroŜonych długotrwałym bezrobociem.
Interesujące są równieŜ rozwiązania związane z aktywną polityką rynku pracy
zastosowane w Holandii, choć ze względu na konieczność wprowadzenia wielu
zmian systemowych jego aplikacja w Polsce w krótkim czasie jest niemoŜliwa.
W Holandii rynek usług zatrudnieniowych jest bowiem całkowicie sprywatyzowany. Powoduje to, Ŝe w obszarze ubezpieczeń społecznych i polityki rynku pracy
działa wiele instytucji i firm. Wybór tej, która będzie prowadzić działania z zakresu aktywnej polityki rynku pracy, odbywa się w drodze przetargów, organizowanych dla sześciu regionów kraju, trzy razy w roku. Brane są pod uwagę: doświadczenie firmy w prowadzeniu działań aktywnej polityki rynku pracy w danym
regionie, cena, przewidywana skuteczności prowadzonych działań oraz dopasowanie proponowanych metod aktywizacji do potrzeb grupy docelowej. Około 10%
usług kontraktowanych jest w ramach tzw. wolnej przestrzeni. W tym przypadku
zwraca się uwagę przede wszystkim na pomysłowość i innowacyjność oferowanego wsparcia, co powala wygrać przetarg firmom dopiero wchodzącym na rynek. Za świadczone usługi prywatni dostawcy są wynagradzani wyłącznie lub
częściowo (50%) w zaleŜności od osiągniętych wyników.
150
Iwona Poliwczak
2.2. Badania o zasięgu regionalnym
Istnieje bardzo wiele publikacji opisujących uwarunkowania funkcjonowania
rynku pracy na poziomie regionalnym i lokalnym. Badania na ten temat były
prowadzone we wszystkich województwach i w większości powiatów. Dlatego
teŜ autorzy kwerendy zmuszeni byli do wyboru tych, w których omówione zostały zagadnienia istotne z punktu widzenia przyszłego popytu na pracę i zawierały
najwaŜniejsze dla opracowywanych w przekroju terytorialnym prognoz informacje. Najwięcej uwagi poświęcono województwu mazowieckiemu, gdyŜ potencjał
tego regionu kraju moŜe stanowić wzór obrazujący zmiany zachodzące na innych
regionalnych i lokalnych rynkach pracy. Analiza wybranych pozycji wykazała, Ŝe
zaprezentowane w nich wyniki pozwalają na ich uogólnienie w skali całego kraju, a charakter opisywanych w nich zjawisk jest podobny do tych, które występują w pozostałych regionach Polski. Szczegółowej analizie poddanych zostało pięć
następujących pozycji:
− Oczekiwania pracodawców wobec kwalifikacji pracowników298,
− Wykluczenie cyfrowe na Mazowszu299,
− Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy300,
− Czas na pracę – praca na czas. Wyniki badań i analiz w województwie
podkarpackim301,
− Bezrobotni z grup zwiększonego ryzyka. Studium przypadku województwa
mazowieckiego302.
Pozycje te zostały wybrane ze względu na problematykę w nich poruszaną –
w kaŜdej z nich opisano inne występujące na regionalnych rynkach pracy zjawiska istotne z punktu widzenia przyszłego zapotrzebowania na pracę.
2.2.1. Ocena zapotrzebowania pracodawców na kwalifikacje
w województwie opolskim
W raporcie Oczekiwania pracodawców wobec kwalifikacji pracowników303
omówione zostały wyniki badań przeprowadzonych w województwie opolskim.
Celem raportu była identyfikacja oczekiwań pracodawców co do kwalifikacji
pracowniczych. Autorzy publikacji zwracają uwagę na to, Ŝe instytucje edukacyj__________
298
A. Ustrzycki, Oczekiwania pracodawców wobec kwalifikacji pracowników, WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, Opole 2007.
299
H. Sobocka-Szczapa, red. nauk., Wykluczenie cyfrowe na Mazowszu, IPiSS, Warszawa 2011.
300
E. Kryńska, Ł. Arendt, red. nauk., Wykluczenie cyfrowe…, op. cit.
301
H. Sobocka-Szczapa, red. nauk., Czas na pracę – praca na czas. Wyniki badań i analiz w województwie podkarpackim, IPiSS, Warszawa 2006.
302
H. Sobocka-Szczapa, red. nauk., Bezrobotni z grup zwiększonego ryzyka. Studium przypadku
województwa mazowieckiego, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ – IPiSS,
Warszawa 2007.
303
Por. A. Ustrzycki, Oczekiwania pracodawców wobec kwalifikacji pracowników…, op. cit.
151
ne nie mają dostosowanej zarówno oferty, jak i metody kształcenia do rzeczywistych potrzeb pracodawców. Powoduje to, Ŝe pracodawcy zmuszani są do inwestowania w zatrudnianego absolwenta, aby dostosować jego kwalifikacje do potrzeb zajmowanego stanowiska. Najczęściej pracodawcy wykorzystują do tego
celu system szkoleń wewnętrznych, rzadko decydują się natomiast na współpracę
z wyspecjalizowanymi instytucjami i środowiskiem naukowym. Polskie przedsiębiorstwa charakteryzują się równieŜ niskim poziomem innowacyjności.
Polscy przedsiębiorcy oczekują od swoich pracowników przede wszystkim
posiadania takich kwalifikacji ponadzawodowych, jak odpowiedzialność, uprzejmość
i punktualność. Deficytowe są najczęściej kwalifikacje ogólnozawodowe, charakterystyczne dla pewnego obszaru zawodowego, na który składa się zazwyczaj
grupa zawodów. Pracodawcy cenią równieŜ wysoko doświadczenie pracownika.
Chętnie teŜ zatrudniają osoby polecane przez innych. Podczas naboru nowych
pracowników nie biorą pod uwagę wieku, płci, stanu zdrowia ani teŜ poziomu
znajomości języków obcych kandydata. Obecnie najbardziej poszukiwane na rynku
pracy są zawody techniczne, niezaleŜnie od poziomu wykształcenia. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się osoby z wykształceniem humanistycznym, które we
wszystkich branŜach (z wyjątkiem administracji publicznej) stanowią dziś i będą
stanowić w przyszłości grupę nadpodaŜową. Trudno jest natomiast określić, w jaki
sposób będzie się kształtował popyt według zawodów w przyszłości, gdyŜ liczba zatrudnionych zaleŜy od koniunktury gospodarczej, a przede wszystkim od sytuacji na
rynku towarów i usług. Dlatego teŜ w przyszłości na strukturę popytu w przekroju zawodowym w największym stopniu wpływać będzie odczuwany obecnie
przez przedsiębiorstwa w województwie opolskim brak moŜliwości podniesienia
płac osobom juŜ zatrudnianym i zaproponowania atrakcyjnych płac potencjalnym
pracownikom, niedopasowania kwalifikacyjno-zawodowe zasobów pracy do potrzeb pracodawców oraz nasilona migracja zarobkowa za granicę.
2.2.2. Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy województwa mazowieckiego
Kolejną, istotną z punktu widzenia przyszłego zapotrzebowania polskich
przedsiębiorstw na pracowników na poziomie regionalnym determinantą jest wykluczenie cyfrowe. Do opisu znaczenia tego zjawiska wykorzystano dwie pozycje:
Wykluczenie cyfrowe na Mazowszu i Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy zawierające liczne propozycje działań zapobiegających pojawianiu się wykluczenia cyfrowego w regionie, adresowanych do wszystkich aktorów rynku pracy. Z ich analizy
wynika, Ŝe Mazowsze, ze względu na znaczną liczbę gmin wiejskich znajdujących się na jego terenie, w duŜym stopniu zagroŜone jest pojawieniem się tego
zjawiska. Mieszkańcy obszarów wiejskich znacznie rzadziej korzystają z komputerów, Internetu i telefonów komórkowych niŜ mieszkańcy miast. Powodem jest
brak odpowiedniej infrastruktury umoŜliwiającej łatwy dostęp do łączy internetowych czy komputerów i mniejsze nasycenie gospodarstw domowych tego rodzaju urządzeniami i programami. Stopień zagroŜenia wykluczeniem cyfrowym
mieszkańców tego regionu zaleŜy od: płci, wieku, wykształcenia oraz statusu na
152
Iwona Poliwczak
rynku pracy. Częściej bowiem z komputerów i Internetu korzystają męŜczyźni,
osoby poniŜej 45. roku Ŝycia, legitymujące się wykształceniem co najmniej średnim oraz pracujące. Czynniki te mają równieŜ wpływ na sposób wykorzystania
tego rodzaju sprzętu. Zjawisko wykluczenia cyfrowego często uwarunkowane
jest czynnikami o charakterze społeczno-kulturowym i zaleŜy od kontekstu, czasu
i miejsca. Województwo mazowieckie nie jest w pełni przygotowane do udziału
w tworzeniu społeczeństwa informacyjnego. Charakteryzuje się bowiem duŜym
wewnętrznym zróŜnicowaniem stopnia komputeryzacji gospodarstw domowych,
szkół, instytucji i podmiotów gospodarczych. Na Mazowszu znajdują się obszary, w których region ten osiąga wyniki najlepsze w kraju, ale są równieŜ i takie,
gdzie pozostało jeszcze wiele do zrobienia.
Niepokojącym zjawiskiem wpływającym na pojawienie się wykluczenia cyfrowego, a występującym w województwie mazowieckim jest niska skłonność pracodawców do inwestowania w rozwój zawodowy swoich pracowników. Aczkolwiek
naleŜy podkreślić, Ŝe mazowieckie przedsiębiorstwa znacznie wyprzedzają podmioty zlokalizowane w innych regionach kraju pod względem wykorzystania komputerów i Internetu do budowy swojej przewagi konkurencyjnej na rynku. Najczęściej
sprzęt tego rodzaju wykorzystują do tworzenia lokalnych sieci komputerowych
umoŜliwiających wewnętrzną komunikację w firmie. Poziom i skala wykorzystania
technik informacyjnych i telekomunikacyjnych w mazowieckich przedsiębiorstwach wzrasta wraz z liczbą zatrudnionych w podmiocie osób.
Znacznie gorzej wygląda sytuacja w mazowieckich szkołach. Pomimo obserwowanego w ostatnim okresie wzrostu liczby komputerów, w tym z dostępem do
Internetu, w niemal wszystkich typach szkół (wyjątek stanowiły szkoły policealne
i licea profilowane) stopień komputeryzacji i informatyzacji był nadal niŜszy niŜ
w kraju. Wpływ na taką sytuację ma fakt, Ŝe wykluczenie cyfrowe zaleŜy między
innymi od poziomu zainteresowania tego rodzaju usługami. Znacznie częściej niŜ
w pozostałych regionach kraju sprzętem komputerowym dysponowały mazowieckie gospodarstwa domowe. Niestety, region ten zajmuje dopiero czwarte miejsce
w kraju pod względem dostępności gospodarstw domowych do Internetu. Rzadziej
teŜ miały one drukarki (czwarte miejsce w Polsce), telefony komórkowe (piąte
miejsce w kraju) czy sprzęt słuŜący do odbioru telewizji satelitarnej (trzynasta
lokata w kraju), co przede wszystkim było wynikiem ich częstszego korzystania
z telewizji kablowej.
Najrzadziej z technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych korzystali
bierni zawodowo mieszkańcy Mazowsza. Ograniczony był równieŜ sposób ich
wykorzystania przez osoby pracujące, które w większości charakteryzowały się
równieŜ niskim poziomem skłonności do podwyŜszenia posiadanych w tym zakresie kompetencji lub ich nabycia. Nie dostrzegali bowiem potrzeby zwiększenia
dostępności do urządzeń/programów/usług ICT i ich modernizacji w miejscu pracy oraz silnej zaleŜności między utrzymaniem pracy a posiadanym poziomem
kompetencjami ICT. RównieŜ bezrobotni (głównie długotrwale) nie byli skłonni
do uwzględniania w swoich planach zawodowych moŜliwości większego zastosowania technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych w poprawianiu swo-
153
jej pozycji konkurencyjnej na rynku pracy. W najmniejszym stopniu zagroŜone
wykluczeniem cyfrowym są osoby uczące się, które charakteryzowały się wyŜszym poziomem skłonności do przystosowywania swoich kwalifikacji do zmieniających się warunków na rynku pracy. Niewątpliwie negatywnym zjawiskiem
jest to, Ŝe Mazowsze zaliczane jest do regionów zapóźnionych cyfrowo (Polski
„B”) − wartość wskaźnika dostępności e-usług kształtuje się na poziomie 30%
(12 miejsce w kraju). Urzędy w tym regionie naleŜą więc do najgorzej wyposaŜonych w rozwiązania sieciowe w kraju.
Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu w województwie mazowieckim
wymaga zapewnienia odpowiedniej infrastruktury, wysokich nakładów inwestycyjnych przeznaczonych na zakup nowoczesnego sprzętu (np. komputerów, szybszych i wydajniejszych połączeń z siecią globalną itp.) i dysponowania zasobami
pracy posiadającymi odpowiednie kwalifikacje. Korzystne efekty przyniosłoby
równieŜ pobudzanie oddolnej aktywności w zakresie wdraŜania rozwiązań słuŜących rozwojowi społeczeństwa informacyjnego. Brak tego rodzaju aktywności
jest jedną z najwaŜniejszych przyczyn pogłębiania się wykluczenia cyfrowego.
Pomocne mogą być równieŜ doświadczenia i dobre praktyki krajów UE w zakresie
rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz nawiązywanie na tym polu współpracy z partnerami zagranicznymi. Istotne znaczenie ma takŜe podejmowanie
współpracy oraz tworzenie partnerstw o charakterze publiczno-prywatnym, skupiających szerokie grono partnerów: przedsiębiorców, władze samorządowe, uniwersytety, ośrodki naukowo-badawcze oraz organizacje pozarządowe.
2.2.3. Elastyczne formy zatrudnienia a aktywizacja zawodowa
zasobów pracy. Badanie podkarpackiego rynku pracy
Determinantą mającą ogromny wpływ na kształtowanie się popytu i podaŜy
pracy na regionalnych i lokalnych rynkach pracy jest skala i zakres wykorzystania
elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy. Zagadnienie to zostało omówione na podstawie publikacji prezentującej wyniki badań bezrobotnych mieszkańców województwa podkarpackiego, w wysokim stopniu zagroŜonych wykluczeniem społecznym oraz przedsiębiorstw działających na terenie tego regionu.304
W publikacji tej analizie poddana została skłonność podaŜowej i popytowej strony
rynku pracy do stosowania pracy tymczasowej. Wskazane zostały równieŜ umiejętności w zakresie wybranych, najczęściej poszukiwanych przez pracodawców zawodów, co miało przyczynić się do zwiększenia zatrudnialności osób bezskutecznie
dotychczas poszukujących pracy. Zaprezentowany został równieŜ model budowania
świadomości korzyści zarówno po stronie pracodawców, jak i potencjalnych pracobiorców, jakie wynikają z wykorzystania pracy tymczasowej. W modelu tym zwraca się uwagę na przydatność tej formy dla wszystkich podmiotów, w których specyfika produkcji powoduje, Ŝe pracownicy tymczasowi mogą sprawdzić się, jako
kadra fachowców pracująca na stanowiskach rzadko spotykanych, nie zatrudnia__________
304
H. Sobocka-Szczapa, red. nauk., Czas na pracę – praca na czas…., op. cit.
154
Iwona Poliwczak
nych na stałe lub w przypadku zastępowania nieobecnych z róŜnych powodów
pracowników. Pozwala to na obniŜenie kosztów działania przedsiębiorstwa. Podkreśla się równieŜ pozytywne efekty, jakie zatrudnienie tymczasowe niesie dla
osób poszukujących pracy i bezrobotnych. UmoŜliwia im bowiem utrzymywać
aktywność zawodową.
Popularyzacja stosowania pracy tymczasowej na trenie Podkarpacia wymaga
promowania na tym terenie nie tylko tej formy, ale takŜe innych elastycznych
form zatrudnienia i organizacji pracy. Pozwolić powinno to na zmianę podejścia
pracodawców do pracy tymczasowej i postrzegania jej jako „systemowego” sposobu rozwiązywania problemów kadrowych. Powinno równieŜ mieć wpływ na
postawy pracobiorców, którzy przestaną postrzegać zatrudnienie tymczasowe jako gorsze w porównaniu do pracy na pełnym etacie i w pełnym wymiarze czasu
pracy i chętniej podejmować zaczną pracę w tej formie. Korzystne efekty przyniosłoby równieŜ promowanie agencji pracy tymczasowej jako istotnego pośrednika
pomiędzy pracodawcą a pracobiorcą. Konieczne jest teŜ stosowanie wobec długotrwale poszukujących pracy mieszkańców Podkarpacia wypracowanych sposobów
postępowania, umoŜliwiających im korzystanie z pracy tymczasowej. Cechami charakterystycznymi tej grupy bezrobotnych są bowiem: niewielka elastyczność zawodowa i ograniczona zdolność adaptacyjna będąca efektem długotrwałego pozostawania bez pracy.
2.2.4. Badania grup zagroŜonych wykluczeniem społecznym
w województwie mazowieckim
Nierównowaga popytu i podaŜy pracy stanowiła jedno z zagadnień poruszanych w badaniach mazowieckiego rynku pracy. Celem opracowania wybranego
do kwerendy była identyfikacja postaw osób bezrobotnych, zagroŜonych wykluczeniem społecznym na rynku pracy województwa mazowieckiego, ze szczególnym uwzględnieniem ich potrzeb szkoleniowych.305 W opracowaniu zostały
wskazane preferowane przez zagroŜone wykluczeniem społecznym osoby poszukujące pracy kierunki kształcenia zawodowego oraz bariery uniemoŜliwiające lub
ograniczające ich aktywizację zawodową. Ocenione zostały równieŜ podejmowane
przez instytucje rynku pracy działania ograniczające nierównowagę na regionalnym rynku pracy. Dokonano rozpoznania i oceny zmian struktury kwalifikacyjno-zawodowej osób poszukujących pracy oraz zidentyfikowano zawody nadwyŜkowe i deficytowe występujące na Mazowszu. Analiza wyników badań opisanych
w tym opracowaniu wykazała, Ŝe populacja osób zagroŜonych wykluczeniem
społecznym w województwie mazowieckim charakteryzuje się pewnymi specyficznymi cechami, które umoŜliwiają identyfikację głównych sposobów postępowania, przyczyniających się do ograniczenia wśród nich bezrobocia. Pracodawcy
niechętnie bowiem decydują się na zatrudnienie kobiet, osób po 45. roku Ŝycia,
młodzieŜy czy osób niepełnosprawnych. Najczęściej powodem odmowy ich za__________
305
H. Sobocka-Szczapa, red. nauk., Bezrobotni z grup zwiększonego ryzyka…, op. cit.
155
trudnienia był brak posiadania wymaganych kompetencji zawodowych, co świadczy o występujących na tym rynku niedopasowaniach strukturalnych. Sytuację
utrudnia równieŜ niechęć bezrobotnych zaliczanych do grup zwiększonego ryzyka
do zatrudnienia się w niepełnym wymiarze czasu pracy i brak mobilności przestrzennej. W szczególnej sytuacji znajdują się kobiety, których pozycja konkurencyjna na mazowieckim rynku pracy jest niŜsza niŜ męŜczyzn, pomimo wysokiej
aktywności edukacyjnej i chęci znalezienia zatrudnienia. Główną przeszkodę stanowią pełnione przez nie funkcje rodzinne. W przypadku młodzieŜy moŜliwości
zatrudnienia ogranicza brak doświadczenia zawodowego. Pracodawcy rzadko teŜ
decydują się na łączenie umowy o pracę z nauką zawodu. Dodatkowe utrudnienie
dla młodzieŜy stanowi niedopasowana do potrzeb rynku pracy oferta firm szkoleniowych. W opracowaniu podkreślono równieŜ negatywny wpływ na sytuację
osób zaliczanych do grup zwiększonego ryzyka pojawiającego się wśród nich
zniechęcenia, trudności oraz problemów z odnalezieniem swojego miejsca.
3. Prognozowanie popytu na pracę
Przewidywanie zmian popytu na pracę z punktu widzenia sytuacji na krajowym,
regionalnych i lokalnych rynkach pracy to bardzo waŜne narzędzie kształtowania
równowagi na rynku pracy, pozwala bowiem na prognozowanie liczby i struktury
zawodowej zasobów i miejsc pracy. Przygotowanie takich szacunków wymaga jednak konstrukcji i weryfikacji odpowiednich modeli ekonometrycznych, w których
waŜna jest trafna identyfikacja determinant wpływających na zmienność procesów
występujących na rynku pracy. Związane jest to równieŜ z posiadaniem bieŜących
informacji o rynku pracy. Dlatego przed przystąpieniem do prac nad modelem prognozowania popytu na pracę według zawodów trzeba zapoznać się z badaniami
predykcyjnymi podejmowanymi do tej pory. Ze względu na zróŜnicowanie terytorialne analizowanych w ramach kwerendy opracowań poruszających tematykę
przewidywanego popyt na pracę podzielono je na dwie grupy: badania rynku pracy
prowadzone w skali makroekonomicznej i regionalnej. Większość z nich miała
głównie charakter poznawczy. Omówiona została równieŜ procedura diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnych i regionalnych
rynkach pracy oraz monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych.
3.1. Badania prognostyczne o zasięgu ogólnokrajowym
Badania prognostyczne dotyczące przewidywanego popytu i podaŜy pracy w skali
makroekonomicznej miały bardzo ograniczony zakres. Prowadzone były przede
wszystkim przez agendy rządowe i instytuty naukowo-badawcze. Istotną rolę w tym
zakresie odegrały badania prowadzone przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. Na potrzeby kwerendy wybrane zostały opracowania prezentujące za-
156
Iwona Poliwczak
łoŜenia metodologiczne oraz prognozy popytu na pracę mające wysoką wartość
merytoryczną. Wybrano tylko te pozycje ksiąŜkowe w których omówiono badania
prognostyczne w sposób kompleksowy. Znaczna część publikacji związanych z prognozowaniem popytu na pracę poświęcona jest bowiem wyłącznie zagadnieniom
metodologicznym, a wykorzystywane metody prognozowania są raczej podobne
i dotyczą przekroju zawodów lub grup zawodów.
Prognozowanie popytu na pracę zostało bardzo szeroko omówione w ekspertyzach opracowanych przez działający w latach 1997−2005 w ramach Rządowego
Centrum Studiów Strategicznych (RCSS) Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę. Problematyką tą zajmowali się równieŜ eksperci z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych oraz Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową.
Na początek przyjrzyjmy się zawartości publikacji związanych z prognozowaniem popytu na pracę, wydanych przez RCSS w 1999 r.:
− Rynek pracy i popyt na pracę w modelach gospodarki narodowej306,
− Prognozowanie popytu na pracę. Elementy metodologii307 oraz
− Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010308.
W pierwszej z nich zaprezentowane zostały ogólne załoŜenia i wymagania, których naleŜy przestrzegać podczas tworzenia systemu prognozowania popytu na pracę oraz zakres wykorzystania głównych metod prognozowania. Omówione zostało
praktyczne zastosowanie metod ekstrapolacyjnych do otrzymywania (pierwotnych)
prognoz szeregów czasowych poszczególnych zmiennych, które stanowiły tło dla
sformułowania postulatu wariantowego zastosowania w polskim systemie prognozowania popytu na pracę kilku modeli wielorównaniowych róŜniących się zarówno
wielkością, jak i zakresem modelowania zjawisk. W opracowaniu tym przedstawiono takŜe podstawowe zagadnienia makromodelowania zatrudnienia w okresie
transformacji. Kontekstem opracowania było modelowanie nierównowagi na rynku,
a jego podstawowym załoŜeniem fakt, Ŝe ekonometryczne modele zatrudnienia oparte
na makromodelach gospodarki są najbardziej efektywnym instrumentem analizy
oczekiwanego w przyszłości popytu na pracę. Autorzy opracowania uwaŜali, Ŝe najbardziej właściwym postępowaniem podczas prognozowania kształtowania się popytu na pracę jest oparcie jego modelowej analizy na modelu lub zestawie modeli
uwzględniających hipotezy i załoŜenia odnoszące się do najwaŜniejszych charakterystyk przyszłego rozwoju kraju.
W drugiej publikacji omówione zostały metody prognozowania popytu na
pracę stosowane za granicą oraz metody analizy polityki gospodarczej. Wskazano
elementy zwiększające trafność prognozowania wielkości i struktury popytu na
__________
306
Rynek pracy i popyt na pracę w modelach gospodarki narodowej, „Studia i Materiały”, t. I, RCSS,
Warszawa 1999.
307
Prognozowanie popytu na pracę. Elementy metodologii, „Studia i Materiały”, t. II, RCSS,
Warszawa 1999.
308
Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010, „Studia i Materiały”, t. III,
RCSS, Warszawa 1999.
157
pracę309, metody prognozowania stosowne podczas badań regionalnych rynków pracy
oraz metody przepływów.310 Zaprezentowano takŜe metodę monitoringu zawodów
deficytowych i nadwyŜkowych oraz główne ścieŜki wpływu płac na zatrudnienie,
do których zaliczono: zmiany poziomu średniej płacy (siłę jej wpływu widać głównie
tam, gdzie luka płacowa jest dobrze widoczna, jej podwyŜszanie często powoduje
obniŜenie poziomu zatrudnienia), nierówności płac (pogłębiające się rozpiętości
płacową zwiększają mobilność pracowników i poprawiają popyt na pracę) i relację
płacy minimalnej do średniej (wpływa głównie na popyt na pracę osób zaliczanych do
grup zagroŜonych). ŚcieŜki te wpływać mogą na spójność sporządzanych prognoz
ze zjawiskami, które w przyszłości ewentualnie wystąpią na rynku pracy.311
Trzecia publikacja zawierała omówienie wyników badań prognostycznych
zapotrzebowania na główne grupy zawodów do 2010 r. Podczas obliczeń posłuŜono się wynikami studiów nad symulacją zmian w strukturze polskiej gospodarki
do tego samego roku, przeprowadzonych w Zakładzie Ekspertyz i Obsługi Komitetu Prognoz Polska w XXI wieku Polskiej Akademii Nauk. Szacunki wykazały, Ŝe
w 2010 r. w strukturze zawodowej Polaków przewaŜały zawody związane z tradycyjnymi dziedzinami funkcjonowania gospodarki, pomimo spadku popytu na część zawodów tradycyjnych. Opóźnienia w rozwoju dotyczyły natomiast zawodów warunkujących działanie nowoczesnej gospodarki. Dlatego teŜ autorzy tego opracowania
postulowali konieczność promowania przemysłów rozwojowych, reorientacji kierunków kształcenia oraz ograniczenia przedwczesnego redukowania kierunków
kształcących w dziedzinach wzrastającego popytu na pracę.
Interesujące z punktu widzenia prognozowania popytu na pracę według zawodów okazały się informacje zawarte w innej publikacji RCSS − Prognozowanie popytu na pracę według kwalifikacji a potrzeby w zakresie kierunków kształcenia i szkolenia.312 Zawierała ona informacje o dotychczasowych rezultatach
__________
309
Są to: tempo i kierunki zmian strukturalnych, tempo wzrostu gospodarczego, głębokość nierównowag
gospodarczych, wielkość popytu globalnego i jego elementów składowych, zakres i intensywność polityki
gospodarczej oraz prowadzona polityka rynku pracy. Por. E. Kryńska, Propozycje dotyczące wykorzystania
analiz polityki gospodarczej, w tym polityki rynku pracy do prognozowania popytu na pracę, w: Prognozowanie popytu na pracę. Elementy…, op. cit., s. 135−136.
310
Wykorzystanie tej metody (Inflow-Outflow Analysis) w badaniach zatrudnienia uniemoŜliwia:
opracowanie charakterystyki struktury zatrudnienia w przekroju działów i sekcji PKD i sektorów
własności, przeprowadzenie badań struktury zawodowej pracujących w obrębie zdefiniowanych
wcześniej struktur gospodarki, analizę strumieni przepływów pomiędzy stanami rynku pracy i wyodrębnionymi segmentami zatrudnienia, ustrukturyzowanie zasobu nieaktywnych zawodowo według prawdopodobieństwa ich aktywizacji zawodowej oraz wyodrębnienie kategorii osób krótkoi długotrwale bezrobotnych ze względu na konsekwencje wydłuŜania się okresu pozostawania bez
pracy. Por. U. Sztanderska, Metoda przepływów – zastosowanie w prognozowaniu popytu na pracę
w przekroju zawodowym, w: Prognozowanie popytu na pracę. Elementy…, op. cit., s. 179.
311
Por. S. Borkowska, Wpływ płac na zatrudnienie, w: Prognozowanie popytu na pracę. Elementy…,
op. cit., s. 192 i nast.
312
Prognozowanie popytu na pracę według kwalifikacji a potrzeby w zakresie kierunków kształcenia i szkolenia, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa 2000.
158
Iwona Poliwczak
prac związanych z opracowywaniem systemu prognozowania popytu na pracę
w Polsce. Zostały w niej omówione m.in. wyniki wielowariantowej i średniookresowej prognozy popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych oraz aplikacyjne elementy w dziedzinie prognozowania makroekonomicznego.
W publikacji znalazły się równieŜ rozwaŜania dotyczące lepszego dopasowania
struktury kształcenia do potrzeb rynku pracy. Jednym z proponowanych rozwiązań była modyfikacja Klasyfikacji Zawodów i Specjalności (KZiS) w taki sposób, aby w większym stopniu umoŜliwiła połączenie analiz rynku pracy z systemem edukacyjnym i stała się przydatna w systemach ewidencji kadrowej oraz
ewidencji ludności, jak równieŜ umoŜliwiała działanie skomputeryzowanego systemu obsługi rynku pracy. Kompleksowość i uniwersalność nowej KZiS zapewnić miało zastosowanie czterech poziomów agregacji, adekwatność kryteriów
klasyfikacyjnych do standardów międzynarodowych, strukturalny układ klasyfikacji, wyprzedzanie przez klasyfikację struktury zawodów na rynku pracy oraz łatwość jej uŜytkowania. Dodatkowo nowy podział powinien umoŜliwić osiągnięcie
większej spójności z ISCO 88 (COM). Zastosowanie tych kryteriów pozwoliło na
opracowanie koncepcji KZiS, która uzyskała pełną zgodność w grupach duŜych,
w 98% w grupach średnich i ok. 80% zgodności w grupach elementarnych.
Na uwagę zasługują równieŜ inne dwa opracowania przygotowane przez
RCSS w 2002 r.:
− Przesłanki konstrukcji systemu długookresowego prognozowania popytu na
pracę313 oraz
− Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę oraz jego edukacyjne implikacje314.
Uwaga autorów pierwszej publikacji skupiała się na konstrukcji systemu długookresowego prognozowania popytu na pracę oraz jego uwarunkowaniach. Zaprezentowano w niej ocenę wyników dotychczas wypracowanych w Polsce prognoz popytu na pracę na tle doświadczeń zagranicznych. Zidentyfikowane zostały
podstawy długookresowej prognozy w kontekście przewidzianych do realizacji
w Polsce strategii. Autorzy opracowania zwracali równieŜ uwagę na konieczność
wprowadzania modyfikacji i róŜnicowania podejścia do prognozowania popytu
na pracę ze względu na moŜliwość wykonywania pracy w kilku miejscach. Podkreślali wagę alternatywnego podejścia do prognozowania zatrudnienia rolniczego
oraz znaczenie mechanizmów tworzenia i likwidacji miejsc pracy. W opracowaniu
podkreślano konieczność powiązania prognoz popytu na pracę z prognozowaniem wielkości makroekonomicznych oraz równoległość tego procesu z prognozowaniem podaŜy pracy, gdyŜ mają one wpływ na moŜliwość kontroli nierównowagi
na rynku pracy. Wskazano równieŜ najbardziej odpowiednie do opracowywania
__________
313
Por. Z. Strzelecki, red. nauk., Przesłanki konstrukcji systemu długookresowego prognozowania popytu na pracę, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa 2002.
314
Z. Strzelecki, red. nauk., Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę oraz jego edukacyjne implikacje, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa 2002.
159
takich prognoz modele i analizy oraz niezbędne bazy danych. Zaakcentowano
znaczenie uzaleŜnienia doboru metodologii prognozowania od celu, stawianych
mu zadań oraz oczekiwanej szczegółowości i struktury wyniku prognozy. Za niezbędne podczas prognozowania popytu na pracę uznano wykorzystanie do tego
celu istniejących metod ekonometrycznych i minimalizowanie ich błędów wynikających z ekstrapolacji występujących obecnie trendów za pomocą wprowadzonych dodatkowych załoŜeń.
W drugiej ksiąŜce omówiono uwarunkowania prognozowania popytu na pracę
i wpływ tego procesu na edukację. Zaprezentowana została zaktualizowana projekcja zapotrzebowania na główne grupy zawodów do 2010 r., której wyniki wskazywały na konieczność zaspokojenia wzrastającego popytu na pracowników o nowoczesnych kwalifikacjach, co w duŜym stopniu zaleŜało jednak od postępu w
modernizacji struktury gospodarczej kraju. Zwrócono uwagę na negatywny wpływ
duŜego bezrobocia wśród absolwentów i konieczność wprowadzenia radykalnych
rozwiązań walczących z tym problemem. Za niezbędne uznano równieŜ rozpoznanie
wpływu, jaki ma na ogólną populację pracujących liczba osób zatrudnionych w nietypowych formach zatrudnienia. Omówione zostały takŜe wyniki prognozy opracowanej na potrzeby oceny przewidywanych procesów przemian systemu edukacyjnego. Wskazywały one na znaczenie wpływu zmienności otoczenia szkoły zawodowej
i jego wielowymiarowości na procesy kształcenia ustawicznego. Opracowana prognoza pozwoliła równieŜ na identyfikację barier315 utrudniających skuteczne przeprowadzanie zmian strukturalnych i programowych w systemie kształcenia zawodowego. PrzezwycięŜenie ich wymaga przede wszystkim włączenia pracodawców
w procesy reformowania kształcenia zawodowego, szerszego wykorzystania w kształceniu zawodowym specjalistów znających nowoczesne technologie oraz realizowania elementów kształcenia zawodowego w zakładach pracy. Za bardzo waŜne dla
podniesienia jakości procesu kształcenia uznano opracowanie i uruchomienie strategicznego programu rządowego w dziedzinie edukacji zawodowej, który zawierałby
rozwiązania systemowe, umoŜliwiające poprawę oraz wykorzystanie tzw. dobrych
praktyk stosowanych w krajach członkowskich UE.
Badania struktury zapotrzebowania na główne grupy zawodów w gospodarce
opartej na wiedzy (GOW) zostały zaprezentowane w następujących dwóch pozycjach ksiąŜkowych;
− Przechodzenie Polski do gospodarki opartej na wiedzy a kształtowanie się
popytu na pracę 316,
− Struktura zapotrzebowania na główne grupy zawodów niezbędne dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w perspektywie 2010 i 2020 roku317.
__________
315
Uznano, Ŝe dotyczyć mogą obszarów: przedwczesnego redukowania kierunków kształcenia, na
które popyt moŜe wzrosnąć, racjonalnego uzupełniania struktury kształcenia ponadgimnazjalnego,
redefinicji szkół policealnych, powszechności dostępu uczniów szkół zawodowych do Internetu,
elastyczności kształcenia oraz permanentnego doskonalenia nauczycieli.
316
Por. A.P. Wierzbicki, M. Kabaj, A. Karpiński, S. Paradysz, Przechodzenie Polski do gospodarki
opartej na wiedzy a kształtowanie się popytu na pracę, ekspertyza dla RCSS, Warszawa 2002.
160
Iwona Poliwczak
Wyniki projekcji opisanych w tych publikacjach wskazują na to, Ŝe w Polsce
moŜe zwiększyć się zapotrzebowanie na pracowników w dziedzinach uznanych
za nośniki GOW. Sytuacja ta będzie jednak wymagała inicjowania określonych
działań w systemie edukacji i formach kształcenia, kontroli nad odpływem specjalistów o deficytowych profilach wykształcenia za granicę, wspierania inicjatyw stwarzających szanse na unowocześnienie kwalifikacji w ramach tradycyjnych zawodów, jak równieŜ sprzyjających rozwojowi kształcenia ustawicznego.
Konieczne będzie takŜe zwiększenie zakresu monitorowania powstawania nowych zawodów i zapotrzebowania na nie oraz intensyfikacja współpracy z uczelniami i prognozowanie liczby absolwentów wyŜszych uczelni.
Podsumowanie prac prowadzonych w ramach RCSS nad tworzeniem i wdroŜeniem komputerowego, zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego,
umoŜliwiającego wielokrotne formułowanie i publikowanie aktualnych prognoz
zatrudnienia w skali makroekonomicznej, a następnie według zawodów, z moŜliwością dezagregacji do skali regionalnej i lokalnej, stanowią następujące dwie
publikacje:
− System prognozowania popytu na pracę w Polsce. Część I, Podstawowa
metodologia318;
− System prognozowania popytu na pracę w Polsce. Część II, Projekt systemu, baza danych, model makroekonometryczny319.
Opisany w tych dwóch publikacjach system prognozowania popytu na pracę
w Polsce (SPPP) umoŜliwiał rozpoznanie przewidywanego w przyszłości zapotrzebowania na pracowników w róŜnych przekrojach. Mimo niestabilności analizowanych relacji, opracowane modele dobrze opisywały rzeczywiste procesy
i współzaleŜności na rynku pracy. W pierwszej publikacji szczegółowo omówiono
metodologię SPPP. Znalazły się w niej rozwaŜania związane z dokładnym rozpoznaniem istoty, rodzajów i miar oraz determinant popytu na pracę wynikających
z teorii ekonomii i modeli rynku pracy, warunkujących jego zasilanie makroekonomiczne. Zaprezentowana została takŜe analiza porównawcza dotycząca moŜliwości wykorzystania metodologii prognozowania popytu na pracę stosowanych
w innych krajach oraz uwarunkowania pracy na własny rachunek jako czynnik
wpływający na udoskonalenie prognoz rynku pracy. Podjęto próbę zestawienia
i usystematyzowania róŜnorodnych specyfikacji wykorzystywanych w ekonometrycznym modelowaniu rynku pracy w ramach wielorównaniowych modeli gospodarek narodowych. Wskazane zostały te, które są najbardziej odpowiednie dla
__________
317
A.P. Wierzbicki, M. Kabaj, A. Karpiński, S. Paradysz, B. Penconek, E. Swoboda, Struktura
zapotrzebowania na główne grupy zawodów niezbędne dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy
(GOW) w perspektywie 2010 i 2020 roku, ekspertyza dla RCSS, Warszawa 2003.
318
B. Suchecki, red., System prognozowania popytu na pracę w Polsce. Część I, Podstawowa
metodologia, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa 2003.
319
B. Suchecki, red. nauk., System prognozowania popytu na pracę w Polsce. Część II, Projekt
systemu, baza danych, model makroekonometryczny, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa 2006.
161
specyficznych właściwości polskiego rynku pracy. Dokonano równieŜ wyboru
modelu polskiej gospodarki narodowej.
Druga pozycja zawierała wyniki badań, bazy danych oraz opis modelu makroekonometrycznego. Przedstawione zostały takŜe ogólne koncepcje projektowe
odnoszące się do systemu informacyjno-prognostycznego oraz szczegółowe, zawierające projekt rozwiązań informatycznych. Część projektową uzupełniał przegląd badań GUS oraz komplementarnych źródeł badań statystycznych. Zamieszczona
została równieŜ obszerna charakterystyka drugiego etapu konstrukcji i weryfikacji
makroekonometrycznego modelu gospodarki Polski, który byłby zainstalowany
w systemie w celu dostarczania wielowariantowych prognoz zmiennych makroekonomicznych niezbędnych przy formułowaniu prognoz popytu na pracę w wielu
przekrojach. Omówiono w nim szczegółowo rezultaty estymacji i weryfikacji statystycznej równań modelu, które wraz z oszacowanymi parametrami umoŜliwiły
następnie generowanie potencjalnego oraz efektywnego popytu finalnego, jak równieŜ produktu krajowego brutto. Zaprezentowano równania generujące czynniki
produkcji, a w konsekwencji popyt na pracujących i zatrudnionych oraz równania
podaŜy siły roboczej i równania generujące stopy bezrobocia.
Ostatnią z wybranych do kwerendy pozycji przygotowanych w ramach RCSS
była Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju320. O jej
wyborze przesądził fakt, iŜ zawierała m.in. uwagi dotyczące kształtowania się
sytuacji na rynku pracy w Polsce do 2020 r. Z omówionych w tym opracowaniu
analiz wynika, Ŝe tendencje zmian liczebności ludności w wieku zdolności do
pracy będą zmienne, co spowoduje, Ŝe zmiany sytuacji na rynku pracy uwidocznią się dopiero w latach 2010–2020. W latach 2004–2020 przewidywano równieŜ
zwiększenie popytu na pracę, który będzie terytorialnie zróŜnicowany. Zatem wyróŜnione zostały trzy grupy województw: o malejącym lub stagnacyjnym zapotrzebowaniu na pracę (województwa: śląskie, świętokrzyskie, lubuskie i podkarpackie),
o dynamicznie rosnącym zapotrzebowaniu na pracę (województwa: dolnośląskie,
mazowieckie, wielkopolskie, pomorskie, łódzkie), o dynamice popytu na pracę
zbliŜonej do średniej krajowej (województwa: zachodniopomorskie, warmińskomazurskie, podlaskie, lubelskie, kujawsko-pomorskie, opolskie, małopolskie).
Opracowanie to nie zawiera Ŝadnych kierunków zmian popytu na pracę według zawodów, dobrze natomiast obrazuje oczekiwane w przyszłości kierunki kształtowania się tego popytu w układach przestrzennych, jak i całej gospodarce.
Wśród wielu publikacji, których tematyka dotyczy prognozowania popytu na
pracę w skali makroekonomicznej na uwagę zasługują równieŜ:
− Prognoza liczby pracujących w zawodach informatycznych na lata 2006–
2010321,
__________
320
Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, RCSS, Warszawa 2005,
s. 72.
321
B. Suchecki, A. Gajdos, Prognoza liczby pracujących w zawodach informatycznych na lata
2006–2010, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw…, op. cit.,
s. 83 i nast.
162
Iwona Poliwczak
− Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na pracę w cyklu Ŝycia322,
− Praca na własny rachunek w Polsce – wyniki badań jakościowych323,
− Foresight kadr nowoczesnej gospodarki324 oraz
− Przedsiębiorczość w Polsce325.
Pierwsza z publikacji zawiera prognozę liczby osób, które będą w latach
2006−2010 pracować w zawodach informatycznych. Do analizy w przekroju zawodowym wykorzystane zostały dane pochodzące z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Na potrzeby opracowanej prognozy wykorzystano równieŜ analizy przeprowadzone przez RCSS w końcu 2005 r., zawierające prognozy w przekroju
wielkich i średnich grup zawodowych. Na podstawie przeprowadzonych przez
autorów publikacji szacunków i analiz opracowane zostały prognozy wariantowe
liczby pracujących w zawodach informatycznych do 2010 r. z uwzględnieniem
elementarnych grup zawodów wyznaczonych do badania. W tym celu wybrane
zostały modele: trendu (liniowego lub nieliniowych) z zastosowaniem sezonowości,
jeśli to było konieczne, wygładzania wykładniczego (Wintera) i polegający na
wyznaczeniu średniej arytmetycznej z prognoz wygenerowanych modelem trendu
i modelem wygładzania wykładniczego. Wybór ten było konsekwencją przeprowadzonej wcześniej diagnozy statystycznej. W przypadku tendencji rozwojowej
zmiennej wybierano model trendu, zaś dla zmiennych o nieregularnych przebiegach w czasie wykorzystano modele wygładzania wykładniczego. Przeprowadzone
analizy wykazały, Ŝe do 2010 r. w Polsce wzrośnie liczba osób pracujących w zawodach informatycznych o ok. 30%. Ponadto naleŜy oczekiwać w przyszłości
wzrostu liczby i udziału specjalistów z zakresu informatyki oraz stabilizacji lub
spadku liczby i udziału pracujących w zawodach informatycznych wymagających
niŜszych kwalifikacji.
W drugiej publikacji (Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na pracę w cyklu Ŝycia) omówione zostało znaczenie i wpływ, jaki mają zmiany technologiczne
na kształtowanie się popytu na pracę w procesach prognozowania. Znajduje się
w niej sześć scenariuszy makroekonomicznych i instytucjonalnych opracowanych
na lata 2007−2030. KaŜdy niesie ze sobą odmienne implikacje dla rynku pracy
w ich wymiarze agregatowym i w cyklu Ŝycia. Przeprowadzone przez autorów
publikacji analizy wskazują, Ŝe podniesienie tempa wzrostu podaŜy produktów
wywoła wyŜszą produktywność pracy, co moŜe ograniczyć zmiany populacji pracujących i bezrobotnych. Z kolei poprawa sytuacji na rynku pracy w istotny sposób moŜe przyczynić się do pojawienia się zmian w otoczeniu instytucjonalnym
rynku pracy, a czynniki o charakterze popytowym stymulujące wzrost podaŜy
__________
322
M. Bukowski, S. Dyrda, P. Kowal, D. Pelle, Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na pracę
w cyklu Ŝycia, w: M. Bukowski, J. Zawistowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy…, op. cit.
323
I. Kukulak-Dolata, H. Sobocka-Szczapa, Praca na własny rachunek w Polsce – wyniki badań
jakościowych, w: E. Kryńska, red. nauk., Praca na własny rachunek…, op. cit., s. 143 i nast.
324
K.B. Matusiak, J. Kuciński, A. Gryzik, red., Foresight kadr nowoczesnej gospodarki…, op. cit.
325
Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010.
163
produktów, które mogą być neutralizowane w długim okresie przez czynniki związane
z podaŜą pracy, prowadzące do zmiany proporcji wysoko i nisko wykwalifikowanej
siły roboczej, mogą zwiększać nierówności na rynku pracy.326 Istotne znaczenie dla
kształtowania popytu na pracę będzie miał równieŜ wzrost poziomu wynagrodzeń,
będący wynikiem dodatnich szoków technologicznych. MoŜe on wpływać takŜe na
przejściowe fluktuacje bezrobocia wokół stanu równowagi. Zwiększenie podaŜy
pracy najstarszych, a w niektórych okresach najmłodszych pracowników przełoŜy
się zapewne na wyŜsze zatrudnienie i produkt globalny, w niewielkim stopniu
oddziałując na wysokość wynagrodzeń realnych, przy czym wzrost nierówności
płacowych zaleŜeć będzie przede wszystkim od stopnia, w jakim zmiana technologiczna będzie oparta na postępie technicznym, niezaleŜnie od jego lokalizacji.
Przewiduje się, Ŝe nierówności te będą negatywnie skorelowane z wiekiem. Młodsi
pracownicy będą preferowani tylko wówczas, gdy będą mieli relatywnie wyŜsze
kwalifikacje od starszych. Dlatego teŜ kluczowe znaczenie dla wzrostu nierówności będzie mieć zdolność pracowników do akumulacji w cyklu Ŝycia kapitału
ludzkiego komplementarnego wobec zachodzących zmian technologicznych.
Trzecia pozycja (Praca na własny rachunek w Polsce – wyniki badań jakościowych) poświęcona jest omówieniu wpływu, jaki moŜe mieć samozatrudnienie
na kształtowanie się popytu na pracę w przyszłości. Jej autorzy wskazują na szereg działań, które przyczynić się powinny do wzmocnienia skali aktywizacji zasobów pracy. Rekomendują m.in. stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju
mikropodmiotów poprzez obniŜenie kosztów pracy, uproszczenie procedur związanych z zakładaniem własnej firmy i zapewnienie większego dostępu do zewnętrznych form finansowania działalności gospodarczej. Podkreślają, Ŝe efektywność takiej formy aktywizacji zawodowej zaleŜy od przedsiębiorczości opartej na
wiedzy, angaŜującej wysoko kwalifikowany czynnik ludzki i nowe technologie.
Czwarte opracowanie (Foresight kadr nowoczesnej gospodarki) zostało wybrane ze względu na znajdującą się w nim prognozę do 2020 r. najbardziej potrzebnych w przyszłości kompetencji zawodowych. Podczas prognozowania posłuŜono się metodą foresightu. Dzięki temu moŜliwe stało się nakreślenie
szerokiego obrazu przyszłego rozwoju kadr polskiej gospodarki oraz wskazanie
kierunków, w jakich będzie się ona rozwijała w Polsce i na świecie. Wszystkie
analizowane przez autorów opracowania zagadnienia związane z pojawieniem się
zmian technologicznych omówione zostały w ramach trzech wybranych scenariuszy327: „Skoku cywilizacyjnego” (zdecydowanie pozytywnego − poŜądanego),
„Twardych dostosowań” (umiarkowanie pozytywnego) oraz „Słabnącego rozwoju”
(umiarkowanie negatywnego). W opracowaniu tym wskazuje się na konieczność
zastąpienia lub uzupełnienia warunków i moŜliwości budowania w Polsce społe__________
326
M. Bukowski, S. Dyrda, P. Kowal, D. Pelle, Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na pracę
w cyklu Ŝycia, w: M. Bukowski, J. Zawistowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy…, op. cit., s. 220.
327
K.B. Matusiak, J. Kuciński, A. Gryzik, red., Foresight kadr nowoczesnej gospodarki…, op. cit.,
s. 10.
164
Iwona Poliwczak
czeństwa/gospodarki opartej na wiedzy koncepcją gospodarki kreatywnej. Ten rodzaj
gospodarki składa się z trzech filarów: wyobraźni, wiedzę oraz wolność. W gospodarce kreatywnej aktywność ludzi związana jest zazwyczaj ze współdziałaniem
w osiąganiu piękna, a podstawowy wkład (input) i efekt (output) stanowią ludzkie idee. Dlatego teŜ jedną z upowszechniających się koncepcji kreatywnej gospodarki jest jej zdolność do poddania się ocenie przez pryzmat tzw. 3T: Talentu,
Technologii i Tolerancji.328 Realizacja załoŜeń gospodarki kreatywnej w Polsce
wymaga podjęcia wielu działań. Przede wszystkim transformacji instytucjonalnej
w obszarze wolności gospodarczej, rynków pracy, nauki, edukacji i szkolnictwa
wyŜszego. Niezbędna jest równieŜ interwencja państwa, ograniczająca znaczenie
mechanizmu rynkowego, polegająca na329: wypracowaniu w multidysycplinarnym środowisku stanowiska w sprawie paradygmatu rozwoju kraju; budowie systemu prognozowania i diagnozowania rynku pracy na poziomie kraju i regionów
umoŜliwiającego monitorowanie trendów rynku pracy i lepsze dostosowanie polityki edukacji i zatrudnienia do potrzeb rynku i przedsiębiorstw; zmianach systemu
edukacji, programów i organizacji nauczania; zwiększeniu nacisku w ramach kształcenia kadr na kompetencje kluczowe i umiejętności o charakterze przekrojowym;
rozwoju przedsiębiorczości akademickiej i systemu współpracy uczelni z gospodarką i przedsiębiorstwami; zwiększeniu znaczenia i zainteresowania przedmiotami ścisłymi oraz poprawie przejrzystości gospodarki i chłonności wysoko wyspecjalizowanych absolwentów.
Ostatnia z analizowanych publikacji (Przedsiębiorczość w Polsce) zawiera
istotne dla prognozowania popytu na pracę rekomendacje strategiczne o charakterze
długookresowym, uwzględniające priorytety Strategii EUROPA 2020. Priorytety tej
strategii zostały zawarte m.in. w Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji
Strategii Lizbońskiej na lata 2008–2011. Autorzy tego opracowania w celu utrzymania pozytywnych tendencji związanych ze wzrostem zatrudnienia uzaleŜnionego przede wszystkim od skłonności do tworzenia miejsc pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach proponowali330:
− podjęcie działań horyzontalnych na rzecz zapewnienia przyjaznego otoczenia prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorczości,
− podjęcie działań sprzyjających wzrostowi inwestycji przedsiębiorstw, ekspansji rynkowej oraz poprawie efektywności ich funkcjonowania,
− wzmocnienie postaw innowacyjnych wśród przedsiębiorców oraz
− pozostałe działania sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości.
Kompleksowa realizacja tych propozycji moŜe przyczynić się do wzrostu
znaczenia przedsiębiorczości w kształtowaniu sytuacji na lokalnych i regionalnych rynkach pracy.
Inaczej wyglądała sytuacja w przypadku pozycji zawierających prognozy podaŜy pracy. Kwerenda wykazała, Ŝe najczęściej zajmuje się tym Główny Urząd
__________
328
329
330
TamŜe, s. 162.
TamŜe s. 163 i nast.
Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010., s. 12 i nast.
165
Statystyczny (GUS).331 Publikowane przez tę instytucję dane i informacje są często wykorzystywane w szacunkach makroekonomicznych obejmujących dość
znaczny horyzont czasowy. Prognozy te dotyczą głównie zmian demograficznych
i pokazują, w jaki sposób będzie się kształtowała liczba ludności w analizowanym okresie. Uwzględnia się przy tym zróŜnicowanie terytorialne prognozowanych
zmian i strukturę ludności kraju według wieku i płci. Szacunki dotyczą równieŜ
przewidywanych zmian w intensywności urodzeń i zgonów oraz skali i kierunków migracji. Autorzy analizowanych publikacji często powołują się na wyniki
długookresowych prognoz ludności Polski opracowywanych przez GUS.
Problematyka związana z prognozowaniem podaŜy pracy podejmowana była
równieŜ w innych opracowaniach zawierających badania predyktywne dotyczące
rynku pracy. JednakŜe w publikacjach tych najczęściej podejmowane są próby
określania determinant mogących wpływać na liczebność populacji mieszkańców,
w tym zasobów pracy. Jednym z przykładów podjęcia tego rodzaju próby jest
omówiona juŜ publikacja Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na prace w cyklu
Ŝycia332. Jej autorzy analizowali wpływ postępu technicznego i technologicznego na
kształtowanie się i wielkość szacowanej podaŜy pracy. Podczas analiz predyktywnych wyposaŜyli modele DSGE (ang. dynamic stochastic general equilibrium) w
strukturę nakładających się pokoleń (OLG − ang. overlapping generations), co pozwoliło na analizę oddziaływania szoków makroekonomicznych, w tym zmiany
technologicznej na podaŜ pracy w cyklu Ŝycia oraz uwzględnienie w modelu realistycznej reprezentacji systemu emerytalno-rentowego. Uzyskane w ten sposób
wyniki wskazywały, Ŝe zmiany struktury zasobów pracy mają kluczowe znaczenie dla złagodzenia wpływu postępu technologicznego. NaleŜałoby więc oczekiwać zwiększonego zainteresowania kształceniem ustawicznym, co wymagać będzie popularyzacji tej formy kształcenia wśród wszystkich grup wieku. Ponadto
dodatni szok technologiczny powoduje wzrost podaŜy pracy gospodarstw domowych nie mających innego poza pracą źródła dochodów.
3.2. Badania prognostyczne o zasięgu regionalnym
Wyniki badań prognostycznych popytu na pracę o zasięgu regionalnym znaleźć moŜna w wielu opracowaniach. RóŜnią się one zawartością merytoryczną
oraz sposobem prezentacji wyników badań predyktywnych, mają bowiem charakter
kompleksowy lub szczegółowy. Na potrzeby kwerendy dokonano wyboru, ograniczając analizę wyłącznie do kilku pozycji. Część z nich dotyczyła skali makroekonomicznej i obejmowała zasięgiem wszystkie województwa, a część przygoto__________
331
Rocznik Demograficzny 2010, GUS, Warszawa 2010.
M. Bukowski, S. Dyrda, P. Kowal, D. Pelle, Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na prace
w cyklu Ŝycia, w: M. Bukowski, J. Zawistowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy…, op. cit.
332
166
Iwona Poliwczak
wywana była jedynie na potrzeby projektów opisujących sytuację na terenie konkretnego regionalnego rynku pracy. Do pierwszej grupy badań zaliczyć naleŜy
dwie prognozy. Pierwsza dotyczyła przewidywanego regionalnego popytu na
pracę w Polsce na lata 2001–2005 i została opracowana na podstawie regionalnych analiz tego popytu w latach dziewięćdziesiątych.333 Wykorzystano w niej
podejście oparte na analizie współczynników pracochłonności w poszczególnych
województwach. Wskazują one na to, Ŝe przekształcenia struktury gospodarczej
w poszczególnych regionach wystąpią w znikomym stopniu (tam, gdzie dotąd
były na wysokim poziomie, zmieniały się w najmniejszym stopniu). W regionach
charakteryzujących się niskim poziomem współczynników produktywności ich
wartość w badanym okresie nadal ulegała znacznemu obniŜeniu. Sytuacja taka
moŜe przyczynić się do pogłębiania dysproporcji międzyregionalnych związanych
z tempem wdraŜania nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych,
co wpłynie na kształtowanie się popytu na pracę na zróŜnicowanym poziomie
zaleŜnym od struktury ekonomicznej obszaru. Druga prognoza wskazywała na znaczenie, jakie ma dla kształtowania się popytu na pracę na regionalnych rynkach
pracy produktywność pracy oraz poziom płacy realnej i zagregowany popyt na
rynku produktów i usług.334 Z zaprezentowanych w opracowaniu prognoz wynika,
Ŝe wzrost gospodarczy w przedziale od 2 do 5% w skali całej gospodarki przekłada
się raczej na spadek popytu na pracę. Dopiero wzrost na poziomie ok. 6% rocznie
pozwala na utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia, a przekroczenie tej
dynamiki o 1 pkt. proc. powinno powodować wzrost zatrudnienia w większości województw.
Szczegółowy opis sytuacji na regionalnych rynkach pracy i kierunki zachodzących na nich zmian uzyskano w wyniku badań prowadzonych przez Instytut Badań
Regionalnych na terenie województwa małopolskiego335, badań przeprowadzonych
na terenie województwa mazowieckiego w ramach dwóch projektów: Regionalny
system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego Praca – Zatrudnienie
– Szkolenie336 i Badanie trendów społeczno-gospodarczych oraz opracowanie prognozy zmian zasobów pracy Mazowsza do 2013 r.337, a takŜe badań predyktywnych
__________
333
E. Kwiatkowski, T. Tokarski, A. Rogut, MoŜliwości wykorzystania badań regionalnych w prognozowaniu popytu na pracę w Polsce, w: Z. Strzelecki, red. nauk., Przesłanki konstrukcji systemu…, op. cit., s. 64 i nast.
334
E. Kwiatkowski, T. Tokarski, L. Kucharski, A. Rogut, P. Kaczorowski, Determinanty popytu
na prace w ujęciu regionalnym, w: Z. Strzelecki, red. nauk., Uwarunkowania popytu na pracę…,
op. cit., s. 78 i nast.
335
Małopolska dobre miejsce do Ŝycia i inwestowania?, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2010.
336
B. Suchecki, Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim, w: E. Kryńska, red.
nauk., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego Praca – Zatrudnienie – Szkolenie, „Studia i Materiały”, t. I., Syntezy ekspertyz, Instytut Organizacji i Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ” – IPiSS, Warszawa 2007, s. 79 i nast.
337
Por. S. Roszkowska, Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 r.,
w: E. Kryńska, red. nauk., Rozwój zasobów i miejsc pracy…, op. cit., s. 87 i nast.
167
przeprowadzonych na terenie województwa dolnośląskiego338 i województwa lu339
belskiego .
Badania prognostyczne prowadzone na terenie województwa małopolskiego
pozwoliły na doprecyzowanie trzech scenariuszy rozwoju tego obszaru do 2020 r.
(scenariusz bazowy, Nowa Industrializacja, ZrównowaŜony Rozwój). Przeprowadzone analizy ścieŜki rozwoju Małopolski wykazały, Ŝe w latach 2010−2020 naleŜy
oczekiwać stopniowego zwiększania się dystansu poziomu rozwoju gospodarczego między tym województwem a lepiej rozwiniętymi regionami Polski oraz jego
względnej stagnacji. Wskazane zostały równieŜ determinanty mające największy
wpływ na sytuację na rynku pracy w województwie małopolskim. Zaliczone do
nich zostały: zachodzące do momentu badania przeobraŜenia struktury gospodarki oraz względnie silne powiązanie gospodarki regionu z zagranicą. Wskazane
zostały równieŜ działania mające na celu poprawę konkurencyjności Małopolski
oraz jej sytuacji społeczno-gospodarczej i na rynku pracy. Za niezbędne kierunki
działań poprawiające sytuację tego regionu uznano konieczność aktywizacji osób
biernych zawodowo, promowanie kształcenia ustawicznego, modyfikowanie kierunków kształcenia, podporządkowując je w większym stopniu oferowanym
przez pracodawców miejscom pracy, a takŜe wspieranie mobilności przestrzennej
jego mieszkańców.
W przypadku pierwszego z badań prowadzonych na terenie województwa mazowieckiego opracowana została prognoza liczby pracujących mieszkańców tego
regionu do 2010 r., w trzech przekrojach: według wielkich, duŜych i średnich
grup zawodowych. Prognozę opracowano, wykorzystując wielorównaniowy model rynku pracy Mazowsza. Badania wykazały, Ŝe województwo mazowieckie
jest nietypowym regionem kraju. Charakteryzuje się wysoką absorpcją siły roboczej i wartością wytworzonych dóbr i usług oraz szybszym wzrostem płac realnych niŜ wydajności pracy. Powoduje to, Ŝe liczba pracujących zazwyczaj silnie
reaguje na zmiany sytuacji gospodarczej, gdyŜ jest konsekwencją rozmieszczenia
produkcji. Wnioski te potwierdziła prognoza opracowana dla tego województwa w
ramach drugiego projektu Badanie trendów społeczno-gospodarczych oraz opracowanie prognozy zmian zasobów pracy Mazowsza do 2013 r. Badania przeprowadzone w jego ramach pozwoliły równieŜ na wskazanie czynników warunkujących
tworzenie miejsc pracy na Mazowszu. NaleŜą do nich340: kondycja ekonomiczna
podmiotów i determinanty ich rozwoju, czynniki instytucjonalne oraz współpraca
między podmiotami gospodarczymi z innymi aktorami rynku pracy. Jednym z efektów prac prowadzonych w ramach tego projektu było opracowanie dla powiatów o
szczególnie duŜym zagroŜeniu wysokim bezrobociem lokalnych programów promocji zatrudnienia (powiaty: makowski, szydłowiecki i Ŝuromiński).
__________
338
Prognoza rozwoju dolnośląskiego rynku pracy, Ageron, Warszawa 2010.
M. Mackiewicz, J. Stopolska, A. Szkudlarek, Prognoza popytu na pracę kobiet i męŜczyzn
w województwie lubelskim, 4P Research Mix Sp. z o.o., Warszawa 2011.
340
E. Kryńska, red. nauk., Rozwój zasobów i miejsc pracy…, op. cit.
339
168
Iwona Poliwczak
Wyniki badań prognostycznych popytu na pracę do 2020 r. przeprowadzonych na terenie województwa dolnośląskiego zaprezentowane zostały w sposób
opisowy. Na podstawie diagnozy sytuacji na regionalnym rynku pracy określona
została w perspektywie średniookresowej sytuacja na rynku pracy. Analizy wykazały, Ŝe jedynym czynnikiem wpływającym na okresowe spowolnienie przewidywanego wzrostu popytu na pracę moŜe być kryzys gospodarczy. Zwrócono
równieŜ uwagę na to, Ŝe rosnący popyt na pracę napotkać moŜe na stopniowo malejącą podaŜ, będącą wynikiem malejącej liczby ludności w wieku produkcyjnym
i zmniejszającej się liczby absolwentów wchodzących na rynek pracy. Efektem
tych zmian moŜe być pojawienie się w ciągu kilku lat istotnych niedopasowań
strukturalnych na dolnośląskim rynku pracy. Zbadana została równieŜ sytuacja
gospodarcza podmiotów działających na terenie Dolnego Śląska według branŜ.
Na podstawie analizy zapotrzebowania na pracę zgłaszanego przez pracodawców
opracowany został profil „idealnego kandydata”. Było to waŜnym zadaniem ze
względu na wzrost znaczenia cech osobowościowych pracowników. Na podstawie uzyskanych wyników i przeprowadzonych analiz sformułowano rekomendacje mające na celu przeciwdziałanie wystąpieniu przewidywanych negatywnych
zjawisk na rynku pracy w województwie dolnośląskim. Propozycje działań skierowano do poszczególnych aktorów rynku pracy: władz regionalnych i lokalnych
oraz urzędów pracy, instytucji edukacyjnych, pracodawców oraz pracowników.
Badania predyktywne popytu na pracę w województwie lubelskim przeprowadzone zostały w ramach projektu Aktywna polityka zatrudnienia – analizy,
prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy województwa lubelskiego. Prognoza została opracowana do 2025 r. zarówno dla całego regionu, jak równieŜ
w podziale na poszczególne powiaty. Przy jej opracowaniu wykorzystano narzędzia
statystyczno-ekonometryczne oraz oprogramowanie ekonometryczne STATA.
Opracowana metodologia opierała się na Systemie Badań i Prognoz Regionalnych Region-Stat, prognozy zmiennych kluczowych dla rynku pracy w Lubelskim
wykorzystywały techniki modelowania i prognozowania szeregów czasowych (m.in.
VAR, VEqCM, ARIMA, ARIMAX). Podstawą opracowanych prognoz były modele wielorównaniowe. Wyniki analiz wskazywały, Ŝe na terenie tego regionu naleŜy
w przyszłości oczekiwać zmniejszenia łącznego zapotrzebowania na pracę będącego następstwem redukcji zasobu osób w wieku produkcyjnym. Ubytek ten dotyczyć będzie zarówno sektora przemysłowego, jak i usługowego, choć w przypadku
tego ostatniego będzie znacznie mniejszy. Największe szanse na zatrudnienie będą mieli mieszkańcy Lublina oraz powiatów: lubelskiego, biłgorajskiego i zamojskiego. Prognozowana sektorowa struktura popytu wskazuje na dominację w przyszłości
w części jednostek podziału terytorialnego zapotrzebowania zgłaszanego przez
sektor rolniczy, w innych zaś przez sektor przemysłowy. Popyt na pracę w sektorze
usługowym będzie przede wszystkim występował w powiatach grodzkich.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku prognozowanie podaŜy pracy. Analizy
dotyczące tego zagadnienia prowadzone były wyłącznie na podstawie prognoz
demograficznych opracowanych przez GUS. Podczas studiów literaturowych udało
się autorom kwerendy natrafić na jedno kompleksowe badanie, w którym wykorzy-
169
stano prognozę zasobów pracy opracowaną przez GUS. Dotyczyło ono regionu
Mazowsza.341 Autorzy tego badania analizowali wyniki szacunków predyktywnych dotyczących liczby ludności tego regionu według wieku i płci. Wskazywały
one, Ŝe w latach 2007−2035 na terenie województwa mazowieckiego naleŜy oczekiwać nasilenia zjawiska starzenia się ludności mieszkającej w tym regionie kraju. W efekcie nastąpi wzrost współczynników obciąŜenia demograficznego, co
dotyczyć będzie głównie obciąŜenia osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku
poprodukcyjnym. Zmiany te wymagać będą wzmocnienia pozycji konkurencyjnej
osób w starszych rocznikach wieku produkcyjnego na tym rynku.
Na uwagę zasługują równieŜ badania prognostyczne dotyczące całego rynku
pracy, przeprowadzone na terenie województwa podkarpackiego w ramach projektu Podkarpacki Monitoring Rynku Pracy i Edukacji.342 Prognozy opracowane
przez realizatorów tego projektu obejmowały okres do 2010 r. i wskazywały, Ŝe
sytuację na podkarpackim rynku pracy kształtować będzie głównie oczekiwane
tempo wzrostu PKB, aczkolwiek wzrost gospodarczy będzie zbyt niski, aby odwrócić dotychczasowe negatywne tendencje występujące na rynku pracy w tym
regionie. Słaba sytuacja gospodarcza województwa spowoduje odwrócenie wzrostowej tendencji liczby aktywnych zawodowo. PodwyŜszenie tempa wzrostu
PKB w następnych latach moŜe jednak wpłynąć na poprawę sytuacji na rynku
pracy. ObniŜanie się poziomu stopy bezrobocia będzie jednak powolne, głównie
z powodu relatywnie niskiego tempo wzrostu gospodarczego i wysokiego odsetka
długotrwale bezrobotnych.343
4. Konkluzje
Analiza literatury przedmiotu wykazała, Ŝe niedopasowania strukturalne popytu i podaŜy pracy stanowiły podstawę wielu badań. Ich liczba uniemoŜliwiła
pełne zaprezentowanie kaŜdej z nich i wymagała dokonania wyboru. Na potrzeby
kwerendy wybrane zostały pozycje uwzględniające eksperckie podejście do problematyki rynku pracy. Większość publikacji zawierała analizę badań współfinansowanych ze środków EFS i/lub funduszy rządowych (granty KBN i NCN).
Znacznie rzadziej badania na ten temat zamawiane były przez instytucje samorządu terytorialnego lub publiczne słuŜby zatrudnienia. Wyjątek stanowiły jedynie badania prowadzone na potrzeby monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych.
__________
341
Por. S. Roszkowska, Przyszłość rynku pracy województwa mazowieckiego, w: E. Kryńska,
red. nauk., Rozwój zasobów i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze,
IPiSS, Warszawa 2011, s. 67 i nast.
342
E. Wojnicka, red., Podkarpacki Monitoring Rynku Pracy, Studia o Gospodarce nr 6/2009.
343
W końcu czerwca 2011 r. udział bezrobotnych, pozostających bez pracy dłuŜej niŜ 12 miesięcy w województwie podkarpackim wyniósł 40,1%. Por. Bezrobocie rejestrowane…, op. cit.
170
Iwona Poliwczak
Inaczej wyglądała sytuacja w przypadku publikacji związanych z prognozowaniem popytu na pracę. Zakres omówionych w nich projektów badań był
znacznie węŜszy i obejmował w zasadzie wszystkie wskazane w analizie problemy. Analiza literatury przedmiotu wykazała, Ŝe największe znaczenie dla prognozowania popytu na pracę z uwzględnieniem struktury zawodów mają następujące
determinanty:
1. Nakładanie się na siebie dwóch zjawisk demograficznych: starzenia się
społeczeństwa oraz zmniejszanie się liczebności aktywnej zawodowo populacji
młodych ludzi. Zjawiska te mogą ograniczyć występowanie zastępowalności pokoleń i prowadzić do braku moŜliwości zapełnienia wolnych miejsc pracy pojawiających się na rynku pracy.
2. Wysokość płacy i jej powiązanie z produktywnością pracy oraz róŜnice występujące w tej dziedzinie w poszczególnych kategoriach zasobów pracy. Okazuje
się, Ŝe oczekiwania płacowe bezrobotnych stanowią podstawowy wyznacznik przyjęcia oferty pracy i nie róŜnicuje ich ani czas pozostawania bez pracy, ani sposób
poszukiwania zatrudnienia. Znaczenie ma natomiast poziom wykształcenia, przekonanie o wysokim zapotrzebowaniu na posiadane przez bezrobotnego kwalifikacje oraz dotychczasowa kariera zawodowa.344 Oczekiwania płacowe bezrobotnych dostosowują się do zmian na rynku pracy, ale tempo tych zmian jest dość
wolne i występują one z opóźnieniem. Znaczną rolę odgrywają w przypadku oczekiwań płacowych koszty pracy, które są istotnym kanałem dostosowań przedsiębiorstw do sytuacji na rynku towarów i usług, ale nie stanowią podstawowej determinanty poziomu cen.345
3. Intensywność procesów wdraŜania technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych. Zapotrzebowanie na pracowników posiadających kompetencje ICT będzie w Polsce wzrastać dość intensywnie. Dlatego teŜ w analizowanych pozycjach
literaturowych podkreślano znaczenie skłonności podaŜowej i popytowej strony
rynku pracy do uzupełniania lub nabywania nowych kompetencji ICT oraz do
wdraŜania nowoczesnych technologii cyfrowych w przedsiębiorstwie.
4. Funkcjonowanie publicznych słuŜb zatrudnienia, a zwłaszcza instrumentów i programów aktywnej polityki rynku pracy oraz instytucji edukacyjnych. We
wszystkich publikacjach podkreślano ich znaczenie i rekomendowano konieczność wprowadzenia modyfikacji zwiększających ich skuteczność i efektywność.
Proponowano w tym celu skoordynowanie działań wielu instytucji i podmiotów,
których zadaniem byłoby podtrzymywanie obecności osób w wieku produkcyjnym
oraz niemobilnym na rynku pracy. Głównymi kierunkami działań powinny być:
aktywizowanie, opracowanie systemu zachęt, umoŜliwienie wprowadzenia elastycznego wieku emerytalnego, oddziaływanie na wzrost poziomu wykształcenia, zwięk__________
344
Badania ankietowe rynku pracy. Raport 2011, Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny,
Biuro Przedsiębiorstw, Gospodarstw Domowych i Rynków, Zespół ds. Rynku Pracy, Warszawa
2011.
345
TamŜe.
171
szenie atrakcyjności pracy jako źródła dochodu wobec źródeł alternatywnych oraz
przeciwdziałanie dyskryminacji. Procesy prognozowania popytu na pracę według
zawodów powinny pozwolić na informowanie o podejmowanych działaniach z wyprzedzeniem, w szczególności określając strukturę zapotrzebowania na kierunki
kształcenia, które powinny gwarantować większą spójność między podaŜową i popytową stroną rynku pracy. Jednocześnie skuteczność stymulacji aktywności zawodowej osób w starszych rocznikach wieku produkcyjnego oraz w wieku poprodukcyjnym za pomocą poszczególnych instrumentów powinna stanowić jedną z przesłanek
zapełnienia miejsc pracy, których oszacowana w wyniku prognozowania liczba moŜe
wpływać na skalę niedopasowań występujących na regionalnych i lokalnych rynkach
pracy, jak równieŜ na rynku pracy w Polsce.
5. Sytuacja ludzi młodych na rynku pracy. Jest to grupa, która w przyszłości
moŜe w istotny sposób wpływać na intensywność procesów gospodarowania oraz
prowadzoną politykę rynku pracy i edukacyjną. Wyniki dotychczasowych badań
nie są optymistyczne, wskazują bowiem na istnienie barier aktywności zawodowej ludzi młodych, wynikających głównie z braku doświadczenia zawodowego
oraz niespójności posiadanych przez nich kwalifikacji do oczekiwań pracodawców. Dlatego teŜ zadaniem badań o charakterze prognostycznym powinno być
wyprzedzające informowanie o przewidywanych kierunkach zmian struktury popytu na pracę, co skutkować powinno wyborem przez młodych ludzi kierunków
kształcenia zgodnych z potrzebami rynku pracy.
6. Skłonność polskiego społeczeństwa do samoztrudnienia, które moŜe stanowić jeden z czynników ograniczania niedopasowań występujących na lokalnych i regionalnych rynkach pracy. Ponadto poprawia elastyczność rynku pracy
postrzeganego poprzez sprawność reakcji tego rynku na wahania produkcji.346
Niestety, prowadzone badania wskazują na niską skłonność polaków do samozatrudnienia.347 Poprawa tej sytuacji wymaga podjęcia szeregu działań polegających
na stworzeniu odpowiedniego otoczenia makroekonomicznego, prawnego i instytucjonalnego pozwalającego jednostkom na prowadzenie i rozwijanie indywidualnej działalności gospodarczej oraz promowania postaw przedsiębiorczych.
7. Skłonność zasobów pracy i pracodawców do stosowania nietypowych form
zatrudnienia i organizacji pracy. Jak wykazują liczne badania, formy te nie cieszą
się zainteresowaniem Polaków ze względu na przypisywany im brak bezpieczeństwa, głównie związanego z zabezpieczeniem społecznym i świadczeniami pracowniczymi. Bariery te w rzeczywistości mają ograniczony charakter i raczej w ogóle
nie występują, dlatego naleŜy oczekiwać, Ŝe w przyszłości właśnie te formy zatrudnienia staną się podstawowym elementem kształtowania popytu na pracę. Na
wzrost zainteresowania nimi wpłynąć mogą równieŜ procesy postępu naukowotechnicznego, globalizacja i wzrost konkurencyjności.
__________
346
R. Drozdowski, P. Mączka, red., Samozatrudnienie. Analiza wyników badań, PARP, Warszawa 2004, s. 5.
347
Badanie ankietowe rynku pracy…, op. cit.
172
Iwona Poliwczak
8. WdraŜanie modelu flexicurity. Dotyczy głównie wielkości prognozowanego
popytu na pracę osób zaliczonych do grup zagroŜonych wykluczeniem społecznym,
charakteryzujących się niską aktywnością zawodową. Znaczną uwagę w kształtowaniu pozycji konkurencyjnej takich osób mogą mieć działania ekonomii społecznej,
dlatego naleŜy ją uznać za czynnik mogący w istotny sposób wpływać na wielkość
i strukturę zawodową prognozowanego popytu na pracę. Ekonomia społeczna stanowi bowiem potencjał uzupełniający i wzmacniający zatrudnienie socjalne. Jest
takŜe integralnym elementem polityki flexicurity i w istotny sposób wpływa na modernizację systemu pomocy społecznej oraz kształtowanie modelu aktywnej polityki społecznej.
Dla procesu prognozowania popytu na pracę według zawodów istotne jest,
aby wszystkie wymienione determinanty uwzględniały takŜe przekroje regionalne.
Bardzo często bowiem natęŜenie poszczególnych zjawisk występujących na lokalnych i regionalnych rynkach pracy jest zróŜnicowane. Wpływa na to przede wszystkim ich potencjał ekonomiczny, urbanizacja, jak równieŜ skuteczność i efektywność podejmowanych dotąd działań w ramach aktywizacji zawodowej zasobów
pracy. Analiza literatury przedmiotu wskazuje równieŜ na konieczność uwzględnienia podczas prognozowania popytu na pracę348:
− zaleŜności między wielkością popytu na pracę i rotacją pracowników; badania przeprowadzone w 2011 r. wskazują jako główną przyczynę ruchu kadrowego rynku pracy właśnie rotację pracowników związaną głównie z zastępowaniem
pracowników przechodzących w stan bierności zawodowej, niewielkie znaczenie
ma natomiast kreacja miejsc pracy netto i inwestycje zmierzające do poprawy
wyposaŜenia pracy kapitałem;
− moŜliwości amortyzowania niewielkich szoków rynkowych; zmniejszenie
zapotrzebowania na produkty i usługi jest wówczas rekompensowane przez uelastycznienie kosztów pracy, które ma chronić zatrudnienie oraz dochody pracowników, przy czym postępowanie takie w wysokim stopniu zaleŜy od kondycji
ekonomicznej podmiotów.
Formułowanie prognoz utrudnia róŜnorodność czynników mogących wpływać na wielkość popytu na pracę i strukturę zawodów poszukiwanych w przyszłości przez pracodawców. Ponadto zmienne wpływające na ten popyt równieŜ
nie mają charakteru stałego i mogą w zróŜnicowany sposób wpływać na sytuację
na rynkach pracy w przekroju terytorialnym i w skali całego kraju. Pewne jest
jednak, Ŝe podstawowym czynnikiem warunkującym zwiększenie zapotrzebowania na pracę jest zazwyczaj dodatni szok popytowy, mimo iŜ badanie ankietowe
rynku pracy przeprowadzone w 2011 r. wskazało moŜliwość spadku reaktywności
zatrudnienia na zmiany PKB.
__________
348
TamŜe.
BIBLIOGRAFIA
Ahamad B., Blaug M., red. (1973), The Practice of Manpower Forecasting, Elsevier Publishing, Amsterdam.
Alpert A., Auyer J. (2003), Evaluating the BLS 1988–2000 employment projections,
„Monthly Labor Review”, vol. 126, nr 10.
Anacka M., Doktorska A., Gołos A., Grobelna A., Kowalska A., Malczyk J., Maliszewska
A., Szczerbacz K., Zaczkiewicz J. (2010), Raport końcowy, WUP w Kielcach, Kielce.
Analiza aktualnej sytuacji, trendów rozwojowych i prognoz zmian społeczno-gospodarczych
w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojowych – koncepcja procesu zarządzania zmianą gospodarczą w regionie (2009), Urząd Marszałkowski – Instytut Badań i Analiz, Lublin.
Analiza regionalnego rynku pracy. Podręcznik prognozowania (2009), Wojewódzki
Urząd Pracy w Katowicach, Katowice.
Analiza zapotrzebowania na kadry w branŜach uznanych za strategiczne dla dolnośląskiego rynku pracy. Raport podsumowujący, Ageron Polska, Warszawa.
Arendt Ł. (2010), Wykluczenie cyfrowe na polskim rynku pracy. Wnioski i rekomendacje,
w: E. Kryńska, Ł. Arendt, red. nauk., Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy, IPiSS,
Warszawa.
Arendt Ł. (2010), Dostęp do technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, w: E. Kryńska, Ł. Arendt, red. nauk., Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy, IPiSS, Warszawa.
Arendt Ł., Kukulak-Dolata I., Poliwczak I. (2009), Perspektywy implementacji modelu
flexicurity na poziomie przedsiębiorstw, w: E. Kryńska, red., Flexicurity w Polsce.
Diagnoza i rekomendacje, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament
Rynku Pracy, Warszawa.
Arendt Ł., Kukulak-Dolata I., Poliwczak I., Sobocka-Szczapa H., Kryńska E., red. (2010),
Podręcznik uŜytkownika metod, narzędzi i procedur diagnozowania zapotrzebowania
na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy, Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej – Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
Asenjo Ó., Santiago L. (2004), Cambio técnico y cambio ocupacional en la economía
española (1980−2000), „Cuadernos de Economía”, vol. 27.
Badanie ankietowe rynku pracy. Raport 2011 (2011), Narodowy Bank Polski, Instytut
Ekonomiczny, Biuro Przedsiębiorstw, Gospodarstw Domowych i Rynków, Zespół ds.
174
Bibliografia
Badanie rynku pracy powiatu łaskiego. Raport z badania. Opracowanie na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Łasku (2008), INTERACTIVE Agencja Komunikacji
Marketingowej, Kraków.
Barker T., Peterson W., red. (1987), The Cambridge multisectoral dynamic model of the
British economy, Cambridge University Press, Cambridge.
Baron-Wiaterek M. (2008), Instytucjonalno-prawne aspekty rynku pracy i promocji zatrudnienia, IPiSS, Warszawa.
Beschäftigungsperspektiven der Absolventen des Bildungswesens. Analysen und Projektionen bis 2010 und Folgerungen für die Bildungspolitik (1994), raport Bund-LänderKommission für Bildungsplanung und Forschungsförderung, Bonn.
Bieliński J., Bober M., Sarzalska M., Zawistowski J. (2007), Aktywne polityki na elastycznym rynku pracy, w: M. Bukowski, red., Zatrudnienie w Polsce 2007. Bezpieczeństwo
na elastycznym rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament
Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Warszawa.
Bishop J., Carter S. (1991), The worsening shortage of college-graduate workers, „Educational Evaluation and Policy Analysis”, vol. 13, nr 3.
Bishop J. (1997), Is an oversupply of college graduates coming?, Standford: NCPI – National Center for Postsecondary Improvement, CERAS working paper, nr 508.
Borkowska S. (1999), Wpływ płac na zatrudnienie, w: Prognozowanie popytu na pracę.
Elementy metodologii, „Studia i Materiały”, t. II, RCSS, Warszawa.
Briscoe G., Wilson R. (2003), Modelling UK occupational employment, „International
Journal of Manpower”, vol. 24, nr 5.
Bukowski M., red. (2005), Zatrudnienie w Polsce 2005, Ministerstwo Gospodarki i Pracy,
Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych, Warszawa.
Bukowski M., red. (2006), Zatrudnienie w Polsce 2006. Produktywność dla pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz,
Warszawa.
Bukowski M., red. (2007), Zatrudnienie w Polsce 2007. Bezpieczeństwo na elastycznym
rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Warszawa.
Bukowski M., red. (2010), Zatrudnienie w Polsce 2008. Praca w cyklu Ŝycia, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
Bukowski M., red. (2010), Zatrudnienie w Polsce 2009. Przedsiębiorczość dla pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
Chirache S., red., Sauvageot C., red., Ait-Kaci A., Waelbroeck-Rocha E. (2006), Prospective emploi-formation 2015: une nouvelle approche, opracowanie w cyklu Les dossiers: Insertion, Éducation et Société, nr 175, Ministère de l’Éducation nationale, de
l’Enseignement supérieur et de la Recherche, Direction de l’évaluation, de la prospective et de la performance, Paris.
Ciepucha E., red., Moos J., red. (2011), Potrzeby kadrowe pracodawców województwa
łódzkiego – raport z badań ankietowych, ŁCDNiKP – Obserwatorium Rynku Pracy
dla Edukacji, Łódź.
Cieślak M. (2002), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa.
Colclough C. (1990), How can the manpower planning debate be resolved?, w: R. Amjad,
C. Colclough, N. Garcia, M. Hopkins, R. Infante, G. Rodgers, Quantitative Techniques in Employment Planning, International Labour Organization, Geneva.
Bibliografia
175
Cörvers F., de Grip A., Heijke H. (2002), Beyond manpower planning: a labour market
model for the Netherlands and its forecast to 2006, w: M. Neugart, K. Schömann,
red., Forecasting labour markets in OECD countries: measuring and tackling mismatches, Edward Elgar Publishing, Cheltenham Glos.
Cörvers F., Dupuy A. (2006), Explaining the occupational structure of Dutch sectors of
industry, 1988−2003, Research Centre for Education and the Labour Market, working
paper numer ROA-W-2006/7E.
Cörvers F. (2008), Labour market forecasting in the Netherlands: a top-down approach,
opracowanie pobrane z zasobów Open Access publications from Maastricht University, Maastricht University working paper number urn:nbn:nl:ui:27-22372.
Cörvers F., Meriküll J. (2007), Classifications, data and models for European skill needs
forecasting, opracowanie pobrane z zasobów Open Access publications from Maastricht University, Maastricht University working paper numer urn:nbn:nl:ui:27-19819.
Cuadrado J.R., red. (1999), El sector servicios y el empleo en España. Evolución reciente
y perspectivas de futuro, Fundación BBV, Bilbao.
Cuadrado J.R., Iglesias C. (2002), Cambio sectorial y desempleo en España, Fundación
BBVA, Madrid.
Czapiński J., Panek T., red. (2009), Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość Ŝycia
Polaków, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
Czepulis-Rutkowska Z. (2002), Nietypowe formy zatrudnienia i ich skutki dla systemu
emerytalnego, referat na konferencję nt. Deregulacja polskiego rynku pracy, 27–28
listopada 2002 r., IPiSS, MPiPS, Warszawa (maszynopis).
Dańska-Borsiak B. (2004), Model struktury i prognoza liczby pracujących według wielkich grup zawodowych, w: System prognozowania na pracę. Prognozy popytu na
pracę, część III, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa.
De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2006 (2001), Research Centre for Education and the Labour Market, raport numer ROA-R-2001/8, Maastricht.
de Grip A., Heijke H. (1998), Beyond manpower forecasting: ROA's Labour Market Model
and its Forecasts to 2002, Research Centre for Education and the Labour Market,
Maastricht University working paper nr ROA-W-1998/6E.
de Grip A., Marey P. (1999), Country Report on Labour Market Forecasting in the Netherlands, w: O. Strietska-Ilina, red., Forecasting education and training needs in transition economies: Lessons from the Western European experience.
Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodawców (2006),
OPINIA Agencja Badań Rynku, Warszawa.
Die Bundesrepublik Deutschland 2000−2005−2010. Entwicklung von Wirtschaft und Gesellschaft, Prognos Deutschland Report, Basel, nr. 1.
Dłubak T., Kulka P., Sroga K., Turek W. (2007), Barometr lokalnych rynków pracy.
Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców kwiecień 2005 roku – grudzień 2006 roku, Starostwo Powiatowe w Namysłowie, Namysłów.
Dolny E., Maksim M. (2010), PodaŜowo zorientowane instrumenty polityki rynku pracy,
w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, WUP, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Dolny E., Maksim M. (2010), Ocena zmian wprowadzonych nowelizacją ustawy z dnia 19
grudnia 2008 r., w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy,
WUP-Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
176
Bibliografia
Dolny E. (2010), Pomoc w poszukiwaniu pracy, w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, WUP-Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego. Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami
pobadawczymi (2010), ADVANCE, Poznań.
Drozdowski R., Mączka P., red. (2004), Samozatrudnienie. Analiza wyników badań, PARP,
Warszawa.
Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku
pracy. Streszczenie (2009), WUP, Poznań.
Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowaŜonego rozwoju sprzyjającego
włączeniu społecznemu (2010), KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela.
Filipek M., red. (2009), Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku
pracy, Urząd Pracy m. st. Warszawy, Warszawa.
Fina L., Toharia L., García Serrano C., Mañé F. (2000), Cambio ocupacional y necesidades educativas de la economía española, w: Sáez F., red., Formación y empleo, Fundación Argentaria, Madrid.
Fullerton Jr. H. (2003), Evaluating BLS projections to 2000, „Monthly Labor Review”,
vol. 126, nr 10.
Future skill needs in Europe. Medium-term forecast. Synthesis report (2008), Office for
Official Publications of the European Communitie, Luxemburg.
Future skill needs in Europe: medium-term forecast. Background technical report (2009),
Publications Office of the European Union, Luxemburg.
Gajdos A. (2006), Prognoza liczby pracujących w Polsce według wielkich i średnich grup
zawodowych na lata 2006–2010, w: Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce
na lata 2006–2010, t. XV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa.
García Serrano C., Jimeno J.F., Toharia L. (1995), La naturaleza del cambio técnico y la evolución del empleo en España, 1977–1993, „Información Comercial Española”, nr 743.
Garrido L. (1991), Prospectiva de las ocupaciones y la formación en la España de los 90,
Instituto de Estudios y Análisis Económicos, Madrid.
Garrido L., Toharia L. (1991), Cambio ocupacional y necesidades de formación en
España, 1985–1995, Economía Industrial”, 1991, nr 277.
Grabowski M., Piasecki B., Rogut A., Sybilska A. (2003), Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych. Raport końcowy, PARP, Warszawa.
Gregory M., Zissimos B., Greenhalgh C. (2001), Jobs for the skilled: how technology,
trade and domestic demand changed the structure of UK employment, 1979–1990,
„Oxford Economic Papers”, vol. 53, nr 1.
Hamermesh D. (1991), Labor Demand, Princeton University Press, Princeton.
Haskell J., Holt R. (1999), Anticipating future skill needs: Can it be done? Does it need to
be done?, opracowanie w ramach projektu Skills Task Force, Business Strategies Ltd.,
London, maszynopis.
Heijke H., red. (1994), Forecasting the labour market by occupation and education, Kluwer Academic Publishers, Norwell.
Hofer P., Weidig I., Wolff H. (1989), Arbeitslandschaft 2010 nach Umfang und Tätigkeitsprofilen, „Beiträge zur Arbeitsmarkt - und Berufsforschung”, vol. 131, nr 1.
Bibliografia
177
Hopkins M. (1988), Employment forecasting: The employment problem in industrial
countries, International Labour Organization, Printer Publishers, London.
Hughes G., Manpower forecasting; A review of methods & practise in some OECD countries (1991), The Economic and Social Research Institute, Dublin.
Human Resources Develpoment Authority (2010), Προβλεψεις Απασχολησης στην Κυπριακη
Οικονοµια 2010–2020 (Prognoza zatrudnienia w gospodarce cypryjskiej 2010–2020), Research and Planning Division, August.
Identyfikacja podmiotów aktywnych na śląskim rynku pracy oraz zakresu ich działań. Raport końcowy (2009), WUP w Katowicach, Katowice.
Identyfikacja potrzeb, co do zakresu informacji o rynku pracy oczekiwanej przez róŜne podmioty aktywne na rynku pracy. Raport końcowy (2009), WUP w Katowicach, Katowice.
Inwentaryzacja dostępnej informacji na temat parametrów rynku pracy oraz identyfikacja
braków w tym zakresie. Raport końcowy (2009), WUP w Katowicach, Katowice.
Jacobi L., Kluve J. (2006), Before and After the Hartz Reforms: The Performance of Active Labour Market Policy in Germany, Bonn.
Jak skutecznie przeciwdziałać wykluczeniu cyfrowemu na Mazowszu? Rekomendacje kluczowych działań i zasad postępowania dla władz samorządowych regionu na lata
2008–2010 (2008), SiRMA, e-Inclusion, Warszawa-Kraków.
Jóźwiak J., Kotowska I.E. (2010), Przewidywane zmiany liczby i struktury wieku ludności
w Polsce do 2035 r. i ich skutki ekonomiczne, Narodowa Rada Rozwoju, Warszawa.
Kabaj M. (1996), Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych (MZDiN), Zeszyt nr
1/96, IPiSS, Warszawa.
Kabaj M. (1997), Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
Kacprzak T. (2007), Edukacja informatyczna w Polsce, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania
kompetencji ICT, „Studia i Materiały”, t. I, IPiSS, Warszawa.
Kamiński P., Kamiński M. (2010), Publikacja podsumowująca wyniki badań ilościowych
zrealizowanych w ramach projektu kształcenie ustawiczne przepustką do kariery −
monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia
ustawicznego, Krośnieńska Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Kraków.
Karmiński P., Karmiński M. (2010), Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery – monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia
ustawicznego. Raport z badań ilościowych wśród przedsiębiorców z terenu podregionu ełckiego, InterActive Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków.
Karpiński A., Paradysz S., Penconek B. (1999), Szacunek zapotrzebowania na główne
grupy zawodów do roku 2010, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, wyd. „Materiały i Studia”, t. III, Warszawa.
Karpiński A., Paradysz S., Penconek B. (2002), Wpływ zmian na rynku pracy w latach
1999−2000 na projekcję zatrudnienia i strukturę zapotrzebowania na zawody do roku
2010 – próba weryfikacji dotychczasowych projekcji, w: Z. Strzelecki, red., Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę oraz jego edukacyjne implikacje, wyd.
„Materiały i Studia”, t. IX, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa.
Karpiński A., Paradysz S., Ziemiecki J. (1998), Zmiany w makrostrukturze gospodarki
w Polsce do roku 2010 (studia, diagnozy, hipotezy robocze), Komitet Prognoz.
178
Bibliografia
Karpiński A., Paradysz S., Ziemiecki J. (1999), Zmiany struktury gospodarki w Polsce do
roku 2010 – Polska na tle Unii Europejskiej, Elipsa, Warszawa.
Kłosiewicz-Górecka U., red. (2010), Rozwój szkolnictwa zawodowego w Białymstoku w dostosowaniu do potrzeb rynku pracy. Raport z badań, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji
i Koniunktur, Warszawa.
Krajowy Program Reform Europa 2020 (2011), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.
Kryńska E. (1999), Propozycje dotyczące wykorzystania analizy polityki gospodarczej, w
tym polityki rynku pracy do prognozowania popytu na pracę, w: Prognozowanie popytu na pracę. Elementy metodologii, „Studia i Materiały”, t. II, RCSS, Warszawa.
Kryńska E. (2001), Dylematy polskiego rynku pracy, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E. (2007), Samozatrudnienie w krajach wysoko rozwiniętych, w: E. Kryńska, red.
nauk., Praca na własny rachunek – determinanty i implikacje, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E. (2007), Uwarunkowania poprawy wykorzystania zasobów pracy i tworzenia
miejsc pracy na Mazowszu – wskazówki i rekomendacje, w: E. Kryńska, red., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego Praca – Zatrudnienie – Szkolenie, „Studia i Materiały”, t. I., Syntezy ekspertyz, Instytut Organizacji
i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ – IPiSS, Warszawa.
Kryńska E. (2007), Wprowadzenie, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania kompetencji ICT, „Studia i Materiały”, t. I, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E. (2007), Zmiany wielkości i struktury podaŜy pracy – starzenie się zasobów
pracy w Polsce, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania kompetencji ICT, „Studia i Materiały”
t. I, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E. (2009), Dalsze wdraŜanie koncepcji flexicurity w Polsce – wnioski i rekomendacje (opracowanie), w: E. Kryńska, red., Flexicurity w Polsce. Diagnoza i rekomendacje, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa.
Kryńska E., red. (2001), Stymulacja ruchliwości pracowniczej. Metody i instrumenty,
IPiSS, Warszawa.
Kryńska E., red. (2007), Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego. Praca – Zatrudnienie – Szkolenie, „Studia i Materiały”, t. I, Syntezy ekspertyz, IPiSS – Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „ORGMASZ”, Warszawa.
Kryńska E., red. nauk. (2003), Elastyczne formy zatrudnienia i organizacji pracy a popyt
na pracę w Polsce, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E., red. nauk. (2007), Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania kompetencji ICT, „Studia i Materiały”, t. I, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E., red. nauk. (2007), Praca na własny rachunek – determinanty i implikacje,
IPiSS, Warszawa.
Kryńska E., red. nauk. (2008), Kształcenie ustawiczne pracowników. Wyniki badań w polskich podmiotach gospodarczych, MPiPS, Departament Rynku Pracy, Warszawa.
Kryńska E., red. nauk. (2009), Flexicurity w Polsce. Diagnoza i rekomendacje, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa.
Kryńska E., red. nauk. (2011), Rozwój zasobów i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E., Arendt Ł., red. nauk. (2010), Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy, IPiSS,
Warszawa.
Bibliografia
179
Kryńska E., red., Kwiatkowski E., Kucharski L. (2010), Prognoza podaŜy i popytu na pracę w województwie podlaskim, WyŜsza Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut
Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, Białymstok–Warszawa.
Kryńska E., Sobocka-Szczapa H. (2002), Labour emigration In the period of trassition – a
comparative analysis of Poland, Spain and Porugal (summary report), w: M. Bednarski, E. Kryńska, P. Kubiak, L. Kucharski, E. Kwiatkowski, H. Sobocka-Szczapa,
B. Suchecki, Labour market flexibility In the wake of EU accesion, IPiSS, Warszawa.
Kryńska E., Suchecka J., Suchecki B. (1998), Prognoza podaŜy i popytu na pracę w Polsce do roku 2010, Wydawnictwo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
Kucharski L. (2011), Prognoza scenariuszowa poziomu oraz struktury sektorowej i zawodowej popytu na pracę w województwie łódzkim na lata 2011–2015, Łódź, maszynopis.
Kukulak-Dolata I. (2010), Rola ICT w procesie poszukiwania pracy, w: E. Kryńska, Ł. Arendt,
red. nauk., Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy, IPiSS, Warszawa.
Kukulak-Dolata I., Pichla J. (2007), Rola publicznych słuŜb zatrudnienia i agencji zatrudnienia na rynku pracy, IPiSS, Warszawa.
Kukulak-Dolata I., Pichla J. (2007)), Wstęp, w: I. Kukulak-Dolata, J. Pichla, Rola publicznych słuŜb zatrudnienia i agencji zatrudnienia na rynku pracy, IPiSS, Warszawa.
Kukulak-Dolata I., Sobocka-Szczapa H. (2007), Praca na własny rachunek w Polsce –
wyniki badań jakościowych, w: E. Kryńska, red. nauk., Praca na własny rachunek –
determinanty i implikacje, IPiSS, Warszawa.
Kupczyk T., red. (2006), Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na
Dolnym Śląsku, Politechnika Wrocławska − Centrum Kształcenia Ustawicznego, Wrocław.
Kuras L., Stempień J., Tokarski T. (2010), Prognoza zatrudnienia w województwie łódzkim na lata 2010−2014, Analizy i zadania nr 8, ŁCDNiKP, Łódź.
Kusideł E. (2004), Prognozowanie popytu na pracę – przegląd metodologii w świetle ekspertyz Międzyresortowego Zespołu do Prognozowania popytu na pracę (1999–2002),
w: System prognozowania popytu na pracę w Polsce część II. Projekt systemu, baza
danych, model makroekonomiczny, „Studia i Materiały”, t. XII, RCSS, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa.
Kusideł E., Gajdos A. (2006), Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody
w woj. dolnośląskim oraz lista zawodów, ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku, Kutno.
Kusideł E., Gajdos A., Suchecki B. (2005), Prognoza popytu na pracę (liczby pracujących) w województwie warmińsko-mazurskim do roku 2009, ASM – Centrum Badań
i Analiz Rynku, Kutno.
Kwiatkowski E. (2007), Czynniki determinujące popyt na prace w województwie mazowieckim – ujęcie modelowe, w: E. Kryńska, red. nauk., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego Praca – Zatrudnienie – Szkolenie, „Studia i Materiały”, t. I., Syntezy ekspertyz, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle
ORGMASZ – IPiSS, Warszawa.
Kwiatkowski E., Tokarski T., Kucharski L., Rogut A., Kaczorowski P. (2002), Determinanty
popytu na prace w ujęciu regionalnym, w: Z. Strzelecki, red. nauk., Uwarunkowania
prognozowania popytu na pracę oraz jego edukacyjne implikacje, „Studia i Materiały”,
RCSS, Warszawa.
Kwiatkowski E., Tokarski T., Rogut A. (2002), MoŜliwości wykorzystania badań regionalnych w prognozowaniu popytu na pracę w Polsce, w: Z. Strzelecki, red. nauk.,
Przesłanki konstrukcji systemu długookresowego prognozowania popytu na pracę,
„Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
180
Bibliografia
Kwiatkowski S.M. (2002), Dostosowanie struktury i treści kształcenia zawodowego do
potrzeb rynku pracy w kontekście zmian w systemie edukacji, w: Z. Strzelecki, red.
nauk., Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę oraz jego edukacyjne implikacje, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
Kwiatkowski S.M. (2006), Standardy kwalifikacji zawodowych – oczekiwania pracodawców, Bezpieczeństwo Pracy nr 3/2006.
Laskowska I. (2007), Czynniki determinujące pracę na własny rachunek – wyniki badań
światowych, w: E. Kryńska, red. nauk., Praca na własny rachunek – determinanty i implikacje, IPiSS, Warszawa.
Laskowska I., Panak A. (2004), Krótkookresowe, prognozy liczby pracujących według
poziomu wykształcenia, głównych grup zawodów i wieku, w: System prognozowania
na pracę. Prognozy popytu na pracę, część III, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, „Studia i Materiały”, t. XIII, Warszawa.
Leetma R. (2008), Improving the capacity to anticipate EU-wide labour market and skills
requirements. Estonia, Contribution to the European Employment Observatory
Review, Tallinn.
Live Longer, Work Longer: A synthesis report (2006), OECD, ParyŜ.
Łukaszewicz B. (2002), Analiza dorobku metodologicznego oraz efektywności praktycznej
monitoringu rynku pracy według zawodów, stosowanego w róŜnych ośrodkach kraju,
w: Z. Strzelecki, red. nauk., Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę oraz
jego edukacyjne implikacje, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
Łukaszewicz B. (2002), Przegląd dorobku w dziedzinie monitorowania rynku pracy oraz
nowych metod koordynacji kształcenia i zatrudnienia wobec restrukturyzacji gospodarki – na przykładzie gmin województwa śląskiego, w: Z. Strzelecki, red. nauk.,
Przesłanki konstrukcji systemu długookresowego prognozowania popytu na pracę,
„Studia i Materiały” RCSS, Warszawa.
Luzar D., Gerzina S. (1999), Initial Short Report on Methods, Used for Forecasting training Needs on the Regional/Local Level in Slovenia, w: O. Strietska-Ilina, red., Forecasting education and training needs in transition economies: Lessons from the Western European experience.
Mącik R., Romejko B., Konefał K. (2010), Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze. Aktualne trendy rozwojowe i prognozowane zmiany, EUROPERSPEKTYWA, Lublin.
Mackiewicz M., Stopolska J., Szkudlarek A. (2011), Prognoza popytu na pracę kobiet i męŜczyzn w województwie lubelskim, 4P Research Mix Sp. z o.o., Warszawa.
Majchrowicz E., Gajdos A. (2006), Europejski System Prognozowania sytuacji na rynku
pracy – doświadczenia i plany, w: Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce
na lata 2006–2010, „Studia i Materiały”, t. XV, RCSS, Międzyresortowy Zespół do
Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa.
Małopolska dobre miejsce do Ŝycia i inwestowania? (2010), Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa.
Mañé F., Oliver J. (2002), Forecasting educational necessities in Spain through 2010, w:
M. Neugart, K. Schömann, red., Forecasting labour markets in OECD countries:
measuring and tackling mismatches, Edward Elgar Publishing, Cheltenham Glos.
Matusiak K.B., Kuciński J., Gryzik A., red. (2009), Foresight kadr nowoczesnej gospodarki, PARP, Warszawa.
Bibliografia
181
Matuszka J., red., Baron-Puda M., Frycz M., Kłóska I., Sobiecka E. (2006), Analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Ekonomicznej w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała.
Meagher G. (1997), Changes in the Demand for Labour in Australia, w: Changing Labour Markets: Prospects for Productivity Growth. Workshop proceedings, Industry
Commission, Melbourne.
Meagher G., Adams P., Horridge J. (2000), Applied General Equilibrium Modelling and
Labour Market Forecasting, Centre for Policy Studies and the Impact Project,
Monash University working paper.
Meltz N. (1996), Occupational Forecasting in Canada: Back to the Future, opracowanie
biura Human Resources Development Canada, Applied Research Branch, Strategic
Policy, Technical Document numer T-96-4E.
Ministry of Economic Affairs and Communications, Tööjõuvajaduse prognoos aastani
2017 (Prognoza popytu na pracę do roku 2017) (2010), Tallinn.
Münich D., red., Babeckij J., Jurajda S., Stupnytskyy O., Regular Forecasting of Training
Needs: Quantitative Models for the Czech Republic, opracowanie w ramach projektu
Forecasting Skill Needs: Methodology, Elaboration and Testing, Czech Republic National Observatory of Vocational Education and Labour Market, Tiskarny a. s. Havlickuv Brod, 2001.
Münich D., red., Franta M., Guzi M., Jurajda S. (2005), Technická studie rozšíření a zkvalitnění
současné programové implementace modelu ROA-CERGE-EI (Studia techniczne nad
rozszerzeniem i poprawą bieŜącej wersji modelu ROA-CERGE-EI), raport końcowy
instytutu CERGE-EI, Praha.
Münich D., red., Franta M., Guzi M., Jurajda S. (2006), Technická studie rozšíření a
zkvalitnění současné programové implementace modelu ROA-CERGE-EI (Studia
techniczne nad rozszerzeniem i poprawą bieŜącej wersji modelu ROA-CERGE-EI),
raport końcowy instytutu CERGE-EI, Praha.
Münich D., red., Pertold F., Guzi M., Kačmár J., Jurajda S. (2008), Technická studie
rozšíření a zkvalitnění současné programové implementace modelu ROA-CERGE-EI
(Studia techniczne nad rozszerzeniem i poprawą bieŜącej wersji modelu ROACERGE-EI), raport końcowy instytutu CERGE-EI, Praha.
Oczki J., (2005), Integracja Polski z Unią Europejską a zachodnie rynki pracy, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Opracowanie metodologii prognozowania wybranych istotnych parametrów rynku pracy.
Raport (2009), WUP w Katowicach, Katowice.
Opracowanie systemu zbierania, przetwarzania i udostępniania danych opisujących rynek
pracy i zachodzące na nim zmiany (2009), WUP w Katowicach, Katowice.
Parnes H. (1962), Forecasting educational needs for economic and social development,
Organisation for Economic Co-operation and Development Publishing, Paris.
Pichla J. (2007), Instytucje rynku pracy – podstawy teoretyczne, w: I. Kukulak-Dolata,
J. Pichla, Rola publicznych słuŜb zatrudnienia i agencji zatrudnienia na rynku pracy,
IPiSS, Warszawa.
Piotrowska-Piątek A., red. (2009), Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzyskim – raport z realizacji zadania, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomii i Prawa im.
prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Kielce.
Pissarides C. (2010), Equilibrium Unemployment Theory, The MIT Press, Cambridge.
182
Bibliografia
Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy zachodniopomorskich pracodawców
(2010), WUP w Szczecinie, Szczecin.
Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaŜy pracy w województwie
podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym (2010), Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok.
Polo C., Sancho F., Insights or Forecasts: An Evaluation of a CGE Model of Spain,
„Journal of Forecasting”, vol. 12, nr 5.
Polska 2010. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym (2010), Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
Popyt i podaŜ pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego (2005), WUP
Białymstoku – Uniwersytet Białostocki, Białystok.
Praca. Polska 2010 (2010), NSZZ Solidarność, Warszawa.
Procesy zmian w kluczowych branŜach regionu. Raport z badania (2010), WUP w Szczecinie, Szczecin.
Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i męŜczyzn w województwie lubelskim (2011), 4P
Research Mix sp. z o.o., Warszawa.
Prognoza rozwoju dolnośląskiego rynku pracy (2010), Ageron, Warszawa.
Prognozowanie popytu na pracę według kwalifikacji a potrzeby w zakresie kierunków
kształcenia i szkolenia (2000), „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
Prognozowanie popytu na pracę. Elementy metodologii (1999), „Studia i Materiały”, t. II,
RCSS, Warszawa.
Program monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych przez Wojewódzki Urząd
Pracy w Olsztynie w 2006. Popyt na pracę w opinii pracodawców Warmii i Mazur
(badania sondaŜowe) (2006), WUP w Olsztynie, Olsztyn.
Przedsiębiorczość w Polsce (2010), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.
Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce na lata 2006–2010 (2006), „Studia i Materiały”, t. XV, s. 44, Warszawa.
Pyciński S., śołnierski A., red. (2007), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005–2006, PARP, Warszawa.
Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2004. W trosce o pracę (2004), CASE – UNDP, Warszawa.
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008–2009
(2010), PARP, Warszawa.
Raport z badania lokalnego rynku pracy w podmiotach z sektora MSP (2009), Cieszyński
Barometr Rozwoju Gospodarczego, ITERACTIVE Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków.
Roszkowska S. (2011), Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 r.,
w: E. Kryńska, red. nauk., Rozwój zasobów i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze, IPiSS, Warszawa.
Roszkowska S. (2011), Przyszłość rynku pracy województwa mazowieckiego, w: E. Kryńska, red. nauk., Rozwój zasobów i miejsc pracy na Mazowszu. Warunkowania społeczno-gospodarcze, IPiSS, Warszawa.
Rynek pracy i popyt na pracę w modelach gospodarki narodowej (1999), „Studia i Materiały”, t. I, RCSS, Warszawa.
Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i oczekiwań pracodawców.
Raport końcowy (2009), PUP w Szczytnie, Poznań.
Bibliografia
183
Schultze J. (1998), Instruments, tools and policies to anticipate the effects of industrial
change on employment, trades and vocational qualifications, Germans Sozialforschungsstelle Landesinstitut Dortmund, Dortmund.
Skills supply and demand in Europe. Medium-term forecast up to 2020 (2010), Publications Office of the European Union, Luxemburg.
Smith A., Barthlomew D. (1998), Manpower planning in the United Kingdom: An historic
review, „Journal of the Operational Research Society”, vol. 39.
Sobocka-Szczapa H. (2010), Ekonomia społeczna w Polsce, SWSPiZ, Łódź.
Sobocka-Szczapa H. (2011), Wybrane problemy zarządzania wiedzą wśród aktorów rynku
pracy, w: I. Kania, red., Dobre praktyki zarządzania wiedzą przez instytucje rynku
pracy w perspektywie zmiany gospodarczej, Ekorys-SWSPiZ, Warszawa.
Sobocka-Szczapa H., red. nauk. (2006), Czas na pracę – praca na czas. Wyniki badań i analiz
w województwie podkarpackim, IPiSS, Warszawa.
Sobocka-Szczapa H., red. nauk. (2007), Bezrobotni z grup zwiększonego ryzyka. Studium
przypadku województwa mazowieckiego, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ – IPiSS, Warszawa.
Sobocka-Szczapa H., red. nauk. (2011), Wykluczenie cyfrowe na Mazowszu, IPiSS, Warszawa.
Sobocka-Szczapa H., red., Poliwczak I. (2011), Diagnoza sytuacji osób w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, IPiSS, Warszawa (maszynopis).
Sokołowski M., red., Tomczyk J., Sieklicka A. (2009), Perspektywy opoczyńskiego rynku pracy. Wyniki badań terenowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorców, dyrektorów szkół
ponadgimnazjalnych z terenu Powiatu Opoczyńskiego. Raport końcowy, Opoczno.
SondaŜ pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapotrzebowania
na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym (2010), WUP, Toruń.
Stan i prognoza koniunktury gospodarczej (2011), IBnGR, Warszawa.
Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego (2008),
WUP w Szczecinie, Szczecin.
Stekler H., Rupin T. (2005), Evaluating BLS labor force, employment, and occupation
projections for 2000, „Monthly Labor Review”.
Strategia Rozwoju Kraju 2007–2015 (2006), MRR, Warszawa.
Strietska-Ilina O., red. (1999)), Forecasting education and training needs in transition
economies: Lessons from the Western European experience, opracowanie w ramach
projektu Regular Forecasting of Training Needs: Comparative Analysis, Elaboration
and Application of Methodology LABOURatory, Ústav pro informace ve vzdìlávání
(Instytut Informacji o Edukacji), Praha.
Strzelecki Z., red. nauk. (2002), Przesłanki konstrukcji systemu długookresowego prognozowania popytu na pracę, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
Strzelecki Z., red. nauk. (2002), Uwarunkowania prognozowania popytu na pracę oraz
jego edukacyjne implikacje, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
Suchecki B. (1999), Propozycje wariantowych zastosowań modeli ekonometrycznych i procedur prognostycznych w systemie prognozowania popytu na pracę w Polsce, w: Rynek
pracy i popyt na pracę w modelach gospodarki narodowej, „Studia i Materiały”, t. I,
RCSS, Warszawa.
Suchecki B. (2004), SPPP jako system informacyjny, w: System prognozowania popytu na
pracę w Polsce część II. Projekt systemu, baza danych, model makroekonomiczny,
„Studia i Materiały”, t. XII, RCSS, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa.
184
Bibliografia
Suchecki B. (2007), Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim, w: E. Kryńska,
red., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa mazowieckiego
PRACA – ZATRUDNIENIE – SZKOLENIE. „Studia i Materiały”, t. I, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „ORGMASZ” – IPiSS, Warszawa.
Suchecki B., red. (2003), System prognozowania popytu na pracę w Polsce. Część I. Podstawowa metodologia, „Studia i Materiały”, RCSS, Warszawa.
Suchecki B., red. nauk. (2006), System prognozowania popytu na pracę w Polsce. Część
II. Projekt systemu, baza danych, model makroekonometryczny, „Studia i Materiały”,
RCSS, Warszawa.
Suchecki B., Gajdos A. (2007), Prognoza liczby pracujących w zawodach informatycznych na lata 2006–2010, w: E. Kryńska, red. nauk., Otoczenie małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce – determinanty wykorzystania kompetencji ICT, „Studia i
Materiały”, t. I, IPiSS, Warszawa.
Suchecki B., Kusideł E., Gajdos A. (2007), Prognoza popytu na pracę (liczby pracujących) w
województwie wielkopolskim, ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku, Łódź−Kutno.
Świeczewska I., Gajdos A., Dębowski P., Grzegorzewska A., Kutyło Ł., Okupska K.,
Skrzyński M., Walczak M., Wójcik P. (2010), Aktualny i przyszły profil gospodarczy
województwa pomorskiego, ASM, Kutno.
System Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce: www.sppp.gov.pl (2003), SPPP, część
II, RCSS, Warszawa.
Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa zachodniopomorskiego.
Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie poŜądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno-zawodowe pracowników w województwie zachodniopomorskim (2010), WUP w Szczecinie, Szczecin.
Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoz (Wyniki badań diagnostycznych i prognostycznych) (2010), WUP w Katowicach, Katowice.
Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa zachodniopomorskiego (2009), WUP
w Szczecinie, Olsztyn.
Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010 (1999), „Studia i Materiały”, t. III, RCSS, Warszawa.
Sztanderska U. (1999), Metoda przepływów – zastosowanie w prognozowaniu popytu na
pracę w przekroju zawodowym, w: Prognozowanie popytu na pracę. Elementy metodologii, „Studia i Materiały”, t. II, RCSS, Warszawa.
Szylko-Skoczny M., red. (1998), Sytuacja młodzieŜy na rynku pracy w wybranych krajach
Europy Środkowej i Wschodniej. Raport z badań dla Międzynarodowej Organizacji
Pracy, Warszawa.
Tessaring M. (1994), Langfristige Tendenzen des Arbeitskräftebedarfs nach Tätigkeiten
und Qualifikationen in den alten Bundesländern bis zum Jahre 2010. Eine erste Aktualisierung der IAB/Prognos-Projektionen 1989/91, „Mitteilungen aus der Arbeitsmarkt- und Berufsforschung”, vol. 27, nr 1.
Tessaring M. (1998), The future of work and skills – Visions, trends and forecasts, opracowanie w ramach projektu Vocational education and training – the European research field, Background report – Volume I, Office for Official Publications of the
European Communities, Luxemburg.
Tiainen P. (1999), Employment and Welfare in Finland in the Year 1860−2030. With application to European employment strategy. Appendix 3: Short description of the model used in
Finnish medium and long-term projections (1991, 1995, 1999, 2003, 2007), Helsinki.
Bibliografia
185
Toharia L., Albert C., Davia M. (2003), Necesidades Formativas y de Cualificación en la
Economía Española, opracowanie na rzecz Texto de la ponencia presentada en El Escorial, nr 30-07-03.
Toharia L., Iglesias C., Llorente R. (2000), El empleo en la Comunidad de Madrid: cambio sectorial y ocupacional, Consejo Económico y Social de la Comunidad de Madrid, Madrid.
Ustrzycki P. (2007), Oczekiwania pracodawców wobec kwalifikacji pracowników, WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, Opole.
van Eijs P. (1994), Manpower forecasting in the western world: the current state of the art,
University of Limburg, Research Centre for Education and the Labour Market, Maastricht.
Weisshuhn G. (1977), Sozioökonomische Analyse von Bildungs- und Ausbildungsaktivitäten, Duncker & Humblot GmbH, Berlin.
Weisshuhn G., Wahse J., König A. (1994), Arbeitskraሷftebedarf in Deutschland bis 2010:
Arbeitskraሷfteeinsatz 1978−1990 und Szenarien bis 2010 fuሷr die alten und neuen Bundeslaሷnder, Bad Honnef Bock, Bonn.
Welfe W. (1999), Rekomendacje dotyczące zastosowania modeli gospodarki narodowej w
systemach prognozowania popytu na pracę. Modele zatrudnienia w symulacyjnych mokroekonomicznych modelach jako podstawa prognozowania, RCSS, Międzyresortowy
Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, „Studia i Materiały”, t. II, Warszawa.
Wiedza PLUS 2 (2007), Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław.
Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych (2000), Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, wyd. „Studia i Materiały”,
t. IV, Warszawa.
Wierzbicki A.P., Kabaj M., Karpiński A., Paradysz S. (2002), Przechodzenie Polski do
gospodarki opartej na wiedzy a kształtowanie się popytu na pracę, ekspertyza dla
RCSS, Warszawa.
Wierzbicki A.P., Kabaj M., Karpiński A., Paradysz S., Penconek B., Swoboda E. (2003),
Struktura zapotrzebowania na główne grupy zawodów niezbędne dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w perspektywie 2010 i 2020 roku, ekspertyza dla
RCSS, Warszawa.
Wilson R. (1994), Modelling and forecasting the structure of employment in the United
Kingdom, w: H. Heijke, red., Labour market forecasts by occupation and education,
Kluwer Academic, Massachusetts.
Wilson R. (2001), Forecasting skill requirements at national and company levels, s. 571,
w: P. Descy, M. Tessaring, red., Training in Europe, opracowanie w ramach projektu
Second report on vocational training research in Europe 2000: background report,
Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg.
Wiśniewski Z. (2010), Wprowadzenie, w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, WUP, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Wiśniewski Z., Zawadzki K., red. (2010), Aktywna polityka rynku pracy, WUP, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Witkowski J., red. (2005), Rynek pracy w województwie łódzkim. Specyfika i uwarunkowania, ARTPRESS, Inowrocław.
186
Bibliografia
Wojdyło-Preisner M., Zawadzki K. (2010), Zatrudnienie subwencjonowane, w: Z. Wiśniewski, K. Zawadzki, red., Aktywna polityka rynku pracy, WUP, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Wojnicka E., red. (2009), Podkarpacki Monitoring Rynku Pracy, Studia o Gospodarce
nr 6/2009.
Youdi R., Hinchliffe K., red. (1985), Forecasting skilled manpower needs: The experience of
eleven countries, International Institute for Educational Planning UNESCO, Paris.
Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju (2005), RCSS, Warszawa.
Zalecenia metodyczne do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych (2003), Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Departament
Zeliaś A. (1997), Prognozowanie ekonomiczne, PWE, Warszawa.
Zeliaś A., Pawełek B., Wanat S. (2003), Prognozowanie ekonomiczne. Teoria, przykłady,
zadania, PWN, Warszawa.
Zukersteinova A., Strietska-Ilina O., red. (2007), Towards European skill needs forecasting, CEDEFOP Panorama series, opracowanie nr 137, Office for Official Publications
of the European Communities, Luxemburg.
Netografia
Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem potrzeb szkoleniowych osób
bezrobotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone kwalifikacje zawodowe, BIOSTAT – PUP w Rykach, Ryki 2009,
www.pupryki.netbip.pl.
Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015 – badanie wśród pracodawców, www.pup-swietochlowice.pl/projekt-badawczy.
Błędowski P., Efektywność usług i instrumentów rynku pracy słuŜących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych – rekomendacje na podstawie doświadczeń wybranych krajów
Unii Europejskiej, w: P. Błędowski, B. Błaszczyk, M. Fedorczuk, Cz. Kliszko, P. Kubicki, Kierunki modyfikacji rozwiązań prawno-organizacyjnych w celu zwiększania
efektywności usług i instrumentów rynku pracy słuŜących podnoszeniu kwalifikacji.
Raport z badań, http://www.mpips.gov.pl.
Bukowski M., Dyrda S., Kowal P., Pelle D., Zmiany technologiczne a podaŜ i popyt na
prace w cyklu Ŝycia, w: M. Bukowski, J. Zawistowski, red., Zmiana technologiczna
na polskim rynku pracy, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej http://ibs.org.pl/site/upload/publikacje/Zmiana
_technologiczna. pdf.
Bukowski M., Zawistowski J. , red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
http://ibs.org.pl/site/upload/publikacje/Zmiana_technologiczna.pdf.
Bureau of Labor Statistics, BLS Handbook of Methods, U.S. Department of Labor, 1997,
http://stats.bls.gov/hom/homintro.pdf.
Czesia A., red., Zawody deficytowe i nadwyŜkowe w woj. lubelskim – analiza i prognoza na lata
2011−2012, http://lorp.wup.lublin.pl/index.php?option=com_docman&task=doc_details&gid
=7&Itemid =11.
Bibliografia
187
Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów lubuskiego
rynku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z województwa lubuskiego, ASM,
www.wup.zgora.pl.
Human Resources Development Canada, Looking-Ahead: A 10-year Outlook for the Canadian Labour Market (2006–2015). Notes on Projections: Methodology and Detailed Results, http://www.hrsdc.gc.ca/eng/publications_resources/research/categories/
labour_market_e/sp_615_10_06/page07.shtml#notes.
International Labor Organisation, Good Practices in Labour Administration. An occupation-based statistical system for employment projections. The case of the United
States, http://www.ilo.org/public/ english/dialogue/ifpdial/la/gp/usa1.htm.
Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista
rankingowa zawodów, ASM, www.jakosc-kapitalu.org.
Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna 2006–2008, MPiPS,
Warszawa 2006, http://ec.europa.eu/employment_social/social_inclusion/docs/2006/
nap/ poland_pl.pdf.
Kusideł E., Gajdos A., Suchecki B., red., Prognoza zapotrzebowania na określone zawody
i lista rankingowa zawodów, 2010, http://www.asm-poland.com.pl/jakosc-kapitalu/raporty/
Prognoza_zapotrzebowania_na_okreslone_zawody_i_lista_ rankingowa.pdf.
Kusideł E., Gajdos A., Suchecki B., red., Prognoza zatrudnienia w województwie śląskim
do roku 2009, 2010, http://www.rynek-pracy.darr.pl/UserFiles/File/aktualizacja%2007_07_
2006/Prognoza_popytu_na_prace_w_wojewodztwie_slaskim.pdf.
Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy. Badanie realizowane przez
urzędy pracy w województwie kujawsko-pomorskim, WUP w Toruniu 2010, www.
wup.torun.pl.
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych 2009 rok. Województwo Łódzkie,
WUP w Łodzi, www.wup.lodz.pl.
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyŜkowych w województwie kujawsko-pomorskim
w 2009 roku – część prognostyczna, www.wup.torun.pl.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004–2006, http://archiwum-ukie.polskawue.gov.
pl/HLP/files.nsf/0/490F561E1A83A3CBC1256F4F0042DADE/$file/npr.pdf
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007–2013, www.npr.gov.pl.
Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pracodawców z terenu województwa świętokrzyskiego wobec zatrudnienia absolwentów szkół
o profilu zawodowym, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2006, http://www.
cds. krakow.pl/raporty,173.html.
Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształcone
na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium,
WUP, Poznań http://www.wup.poznan.pl/att/polityka/opracowania/Perspektywiczne_zapotrzebowanie_na_kadry_2007-2010.pdf.
Prognoza zatrudnienia w wybranych sektorach oraz branŜach w województwie warmińsko-mazurskim, http:/www.up.gov.pl/index.php?id=188&L=0.
Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach liczących 60–100 tysięcy mieszkańców w województwie dolnośląskim, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. w Łodzi, www.obserwatorium.dwup.pl.
188
Bibliografia
Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach poniŜej 50 tysięcy
mieszkańców w województwie dolnośląskim, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. w Łodzi, www.obserwatorium.dwup.pl.
Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach powyŜej 100 tysięcy
mieszkańców w województwie dolnośląskim, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. w Łodzi, www.obserwatorium.dwup.pl.
Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji róŜnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy, np.: osób wysoko wykwalifikowanych; zagranicznych studentów polskich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staŜ w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników
tymczasowych z państw sąsiadujących, Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych – Instytut Polityki Społecznej, Warszawa www.ips.uw.ed.pl.
Raport ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców, Warszawa 2009, http://www.pup.
ostrowiec.pl /pliki/Posrednictwo_pracy/efs/rapodrt.pdf.
Rogut A., Determinanty popytu na pracę w ujęciu regionalnym, http://mikro.univ.szczecin.pl/bp/pdf/16/11.pdf.
Rządowy Program – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, Załącznik do uchwały nr 193/2004
Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r.
Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, http://www.mpips.gov.pl/
userfiles/File/pozytek/SWRSO%202009-2015.pdf.
Śledź D., red., Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w powiecie braniewskim,
PUP w Braniewie, Instytut Badań i Analiz GRUPA OSB, www.badania-rynku.pl.
Wzmocnienie publicznych słuŜb zatrudnienia oraz analiza i prognozowanie rozwoju rynku
pracy w powiecie pajęczańskim, PUP w Pajęcznie, www.pup.pajeczno.pl.
Zatrudnienie w Polsce 2010. Integracja i globalizacja http://translate.google.pl/translate?
hl=pl&langpair=en%7Cpl&u=http://ibs.org.pl/ang/1.
Strony internetowe
http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33181,2669885.html
http://pl.shvoong.com/law-and-politics/administrative-law/1740634-rz%C4%85dowecentrum-studi%C3%B3w-strategicznych/#ixzz1XLlBxfAW
http://www.egospodarka.pl/32746,Prognoza-ludnosci-Polski-2008-2035,3,39,1.html
http://www.exporter.pl/forum/agencje_plus/10_NCSS.html
http://www.mbpr.pl/dokum/strategia_WM_2020.pdf
http://www.monash.edu.au/policy/models.htm
http://www.monash.edu.au/policy/models.htm
http://www.monash.edu.au/policy/oranig.htm
http://www.monash.edu.au/policy/oranig.htm
http://www.praca.wnp.pl
Bibliografia
189
Materiały i opracowania statystyczne
Aktywność ekonomiczna ludności Polski IV kwartał 2010 r., GUS, Warszawa 2011.
Bezrobocie rejestrowane I−II kwartał 2011 r., GUS, Warszawa 2011.
Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji
zawodowej w 2010 roku, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Funduszy, Warszawa 2011.
Informacja o stanie i strukturze zatrudnienia w wojewódzkich i powiatowych urzędach
pracy w 2009 roku, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku
Pracy, Warszawa 2010.
Informacja o stanie i strukturze zatrudnienia w wojewódzkich i powiatowych urzędach
pracy w 2010 roku, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku
Pracy, Warszawa 2011.
Kwartalna informacja o rynku pracy w II kwartale 2011 r., GUS, Warszawa 2011.
Losy zawodowe absolwentów w latach 1994−1997. Raport z badania modułowego przeprowadzonego w listopadzie 1997 r. w ramach Badania Aktywności Ekonomicznej
Ludności, GUS, Warszawa, 1998.
Rocznik demograficzny 2010, GUS, Warszawa 2010.
Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru
REGON, I półrocze 2011 r., GUS, Warszawa 2011.
Akty prawne
Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (DzU nr 88, poz. 439 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Rządowym Centrum Studiów Strategicznych (DzU
z 1996, nr 106, poz. 495).
Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (DzU z dnia 13 grudnia 2000 r., nr 109, poz. 1158).
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(DzU 2008, nr 69, poz. 415).
Ustawa z dnia 17 lutego 2006 r. o likwidacji Rządowego Centrum Studiów Strategicznych
(DzU z dnia 17 marca 2006 r., nr 45, poz. 319).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie
klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU nr 222, poz. 1868).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
(DzU 2004, nr 265, poz. 2644).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie
wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na
pracę (DzU nr 156, poz. 1116 z późn. zm.)
190
Bibliografia
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 czerwca 2007 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU 2007, nr 106, poz. 728).
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008, nr46, art. 2, ust. 1, pkt. 32 (DzUrz. UE L 214
z 09.08.2008).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie
organizowania prac interwencyjnych i robót publicznych oraz jednorazowej refundacji
kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne (DzU 2009, nr 5,
poz. 25).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie
klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz jej stosowania
(DzU 2010, nr 82, poz. 537).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 września 2010 r. w sprawie
standardów i warunków prowadzenia usług rynku pracy (DzU z dnia 28 września
2010 r., nr 117, poz. 1193).

Pobierz pełną wersję Raportu I

Transkrypt

Podobne dokumenty

bilansik - Zespół Szkół Ekonomicznych w Rzeszowie

Nowości wystawców FIT

Pobierz Suplement I - Prognozowanie zatrudnienia

Mikroekonomia B.7