WARSZTATY - Kielce - Instytut Badań Edukacyjnych

Opracowanie:
prof. dr hab. Anna I. Brzezińska, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Zespół Wczesnej Edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie
dr Magdalena Czub, Zespół Wczesnej Edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie
dr Joanna Matejczuk, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Sesja warsztatowa pt.:
Pomoc rodziny i nauczyciela klasy I w procesie adaptacji 6-latka w szkole
Warto porozmawiać …
Słowa-klucze: adaptacja, gotowość, samopoczucie ucznia i nauczyciela,
perspektywa krótkoterminowa, perspektywa długoterminowa
Pytania:
▪
Co oznacza „adaptacja dziecka do szkoły”?
▪
Co oznacza „adaptacja dziecka w szkole”?
▪
Po czym można poznać, że dziecko „zaadaptowało się w szkole”?
▪
Po czym można poznać, że dziecko „nie adaptuje się w szkole”?
▪
Jakie są skutki dobrej adaptacji w szkole:
- krótkofalowe czyli tu i teraz = w pierwszej klasie
- długofalowe czyli w kolejnych lata nauki i w życiu dorosłym
▪
Jakie są skutki powolnej lub braku adaptacji w szkole:
- krótkofalowe czyli tu i teraz = w pierwszej klasie
- długofalowe czyli w kolejnych lata nauki i w życiu dorosłym
▪
Co mogą zrobić rodzice, aby adaptacja dziecka w szkole przebiegała pomyślnie:
- ZANIM dziecko pójdzie do szkoły?
- na początku klasy pierwszej?
- w trakcie roku szkolnego?
▪
Co może zrobić nauczyciel-wychowawca klasy I, aby adaptacja dzieci w szkole przebiegała pomyślnie:
- ZANIM dzieci przyjdą do szkoły?
- na początku klasy pierwszej?
- w trakcie roku szkolnego?
Praca we zespołach
▪
podział na zespoły 5-6 osobowe zróżnicowane pod względem doświadczenia zawodowego
▪
praca w zespołach nad tym samym zadaniem:
- praca indywidualna: co mogą zrobić rodzice / nauczyciele, aby sprzyjać adaptacji dziecka w
szkole  zapisanie pomysłów na karteczkach (jeden pomysł – jedna karteczka)
- praca zespołowa: porządkowanie pomysłów
- stworzenie i nazwanie kategorii  zapisanie na plakacie
▪
praca grupowa: wyłonienie wspólnych kategorii w trzech obszarach = miejscach aktywności dziecka:
DOM – PODWÓRKO – SZKO ŁA  zapisanie na plakacie
▪
praca grupowa: najważniejsza myśl, główny przekaz  do zaprezentowania na forum wszystkich
uczestników konferencji
Organizatorzy
Materiał pomocniczy
Adaptacja dziecka w instytucji
Opracowanie na podstawie:
Brzezińska, A. I., Czub, M., Ożadowicz, N. (2012). Adaptacja dziecka trzyletniego do środowiska przedszkolnego. Edukacja, 4 (120), 5-21.
▪
Każde dziecko rozpoczynając naukę w ▪
przedszkolu, szkole lub jakiejkolwiek instytucji
przyjmuje określony sposób funkcjonowania,
umożliwiający mu realizowanie wymagań danej
instytucji oraz zapewniający jak najlepsze w
danych warunkach samopoczucie. Taki sposób
funkcjonowania
można
określić
jako
STRATEGIĘ ADAPTACJI.
STRATEGIA ADAPTACJI to konkretne czynności
poznawcze (czyli rozpoznanie i ocena sytuacji)
oraz behawioralne (czyli skuteczne i możliwe do
zrealizowania zachowania), jakie podejmuje
dziecko, aby poradzić sobie z nową rolą
(przedszkolaka lub ucznia) oraz nowymi
obowiązkami i wymaganiami, dotyczącymi
funkcjonowania w danym środowisku.
Na podstawie wiedzy psychologicznej można opisać trzy podstawowe strategie adaptacji do nowych sytuacji:
1. Strategia twórcza czyli aktywne i pozbawione większych trudności przyjęcie nowej roli społecznej;
adaptacja wg tej strategii może przebiegać szybko - w krótkim czasie lub wymagać dłuższego czasu,
koniecznego do zmiany sposobu funkcjonowania dziecka.
2. Strategia wycofania będąca przejawem trudności w adaptacji, przejawiająca się ograniczeniem aktywności,
wycofaniem, lękiem i/lub nadmierną uległością wobec innych dzieci i przede wszystkim dorosłych.
3. Strategia buntu będąca przejawem trudności w adaptacji, przejawiająca się negatywizmem, uporem,
buntem wobec zasad i/lub rozżaleniem bądź reagowaniem złością.
Badanie dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną
Wyniki badań przeprowadzonych w 2010 r. z udziałem dzieci rozpoczynających naukę w przedszkolu
potwierdzają występowanie tych trzech strategii stosowanych przez dzieci: twórczej adaptacji oraz dwóch,
wskazujących na trudności w przebiegu procesu adaptacji.
Badania te wskazują, że trzyletnie dzieci nawet po półrocznym pobycie w przedszkolu znacznie różnią się
sposobem swojego funkcjonowania. Przejawiają zarówno zachowania konstruktywne, jak i wskazujące na
emocjonalne trudności w adaptacji - zachowania lękowe i buntownicze. O jednych można powiedzieć, iż przeszły
pomyślnie proces adaptacji w nowym środowisku i dostosowały się do nowej roli, o innych, że nadal próbują
znaleźć swoje miejsce, o jeszcze innych, że nie radzą sobie z początkowym napięciem, a być może
doświadczają jego nasilania się. Wskazuje to na niezwykle ważną rolę monitorowania i wspierania procesu
wkraczania dziecka w nową rzeczywistość społeczną – w instytucji edukacyjnej.
Analizując uzyskane wyniki w kontekście pracy przedszkoli i szkół, a także biorąc pod uwagę zróżnicowanie
doświadczeń dzieci oraz środowisk rodzinnych, z których pochodzą, widać, jak ważnym, wręcz kluczowym
zadaniem dyrektorów, nauczycieli i specjalistów jest odpowiednie dopasowanie warunków funkcjonowania
instytucji edukacyjnej (w każdym wymiarze: infrastrukturalnym, organizacyjnym, klimatu społecznego,
przygotowania nauczycieli, jakości oferty edukacyjnej) do możliwości i indywidualnych potrzeb dzieci.
Niezbędne jest odpowiednie przygotowanie merytoryczne nie tylko nauczycieli, ale wszystkich pracowników
szkoły czy przedszkola, którzy kontaktują się z grupą dzieci „nowych”, szczególnie tych najmłodszych, dopiero
szukających swego miejsca w instytucji.
Niezbędna jest również współpraca pracowników szkoły z rodzicami, wzajemne wspieranie się w rozwiązywaniu
problemów, inspirowanie w kwestiach specyficznych metod postępowania w każdym przypadku oraz swobodna
komunikacja umożliwiająca taką współpracę. Dzięki temu dzieci przejawiające trudności w adaptacji w nowych
warunkach mają szansę na ich przezwyciężenie i wypracowanie twórczych strategii funkcjonowania w szkole.
Organizatorzy
Zachowania dziecka wskazujące na rodzaj strategii adaptacji w instytucji
Stosowana
strategia
zachowania
Strategia
twórcza
Strategia
wycofania
Strategia
buntu
Zachowania dziecka
▪
Dziecko uczestniczy w zajęciach proponowanych przez nauczyciela
▪
Dziecko jest twórcze w tym, co robi, bo dodaje coś od siebie
▪
Dziecko lubi chwalić się swoimi nowymi osiągnięciami
▪
Dziecko spontanicznie zwraca się o pomoc do nauczyciela
▪
Dziecko łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami
▪
Dziecko chętnie wykonuje polecenia nauczyciela
▪
Dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola / szkoły
▪
Dziecko z powodzeniem wypełnia zadania związane z planem aktywności w przedszkolu / szkole
▪
Dziecko bawi się / rozmawia z innymi dziećmi
▪
Dziecko jest otwarte i ciekawe tego, co dzieje się wokół niego
▪
Dziecko jest samodzielne w zakresie podstawowych czynności samoobsługowych
▪
Dziecko potrafi wyrażać swoje potrzeby
▪
Dziecko potrafi wyrażać swoje upodobania
▪
Dziecko potrafi radzić sobie z trudnymi sytuacjami i emocjami (np. mówi o nich, zwraca się po pomoc,
nie kieruje agresji w stronę innych osób ani siebie – nie przejawia autoagresji)
▪
Dziecko jest nieśmiałe, mało aktywne
▪
Dziecko z trudnością włącza się do nowych zajęć / zadań / zabaw
▪
Dziecko niechętnie współpracuje z innymi dziećmi w różnych sytuacjach
▪
Dziecko często bawi się / rysuje / działa w ten sam sposób
▪
Dziecko przejawia zachowania świadczące o słabym kontakcie z dorosłymi
▪
Dziecko woli bawić się / pracować nad zadaniem samo niż z innymi dziećmi
▪
Dziecko sprawia wrażenie zalęknionego, obawiającego się czegoś
▪
Dziecko znacząco rzadziej niż pozostałe dzieci wyraża spontanicznie swoje potrzeby
▪
Dziecko jest małomówne, raczej milczące
▪
Dziecko wykonuje wszystkie polecenia nauczyciela „bez szemrania”, nie dyskutuje, nie wnosi swoich
pomysłów
▪
Dziecko jest bierne, nie przejawia inicjatywy w wykonywanych działaniach
▪
Dziecko jest bardzo posłuszne, nigdy nie sprzeciwia się nauczycielowi
▪
Dziecko w kontaktach z rówieśnikami złości się, płacze, obraża się i grymasi
▪
Dziecko szybko się denerwuje i trudno mu zapanować nad złością
▪
Dziecko nawiązuje relacje z rówieśnikami w oparciu o zaczepki, złośliwości i agresję
▪
Dziecko długo przeżywa nawet drobne niepowodzenia
▪
Reakcje emocjonalne dziecka są często zbyt silne w stosunku do ich źródła
▪
Dziecko wyraża swoje niezadowolenie poprzez silny gniew, złość, krzyk, rzucanie przedmiotami
▪
Dziecko często odmawia uczestnictwa w zajęciach proponowanych przez nauczyciela
▪
Dziecko mimo, iż coś umie, odmawia wykonania czynności (sprawia wrażenie działania „na złość”)
▪
Dziecko nawiązuje relacje z dorosłymi w oparciu o złość i agresję
▪
Dziecko wyładowuje swoją złość na otaczających je przedmiotach
Źródło: na podstawie Brzezińska, Czub, Ożadowicz, 2012
Organizatorzy