PLANOWANIE PRZESTRZENNE Definicja i zakres planowania

KSZTAŁTOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE OBSZARÓW WIEJSKICH
Planowanie przestrzenne
PLANOWANIE PRZESTRZENNE
Definicja i zakres planowania przestrzennego
/Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym – Dz. U. nr 80,
poz. 717/
Ustawa określa:
1) zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy
administracji rządowej;
2) zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz
ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy
- przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań.
W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza:
1) wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;
2) walory architektoniczne i krajobrazowe;
3) wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i
leśnych;
4) wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
5) wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób
niepełnosprawnych;
6) walory ekonomiczne przestrzeni;
7) prawo własności;
8) potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa;
9) potrzeby interesu publicznego.
Polityka przestrzenna jest sferą działania mającego za zadanie ustalenia celów i środków
kształtowania, zagospodarowania i użytkowania przestrzeni. Planowanie przestrzenne należy uznać
za jedno z jej podstawowych narzędzi, obok normowania i egzekwowania realizacji zgodnej z planem.
Zakresem swoim musi obejmować wszystkie cele polityki przestrzennej, a więc w równej mierze cele
ekonomiczne, społeczne i ekologiczne.
Planowanie przestrzenne w aspekcie teoretycznym jest nauką o celach i sposobach
racjonalnego kształtowania, zagospodarowania i użytkowania przestrzeni, jest złożoną dyscypliną
naukową, powiązaną z innymi naukami.
Planowanie przestrzenne w aspekcie praktycznym (empirycznym), określa się jako
całokształt działalności zmierzającej do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni z
uwzględnieniem bieżących i przyszłych potrzeb społeczeństwa.
Jest to działalność polegająca na optymalnym wykorzystaniu naturalnych i nabytych cech obszarów i
racjonalnym rozmieszczeniu w przestrzeni sił wytwórczych, osadnictwa i urządzeń usługowych.
Planowanie przestrzenne jako dyscyplina naukowa ma powiązania z różnymi naukami.
Przede wszystkim z geografią ekonomiczną, urbanistyką oraz ekonomią z których się wywodzi.
Najdawniejsze związki planowani przestrzennego istnieją z naukami geograficznymi, które są
źródłem wiedzy o przyrodniczych, ekonomicznych i społecznych cechach obszarów kraju oraz o
rozmieszczeniu zjawisk gospodarczych.
W planowaniu przestrzennym korzystamy z rezultatów badawczych stosowanych w geografii
w zakresie rozmieszczenia produkcyjnych i nieprodukcyjnych dziedzin gospodarki, rozmieszczenia
ludności itp.
Bardzo mocne powiązania istnieją pomiędzy planowaniem przestrzennym a naukami
ekonomicznymi – ekonomiką przemysłu, ekonomiką rolnictwa, ekonomiką inwestycji, szczególnie
ekonomiczną efektywnością lokalizacji działalności gospodarczej.
Również występują powiązania z prawem, naukami technicznymi, przyrodniczymi, socjologią.
Niezbędnym uzupełnieniem planowania przestrzennego musi być system stałej obserwacji
zmian przestrzennych, tak aby informacje pochodzące z tego systemu pozwalały na bieżącą korektę i
aktualizację planów. Jest to jeden z warunków skuteczności planowania przestrzennego w sterowaniu
rozwojem i jego realizacją.
1
KSZTAŁTOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE OBSZARÓW WIEJSKICH
Planowanie przestrzenne
Planowanie przestrzenne należy rozpatrywać z różnych punktów widzenia, wyróżniając jego
kategorie w zależności od:
- wielkości obszaru którym się zajmuje i związane z tym szczegółowością problematyki,
- celów głównych (ekonomiczne, społeczne i ekologiczne) oraz
- fazy w jakich się znajduje proces planowania.
Planowanie przestrzenne ma charakter wielostopniowy.
Jeśli chodzi o przedmiot planowania wyróżniamy:
1. planowanie przestrzenne zagospodarowania kraju,
2. planowanie regionalne, przez które należy rozumieć planowanie gospodarcze w ujęciu
przestrzennym na obszarze mniejszym od całego kraju a większym od jednostki osadniczej
- planowanie makroregionalne
- planowanie makroregionalne (regionalne)
3. planowanie miejscowe, urbanistyczne i ruralistyczne, zmierzające do optymalnego
zagospodarowania przestrzennego i kształtowania układów osadniczych miast, wsi i osiedli.
Jednym z działów planowania przestrzennego jest Urbanistyka – nauka badająca historyczny
rozwój układów osadniczych i zajmująca się doskonaleniem przekształceń przestrzennej struktury tych
układów. Służy planowaniu przestrzennemu i polityce zagospodarowania przestrzennego obszarów
zabudowanych i otwartych.
Metody w planowaniu przestrzennym.
a/ metody jakościowe (opis, analiza)
b/ metody ilościowe
Ad a/ metoda opisu, metoda odsiewu, metoda kolejnych eliminacji i przybliżeń, metoda analizy
historycznej badanego obszaru, metoda analizy zdjęć lotniczych (ortofotografia).
Ad b/ metoda rachunku ekonomicznego, metody statystyczne, metody ekonomiczne metody
matematyczne.
W ostatnich 40 latach bardzo często korzysta się metod taksonomicznych.
Istotną rolę w planowaniu przestrzennym odgrywają metody kartograficzne tj. metody
sporządzania map oraz sposoby ich wykorzystania.
Plany zagospodarowani sporządza się w różnych skalach w zależności od rodzaju planu i charakteru
opracowania. W praktyce planistycznej wykorzystywane są plany w następujących skalach:
a/ do planu krajowego 1:1 000 000, 1:500 000,
b/ do planów regionalnych (makro- i mikro-) 1:300 000, 1:200 000, 1:100 000,
c/ do planów regionalnych szczegółowych 1:100 000, 1:50 000, 1:25 000,
d/ do planów miejscowych 1:10 000, 1:5 000 i większe
e/ do planów realizacyjnych 1:500, 1:200 i większe
Rola mapy w planowaniu przestrzennym może być rozpatrywana jako:
- element łączący plan przestrzenny z określonym obszarem,
- materiał zawierający informacje i umożliwiający rozeznanie warunków środowiska
geograficznego, stanu zagospodarowania, sposobu użytkowania,
Cele planowani przestrzennego
1. Ekonomiczne (gospodarcze) – jako maksymalizacja dochodu narodowego
2. Społeczne (socjalne) – wyrównanie poziomu życia ludności
3. Ekologiczne – zachowanie i utrzymanie równowagi środowiska ekologicznego
Planowanie przestrzenne: aspekty prawne w oparciu o strukturę administracyjną kraju
Funkcjonowanie i zastosowanie ustawy jest oparte na obecnej strukturze administracyjnej
Rzeczpospolitej Polski.
2
KSZTAŁTOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE OBSZARÓW WIEJSKICH
Planowanie przestrzenne
Podstawą ustrojową kraju jest układ samorządu terytorialnego składający się z trzech
poziomów: samorządu gminnego, samorządu powiatu oraz samorządu województwa.
Tu podstawową jednostką planistyczną jest gmina, która zgodnie z ustawą o samorządzie
gminnym jest zobowiązana do zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty poprzez zadania
dotyczące zapewnienia „ładu przestrzennego” w gminie. W związku z tym ustawa wyposażyła gminy
w podstawowe narzędzie, którym jest „miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego”.
Miejscowy plan jest jedynym, lokalnym prawem, które ustala i decyduje o przeznaczeniu
terenu, rozmieszczeniu inwestycji celu publicznego oraz określa sposoby zagospodarowania i warunki
zabudowy terenu.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego uchwala Rada Gminy, która wybrana
systemem demokratycznym reprezentuje interesy mieszkańców.
Oprócz wymienionych kompetencji plan miejscowy daje możliwość wszystkim obywatelom
zagospodarowanie terenu, do którego mają tytuł prawny. Zagospodarowanie w sposób, zgodny z
ustaleniami planu, zrównoważony, czyli nie naruszający interesu publicznego. Ponadto wszystkim
obywatelom, którzy ponieśli straty finansowe w wyniku uchwalenia planu, przysługuje określone
prawem odszkodowanie.
Procedura przygotowania i uchwalenia planu miejscowego jest procesem trudnym i
długotrwałym, wymagającym pogodzenia prywatnych oczekiwań obywateli wobec priorytetowego dla
miasta interesu publicznego. Prawidłowo przeprowadzone prace planistyczne muszą być
poprzedzone szczegółowymi analizami i badaniami urbanistycznymi, co jest szczególnie trudne wobec
wymaganej przez ustawę dokładności (podstawowa skala planu to 1/1000). Wyżej wymienione
uwarunkowania komplikuje fakt, że przepis ustawy całkowicie zlikwidował z dniem 01.01.2004 dawne
plany miejscowe uchwalone przed 01.01.1995r. tj. sporządzone wg przepisów sprzed zmian
ustrojowych Polski w 1990r. W związku z tym, że dzisiaj, większość miast, nie posiada planów
miejscowych, ustawodawca wprowadził przejściowe możliwości zagospodarowania terenu, poprzez
decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Dzielą się one w zależności na rodzaj inwestycji na: „inwestycje celu publicznego” czyli te,
które służą wspólnocie oraz inne o charakterze prywatnym o komercyjnym (nie komunalnym). W
jednym i drugim przypadku, gmina w oparciu o prawo administracyjne ma obowiązek wydać
odpowiednią decyzję, pod warunkiem spełnienia określonych w ustawie warunków – przepisów
szczególnych oraz zachowania zasady tzw. dobrego sąsiedztwa. Wspomniane wydawanie decyzji o
warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, celowo w tym opisie nazwano przejściowymi
możliwościami, gdyż rozstrzygają wyłącznie problem pojedynczych inwestycji i dalekie są od
zapewnienie gminie ładu przestrzennego, a w szczególności priorytetowego zrównoważonego
rozwoju.
W związku z tym, a także wspomnianymi trudnościami z uchwaleniem planu, ustawa
wyposażyła gminę w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Jest tylko koncepcja określająca politykę przestrzenną gminy, a nie prawem lokalnym, ale za
to musi obejmować swymi ustaleniami całość gminy i jest warunkiem koniecznym do sporządzenia
wymienionych planów miejscowych. Należy przypuszczać, że pomimo wymienionej recesji
planistycznej w naszym kraju, docelowo gminy będą pokrywać swoje obszary kolejnymi planami
miejscowymi, zapewniającymi prowadzenie prawidłowej gospodarki przestrzennej.
Ustawa nadaje także kompetencje planistyczne samorządom szczebla wojewódzkiego. Tu
sejmik województwa, wybierany podobnie jak rada gminy, ustala plan zagospodarowania
przestrzennego województwa. Jest to dokument znacznie bardziej ogólny niż plany miejscowe gmin,
ale niezwykle istotny, gdyż łączy interesy gmin z polityką przestrzenną województwa oraz kraju.
Pozwala analizować i planować osadnictwo w skali województwa, rozmieszczać inwestycje publiczne
o znaczeniu ponad lokalnym, ustalać obszary problemowe i metropolitarne, definiować tereny
narażone na katastrofy oraz w dużej skali chronić środowisko.
Ostatnim poziomem planistycznym jest „koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju”.
Dokument ten uwzględnia zasadę zrównoważonego rozwoju kraju w oparciu o przyrodnicze,
kulturowe, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania. Obejmuje on podstawowe elementy krajowej
sieci osadniczej, ochrony środowiska i zabytków, infrastrukturę społeczną i techniczną oraz
transportową, a także obszary zagrożeń w skali kraju.
Reasumując powyższy szkic sytuacji planistycznej w Polsce należy podkreślić, że gospodarka
przestrzenna będąca podstawową funkcją rozwoju kraju jest jedną z najtrudniejszych gałęzi
gospodarki i z trudem poddaje się przemianom oraz demokratyzacji. Dowodem na to jest fakt, że
pierwsza „zdemokratyzowana” ustawa planistyczna pojawiła się w Polsce dopiero w 1994r. tj. 5 lat po
zmianach ustrojowych oraz, że musiano ją obecnie zmienić gdyż nie spełniła oczekiwań społecznych.
Czy „nowa” ustawa sprosta swym zadaniom? Nie jest to oczywiste, ale stwarza ona możliwości
3
KSZTAŁTOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE OBSZARÓW WIEJSKICH
Planowanie przestrzenne
regulacji i uporządkowania wieloletnich zaniedbań, a jej wykonanie winno być istotnym celem
wszystkich obywateli naszego kraju. Planowanie jest wynikiem kompromisu i tylko on stwarza
możliwości budowania wspólnej ojczyzny.
4