Testy wydolnościowe - kolarstwo

TRENING
Badania wydolnościowe
Do granic
możliwości
Testom sprawdzającym poziom wytrenowania poddają się
dziś tak zawodowcy, jak i amatorzy. Jaki jest cel badań, jak
wyglądają, w jaki sposób należy się do nich przygotować?
Sprawdziliśmy to na własnej skórze w profesjonalnym
laboratorium wysiłkowym
Tekst: Arek Kogut, zdjęcia: Łukasz Szrubkowski
Głównym celem testów wydolnościowych jest
sprawdzenie aktualnego poziomu wytrenowania zawodnika. Dzięki analizie wielu parametrów fizjolog może zbadać nasz organizm. Wyniki pozwalają
na m.in. zakwalifikowanie zawodnika do optymalnej dla niego dyscypliny (ważne w przypadku dzieci
lub nastolatków rozpoczynających swoją przygodę
ze sportem wyczynowym), ustalenie wartości poszczególnych parametrów fizjologicznych (i wskazanie na sposób ich poprawy) oraz ustalenie konkretnych stref wysiłkowych, dzięki którym trening
54
3/2011
zostaje ściśle dopasowany do aktualnych możliwości zawodnika. Każdy organizm jest inny i tylko precyzyjnie dobrane obciążenia pozwalają na osiągnięcie najlepszych rezultatów. Szczególnie dotyczy to
doświadczonych zawodników, w przypadku których
konieczne jest stosowanie wyspecjalizowanych metod treningowych w celu podniesienia wydolności.
Amatorzy jednak również korzystają z wiedzy laboratoryjnej. Dzięki testowi mogą bowiem przeanalizować swoje słabe i mocne strony, lepiej zrozumieć
organizm oraz opracować drogę do poprawy stop-
TRENING
Badania wydolnościowe
3/2011
55
TRENING
Badania wydolnościowe
nia wytrenowania. Jednym słowem,
dobrze wykonane badania oraz ich
późniejsza analiza pozwalają na precyzyjne planowanie treningu oraz
ocenę jego efektów.
Trochę fizjologii
Nasze testy przeprowadziliśmy
w Centrum Diagnostyki
Sportowej w Wiśle
(diagnostix.pl), gdzie
regularnie badają się Marek
Galiński oraz bracia Adrian
i Piotr Brzózkowie
W sportach wytrzymałościowych,
czyli m.in. w kolarstwie, liczy się wiele parametrów fizjologicznych. Najważniejsza jest jednak zdolność do jak najdłuższego
pozyskiwania energii przy wykorzystaniu procesów tlenowych, a jednocześnie do utrzymania pracy beztlenowej na możliwie niskim poziomie. Dzięki
temu kontynuowanie wysiłku o zadanej intensywności może być dłuższe i bardziej efektywne. Jednym z najważniejszych parametrów jest maksymalny pobór tlenu VO2max (przedstawiany w ml/kg/min).
U najlepszych kolarzy wynosi on 70 i więcej. Rekord
należy do Marco Pantaniego, u którego odnotowano poziom 100. Wartość ta jest uzależniona genetycznie, można ją
poprawić o 15-20%.
Mówiąc o podstawach fizjologii wysiłku, należy dodać, że podczas pracy mięśnie produkują kwas mlekowy.
Jeśli jedziemy „w tlenie”, jest on
na bieżąco usuwany. Jeżeli jednak
przekroczymy dany poziom obciążenia, a u każdego jest on inny, to
stężenie kwasu mlekowego w mięśniach będzie wzrastało na tyle
W przypadku naszego badania OKREŚLENIE WARTOŚCI WYSIŁKOWYCH MOŻLIWE było PRZY UŻYCIU
SPECJALISTYCZNEJ APARATURY. DO WYPOSAŻENIA PRACOWNI NALEŻĄ: TRENAŻER (CYKLOERGOMETR
UMOŻLIWIAJĄCY WYKORZYSTANIE ROWERU ZAWODNIKA W TEŚCIE Z OBCIĄŻENIEM DO 3000 W); SPIROERGOMETR (TELEMETRYCZNY SYSTEM CPET „BREATH-BY-BREATH” UMOŻLIWIAJĄCY, PRZY UŻYCIU
NAJNOWOCZEŚNIEJSZEGO OPROGRAMOWANIA, M.IN. OCENĘ CAŁKOWITEJ ZDOLNOŚCI POCHŁANIANIA TLENU (VO2MAX) ORAZ WYZNACZANIE PROGÓW: ANAEROBIC THRESHOLD (AT) I RESPIRATORY COMPENSATION POINT (RCP) ); ANALIZATOR BIOCHEMICZNY UMOŻLIWIAJĄCY M.IN. OCENĘ
STĘŻENIA KWASU MLEKOWEGO; ANALIZATOR SKŁADU CIAŁA
szybko, że organizm nie będzie nadążał z jego redukowaniem. Powyżej tego progu, określanego jako
próg beztlenowy (Anaerobic Threshold, AT), przechodzimy w zakres pracy mieszanej i beztlenowej. Początkowo nadmiar CO2 w odpowiedzi na akumulację
laktatu jest kompensowany hiperwentylacją. Punkt
kompensacji oddechowej (Respiratory Compensation
Point, RCP) jest końcowym punktem kompensacji
oddechowej. Powyżej niego dochodzi do kwasicy metabolicznej – wyjaśnia specjalista medycyny sportowej, kardiolog dr n. med. Robert Pietruszyński. 56
3/2011
Trening wytrzymałościowy polega więc przede
wszystkim na tym, aby podwyższać pułapy, na których osiągamy wymienione progi metaboliczne.
Test
Najbardziej popularnymi obecnie metodami służącymi do wyznaczania stref metabolicznych są ergospirometria oraz analiza stężenia mleczanu (laktatu) we
krwi. Mogą być wykonywane oddzielnie lub w połączeniu (wówczas badanie jest najbardziej kompleksowe).
Pierwsza próba polega na analizie gazów wydycha-
TRENING
Badania wydolnościowe
nych przez zawodnika. Pomiar laktatu polega natomiast na pobieraniu krwi z opuszki palca przed każdym
zwiększeniem obciążenia. W trakcie przeprowadzania obu pomiarów monitorowane są równocześnie tętno oraz moc. Test przeprowadzany jest ze stałą progresją obciążenia (najczęściej zmienia się ono co 3 minuty,
o 30–50 W), aż do odmowy kontynuowania wysiłku
i osiągnięcia tętna maksymalnego (jest to tzw. test progresywny, najbardziej miarodajny do oceny wydolności
w kolarstwie). Całe badanie trwa zazwyczaj 20–45 minut, w zależności od przyjętej w laboratorium progresji
obciążenia i naszego stopnia wytrenowania.
W trakcie kompleksowego badania określony zostaje maksymalny pułap tlenowy VO2 max, progi AT,
LT (tzw. próg mleczanowy) oraz RCP, wysiłkowa odpowiedź wentylacyjna (VE/VCO2slope), wskaźnik wymiany oddechowej podczas wysiłku (RER=VCO2/VO2)
oraz szereg innych. Otrzymujemy ponadto tabelę dokładnie określającą nasze strefy treningowe (w watach oraz częstość pracy serca na minutę). Dodatkowo
istnieje możliwość szczegółowej konsultacji z fizjologiem oraz konsultantem medycznym w celu ustalenia
konkretnych zadań treningowych na najbliższy okres.
Najważniejszą rolę przy
próbie wysiłkowej odgrywa
człowiek. Tylko fizjolog
z bogatym doświadczeniem
może precyzyjnie ustalić strefy
wysiłkowe na podstawie
ogromnej liczby danych.
Istnieją aplikacje komputerowe
umożliwiające dokonanie
automatycznych obliczeń,
ale na tyle niedoskonałe, że
wciąż nie są w stanie zastąpić
fachowca
Inne rodzaje testów
Oprócz testów laboratoryjnych istnieją i inne metody
pozwalające na określanie postępów treningowych. Do
najpopularniejszych należą m.in. testy terenowe, szacunkowe wyliczanie stref czy metoda domowa. Wielu amatorów stosuje w celu wyznaczenia stref treningowych tzw. 30-minutowy test drogowy Friela. Polega
on na jeździe z maksymalnym do utrzymania w tym
czasie tempem, a średnie tętno ostatnich 20 minut jest
poziomem tętna na progu LT. Metody szacunkowe,
polegające na wyliczaniu stref z tętna maksymalnego,
są obarczone jeszcze większą granicą błędu.
Najchętniej polecaną metodą (spoza laboratorium)
jest domowy test wydolnościowy. Wymaga on jednak poważnych inwestycji w sprzęt pomiarowy –
urządzenie do pomiaru mocy i tętna, trenażer oraz
akcesoria do pomiaru stężenia mleczanu we krwi.
Szczegółowo opisywaliśmy taki test w marcowym
numerze MR z 2010 roku. Żadna jednak ze wspomnianych metod nie zastąpi profesjonalnego badania w pracowni badań wysiłkowych.
Kiedy i dlaczego
Profesjonaliści wykonują testy wydolnościowe nawet co 4–6 tygodni, ponieważ już po takim czasie
zmieniają się niektóre parametry oraz strefy treningowe. Przeciętnemu amatorowi zazwyczaj wystarczają badania przeprowadzone jeden lub dwa razy
do roku. Już taka częstotliwość pozwala na oszacowanie poziomu wytrenowania oraz zmian zachodzących w organizmie pod wpływem treningu. Istnieje
kilka szkół, które w różny sposób precyzują te momenty w roku sportowca, kiedy warto poddać się badaniu wydolnościowemu. Najważniejsze z nich to koniec okresu przejściowego, okres po przepracowaniu
zimy, czas po pierwszych startach, termin przed najważniejszymi zawodami sezonu i okres końcowy sezonu wyścigowego. Jeśli wykonujemy takie badania
regularnie, warto przeprowadzać je o podobnej porze
roku. Wówczas rezultaty będą miarodajne i pozwolą
na realną ocenę stopnia wytrenowania oraz poprawy
bądź spadku wydolności. n
Test progresywny
Na wykresie wyraźnie widoczne są „schodki” wzrostu obciążenia.
Wyznaczane są progi metaboliczne oraz strefy treningowe.
VO2 [l/min]
Wykres całkowitej zdolności pochłaniania tlenu (VO2max) w trakcie testu progresywnego
HR [1/min] HR [1/min] VE [l/min] VO2 [l/min] WR [W]
HR [1/min]
Inne informacje jakie można uzyskać to np. wyznaczenie stref,
kiedy uzyskuje się maksymalną szybkość spalania tłuszczu
3/2011
57