Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi

Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
Tomasz Garstka
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka
z dysfunkcjami fizycznymi
Spis treÊci
1. Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Załàcznik nr 1 – Skala Rankina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Załàcznik nr 2 – Skala sprawnoÊci wg Barthela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Załàcznik nr 3 – Skala Katza (ADL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Załàcznik nr 4 – Bariery fizyczne w otoczeniu dziecka z niepełnosprawnoÊcià
– kwestionariusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1. Wst´p
Materiał do diagnozy powiàzany jest z artykułem Zagro˝enia niedostosowaniem
społecznym u dzieci niepełnosprawnych fizycznie1.
Przedstawione skale pomagajà oszacowaç stopnieƒ samodzielnoÊci dziecka niepełnosprawnego fizycznie (załàczniki nr 1–3) oraz oceniç bariery zewn´trzne, ograniczajàce jego funkcjonowanie w otoczeniu (w domu i w szkole).
Skale pomagajà w opisie jakoÊciowym
Wa˝ne jest, aby stopnia samodzielnoÊci ucznia niepełnosprawnego fizycznie
czy niepełnosprawnej fizycznie uczennicy nie oceniaç wyłàcznie na podstawie
punktów uzyskanych w skalach. Pozycje w nich zawarte nale˝y wykorzystywaç w opisie jakoÊciowym, tzn. nazywajàcym rzeczywiste mo˝liwoÊci ucznia.
Czym innym jest np. uznanie, według skali Barthela, ˝e uczeƒ ma lekkà niepełnosprawnoÊç, poniewa˝ uzyskał wynik 85 pkt., gdy jednoczeÊnie uzyskał 0 pkt.
1
Opis narz´dzi: str. 5–6 wskazanego artykułu.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
1
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
w ocenie zwieracza p´cherza, tzn. wymaga cewnikowania, co czyni go zale˝nym
od osób trzecich. Du˝a samodzielnoÊç na innych podskalach daje jedynie szans´,
˝e uczeƒ mo˝e nauczyç si´ samoobsługi w zakresie swojej niepełnosprawnoÊci
(samocewnikowania lub korzystania z wymienialnego cewnika zewn´trznego).
2
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
Załàcznik nr 1 – Skala Rankina
wartoÊç
Zmodyfikowana skala Rankina*
0
Brak objawów.
1
Brak znaczàcej niepełnosprawnoÊci mimo objawów. Uczeƒ/uczennica jest w stanie
wykonywaç wszystkie typowe dla siebie aktywnoÊci i obowiàzki.
2
Niewielka niepełnosprawnoÊç. Uczeƒ/uczennica nie jest w stanie wykonywaç wszystkich
typowych dla siebie aktywnoÊci, ale jest w stanie zajàç si´ swoimi sprawami bez pomocy.
3
Umiarkowana niepełnosprawnoÊç. Uczeƒ/uczennica wymaga pomocy, ale jest w stanie
chodziç samodzielnie.
4
Umiarkowana ci´˝ka niepełnosprawnoÊç. Uczeƒ/uczennica nie jest w stanie chodziç
samodzielnie i nie jest w stanie doglàdaç własnego ciała bez pomocy.
5
Ci´˝ka niepełnosprawnoÊç. Uczeƒ/uczennica le˝àcy, nietrzymajàcy moczu i kału, wymagajàcy ciàgłej opieki i nadzoru piel´gniarskiego oraz nauczania indywidualnego w domu.
Wywiad strukturalny (MRSSI) do skali Rankina**
Uwaga! Wywiad nale˝y przeprowadziç raczej z rodzicem ucznia/uczennicy ni˝
z samym dzieckiem.
0 = Bez objawów, brak ograniczeƒ.
1 = Brak znaczàcej niepełnosprawnoÊci mimo objawów:
l
Czy uczeƒ/uczennica ma trudnoÊci z czytaniem lub pisaniem?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma problemy z mowà bàdê te˝ znalezieniem właÊciwego
słowa?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma problemy z równowagà i koordynacjà?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma problemy ze wzrokiem?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma dr´twienia (twarz, ramiona, nogi, r´ce, stopy)?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma utrat´ ruchomoÊci (twarz, ramiona, nogi, r´ce, stopy)?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma problemy z przełykaniem albo inne objawy?
2 = Niewielka niepełnosprawnoÊç:
l
Czy uczeƒ/uczennica jest w stanie, mimo objawów, wykonywaç wszystkie typowe
dla siebie aktywnoÊci?
l
Czy uczeƒ/uczennica jest w stanie zajàç si´ swoimi sprawami bez pomocy?
* èródło: J.C. van Swieten, P.J. Koudstaal, M.C. Visser, H.J. Schouten, J. van Gijn, Interobserver agreement for the assessment
of handicap in stroke patients, „Stroke” 1988, nr 19, s. 604–607.
** Z modyfikacjami Tomasza Garstki na u˝ytek tego tekstu, êródło: L.J.T. Wilson, A. Harendran, M. Grant, T. Baird, U.G.R.
Schultz, K.W. Muir, I. Bone, Improving the assessment of outcomes in stroke: Use of a structured interview to assign grades
on the Modified Rankin Scale, „Stroke” 2002, nr 33, s. 2243–2246.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
3
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
l
Czy nastàpiła zmiana w mo˝liwoÊciach edukacji ucznia/uczennicy, jeÊli niepełnosprawnoÊç jest nabyta?
l
Czy nastàpiła zmiana w mo˝liwoÊciach uczestnictwa ucznia/uczennicy w aktywnoÊciach społecznych i sp´dzaniu wolnego czasu?
l
Czy uczeƒ/uczennica ma problemy w relacjach z innymi albo czuje si´ izolowany?
3 = Umiarkowana niepełnosprawnoÊç:
l
Czy uczeƒ/uczennica wymaga pomocy przy niektórych zło˝onych czynnoÊciach,
ale nie tych podstawowych?
l
Czy pomoc jest niezb´dna przy przyrzàdzaniu prostego posiłku, uczestnictwu
w prostych czynnoÊciach domowych?
l
Czy pomoc jest niezb´dna przy posługiwaniu si´ podstawowymi przedmiotami
w odrabianiu lekcji (np. długopisem, układankà, klawiaturà)?
l
Czy pomoc jest niezb´dna w pierwszych prostych zakupach?
l
Czy pomoc jest niezb´dna w lokalnym przemieszczaniu si´ w najbli˝szym otoczeniu?
4 = Umiarkowana ci´˝ka niepełnosprawnoÊç:
l
Czy uczeƒ/uczennica potrzebuje pomocy przy podstawowych czynnoÊciach, ale
nie wymaga ciàgłej opieki?
l
Czy pomoc jest niezb´dna przy jedzeniu?
l
Czy pomoc jest niezb´dna przy korzystaniu z toalety?
l
Czy pomoc jest niezb´dna przy zachowywaniu codziennej higieny?
l
Czy pomoc jest niezb´dna przy chodzeniu?
5 = Ci´˝ka niepełnosprawnoÊç:
4
l
Czy opieka mo˝e byç zapewniona przez osob´ niewyszkolonà do tego celu, czy
musi byç to osoba wyszkolona (asystent, piel´gniarka)?
l
Czy uczeƒ/uczennica potrzebuje ciàgłej opieki?
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
Załàcznik nr 2 – Skala sprawnoÊci wg Barthela*
Imi´ i nazwisko ucznia/uczennicy ………...………………………………………………
Prosz´ zaznaczyç krzy˝ykiem ocen´ wskazanych sprawnoÊci dziecka (pozycjom
przypisane sà punkty od 0 do 15). Potrzebny do tego jest wywiad z jego rodzicem/rodzicami.
1) Kontrola zwieraczy odbytu
0 – nietrzymanie stolca (pieluchy) lub koniecznoÊç stosowania lewatyw
q
5 – rzadko brak kontroli (np. raz w tygodniu)
q
10 – pełna kontrola
q
2) Kontrola zwieraczy p´cherza
0 – nietrzymanie moczu lub niepełnosprawny(-a) z cewnikiem/pieluchomajtkami,
niepotrafiàcy samodzielnie si´ nimi posługiwaç
q
5 – rzadko brak kontroli (rzadziej ni˝ raz dziennie)
q
10 – pełna kontrola lub niepełnosprawny(-a) z cewnikiem/pieluchomajtkami,
którymi potrafi si´ samodzielnie posługiwaç
q
3) DbałoÊç o własnà osob´
0 – potrzebuje pomocy w podstawowych czynnoÊciach (np. mycie z´bów, golenie si´,
kosmetyki)
q
5 – cz´Êciowo niezale˝ny(-a), ale odpowiednie przedmioty sà podawane przez opiekuna
q
10 – całkowicie niezale˝ny(-a)
q
4) Korzystanie z toalety
0 – całkowicie zale˝ny(-a) od otoczenia (rodzica, osoby asystujàcej)
q
5 – potrzebuje pomocy przy korzystaniu
q
10 – niezale˝nie siada i wstaje z toalety, ubiera si´, wyciera
q
5) Spo˝ywanie posiłków
0 – nie potrafi jeÊç samodzielnie, bez pomocy
q
5 – potrzebuje pewnej pomocy (np. krojenie, rozsmarowywanie), lecz je samodzielnie
q
10 – samodzielnie, je˝eli ma przygotowane jedzenie
q
15 – potrafi samodzielnie przygotowaç sobie niezb´dny posiłek i je samodzielnie
q
* Z modyfikacjami Tomasza Garstki na u˝ytek tego tekstu.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
5
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
6) Przesiadanie si´
0 – nie potrafi przesiàÊç si´ z łó˝ka na wózek inwalidzki lub z wózka na krzesło/fotel
i z powrotem
q
5 – potrzebuje znacznej pomocy fizycznej
q
10 – potrzebuje niewielkiej pomocy (fizycznej lub słownej)
q
15 – nie potrzebuje pomocy
q
7) Poruszanie si´
0 – niesamodzielnie porusza si´ na wózku inwalidzkim po domu
q
5 – samodzielnie porusza sie na wózku inwalidzkim po domu
q
10 – chodzi (o kulach, z chodzikiem/balkonikiem lub bez) z pomocà lub pod kontrolà
innej osoby
q
15 – chodzi samodzielnie (o kulach, z chodzikiem/balkonikiem lub bez)
q
8) Ubieranie si´
0 – całkowicie zale˝ny(-a) od otoczenia (rodzica, osoby asystujàcej)
q
5 – potrzebuje pomocy
q
10 – całkiem samodzielnie, łàcznie z wkładaniem bielizny, skarpetek, zapinaniem
guzików i zamków błyskawicznych
q
9) Chodzenie po schodach
0 – niewykonalne
q
5 – potrzebuje pomocy lub kontroli
q
10 – samodzielnie chodzi w gór´ i w dół (o kulach lub bez)
q
10) Kàpiel
0 – potrzebuje pomocy w myciu ciała/włosów
q
5 – mo˝e si´ kàpaç lub braç prysznic z asystà (np. pomoc we wchodzeniu
do wanny/pod prysznic, podawanie mydła, r´cznika)
q
10 – mo˝e sie kàpaç lub braç prysznic całkowicie samodzielnie
q
Maksymalnie uczeƒ/uczennica mo˝e otrzymaç 115 pkt., a minimalnie 0 pkt. Według
tej skali niepełnosprawnych uczniów/niepełnosprawne uczennice mo˝na podzieliç
na trzy grupy w zale˝noÊci od ich stanu psychoruchowego:
6
l
I grupa – lekki stopieƒ niepełnosprawnoÊci – 85–115 pkt.,
l
II grupa – Êrednioci´˝ki stopieƒ niepełnosprawnoÊci – 20–85 pkt.,
l
III grupa – ci´˝ki stopieƒ niepełnosprawnoÊci – 0–25 pkt.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
Załàcznik nr 3 – Skala Katza (ADL)
Imi´ i nazwisko ucznia/uczennicy …………………………………………………………
Prosz´ zaznaczyç odpowiednie wartoÊci według klucza:
Samodzielny: TAK – 1, NIE – 0.
1. kàpanie si´
1
0
2. ubieranie si´ i rozbieranie
1
0
3. korzystanie z toalety
1
0
4. wstawanie z łó˝ka i przemieszczanie si´ na fotel
1
0
5. samodzielne jedzenie
1
0
6. kontrolowane wydalanie moczu i stolca
1
0
razem:
Punktacja:
l
5–6 – osoby sprawne
l
3–4 – osoby umiarkowanie niesprawne
l
2 i mniej – osoby znacznie niesprawne
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
7
Narz´dzia do oceny funkcjonowania dziecka z dysfunkcjami fizycznymi
Planowanie, monitorowanie i ewaluacja
Załàcznik nr 4 – Bariery fizyczne w otoczeniu dziecka z niepełnosprawnoÊcià
– kwestionariusz*
dom
szkoła
Bariery
klatka
schodowa/
wejÊcie do
budynku
łazienka i WC
dojazd
kuchnia/
stołówka
tak
nie
tak
nie
l
schody uniemo˝liwiajàce samodzielne poruszanie si´
q
q
q
q
l
brak windy (lub elektrycznej platformy schodowej, lub
łagodnego podjazdu/zjazdu)
q
q
q
q
l
wysokie progi
q
q
q
q
l
wàskie drzwi uniemo˝liwiajàce wjazd/wyjazd
q
q
q
q
l
zbyt wàska kabina prysznicowa i/lub wysoki brodzik
prysznicowy, i/lub brak siedziska pod natryskiem
q
q
q
q
l
niedost´pna (np. zabudowana) umywalka
q
q
q
q
l
brak por´czy przy sedesie
q
q
q
q
l
zbyt wàska kabina WC
q
q
q
q
l
zbyt wysoko wiszàca spłuczka przy sedesie
q
q
q
q
l
zbyt wysoko umieszczony włàcznik Êwiatła
q
q
q
q
l
brak le˝anki do zabiegu cewnikowania
q
q
q
q
l
brak kosza na odpady medyczne
q
q
q
q
l
brak dostosowanych Êrodków transportu lub asystentów, lub przeszkolonych do pomocy kierowców
q
q
q
q
l
zbyt wysokie/zbyt niskie stoły
q
q
q
q
l
brak tac do bezpiecznego przenoszenia talerzy
q
q
q
q
l
brak samodzielnego dost´pu do napojów/jedzenia
(w domu)
q
q
q
q
* Opracowanie – Tomasz Garstka
8
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe