Jan DULEWSKI, Bogusława MADEJ Wpływ górnictwa rud metali

WARSZTATY 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Mat. Symp. str. 67 – 75
Jan DULEWSKI, Bogusława MADEJ
Wyższy Urząd Górniczy, Katowice
Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce
Streszczenie
W referacie omówiono zagadnienia dotyczące wpływu górnictwa rud metali nieżelaznych
na poszczególne elementy środowiska. Szczególnie przedstawiono aktualny wpływ tego
górnictwa w aspekcie ochrony powierzchni ziemi oraz gospodarki wodno ściekowej
w nawiązaniu do pozostałych gałęzi górnictwa w całym kraju. Opisano również podstawowe
formy finansowania działań proekologicznych w górnictwie z zaznaczeniem roli Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
1. Górnictwo w Polsce
W obecnym stanie prawnym proces wydobywania kopalin ze złóż podlega przepisom
ustawy z dnia 4 lutego 1994r. – Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa definiuje pojęcie złoża
kopaliny jako nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych
i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. Prawo geologiczne
i górnicze wprowadza również podział kopalin na podstawowe i pospolite. Podział ten wiąże
się ze zróżnicowanymi warunkami koncesjonowania oraz odmiennymi wymogami w zakresie
poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin. Zasadniczym kryterium zaliczenia
kopalin do podstawowych było ich znaczenie gospodarcze. Tak, więc do kopalin podstawowych zaliczono:
 rudy metali i kruszce metali szlachetnych łącznie z rudami pierwiastków rzadkich
i promieniotwórczych,
 surowce energetyczne (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropę naftową),
 surowce chemiczne (np. sól kamienną, sole potasowe, gips, siarkę),
 inne kopaliny, takie jak np. azbest, dolomit, gliny ogniotrwałe, kamienie szlachetne
i ozdobne, marmury i wapienie krystaliczne.
Dla zobrazowania skali zagadnienia należy podać, że w 2001 roku istniało w Polsce 78
podziemnych zakładów górniczych, w tym między innymi: 41 czynnych kopalń węgla
kamiennego, 12 kopalń węgla kamiennego będących w likwidacji, 3 kopalnie rud miedzi,
2 kopalnie rud cynku i ołowiu oraz 13 zakładów wykonujących roboty podziemne
z zastosowaniem techniki górniczej. Działało również 218 odkrywkowych zakładów
górniczych eksploatujących kopaliny podstawowe, w tym 12 kopalń węgla brunatnego, a także
49 otworowych zakładów górniczych wydobywających ropę naftową i gaz ziemny, sól, siarkę
oraz wody lecznicze i termalne. Natomiast prace geologiczne wykonywało 161 zakładów
górniczych. Daje to liczbę 506 zakładów.
____________________________________________________________________________
67
J. DULEWSKI, B. MADEJ – Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce
____________________________________________________________________________
Przystępując do analizy oddziaływania polskiego górnictwa rud metali nieżelaznych na
poszczególne elementy środowiska, należy sprecyzować przedmiot rozważań. Opierając się na
krajowym bilansie zasobów kopalin opracowywanym corocznie przez Ministerstwo Środowiska można stwierdzić, że wśród eksploatowanych złóż rud metali nieżelaznych wydzielić
można dwie grupy:
 złoża rud miedzi z domieszkami srebra, związane z łupkami miedzionośnymi formacji
cechsztyńskiej, które występują na terenie Dolnego Śląska; obecnie eksploatowanych
jest 5 złóż (3 zakłady górnicze: Lubin, Rudna, Polkowice-Sieroszowice). W złożach
zagospodarowanych występuje około 62,5% ogólnej ilości zasobów bilansowych.
Wydobycie w 2001 r. wyniosło 28785 tys. ton rudy, w tym 536 tys. ton miedzi
metalicznej oraz 1457 ton srebra;
 rudy cynku i ołowiu, które związane są z formacją skał węglanowych obszaru śląsko –
krakowskiego, a dokładniej z dolomitami kruszconośnymi środkowego triasu,
eksploatowane złoża zlokalizowane są w rejonie chrzanowskim oraz w rejonie
olkuskim; aktualnie eksploatowane są 3 złoża (2 zakłady górnicze: OlkuszPomorzany, Trzebionka). W 2001 r. wydobycie rudy cynku i ołowiu wynosiło
4765 tys. ton i ruda ta zawierała 182 tys. ton cynku i 74 tys. ton ołowiu.
2. Oddziaływanie zakładów górniczych na środowisko
Działalność górnicza, oprócz istniejących zagrożeń naturalnych, powoduje również
przeobrażenia w środowisku. Analizując wpływ zakładów górniczych na środowisko można
zauważyć, że na pierwszy plan wysuwają się następujące zagadnienia:
- Powstawanie dużej ilości odpadów górniczych oraz problem ich odzysku bądź
unieszkodliwiania.
- Zmiany stosunków wodnych w górotworze i na powierzchni ziemi.
- Zajmowanie terenów pod działalność górniczą, a po jej zakończeniu rekultywacja
i zagospodarowanie tych obszarów.
Dalsze rozważania dotyczyć będą wpływu górnictwa rud metali nieżelaznych na powyższe
elementy środowiska, na tle oddziaływań spowodowanych przez pozostałe gałęzie górnictwa,
jednakże tylko w odniesieniu do kopalin podstawowych.
3. Gospodarka odpadami
Obowiązująca od 1 października 2001 roku ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach
stanowi, że jej przepisy stosuje się także „do postępowania z masami ziemnymi lub skalnymi,
jeżeli są usuwane lub przemieszczane w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem
eksploatacji kopalin”, natomiast przepisów ustawy nie stosuje się do „mas ziemnych lub
skalnych usuwanych albo przemieszczanych w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin wraz z ich przerabianiem, jeżeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub
o pozwoleniu na budowę określają warunki i sposób ich zagospodarowania”. Identyczny zapis
zawierała poprzednia ustawa o odpadach z dnia 27 czerwca 1997 roku, która obowiązywała do
31.09.2001 r.
W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu
odpadów do grupy 01 zaliczono odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu,
fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. W grupie tej wyróżniono 4
____________________________________________________________________________
68
WARSZTATY 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
podgrupy, a w nich 32 rodzaje odpadów. Nowością jest zaliczenie 10 rodzajów odpadów
z grupy 01 do odpadów niebezpiecznych.
Przychód odpadów własnych w górnictwie w ostatnich latach utrzymywał się mniej więcej na
stałym poziomie ponad 80 milionów ton rocznie. W 2001 roku po raz pierwszy spadł poniżej
granicy 80 mln ton. Z danych zgromadzonych przez Wyższy Urząd Górniczy wynika, że
w 2001 roku zakłady górnicze wydobywające kopaliny podstawowe wytworzyły 76,1 mln ton
odpadów górniczych. Największa ilość odpadów, bowiem aż 50,7% (tj.38,6 mln ton) powstaje
w kopalniach węgla kamiennego (rys. 3.1).
4.9%
Rudy cynku i ołowiu
8.8% pozostałe rodzaje górnictwa
50.7%
rudy miedzi
35.6%
węgiel kamienny
Rys. 3.1. Udział procentowy odpadów wytwarzanych przez główne rodzaje górnictwa w 2001 roku
Fig. 3.1. Percentage of wastes produced by main branches of mining in 2001
Znaczny udział w ogólnej ilości wytworzonych odpadów miało górnictwo rud metali
nieżelaznych, które przyczyniło się do powstania 30,8 mln ton odpadów, a więc aż 40,5%
przychodu. Zdecydowana większość odpadów przypada na zakłady górnicze wydobywające
rudy miedzi, w których wytworzono 27,1 mln ton.
Uciążliwe dla środowiska są odpady z flotacji, które obecnie deponowane są w zbiorniku
„Żelazny Most” o powierzchni 1600 ha, w którym zgromadzono już ponad 300 mln m 3
odpadów. Część z tych odpadów wykorzystywana jest do budowy obwałowań i utrzymywania
zbiornika wód nadosadowych. Należy w tym miejscu wspomnieć, że w połowie 1998 roku
Kombinat Górniczo – Hutniczy „Polska Miedź” SA wydzielił ze struktur zakładu górniczego
oddział pod nazwą Zakład Wzbogacania Rud. W ZWR powstają niebagatelne ilości odpadów
poflotacyjnych rzędu ponad 20 mln rocznie. Formalnie odpady te nie powstają już więc
w zakładzie górniczym, ale faktycznie w dalszym ciągu pozostają efektem działalności górniczej.
Z kolei górnictwo rud cynku i ołowiu wytworzyło w 2001 r. odpady w ilości 3,7 mln ton.
Pozostałe gałęzie górnictwa wytworzyły łącznie 6,7 mln ton (8,8 %) odpadów górniczych.
Analizując sposób gospodarowania powstałymi odpadami pochodzącymi z górnictwa rud
miedzi oraz cynku i ołowiu można stwierdzić, że:
- w górnictwie rud miedzi w 2001 roku ponad 77 % wytworzonych odpadów zostało
poddane odzyskowi, głównie do budowy stawu osadowego, natomiast pozostałe 23%
zeskładowano,
- odpady z górnictwa rud cynku i ołowiu zostały poddane odzyskowi w 70 %, przy
czym około 1/3 z tej ilości odpadów przekazano innym odbiorcom, natomiast
pozostałe 2/3 wykorzystano do budowy stawów osadowych, około 15 % przekazano
do składowania, a kolejne 15 % zmagazynowano.
____________________________________________________________________________
69
J. DULEWSKI, B. MADEJ – Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce
____________________________________________________________________________
Biorąc pod uwagę obydwa rodzaje górnictwa rudnego w Polsce można przyjąć, że ponad
76 % wytworzonych w tym sektorze odpadów jest poddawane odzyskowi. Jest to wielkość
odpowiadająca poziomowi odzysku w całej branży górniczej, w której procesom odzysku
podlega ponad 77 % przychodu odpadów (dane z 2001 roku). Sytuacja na pierwszy rzut oka
jest korzystna, ale należy wziąć pod uwagę, że w praktyce większość z zagospodarowanych
odpadów w górnictwie rud metali nieżelaznych została przeznaczona do budowy stawów
osadowych, nie istnieje natomiast alternatywny sposób ich wykorzystania.
4. Zmiany stosunków wodnych
Na wstępie należy wspomnieć, iż z dniem 1 stycznia 2002 r. weszła w życie ustawa z dnia
18 lipca – Prawo wodne (Dz.U. nr 115 poz. 1229), natomiast ustawa z dnia 24 października
1974 r. utraciła moc. Zgodnie z definicją zawartą w obecnej ustawie, pod pojęciem ścieków
należy rozumieć również wprowadzane do wód lub do ziemi wody pochodzące z odwodnienia
zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilości
substancji zawartych w wodzie są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie.
Jak wynika z danych zgromadzonych i opracowanych w Wyższym Urzędzie Górniczym,
sumaryczny naturalny dopływ wód do wszystkich zakładów górniczych eksploatujących kopaliny podstawowe wynosił w roku 2001 około 3606,7 tys. m 3/d. Dopływ wód słodkich wynosił
2669,1 m3/d, natomiast dopływ wód zasolonych kształtował się w ilości 937,6 tys. m 3/d, co
stanowiło 25,9 % wód dopływających do zakładów górniczych. W ciągu ostatnich pięciu lat
zaznaczyła się tendencja spadkowa dopływu wód zasolonych.
Ilość odprowadzanych ścieków stanowiących niewykorzystane wody kopalniane oraz
ścieki powstałe po wykorzystaniu wód kopalnianych wyniosła 3155,8 tys. m3/d. Zrzucane były
one głównie do wód powierzchniowych w ilości 3131,0 tys. m3/d. Natomiast do ziemi (w tym
do górotworu i do złoża) wprowadzano 13,5 tys. m3/d wód kopalnianych, a do kanalizacji
11,3 tys. m3/d tych wód.
Największy wpływ na zmiany w naturalnym środowisku wodnym mają kopalnie węgla
kamiennego, brunatnego oraz rud cynku i ołowiu (rys. 4.1).
Rys. 4.1. Bilans dopływów wód z poszczególnych rodzajów górnictwa w 2001 r. [%]
Fig. 4.1. Percentage of sewage waters produced by mining branches in 2001
____________________________________________________________________________
70
WARSZTATY 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Największy udział procentowy w dopływie ogólnym ma górnictwo węgla brunatnego – 44,5 %.
Z kolei dopływy do kopalń węgla kamiennego stanowią 19,8 %. Do kopalń rud cynku i ołowiu
dopływało w 2001 roku 559,4 tys.3/d wody, tj. 15,5 % całego dopływu. W tym 255,5 tys. m 3/d
(45,7 %) stanowiły wody słodkie, natomiast 303,9 tys. m3/d to wody zasolone (zawierające
związki lignosulfonowe i siarczany). W powyższej wielkości dopływu uwzględnione zostały
również wody odprowadzane w ilości 34,6 tys. m3/d z Centralnej Pompowni „Bolko”
w Bytomiu, pozostałej po zlikwidowaniu istniejących tam niegdyś kopalń rud cynku i ołowiu.
Największy udział dopływu (469,4 tys. m3/d czyli 83,9 %) przypada na ZGH „Bolesław”
w Bukownie (czynna kopalnia „Olkusz-Pomorzany” i likwidowana kopalnia „Bolesław”),
a pozostałe 55,4 tys. m3/d to wody z ZG „Trzebionka”. Część dopływających wód w ilości
89,6 tys. m3/d (16 %) jest wykorzystywana m.in. do celów pitnych, a pozostała zrzucana do
cieków powierzchniowych w oparciu o posiadane pozwolenia wodnoprawne. Zanieczyszczenie wód dołowych kopalni „Olkusz-Pomorzany” związkami lignosulfonowymi było wynikiem
drenażu obszaru Pustyni Błędowskiej, na którym przez kilkadziesiąt lat gromadzone były
odpady z Fabryki Papieru w Kluczach. Pojawienie się zanieczyszczeń w wodach kopalnianych
spowodowało konieczność odrębnego ujmowania części wody dopływającej do wyrobisk,
w celu oddzielenia skażonej wody od czystej wody pitnej.
Dopływ wody do kopalń Legnicko – Głogowskiego Okręgu Miedziowego wynosił
72,7 tys. m3/d (tj. 2 % dopływu do wszystkich zakładów górniczych). Są to wody zasolone.
Wody te wykorzystywane są przez zakłady górnicze w ilości 3 tys. m3/d (4 %). Pozostała ilość
jest przekazywana oddziałowi KGHM „Polska Miedź” S.A. Zakład Hydrotechniczny. Wody te
są wykorzystywane w procesach flotacji przez zakłady wzbogacania rud. Zakład Hydrotechniczny w Rudnej odbiera odpady poflotacyjne z zakładów wzbogacania. Organizacja pracy
i zasady współdziałania w ciągu technologicznym i ruchowym z zakładami wzbogacania mają
zapewnić ciągły odbiór odpadów poflotacyjnych oraz oczyszczonych ścieków z obiektów
powierzchniowych oraz dostawę wody nadosadowej z akwenu stawu osadowego „Żelazny
Most”, jak również zrzut nadmiaru wód nadosadowych do rzeki Odry. Występuje tu problem
dotrzymywania warunków ochrony wód Odry w zakresie zawartości wprowadzanej zawiesiny
oraz związanych z obecnością w zawiesinie metali ciężkich.
5. Gospodarka terenami górniczymi
Podstawowym aktem prawnym regulującym problemy związane z ochroną środowiska jest
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62 poz. 627).
Powyższa ustawa zawiera generalne uwarunkowania w zakresie ochrony wszystkich elementów składowych środowiska. Natomiast szczegółowy sposób ochrony oraz tryb wykonywania obowiązków określają odrębne ustawy. W odniesieniu do działalności rekultywacyjnej
będą to przede wszystkim:
– ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
– ustawa z dnia 4 lutego 1994r. – Prawo geologiczne i górnicze.
Prawo ochrony środowiska zawiera przepisy dotyczące zasad ochrony powierzchni ziemi,
w tym zasady rekultywacji powierzchni ziemi. Zgodnie z ustawą rekultywacji należy dokonać
w przypadku zanieczyszczenia gleby lub ziemi, a także w sytuacji niekorzystnego
przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu. Należy podkreślić, że wprowadzenie
przepisów Prawa ochrony środowiska likwiduje lukę prawną, jaka występowała w przypadkach konieczności rekultywacji terenów po zakończeniu działalności przemysłowej, które nie
podlegały przepisom ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Przepisy znowelizowanej
____________________________________________________________________________
71
J. DULEWSKI, B. MADEJ – Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce
____________________________________________________________________________
ustawy – Prawo geologiczne i górnicze odnoszą się do spraw związanych z ochroną
powierzchni ziemi. Art. 80 stanowi, że w razie likwidacji zakładu górniczego przedsiębiorca
jest zobowiązany przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz
rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej, oraz że do
rekultywacji i zagospodarowania gruntów w takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy
o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
Przemysł górniczy przyczynił się do wielkoobszarowego przekształcenia powierzchni
ziemi oraz długotrwałego wyłączenia z użytkowania znacznego areału gruntów rolnych
i leśnych. Ponadto działalność górnicza powoduje zmiany rzeźby terenu, co wiąże się
z naruszeniem walorów krajobrazowych terenu. Na koniec 2001 roku powierzchnia terenów
zajętych pod działalność górniczą związaną z eksploatacją kopalin podstawowych wynosiła
43,4 tys. ha, z czego na obszarze 10,0 tys. ha (co stanowi około 23,2 % ogólnej powierzchni)
działalność ta została już zakończona. Powierzchnia czynna wynosiła zatem 33,4 tys. ha.
Ogólna wielkość powierzchni zajętej pod szeroko rozumianą działalność górniczą w ostatnich
pięciu latach zmniejszyła się odpowiednio z 50,2 tys. ha do 43,4 tys. ha. Główny wpływ na
zmniejszenie powierzchni zajętej pod eksploatację górniczą miała restrukturyzacja górnictwa
węgla kamiennego, a także ograniczenia powierzchni zajętej pod działalność górnictwa surowców skalnych. Największą powierzchnię zajmują zakłady górnicze wydobywające surowce
energetyczne (około 56,6 %), następnie surowce chemiczne i skalne (około 40,9 %) (rys. 5.1).
Górnictwo rud metali nieżelaznych zajmowało powierzchnię 1074,7 ha (2,5 % ogółu),
z tego 727,6 ha przypada na zakłady górnicze eksploatujące rudy cynku i ołowiu, natomiast
347,1 ha zajmują zakłady eksploatujące rudy miedzi. Należy wspomnieć, że powierzchnia
zajmowana przez górnictwo rud cynku i ołowiu zmniejszyła się w ostatnich pięciu latach
o prawie 300 ha, a w przypadku górnictwa rud miedzi – analogicznie o ponad 1200 ha, co
jednak jest głownie efektem zmian organizacyjnych i struktury przedsiębiorstw.
Rys. 5.1. Powierzchnia zajęta pod działalność górniczą według rodzaju wydobywanej kopaliny [%]
Fig. 5.1. Percentage of terrains occupied by mining according to type of mineral
Na koniec 2001 roku na obszarze stanowiącym prawie 23,2 % powierzchni całkowitej
zajętej pod eksploatację surowców mineralnych wszelka działalność górnicza została już
zakończona i grunty te, po zrekultywowaniu i zagospodarowaniu, powinny zostać przekazane
innym użytkownikom. Prace związane z rekultywacją zakończono na obszarze 1,3 tys. ha
(12,9 %), natomiast zagospodarowano prawie 0,9 tys. ha gruntów zrekultywowanych. Największe powierzchnie zrekultywowano w górnictwie surowców skalnych, górnictwie węgla
brunatnego oraz w górnictwie siarki. Górnictwo rud metali nieżelaznych zrekultywowało
3,0 ha. W 2001 roku przedsiębiorstwa górnicze przekazały innym użytkownikom tereny
o powierzchni 1,1 tys. ha, tj. 50% całości terenów, na których zakończono rekultywację.
____________________________________________________________________________
72
WARSZTATY 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
Najmniej przekazało górnictwo rud metali nieżelaznych – tylko 2,7 ha.
W 2001 roku powróciła niekorzystna tendencja przejmowania przez górnictwo większej
powierzchni terenów pod działalność górniczą niż powierzchnia gruntów zrekultywowanych,
a następnie przekazywanych innym użytkownikom. Podkreślić należy, że w dalszym ciągu
znaczące ilości gruntów zrekultywowanych pozostają nadal w gestii zakładów górniczych,
głównie z uwagi na niechęć lokalnych samorządów do przejmowania terenów poprzemysłowych, gdyż wiąże się to na ogół z koniecznością ponoszenia określonych kosztów na ich
dalsze utrzymywanie. Podkreślić należy, że często tereny te ulegają wtórnej degradacji gdyż
pozbawione są prawidłowego nadzoru i należytej pielęgnacji.
6. Finansowanie przedsięwzięć proekologicznych w górnictwie
Dane przedstawione w powyższych rozdziałach obrazują, jak duża jest skala przeobrażeń
w środowisku spowodowanych działalnością górniczą. Niestety, przy obecnym stanie wiedzy
i rozwoju techniki, w większości przypadków niemożliwe jest zastąpienie wydobywanych
kopalin innymi surowcami. Konieczne jest więc podejmowanie działań pozwalających na
minimalizację wpływu zakładów górniczych na środowisko.
Prawo geologiczne i górnicze, znowelizowane w dniu 27 lipca 2001 roku, w art. 26c
wprowadza obowiązek utworzenia funduszu likwidacji zakładu górniczego. Obowiązek ten
spoczywa na przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na działalność gospodarczą w zakresie :
- wydobywania kopalin ze złóż,
- bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych.
Przedsiębiorca prowadzący wydobywanie kopaliny systemem podziemnym lub otworowym,
bezzbiornikowe magazynowanie substancji lub składowanie odpadów w górotworze, w tym
w podziemnych wyrobiskach górniczych, przeznacza na fundusz równowartość od 3 % do
10 % odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych zakładu górniczego, ustalanych stosownie do przepisów o podatku dochodowym. Natomiast przedsiębiorca prowadzący wydobywanie kopaliny systemem odkrywkowym przeznacza na fundusz równowartość 10 % należnej
opłaty eksploatacyjnej. Przedsiębiorca jest obowiązany przedstawiać organowi koncesyjnemu
oraz organowi nadzoru górniczego, na ich żądanie, aktualne wyciągi z rachunku bankowego,
na którym gromadzi środki funduszu, a także informacje o sposobie ich wykorzystania.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowych
zasad tworzenia i funkcjonowania funduszu likwidacji zakładu górniczego, ustalania wysokości odpisów i terminów przekazywania środków na ten fundusz oraz wykorzystania środków
funduszu zakłada, że środki te mają być wykorzystywane m. in. na pokrycie kosztów
rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej.
Wprowadzenie ustawowego obowiązku tworzenia funduszu likwidacji jest kontynuacją
w pewnym sensie działających w latach osiemdziesiątych tzw. funduszy celowych
(rekultywacyjnego i szkód górniczych) powstałych na bazie odpisów określonej kwoty
z każdej wydobytej tony urobku i przeznaczanych wyłącznie na określone wcześniej cele.
Kolejny ze sposobów finansowania działań proekologicznych w górnictwie określony
został w ustawie – Prawo ochrony środowiska (a wcześniej w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska). Mianowicie przychody Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej, pochodzące z wpływów z opłat i kar pieniężnych ustalanych na
podstawie przepisów ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, powinny być przeznaczone
wyłącznie na finansowanie:
____________________________________________________________________________
73
J. DULEWSKI, B. MADEJ – Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce
____________________________________________________________________________
– potrzeb geologii w zakresie poznania budowy geologicznej kraju oraz w zakresie
gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych,
– potrzeb górnictwa służących ograniczeniu negatywnego oddziaływania na środowisko
wynikającego z wydobywania kopalin i likwidacji zakładów górniczych.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska w Rozdziale 4 zatytułowanym:
„Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej” w art. 405 stwierdza, iż środki funduszy
przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji
zasady zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z art. 410 i 411 ust. 2 wspomnianej ustawy środki
Narodowego Funduszu można przeznaczać na finansowanie potrzeb górnictwa po zasięgnięciu
opinii ministra właściwego do spraw gospodarki oraz Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego.
Dane NFOŚiGW pokazują zakres finansowania przedsięwzięć proekologicznych w dziedzinie górnictwa w ostatnich latach oraz przewidywane nakłady na lata 2002 – 2008,
wynikające z podpisanych umów. Szczegółowe dane dotyczące udzielonych pożyczek i dotacji
przedstawia poniższa tablica 6.1 (kwoty w mln zł).
Tablica 6.1.
Koszty udzielonych pożyczek i dotacji przez NFOŚiGW dla rodzajów górnictwa
Tabel 6.1.
Funds and donations of NFOŚiGW for mining branches
Rodzaj przemysłu wydobywczego
1999
2000
2001
2002 – 2008
Górnictwo węgla kamiennego
5,7
5,5
7,6
4,9
Górnictwo węgla brunatnego
20,4
4,7
20,0
45,0
Górnictwo siarki
8,9
16,8
78,0
26,1
Surowce skalne
8,4
8,5
4,4
4,0
Górnictwo rudne
0,5
0,4
3,4
5,0
Górnictwo soli
1,8
5,7
23,1
22,3
RAZEM
45,7
41,6
136,5
107,3
Jak wynika z tabeli 6.1, w 2001 roku nastąpił znaczny wzrost (o 95 mln zł) środków
finansowych, które NFOŚiGW przekazał w formie dotacji i pożyczek na realizację przedsięwzięć proekologicznych w górnictwie. Najwięcej środków otrzymało górnictwo siarki i soli,
głównie na zadania wynikające z likwidacji zakładów górniczych. W przypadku górnictwa
węgla kamiennego zakres finansowania przedsięwzięć proekologicznych przez Narodowy
Fundusz jest niewielki i dotyczy głównie likwidowanych zakładów górniczych. Dla przykładu,
w 2001 roku środki wydatkowane przez NFOŚiGW to 7,6 mln zł, podczas gdy całkowite
nakłady na cele proekologiczne wyniosły w 2001 roku 97,1 mln zł. Tak więc większość zadań
realizowana była ze środków własnych i dotacji budżetowych.
Na finansowanie zadań proekologicznych w górnictwie rud metali nieżelaznych
przeznaczono niewielką część środków (około 2,5 %), ale trzeba zauważyć, że w porównaniu
z rokiem 2000 nakłady wzrosły z 0,4 mln zł do 3,4 mln zł.
7. Podsumowanie
► Górnictwo rud metali nieżelaznych w Polsce to obecnie przede wszystkim 3 zakłady
górnicze eksploatujące rudy miedzi na terenie Dolnego Śląska, których roczne wydobycie
____________________________________________________________________________
74
WARSZTATY 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”
____________________________________________________________________________
w 2001 roku wynosiło 28785 tys. ton rudy, a także 2 zakłady górnicze wydobywające rudy
cynku i ołowiu w rejonie olkuskim i chrzanowskim w ilości 4765 tys. ton rocznie (2001 r.).
► Działalność związana z wydobywaniem surowców mineralnych ze złóż powoduje
powstawanie istotnych przeobrażeń w środowisku naturalnym, między innymi poprzez
degradację powierzchni ziemi, a także zmiany w środowisku wodnym. W przypadku
górnictwa rud miedzi, cynku i ołowiu dominujące znaczenie zdaje się mieć fakt
wytwarzania ogromnej ilości odpadów, w 2001 roku było to 30,8 mln ton. Przyczyną jest
niewielka zawartość procentowa metali w złożu, po oddzieleniu których pozostają odpady
przeróbcze zawierające skałę płonną.
► Oceniając na podstawie danych z 2001 r. skalę wpływu górnictwa rudnego na środowisko
na tle oddziaływań całej branży górniczej można dokonać następującego zestawienia:
- na ogólną liczbę 76,1 mln ton odpadów górniczych 40,5 %, tj. 30,8 mln ton przypada
na zakłady wydobywające rudy metali nieżelaznych,
- dopływ wód do kopalń rud miedzi, cynku i ołowiu wynosił 632,1 tys.m 3/d, a więc
17,8 % całkowitego dopływu,
- działalność górnicza prowadzona była na powierzchni 43,4 tys. ha, z tego na
górnictwo rudne przypada około 1,1 tys. ha (2,5 %), należy jednak zaznaczyć, że
powyższa statystyka nie uwzględnia obiektów związanych z przeróbka rud miedzi,
a więc np. stawu osadowego „Żelazny Most”.
► w 2001 roku na realizację zadań proekologicznych w górnictwie rudnym przeznaczono ze
środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 3,4 mln zł,
w znacznej części były to pieniądze przeznaczone na likwidację kopalni „Bolesław”.
Literatura
[1] Sprawozdanie z działalności urzędów górniczych w 2001 r. WUG. Katowice 2002 r. [niepublik.].
[2] Rekultywacja terenów zdegradowanych działalnością górniczą w 2001 roku. WUG. Katowice
2002 r. [niepublik.].
[3] Raport w sprawie gospodarki odpadami górniczymi w 2001 r. WUG. Katowice 2002 r. [niepublik.].
[4] Raport w sprawie zagospodarowania wód kopalnianych w 2001 roku. WUG. Katowice 2002 r.
[niepublik.].
[5] Ochrona środowiska 2001. Główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2001.
[6] Krajowy bilans zasobów kopalin. Ministerstwo Środowiska. Warszawa 2001.
Influence of mining of non ferrous metals ores on
the environment in Poland
The paper describes issues concerning the influence of mining of non-ferrous metals ores
on particular elements of the environment. The paper focuses on nowadays influence of this
branch of mining in the context of protection of lands as well as water and sewage management
on the ground of the influence of the other branches of Polish mining. Essential forms of
financing of pro-ecological activities in mining sector are also described there, with emphasis put
on the role which National Fund for Environmental Protection and Water Management plays.
Przekazano: 10 marca 2003 r.
____________________________________________________________________________
75