Aleksandra Pisarska, Budzet jako plan dzialania oraz instrument

Aleksandra Pisarska, Budzet jako plan dzialania oraz instrument

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 17, Nr 2/2013
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Nauki dla Zarządzania.
Od czasów Adamieckiego do współczesności
Aleksandra Pisarska1
BUDŻET JAKO PLAN DZIAŁANIA ORAZ
INSTRUMENT ZARZĄDZANIA SZKOŁĄ WYŻSZĄ
(NA PRZYKŁADZIE UCZELNI PUBLICZNEJ)
Wstęp
Zarządzanie każdą jednostką organizacyjną jest procesem złożonym, którego
efektywność jest uzależniona od przewidywania skutków obecnego działania.
Ustalone (zaplanowane) zadania jednostki i ich konsekwentna realizacja, pozwala
na uzyskanie zamierzonych efektów wynikających z podejmowanych decyzji.
Zaplanowane działania muszą być skorelowane z określonym źródłem finansowania. W sektorze publicznym (w którym działają publiczne szkoły wyższe) realizowane przedsięwzięcia są ściśle związane z możliwym do uzyskania źródłem ich
finansowania.
Planowanie jest działalnością uniwersalną. Uprawiają ją wszystkie organizacje,
nie ma jednak dwóch organizacji, które robiłyby to w sposób identyczny2. Przynależność podmiotu gospodarczego do sektora publicznego determinuje wymóg
planowania i sprawozdawania z jego wykonania na podstawie obowiązujących
przepisów prawa w tym zakresie. Natomiast sektor prywatny i społeczny dokonuje
planowania i kontroli jego wykonania zgodnie z trendami wynikającymi z efektywnego i ostrożnego podejścia do zarządzania.
W publicznych szkołach wyższych (w związku z tym, że są one jednostkami
sektora finansów publicznych) występuje obowiązek sporządzania krótkookresowego planu działania i ścisła weryfikacja jego realizacji. Szczegółowe zasady
gospodarki finansowej uczelni publicznych (które normują całokształt działań
uczelni łącznie z obowiązkowym planem) reguluje rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych
1
2
Dr Aleksandra Pisarska, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2004, s. 199.
183
(SZGFUP)3. W przepisach tych uregulowano i określono zasady gospodarowania
będącymi w posiadaniu uczelni zasobów finansowych i rzeczowych. W rozporządzeniu ustalono zasady sporządzania planu rzeczowo-finansowego (PRF) w publicznych szkołach wyższych. Plan rzeczowo-finansowy sporządzany w uczelni
publicznej jest planem operacyjnym krótkookresowym zatwierdzanym przez senat. Obejmuje szczegółowe kategorie przychodów i kosztów (w ujęciu wartościowym) zaplanowane na jeden rok. Plan rzeczowo-finansowy jest szczegółowym
budżetem jednostki organizacyjnej podlegającym kontroli wykonania. Planowanie
w szkołach wyższych jest realizowane poprzez wymóg sporządzania planu rzeczowo-finansowego na każdy rok obrotowy (budżetowy).
Od stycznia 2010 r. ustawa o finansach publicznych (UoFP)4, nałożyła na kierowników jednostek sektora finansów publicznych, obowiązek zapewnienia
w zarządzanych przez nich organizacjach kontroli zarządczej, która ma wspomóc
realizację wyznaczonych celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny,
oszczędny i terminowy. Rektor uczelni (zgodnie z art. 66 UPoSW) opracowuje
i realizuje strategię rozwoju uczelni (plan długookresowy), uchwalaną przez
organ kolegialny uczelni wskazany w statucie.
Plany (długo i krótkookresowe) spełniają zadania związane z optymalnym wykorzystaniem zasobów rzeczowych i finansowych uczelni w danym okresie czasu.
Prawidłowy (optymalny) podział przyznanych środków i właściwie ustalona struktura kosztów (zawarta w PRF) decyduje o sprawnym zarządzaniu i podejmowaniu
prawidłowych decyzji dotyczących efektów (produktów) działania każdej jednostki organizacyjnej. Szkoła wyższa jako jednostka organizacyjna spełniająca wiele
zadań5 (oddziałująca na społeczeństwo i gospodarkę) w znacznym zakresie przyczynia się do wzrostu gospodarczego, do jego trwałości i jakości.
Odpowiednio przygotowani absolwenci szkół wyższych uczestnicząc w procesie wytwarzania produktów i dokonywania różnorodnych transakcji (przy określonych - ograniczonych zasobach), przyczyniają się do efektywnej ich realizacji,
a poprzez to do wzrostu dobrobytu. Za kryterium efektywności gospodarowania
w ramach ekonomii dobrobytu uważa się tzw. Optimum Pareto6. Najwyższa zaplanowana efektywność w szkołach wyższych będzie zapewniona (w rozumieniu
Pareta) jeżeli będą spełnione trzy warunki: efektywność wymiany, efektywność
3
4
5
6
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych, Dz.U. Nr 246, poz. 1796.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.
Szerzej na temat w: Wasilewski M., Pisarska A., Dotacja budżetowa jako podstawowe źródło
finansowania działalności uczelni publicznych w Polsce [w:] Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, nr 81, Warszawa 2010.
Kryterium (zasada) Pareto:
− (Słaba wersja) Grupa jednostek zwiększa swój dobrobyt przechodząc od stanu a do b, jeżeli
wszystkie jednostki są bardziej usatysfakcjonowane w stanie b niż w stanie a
− (Silna wersja) Grupa jednostek zwiększa swój dobrobyt przechodząc od stanu a do b, jeżeli
co najmniej jedna jednostka jest w lepszej sytuacji w stanie b, a sytuacja żadnej jednostki nie
jest gorsza niż w stanie a.
184
produkcji, efektywna struktura produkcji7. Rozpatrując analizę efektywności
w skali mikro (szkół wyższych), efektywność wymiany w uczelniach następuje
wtedy, gdy jej produkty8 trafiają do tych, którzy cenią je najwyżej i są najlepiej
przygotowani do korzystania z nich, efektywność produkcji jest zachowana, gdy
szkoły wyższe potrafią wytworzyć dany produkt najefektywniej, nie uszczuplając
innego swojego produktu, a efektywność struktury polega w tym przypadku na
wytwarzaniu takich dóbr (świadczeniu takich usług), które odpowiadają potrzebom społeczeństwa i gospodarki w największym stopniu.
Optymalne rozlokowanie zasobów uwzględniające potrzeby społeczeństwa
i gospodarki pozwolą na realizację zadań uczelni, zaspokojenie potrzeb oraz
wzrost dobrobytu w dłuższym okresie czasu. Limity przychodów (a zarazem kosztów, gdyż szkoły wyższe muszą optymalnie wykorzystywać przyznane środki)
określają zapisy w przepisach prawa i decyzjach administracyjnych. Kwota dotacji
podmiotowej przyznawana jest przez właściwe ministerstwo, a zapis w UPoSW
określa wysokość przychodów z opłat za studia, które muszą być ustalone na poziomie ponoszonych na te przedsięwzięcia kosztów.
Cel i metody badań
Celem opracowania jest ustalenie zasad, jakie obowiązują uczelnie publiczne
w zakresie sporządzania planów krótko i długookresowych. Odpowiednio skonstruowany, właściwie korygowany oraz starannie przestrzegany plan jest narzędziem wspierającym podejmowanie decyzji, które w konsekwencji wpływają na
zwiększenie efektywności realizowanych zadań. Planem krótkookresowym konstruowanym w uczelni jest PRF, planem długookresowym jest strategia rozwoju
sporządzana przez rektora. Ponieważ z planami ściśle związane są sprawozdania
z ich wykonania, w opracowaniu rozpoznano również zakres niezbędnych informacji jakie gromadzone są przez uczelnie do sporządzenia przez nie obowiązkowych sprawozdań.
Analizowane podmioty to uczelnie, do których należą: uniwersytety, akademie
teologiczne, akademie ekonomiczne, akademie pedagogiczne, politechniki, uczelnie rolnicze, akademie wychowania fizycznego, wyższe szkoły zawodowe oraz
akademie wojskowe. Zaliczenie uczelni do danej grupy ustalone jest w opracowaniach Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Badania dotyczące planowania
7
8
J.E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004,
s. 76.
Efektem działań szkół wyższych (produktami) są m.in.:
− studenci (I, II, III- stopnia)
− naukowcy (stopnie i tytuły naukowe),
− społeczność lokalna i regionalna (m.in.: wystawy, wykłady, konferencje, współpraca z organizacja zewnętrznymi),
− badania (zastosowane wyniki i nowatorskie rozwiązania),
− gospodarka (wzrost gospodarczy).
185
w uczelniach przeprowadzono w uczelniach publicznych finansowanych z budżetu
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW).
W opracowaniu przeprowadzono szczegółową analizę obowiązujących uczelnie
przepisów prawnych, które regulują ich działalność w podstawowych obszarach działania oraz systematyzują niezbędne informacje do sporządzania sprawozdań.
W rozporządzeniu w sprawie SZGFUP zawarto podstawowe rodzaje działalności operacyjnej, które obejmują:
− działalność dydaktyczną,
− działalność badawczą,
− działalność gospodarczą wyodrębnioną.
Szkoły wyższe sporządzając plany krótko i długookresowe uwzględniają te obszary działania. Działalność dydaktyczna i badawcza, to obszary obowiązkowe
(zwolnione z ustalania podatku dochodowego), natomiast wyodrębniona działalność gospodarcza może być prowadzona przez szkoły wyższe, a w przypadku jej
prowadzenia uczelnia ustala z niej dochód, który podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych.
Wyniki badań
Tabela 1 prezentuje plany sporządzane przez publiczne szkoły wyższe funkcjonujące w Polsce. Plan krótkookresowy sporządzany jest na podstawie ściśle określonego przez MNiSW wzoru. Konsekwencją konstruowania PRF przez publiczne
uczelnie jest konieczność przestrzegania ścisłego reżimu finansowanego w zakresie kontrolowania poziomu ponoszonych przez te jednostki organizacyjne kosztów
realizacji zadań. Plan rzeczowo-finansowy obejmuje planowane wpływy i wysokość planowanych wydatków oraz planowane remonty i inwestycje w uczelniach
publicznych. Zasady funkcjonowania i finansowania działalności szkół wyższych
w Polsce, a zarazem określenie przychodów uzyskiwanych i kosztów ponoszonych przez te jednostki reguluje ustawa prawo o szkolnictwie wyższym
(UPoSW)9. Obowiązek sporządzania PRF wynika z Rozporządzenia Rady Ministrów i obejmuje
− przychody i koszty podstawowej działalności operacyjnej,
− pozostałe przychody i koszty operacyjne,
− przychody i koszty finansowe,
− wynik finansowy,
− fundusze,
− informacje o zatrudnieniu i wynagrodzeniach.
W rocznym planie rzeczowo-finansowym uczelnia publiczna przedstawia również informacje o:
− liczbie studentów i uczestników studiów doktoranckich w podziale na
− formy studiów,
9
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z późn.
zm.
186
− liczbie studentów i uczestników studiów doktoranckich korzystających
z różnych form pomocy materialnej,
− liczbie miejsc w domach studenckich,
− kosztach remontów budynków i lokali oraz obiektów inżynierii lądowej
i wodnej, z wyjątkiem domów i stołówek studenckich,
− nakładach na rzeczowe aktywa trwałe,
− zatrudnieniu i wynagrodzeniach wynikających ze stosunku pracy w grupach
stanowisk pracowników, o których mowa w art. 151 ust. 1 pkt 1 ustawy,
w podziale na wynagrodzenia osobowe i dodatkowe wynagrodzenie roczne,
z wyodrębnieniem środków na nagrody, o których mowa w art. 155 ust. 4
i 8 ustawy.
Plan długookresowy to strategia uczelni. Władze szkół wyższych, chcąc podwyższyć skuteczność działania (zgodnie z zapisami UoFP) sporządzając dokument
o charakterze strategicznym uwzględniają (w wielu przypadkach) przyjęte rozwiązania zawarte w raporcie, który powstał w 2009 roku. Raport (współfinansowany
ze środków Unii Europejskiej), prezentuje misję, wizję i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku10 (tabela 1).
Tabela 1. Obowiązkowe plany sporządzane przez zarządzających szkołą wyższą.
Rodzaj planu
plan krótkookresowy – plan
rzeczowo-finansowy
Termin sporządzania
roczny plan opracowany
przez władze uczelni i zatwierdzony przez senat
plan długookresowy – strategia szkoły wyższej
plan obejmujący zwykle
okres kadencji, opracowany
przez Rektora i uchwalony
przez senat uczelni
Obowiązek sporządzania
plan sporządzany jest na podstawie art. 100 UPoSW oraz
rozporządzenia w sprawie
SZGFUP
plan sporządzany na podstawie
art. 66 UPoSW
Źródło: opracowanie własne na podstawie obowiązujących uczelnie w Polsce przepisów prawa.
Tabela 2 prezentuje wybrane sprawozdania jakie sporządzają uczelnie funkcjonujące w Polsce. Sprawozdania, których analiza pozwala ocenić sytuację ekonomiczno-finansową szkoły wyższej to przede wszystkim SF, WPRF, F01-S oraz
uzupełniająco SzDU. Są to sprawozdania, które uczelnie przekazują do MNiSW
oraz GUS. Dodatkowo szkoły wyższe sporządzają sprawozdania, których obowiązek wykonania wynika z rozporządzeń Ministra Finansów pozwalające na
szczegółowy ogląd pewnych kategorii ekonomicznych. Należą do nich następujące wybrane sprawozdania (tabela 2): Rb-70s o stanie zatrudnienia i wartości wypłaconych zatrudnionym wynagrodzeń, Rb-N o zakresie transakcji finansowych
10
Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku Raport
cząstkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory. Instytut Badań nad
Gospodarką Rynkową Listopad 2009.
187
w szkołach wyższych, Rb-Z o zakresie transakcji finansowych o zobowiązaniach
i dłużnych tytułach oraz poręczeniach w szkołach wyższych. Sprawozdanie
Rb-WS o wydatkach strukturalnych poniesionych z krajowych środków publicznych. Grupa sprawozdań (S-10, S-11, S-12) dotycząca liczby studentów, doktorantów, uczestników studiów podyplomowych, pomocy materialnej i socjalnej im
udzielanej, a także zaplecza socjalnego dla osób studiujących i pracujących
w szkołach wyższych.
Uczelnie sporządzają również sprawozdania (Z-03, Z-05, Z-06, Z-12) przedstawiające wyniki będące efektem polityki kadrowej prowadzonej w jednostce i prezentujące informacje o liczbie etatów, strukturze zatrudnienia i wynagrodzeniach.
Kolejną grupą sprawozdań są deklaracje i zeznania podatkowe (PIT, CIT,
VAT). Są one konsekwencją prowadzonych w uczelni przedsięwzięć i zawsze są
związane z podejmowanymi wcześniej decyzjami w różnych obszarach działań
każdej jednostki organizacyjnej. Szkoły wyższe sporządzają również sprawozdania z prowadzonej działalności badawczej PNT-1.
Tabela 2. Zestawienie wybranych sprawozdań sporządzanych przez uczelnie publiczne.
Rodzaj sprawozdania
Roczne sprawozdanie finansowe
(SF).
Roczne sprawozdanie z wykonania planu rzeczowo-finansowego
(WPRF).
Roczne sprawozdanie o przychodach, kosztach i wyniku finansowym szkół wyższych (F01-S).
Roczne sprawozdanie z działalności uczelni (SzDU) wraz z informacją dotyczącą obsady kadrowej
na prowadzonych kierunkach
studiów.
Roczne sprawozdanie o zatrudnieniu i wynagrodzeniach (Rb70s).
Kwartalne sprawozdanie o stanie
należności oraz wybranych aktywów finansowych (Rb-N), Kwartalne sprawozdanie o stanie zobowiązań według tytułów dłużnych
oraz poręczeń i gwarancji (Rb-Z)
Roczne sprawozdanie o wydatkach strukturalnych poniesionych
przez jednostki sektora finansów
publicznych (Rb-WS)
188
Cel sporządzania
Celem sporządzania i prezentacji sprawozdania finansowego jest przedstawienie wiernego i rzetelnego obrazu sytuacji
majątkowej, finansowej, ich zmian i wyników działalności
jednostki, które będą użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych.
Celem sporządzania jest wykazanie czy gospodarka uczelni
poddana jest ścisłemu reżimowi kontrolowania.
Celem sporządzania jest przekazanie informacji o sytuacji
ekonomiczno-finansowej uczelni do GUS.
Celem sporządzania jest poinformowanie ministra nauki i
szkolnictwa wyższego o działaniach zrealizowanych w roku
sprawozdawczym szkoły wyższej oraz o obsadzie kadrowej
na prowadzonych przez uczelnię kierunkach studiów.
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o stanie zatrudnienia i wartości wypłaconych zatrudnionym wynagrodzeń.
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o zakresie transakcji finansowych
o zobowiązaniach i dłużnych tytułach oraz poręczeniach
w szkołach wyższych.
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o wydatkach strukturalnych poniesionych z krajowych środków publicznych.
cd. tabeli 2.
Rodzaj sprawozdania
Roczne sprawozdanie o studiach
stacjonarnych, niestacjonarnych,
eksternistycznych (S-10). Roczne
sprawozdanie o pomocy materialnej i socjalnej dla studentów
i doktorantów (S-11). Roczne
sprawozdanie o stypendiach
naukowych, studiach podyplomowych i doktoranckich oraz
zatrudnieniu w szkołach wyższych, instytutach naukowych
i badawczych (S-12).
Kwartalne sprawozdanie o zatrudnieniu i wynagrodzeniach
(Z-03), Kwartalne badanie popytu
na pracę (Z-05). Roczne sprawozdanie o pracujących, wynagrodzeniach i czasie pracy (Z-06).
Roczne sprawozdanie o strukturze
wynagrodzeń według zawodów
(Z-12).
Okresowe (miesięczne, lub kwartalne) sprawozdania o podatku
Ustawa o podatku od towarów
i usług VAT-7, VAT-UE. Miesięczne lub roczne sprawozdania
dot. Podatku dochodowego od
osób fizycznych i prawnych.
Roczne sprawozdanie o działalności badawczej i rozwojowej
(B+R) PNT-1.
Cel sporządzania
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o liczbie i rodzaju jednostek organizacyjnych w uczelni, liczbie studentów, absolwentów według
kierunków studiów oraz o studentach uczących się obowiązkowo języka obcego. O domach i stołówkach studenckich, formach pomocy materialnej i socjalnej dla studentów
i doktorantów oraz o stypendiach wypłacanych studentom
i doktorantom. O stypendiach naukowych, studiach podyplomowych, słuchaczach studiów podyplomowych, cudzoziemcach na studiach podyplomowych i studiach doktoranckich, nauczycielach akademickich oraz bibliotekarzach
oraz pracownikach uczelni niebędących nauczycielami.
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o wysokości wynagrodzeń wypłaconych pracownikom analizowanej jednostki organizacyjnej,
o wysokości narzutów na wynagrodzenia, o liczbie pracowników według klasyfikacji zawodów i specjalności grup,
o liczbie pracowników zatrudnionych i zwolnionych
w analizowanym okresie czasu. Sprawozdania z tej grupy
dotyczą również czasu pracy zatrudnionych osób.
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o wysokości zobowiązań podatkowych, w podatkach dochodowych, od osób fizycznych
i prawnych oraz z tytułu podatku od towarów i usług VAT.
Celem sporządzania sprawozdania jest przekazanie szczegółowych informacji o nakładach na badania, zatrudnionych w działalności badawczej ich wieku i wynagradzaniu.
Źródło: opracowanie własne na podstawie obowiązujących uczelnie w Polsce przepisów prawa.
Tabela 3 prezentuje obowiązujące w uczelni publicznej i niepublicznej przepisy
prawa, w zakresie działania uczelni w Polsce. Podstawowym aktem prawnym
regulującym funkcjonowanie uczelni we wszystkich jego obszarach jest UPoSW.
Ustawa o finansach publicznych określa zasady gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu państwa i budżetu UE. Natomiast ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określa zasady i zakres odpowiedzialności za niewłaściwe gospodarowanie finansami publicznymi. Podatek
od towarów i usług, który stanowi dochód budżetu państwa odnosi się również do
szkół wyższych, jednak podstawowy obszar działania tych jednostek jest zwolniony z tego podatku.
Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych reguluje obszary działań
uczelni (tabela 3). Działalność dydaktyczna i badawcza szkół wyższych podlega
zwolnieniu z podatku dochodowego. Natomiast wyodrębniona działalność gospodarcza (jeżeli uczelnia ją prowadzi) podlega opodatkowaniu na zasadach ogól189
nych. Rozporządzenie Rady Ministrów (RM) w sprawie szczegółowych zasad
gospodarki finansowej uczelni publicznych uszczegóławia gospodarowanie zasobami uczelni publicznych. Natomiast rozporządzenie RM w sprawie szczegółowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budżetu państwa uszczegóławia
zasady rozliczania inwestycji finansowanych z zasobów budżetu państwa i budżetu UE (tabela 3).
Tabela 3. Obowiązujące (podstawowe) akty prawne w zakresie działania uczelni.
Akty prawne
Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym
Ustawa o finansach publicznych
Ustawa o rachunkowości
Ustawa o podatku od towarów i
usług
Ustawa o podatku dochodowym od
osób prawnych11
Rozporządzenie Rady Ministrów w
sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych
Rozporządzenie Rady Ministrów w
sprawie szczegółowego sposobu i
trybu finansowania inwestycji z
budżetu państwa
Ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej
Rozporządzenie Ministra Nauki i
Szkolnictwa Wyższego w sprawie
warunków wynagradzania za pracę i
przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej
Ustawa o odpowiedzialności za
naruszenie dyscypliny finansów
publicznych
11
Zakres stosowania
Reguluje podstawowe sfery działalności uczelni.
Reguluje zasady gospodarowania finansami publicznymi.
Reguluje zasady ewidencji operacji gospodarczych, na
podstawie których sporządzane jest sprawozdanie finansowe jednostek organizacyjnych mających siedzibę na
terenie kraju.
Reguluje opodatkowanie podatkiem od towarów i usług,
który stanowi dochód budżetu państwa.
Reguluje zasady opodatkowania dochodu ustalonego w
jednostkach organizacyjnych posiadających osobowość
prawną.
Uszczegóławia zasady gospodarowania zasobami uczelni
publicznych.
Uszczegóławia zasady rozliczania inwestycji finansowanych z zasobów budżetu państwa i budżetu UE.
Określa zasady nabywania prawa oraz ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego
dla pracowników sfery budżetowej.
Określa wysokość minimalnej i maksymalnej stawki
wynagrodzenia zasadniczego w odniesieniu do poszczególnych stanowisk, wysokość i warunki przyznawania
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, dodatkowe
wynagrodzenia i dodatków do wynagrodzenia.
Określa zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie
dyscypliny finansów publicznych, organy właściwe oraz
postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
W rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych
(§ 3) zawarto podstawowe rodzaje działalności operacyjnej, które obejmują: działalność
dydaktyczną, działalność badawczą i działalność gospodarczą wyodrębnioną. Podstawowa
działalność uczelni (dydaktyczna i badawcza) podlega zwolnieniu z podatku dochodowego. Natomiast wyodrębniona działalność gospodarcza (jeżeli uczelnia ją prowadzi) podlega opodatkowaniu
na zasadach ogólnych.
190
cd. tabeli 3.
Akty prawne
Ustawa o stopniach naukowych i
tytule naukowym oraz stopniach i
tytule w zakresie sztuki
Ustawa o zasadach finansowania
nauki
Ustawa o zamówieniach publicznych
Rozporządzenie Ministra Nauki
i Szkolnictwa Wyższego w sprawie
zakresu i trybu realizacji programu
naprawczego prowadzącego do
uzyskania równowagi finansowej
uczelni publicznej
Ustawa o podatku dochodowym od
osób fizycznych
Kodeks pracy
Kodeks cywilny
Kodeks postępowania administracyjnego
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Zakres stosowania
Definiuje stopnie naukowe i tytuł naukowy określonej
dziedziny nauki i w zakresie danej dyscypliny naukowej
oraz określonej dziedziny sztuki w zakresie danej dyscypliny artystycznej.
Określa zasady finansowania nauki ze środków finansowych ustalanych na ten cel w budżecie państwa.
Określa zasady i tryb udzielania zamówień publicznych,
środki ochrony prawnej, kontrolę udzielania zamówień
publicznych oraz organy właściwe w sprawach uregulowanych w ustawie.
Określa zakres i tryb realizacji programu naprawczego
prowadzącego do uzyskania równowagi finansowej uczelni publicznej
Reguluje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób fizycznych.
Określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.
Reguluje stosunki cywilno-prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
Normuje postępowanie: przed organami administracji
publicznej, przed innymi organami państwowymi oraz
przed innymi podmiotami.
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy obowiązujących aktów prawnych.
Ustawa o zasadach finansowania nauki oraz o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki odnoszą się do podstawowych
zadań szkół wyższych, jakimi są kształcenie pracowników i prowadzenie badań
naukowych. Badania te upowszechniają i pomnażają osiągnięcia naukowe, a gruntownie przygotowana kadra pracowników kształci studentów i przygotowuje do
pracy zawodowej na najwyższym poziomie.
Ustawa o zamówieniach publicznych to akt prawny, w którym ustalono zasady
i tryb udzielania zamówień publicznych, środki ochrony prawnej, kontrolę udzielania zamówień publicznych oraz organy właściwe w sprawach uregulowanych
w ustawie. Rygory tej ustawy bardzo często powodują, że decyzje podejmowane
w publicznych szkołach wyższych są realizowane z dużymi opóźnieniami i negatywnie wpływają na efektywność gospodarowania zasobami w tych jednostkach
organizacyjnych. Decyzje zakupowe, w zakresie nabywania usług, materiałów
i środków trwałych nie dają w bardzo wielu przypadkach oczekiwanych (zakładanych przez władze uczelni) rezultatów.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) w sprawie
zakresu i trybu realizacji programu naprawczego prowadzącego do uzyskania
równowagi finansowej uczelni publicznej ustala obowiązek konstruowania i reali191
zacji programu naprawczego prowadzącego do uzyskania równowagi finansowej
uczelni publicznej.
Kodeks postępowania administracyjnego normuje postępowanie przed organami administracji publicznej w należących do właściwości tych organów sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych, przed
innymi organami państwowymi oraz przed innymi podmiotami, gdy są one powołane z mocy prawa, w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej oraz
między organami i podmiotami, gdy są one powołane z mocy prawa, w sprawach
wydawania zaświadczeń. Kodeks postępowania administracyjnego normuje ponadto postępowanie w sprawie skarg i wniosków przed organami państwowymi,
organami jednostek samorządu terytorialnego oraz przed organami organizacji
społecznych.
Przedmiotem prawa autorskiego (tabela 3) jest każdy przejaw działalności
twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Wnioski
W opracowaniu przedstawiono zasady jakie obowiązują uczelnie publiczne
w zakresie sporządzania planów krótko i długookresowych. Z planami ściśle
związane są sprawozdawania z ich wykonania, dlatego w opracowaniu rozpoznano również zakres niezbędnych informacji jakie gromadzone są przez szkoły wyższe do sporządzenia przez nie obowiązkowych sprawozdań. Na podstawie przeprowadzonych analiz sformułowano następujące wnioski:
1. W uczelniach publicznych sporządzane są plany krótkookresowe w formie
planu rzeczowo-finansowego. Plan krótkookresowy sporządzany jest na
podstawie ściśle określonego przez MNiSW wzoru. Konsekwencją konstruowania PRF przez publiczne uczelnie jest konieczność przestrzegania
ścisłego reżimu finansowanego w zakresie kontrolowania poziomu ponoszonych przez te jednostki organizacyjne kosztów realizacji zadań.
2. Plan długookresowy to strategia uczelni. Władze szkół wyższych, chcąc
podwyższyć skuteczność działania (zgodnie z zapisami UoFP) sporządzają
dokument o charakterze strategicznym. Od stycznia 2010 r. ustawa o finansach publicznych (UoFP) nałożyła na kierowników jednostek sektora finansów publicznych obowiązek zapewnienia w zarządzanych przez nich organizacjach kontroli zarządczej, która ma wspomóc realizację wyznaczonych
celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Rektor uczelni (zgodnie z art. 66 UPoSW) opracowuje i realizuje
strategię rozwoju uczelni (plan długookresowy) uchwalaną przez organ kolegialny uczelni wskazany w jej statucie.
3. Plany (długo i krótkookresowe) spełniają zadania związane z optymalnym
wykorzystaniem zasobów rzeczowych i finansowych uczelni w danym
okresie czasu. Prawidłowy (optymalny) podział przyznanych środków
192
i właściwie ustalona struktura kosztów (zawarta w PRF) decyduje o sprawnym zarządzaniu i podejmowaniu prawidłowych decyzji dotyczących efektów (produktów) działania każdej jednostki organizacyjnej. Szkoła wyższa
jako jednostka organizacyjna spełniająca wiele zadań (oddziałująca na społeczeństwo i gospodarkę) w znacznym zakresie przyczynia się do wzrostu
gospodarczego, do jego trwałości i wysokiej jakości.
4. Szkoły wyższe sporządzają sprawozdania prezentując wyniki (efekty) swoich działań w następujących grupach: w zakresie ogólnego zarządu (SF,
WPRF, F01s), uzupełniającymi dotyczącymi gospodarowania finansami
(Rb-70s, Rb-N, Rb-Z, Rb-WS). Grupa sprawozdań dotycząca studiów stacjonarnych, niestacjonarnych, eksternistycznych, pomocy materialnej i socjalnej dla studentów i doktorantów, stypendiów naukowych, studiów podyplomowych i doktoranckich oraz zatrudnieniu w szkołach wyższych, instytutach naukowych i badawczych (S-10, S-11, S-12). W szkołach wyższych sporządzane są również sprawozdania będące efektem planowania
w zakresie zatrudnienia i wynagradzania według grup zawodów (Z-03,
Z-05, Z-06, Z-12) dotyczące czasu pracy pracowników uczelni. Kolejną
grupą sprawozdań sporządzanych w szkołach wyższych są deklaracje i zeznania podatkowe (PIT, CIT, VAT) są one konsekwencją prowadzonych
w uczelni przedsięwzięć i zawsze są związane z podejmowanymi wcześniej
decyzjami w różnych obszarach działań. Szkoły wyższe sporządzają również sprawozdania z prowadzonej działalności badawczej PNT-1. Całościowymi, podsumowującymi sprawozdaniami z całości funkcjonowania
uczelni, we wszystkich jej obszarach są corocznie sporządzane SzDU.
Bibliografia:
1. Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2004.
2. Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020
roku Raport cząstkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, listopad 2009.
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych
zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych, Dz. U. Nr 246, poz. 1796.
4. Stiglitz J.E., Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2004.
5. Ustawa o finansach publicznych Dz.U. Nr 157, poz. 1241 z 27.08.2009 r.
6. Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z 27.07.2005 r.
Abstrakt:
Celem opracowania jest ustalenie zasad jakie obowiązują uczelnie publiczne
w zakresie sporządzania planów krótko i długookresowych. Odpowiednio skonstruowany, właściwie korygowany oraz starannie przestrzegany plan jest narzędziem wspierającym podejmowanie decyzji, które w konsekwencji wpływają na
zwiększenie efektywności realizowanych zadań. Planem krótkookresowym kon193
struowanym w uczelni jest PRF, planem długookresowym jest strategia rozwoju.
Z planami ściśle związane są sprawozdawania z ich wykonania, w opracowaniu
rozpoznano również zakres niezbędnych informacji jakie gromadzone są przez
uczelnie do sporządzenia przez nie obowiązkowych sprawozdań. Plany (długo
i krótkookresowe) spełniają zadania związane z optymalnym wykorzystaniem
zasobów rzeczowych i finansowych uczelni w danym okresie czasu. Prawidłowy
(optymalny) podział przyznanych środków i właściwie ustalona struktura kosztów
(zawarta w PRF) decyduje o sprawnym zarządzaniu i podejmowaniu prawidłowych decyzji dotyczących efektów (produktów) działania każdej jednostki organizacyjnej. Szkoła wyższa jako jednostka organizacyjna spełniająca wiele zadań
(oddziałująca na społeczeństwo i gospodarkę) w znacznym zakresie przyczynia się
do wzrostu gospodarczego, do jego trwałości i wysokiej jakości.
The budget as an operational plan and the institution of university management instrument (A public university example)
The aim of the article is to establish the rules that apply to public universities in
the preparation of short-and long-term planning. The Plan that is well designed,
properly adjusted and carefully adhered supports decision-making and influences
the effectiveness of the established task. The basis of the university short-term
planning is PRF. The basis for the long-term planning is the development strategy.
The university as an organizational institution realizes many tasks (influencing on
the society and the economy), and to a large extent contributes the economic
growth.
PhD Aleksandra Pisarska, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
194