ćwiczenie 8 diagnozowanie układu sygnalizacji włamania

ćwiczenie 8 diagnozowanie układu sygnalizacji włamania

ĆWICZENIE 8
DIAGNOZOWANIE UKŁADU SYGNALIZACJI WŁAMANIA
Cel ćwiczenia:
- zapoznanie z przykładowym procesem diagnozowania układu sygnalizacji włamania
Przedmiot ćwiczenia:
- obiekt diagnozowania: laboratoryjny układ sygnalizacji włamania z centralą MATRIX,
dwoma liniami dozorowania i trzema czujkami
Narzędzia wspomagające realizację ćwiczenia:
- laboratoryjne stanowisko złożone z pulpitu sterująco-pomiarowego, woltomierza i
amperomierza
8.1. Podstawy teoretyczne i założenia
8.1.1. Systemy bezpieczeństwa
Systemy bezpieczeństwa (ochrony) są obiektami technicznymi złożonymi, gdyż realizują
wiele różnych funkcji, do których można na przykład zaliczyć: dozorowanie zabezpieczanego
obiektu, autodiagnozowanie elementów systemu (czujek, kamer, linii zasilających, urządzeń
wej/wyj, rezerwowych źródeł zasilania, itd.), alarmowanie o zagrożeniu, inicjowanie działań
antydestrukcyjnych.
A. System bezpieczeństwa prosty
Systemy te realizują jedną funkcję. Zwykle uszkodzenie dowolnego elementu (czujki,
centrali, linii) uniemożliwia poprawną pracę całego systemu bezpieczeństwa.
O wartościach wskaźników niezawodnościowych takiego systemu decydują:
jakość projektowania i wykonania elementów – od tego głównie zależy nieuszkadzalność

początkowa RO zwana często nieuszkadzalnością konstrukcyjną (rozpoczynając
użytkowanie możemy nie mieć pewności, że obiekt jest zdatny);
powolne (i w zasadzie nieodwracalne) zmiany fizyczne zachodzące w elementach

składowych systemu bezpieczeństwa (np. powolna zmiana czułości sensora
temperaturowego) – procesy te charakteryzują się tzw. nieuszkadzalnością parametryczną
RN;
skokowe (nagłe, losowe) zmiany właściwości fizycznych elementów systemu

bezpieczeństwa (np. uszkodzenie typu przerwa w przewodzie transmitującym sygnał z
czujnika do centrali alarmowej) – zjawiska tego typu charakteryzuje tzw. nieuszkadzalność
katastroficzna RK;

poprawność eksploatacji tj. obsługi, sterowania, zasilania, użytkowania – procesy te
kształtują tzw. nieuszkadzalność eksploatacyjną RE.
Wszystkie te wskaźniki niezawodności są funkcjami czasu oraz punktu pracy systemu
bezpieczeństwa SB.
B. System bezpieczeństwa złożony
W zasadzie wszystkie obecnie instalowane systemy bezpieczeństwa można zaliczyć do tej
grupy, gdyż realizują wiele różnych funkcji w obiektach, na rzecz których działają. Można
wyróżnić następujące stany funkcjonalne tych systemów:
 stan zdatności Z – poprawnie realizowane są wszystkie funkcje systemu;
 stan niezdatności N – żadna funkcja nie jest realizowana prawidłowo;
 stan częściowej zdatności ZN – poprawnie realizowane są tylko niektóre funkcje systemu.
Systemy bezpieczeństwa złożone tworzone są z systemów prostych, zatem uszkodzenie
jednego lub kilku z nich na ogół nie powoduje całkowitego uszkodzenia systemu, lecz
zmniejsza jego efektywność działania. Systemy bezpieczeństwa są obiektami odnawialnymi,
tzn. w przypadku uszkodzenia są naprawialne (np. możliwa jest wymiana uszkodzonej czujki).
Naprawa może zakłócić realizację planowych zadań systemu bezpieczeństwa (np. wymiana
czujki wymaga wyłączenia całego toru sygnałowego).
SYSTEMY ALARMOWE ZŁOŻONE
Systemy, które nie mogą być
remontowane w czasie
realizacji zadania
(np. statek powietrzny).
Klasa I
Systemy nienaprawialne
Systemy, od których wymaga się
skutecznego działania w zadanym,
krótkim przedziale czasu (t1, t2)
Klasa II
Systemy, od których wymaga
się skutecznego działania w
długim przedziale czasu
Klasa III
Systemy naprawialne
Rys. 8.1. Klasyfikacja złożonych systemów bezpieczeństwa na przykładzie tzw. systemów
alarmowych
System klasy I (rys. 8.1) realizuje swoje zadanie w przedziale czasu , w tym czasie nie
może - z założenia - ulec uszkodzeniu. System ten do chwili rozpoczęcia zadania poddawany
jest permanentnej kontroli eliminującej elementy niezdatne przed i w chwili początkowej.
Systemy klasy II znajdują się zwykle przez długi okres w stanie czuwania (dozorowania
chronionego obiektu), a realizowane zadania aktywne są krótkotrwałe (np. zainicjowanie
sygnału alarmu, zdjęcie zabezpieczeń lub włączenie blokad w strefach, weryfikacja
biometryczna użytkownika itp.). Odnowa takiego systemu jest wykonywana w czasie jego
użytkowania. System uznaje się za niezdatny, jeżeli ewentualna odnowa nie zostanie
zakończona przed rozpoczęciem aktywnego zadania lub wystąpi uszkodzenie podczas realizacji
aktywnego zadania.
Od systemu alarmowego klasy III wymaga się by utrzymywał zdatność w długim
przedziale czasu użytkowania. Spełnienie tego wymagania zależy od czasu trwania odnowy,
częstości uszkodzeń, organizacji obsługi, od typu realizowanych zadań oraz od odporności
systemu na destrukcję.
2
8.1.2. Diagnozowanie systemu bezpieczeństwa
Złożone systemy bezpieczeństwa wyposażane są w układy samokontroli tj. w układy
automatycznego dozorowania stanu technicznego i/lub funkcjonalnego. Dozorowanie to polega
na permanentnym diagnozowaniu poszczególnych elementów systemu (tj. czujek, elementów
centrali alarmowej, kamer, monitorów, sygnalizatorów optycznych itd.). Centrala alarmowa
wytwarza wzorcowe sygnały, które pobudzają poszczególne elementy składowe sytemu.
Elementy te generują wzorcowe sygnały odpowiedzi, które są przetwarzane w centrali
alarmowej na informację diagnostyczną typu: system zdatny – niezdatny. Zadaniem
konstruktorów jest określenie na etapie konstruowania systemu dopuszczalnych tolerancji
sygnałów wymuszających i odpowiedzi. Informacja o stanie systemu może mieć formę
wizualną lub akustyczną i może być prezentowana w centrali alarmowej lub w oddalonym
centrum alarmowym.
Rysunek 8.2 przedstawia przykładowy schemat blokowy złożonego systemu
bezpieczeństwa z układem samokontroli.
Sterownik
centralny CA
LCD
Panel
obsługi
Moduł
sygnalizatorów
Drukarka
Transmisja sygnałów
Alarm, uszkodzenie
Linia dozorowa
nr 1
Linia dozorowa
nr "n"
Komputer
PW
P2
(rezerwa)
P1
Moduł sterowania
przekaźnikami lub liniami
Moduł wymiany informacji
Wej/Wyj CA
Linie (czujki)
Moduł wymiany informacji
Wej/Wyj CA
Linie (czujki)
Urządzenia
Wej/Wyj
M a g is tra la c e n tra ln a
Wyświetlacz
Monitoring
Czytnik kodów
Klawiatura
S1
Si
Sn
Układy
samokontroli
CA i linii
Zasilanie
systemu
Moduł
zasilania
Zasilacz
230V - 50Hz
Akumulator
Zasilanie awaryjne
Rys. 8.2. Schemat blokowy złożonego systemu bezpieczeństwa z układem samokontroli
Określanie stanu systemu bezpieczeństwa realizowane jest przez układ samokontroli
przyłączony do centralnej magistrali centrali alarmowej. W tym układzie wytwarzane są
wzorcowe sygnały kontrolne dla:
 linii dozorowych;
 centrali alarmowej (dla sterownika centralnego centrali – układy mikroprocesorowe:
zasadniczy P1 i rezerwowy (rezerwa gorąca) P2, mikroprocesor wykonawczy Pw
kontroli urządzeń wejściowych i wyjściowych centrali np. modułu wymiany informacji
wej/wy CA z liniami dozorowanymi);
 urządzeń wejściowych i wyjściowych centrali (np. dla modułu wymiany informacji wej/wy
CA z liniami dozorowanymi);
 modułu sterowania transmisją sygnału do oddalonego centrum alarmowego;
 przyłączonych przez port wej/wyj urządzeń sygnalizujących stan centrali (np. komputera
na którym są wyświetlane informacje o aktualnym stanie systemu bezpieczeństwa,
urządzeń zewnętrznych systemu – np. czytnika kodów);
3


urządzeń informacyjnych wewnętrznych centrali o stanie systemu bezpieczeństwa (np. dla
wyświetlacza LCD, modułów sygnalizacji wizualnej stanu CA, panelu obsługi oraz
drukarki wewnętrznej CA gdzie drukowane są na bieżąco informacje o stanach
technicznych całego systemu);
układu zasilania zasadniczego oraz rezerwowego całego systemu bezpieczeństwa.
Elementem odpowiedzialnym za realizację algorytmu dozorowania systemu
bezpieczeństwa jest mikroprocesor sterownika centralnego centrali alarmowej, który realizuje
określoną programowo sekwencję działań diagnostycznych. Pobudzone sygnałami
diagnostycznymi, wytworzonymi przez układ samokontroli, czujki alarmowe „odpowiadają”
impulsami o założonej sekwencji np. czasowej. Oznacza to pojawienie się w określonym czasie
impulsów odpowiedzi (np. sekwencji zer i jedynek) odpowiadających stanowi poszczególnych
czujek w linii dozorowej systemu bezpieczeństwa. Każda czujka zainstalowana w linii
dozorowej posiada swój własny, unikalny adres (przypisanie tego samego adresu dla dwóch
czujek powoduje sygnalizację niezdatności w CA). Informacja o stanach zdatności lub
niezdatności czujek pojawia się na wyświetlaczu LCD lub w module sygnalizatorów
wizualnych. W przypadku wystąpienia, podczas sprawdzania stanu technicznego systemu,
stanu alarmu np. przeciwpożarowego, przerywana jest procedura testowania (sygnał alarmu
posiada większy priorytet niż sygnały diagnostyczne) i uruchamiane są działania informacyjnoterapeutyczne.
8.2. Opis stanowiska do badań układu sygnalizacji włamania
Układ sygnalizacji włamania (i napadu) ma na celu wykrywanie włamania oraz
alarmowanie o nim w celu podjęcia odpowiednich działań.
Ogólna zasada działania układu zostanie objaśniona na bazie centrali alarmowej MATRIX.
W skład tego zestawu wchodzą następujące podstawowe elementy:
- centrala alarmowa wraz z systemem zasilania w energię elektryczną;
- czujki napadu.
Do centrali alarmowej MATRIX mogą być także przyłączone czujki dymu.
Rodzaje czujek współpracujących z centralą MATRIX
Do centrali MATRIX mogą być przyłączone następujące rodzaje czujek:
- czujki z przyłączanym wyłącznikiem krańcowym - styki NC (styki normalnie zwarte przy
drzwiach zamkniętych);
- czujki z przyłączanym wyłącznikiem krańcowym - styki NO (styki normalnie rozwarte przy
drzwiach zamkniętych);
- czujki z przyłączanym kontaktronem - styki NC.
Do czujek mogą być przyłączone pojedyncze lub podwójne rezystory. Czujki mogą być
wyposażone w dodatkowy wyłącznik z napisem „Tamper” służący do sprawdzenia działania
urządzenie sygnalizacji włamania.
Na rysunku 8.3 przedstawione są schematy czujek z normalnie zwartymi stykami - NC.
4,7k
SPARE
C
/
N
SPARE
C
/
N
4,7k
+ -
N
/
C
T
T
SUPPLY
ALARM
ALARM
ALARM
TAMPER
Kontaktron
Kontaktron
Mikrowyłącznik
Wyłącznik
Czujka
bez rezystora
Czujka z pojedynczym
rezystorem
+ -
N
/
C
T
T
SUPPLY
Czujka
bez rezystora
4,7k
+ -
4,7k
N
/
C
ALARM
TAMPER
Czujka z pojedynczym
rezystorem
ALARM
T
TAMPER
Czujka z dwoma
rezystorami
Rys. 8.3. Schematy czujek z normalnie zwartymi stykami NC
4
T
SUPPLY
Przykłady przyłączenia czujek do centrali MATRIX
Poniżej podano kilka wybranych przykładów przyłączenia czujek do centrali MATRIX.
Producent określił dla jakich wartości prądów i rezystancji linii centrala alarmowa sygnalizuje
stan pracy układu. Wartości te przedstawiono w formie „Tabeli parametryzacji linii” – tabela
8.1.
Tabela 8.1
Rezystancja linii [k] 0
Bez rezystorów
Linia EOL
1 rezystor
Linia DEOL
2 rezystory
Prąd linii [mA]
0,75
1,36
3,72
5,86
6,91
7,41
17,4
NC
Dozorowanie
Alarm
NO
Alarm
Dozorowanie
NC
Sabotaż
Dozorowanie
Alarm
NO
Sabotaż
Alarm
Dozorowanie
35,6
NC Sabotaż
Dozorowanie
Alarm
Sabotaż
NO Sabotaż
Alarm
Dozorowanie
Sabotaż
0,5
0,47
0,44
0,37
0,325
0,295
0,285
0,18
0,11
0
Linie z czujkami ze stykami NC, bez rezystorów
Linie bez rezystorów, ze stykami NC, są to linie normalnie zwarte, które rozróżniają tylko
dwa stany:
- zamknięcie drzwi – zwarcie styków wyłącznika krańcowego (obwód zwarty – RL = 0Ω) –
jest to stan Dozorowania;
- otwarcie drzwi - rozwarcie styków (obwód rozwarty – RL = ) – jest to stan Alarmu.
Na liniach takich zwykle umieszcza się jedną czujkę lub kontaktron.
Linie EOL - czujki ze stykami NC, z pojedynczym rezystorem
Linie EOL z pojedynczym rezystorem, ze stykami NC, są to linie, które rozróżniają trzy
stany:
- zamknięcie drzwi – zwarcie styków wyłącznika krańcowego (obwód zwarty – RL = 4,7kΩ) –
jest to stan Dozorowania;
- otwarcie drzwi - rozwarcie styków (obwód rozwarty – RL = ) – jest to stan Alarmu;
- zwarcie przewodów linii między czujką, a centralą (RL = 0Ω) – jest to stan Sabotażu;
Linie EOL nie rozróżniają stanu Sabotażu, gdy linia zostanie rozwarta (przerwana). Na
liniach takich zwykle umieszcza się jedną czujkę lub kontaktron.
Linie DEOL - czujki ze stykami NC, z dwoma rezystorami
Linie DEOL z dwoma rezystorami, ze stykami NC, przedstawione na rys. 8.4, są to linie,
które rozróżniają cztery stany:
- zamknięcie drzwi – zwarcie styków wyłącznika krańcowego (zwarty jeden rezystor – RL =
4,7kΩ) – jest to stan Dozorowania;
- otwarcie drzwi - rozwarcie styków (RL = 9,4kΩ) – jest to stan Alarmu;
- zwarcie przewodów linii między czujką, a centralą (RL = 0Ω) – jest to stan Sabotażu;
- przecięcie przewodów linii między czujką, a centralą (RL = ) – jest to stan Sabotażu.
Na rys. 8.4 przedstawiono linie, w których umieszczono tylko jedną czujkę. W liniach
DEOL można umieszczać kilka czujek, co przedstawia rys. 8.5.
5
SPARE
C
/
N
+
-
N
Z2
+
-
COM
/
C
T
+
-
N
T
SUPPLY
Kontaktron
Linia nr 1
/
C
T
T
SUPPLY
Czujka
ALARM
Z4
4,7k 
COM
4,7k 
-
4,7k 
+
4,7k 
COM
4,7k 
Z1
Matrix
AUX
4,7k 
CENTRALA ALARMOWA
AUX
ALARM
TAMPER
Czujka
Linia nr 2
ALARM
TAMPER
Linia nr 4
Rys. 8.4. Ilustracja przyłączenia czujek z dwoma rezystorami do centrali alarmowej – linie
DEOL
Linia DEOL – z kilkoma czujkami ze stykami NC, z dwoma rezystorami
Jeżeli linia składa się z kilku czujek, to w przypadku włamania do jednego pomieszczenia,
centrala alarmowa sygnalizuje Alarm, jednak nie rozróżnia numeru pomieszczenia (numeru
czujki).
CENTRALA ALARMOWA
Matrix
Układ sygnalizacji
+UZ
Linia nr 1
Rogr
Układ pomiaru prądu linii
(spadku napięcia na
rezystancji linii)
AL
/
N
-
+
C
/
SUPPLY
ALARM
-
+
4 ,7 k 
4 ,7 k 
C
+
Czujka nr 1
4 ,7 k 
Komparator drabinkowy
Z1
4 ,7 k 
COM
AUX
-
N
C
/
SUPPLY
ALARM
Czujka nr 2
N
-
+
SUPPLY
ALARM
Ostatnia czujka w linii
Rys. 8.5. Ilustracja przyłączenia kilku czujek w jednej linii do centrali alarmowej – linia DEOL
Centrala alarmowa wyposażona jest dla każdej linii w:
- rezystor ograniczający – Rogr;
- układ pomiaru prądu linii;
- układ sygnalizacji.
Rezystor ograniczający ogranicza prąd linii do wartości 0,5mA w przypadku zwarcia
przewodów przy wejściu do CA.
Układ pomiaru prądu linii mierzy prąd płynący w danej linii poprzez pomiar napięcia w
punkcie AL. Napięcie to podawane jest na komparator drabinkowy. W zależności od wartości
płynącego prądu komparator podaje odpowiedni sygnał do układu sygnalizacji.
6
Układ sygnalizacji, w zależności od wartości prądu linii, sygnalizuje stan funkcjonalny
układu sygnalizacji włamania.
Charakterystyka układu laboratoryjnego
Zestaw laboratoryjny zawiera model fizyczny układu sygnalizacji włamania, który składa
się z centrali alarmowej CA z dwoma liniami dozorowania stanu chronionych pomieszczeń –
linie DEOL. W linii dozorowania nr 1 znajduje się jedna czujka z dwoma rezystorami. W linii
dozorowania nr 2 znajdują się dwie czujki.
Ogólny schemat „Układu sygnalizacji włamania” przedstawia rysunek 8.6.
Do każdej linii dołączony jest rezystor ograniczający prąd do wartości 0,5mA w przypadku
wystąpienia zwarcia linii. Rezystory te znajdują się w centrali alarmowej. W modelu fizycznym
zastosowano rezystory o wartości 12kΩ.
W tabeli 8.2 przedstawiono wartości rezystancji i prądu linii. Dodatkowo obliczono spadki
napięcia na rezystancji linii oraz napięcia w punktach „AL” – UAL. Wartości te obliczono tylko
dla punktów granicznych stanów pracy układu sygnalizacji włamania.
Tabela 8.2
Po przekroczeniu wyróżnionych wartości napięcia w punkcie „AL”, co odpowiada danej
wartości prądu w linii IL, centrala sygnalizuje odpowiedni stan pracy układu.
CENTRALA ALARMOWA
12k
1
AL2
4
+6V
5
10
4,7k
AL1
12k
+6V
MATRIX
2
3
6
4,7k
4,7k
Czujka Nr 1
7
4,7k
9
4,7k
Czujka nr 2
Linia nr 1 DEOL
8
Czujka nr 3
Linia nr 2 DEOL
Rys. 8.6. Ogólny schemat laboratoryjnego układu sygnalizacji włamania
Na rysunku 8.7 przedstawiono schematy Linii nr 1 w czterech stanach pracy. W tabeli
podano graniczne i rzeczywiste wartości prądów w linii oraz napięć w punkcie AL. Wartości
rzeczywiste zawierają się w podanych przedziałach.
Wartości prądów w linii oraz napięć w punkcie AL dla Linii nr 2, w czterech stanach pracy
są takie same, jak dla Linii nr 1. W przypadku jednoczesnego włamania do obu pomieszczeń
chronionych przez czujki nr 2 i 3, wartości te ulegają zmianie: IL2 = 0,22mA, a UAL2 = 3,24V.
Wartości te zawierają się także w przedziale stanu „Alarm” i centrala alarmowa generuje
sygnał włamania.
7
Linia nr 1 DEOL
4,7k
CA
AL1
1
1
4,7k
4,7k
2
4,7k
4,7k
4,7k
2
4,7k
C zu jka n r 1
4,7k
C zujka n r 1
AL1
1
2
4,7k
2
+6V
C zujka n r 1
AL1
1
CA
C zujka n r 1
AL1
CA
Sabotaż
Zwarcie
+6V
4,7k
+6V
4,7k
+6V
CA
Sabotaż
Przerwa
Alarm
4,7k
Dozorowanie
3
3
3
3
4
4
4
4
Parametry
Wartości graniczne
Wartości rzeczywiste
Wartości graniczne
Wartości rzeczywiste
Max
I L1[mA]
Min
Min
UA L1[V]
Max
Sabotaż
Zwarcie
Dozorowanie
Alarm
Sabotaż
Przerwa
0,5
0,47
0,47
0,325
0,325
0,11
0,11
0
0,5
0,36
0,28
0
0
0,35
0,35
1,9
1,9
3,9
3,9
6,0
0
1,69
2,63
6,0
Rys. 8.7. Schematy Linii nr 1 w czterech stanach pracy
Opis zestawu pomiarowego
W skład zestawu laboratoryjnego wchodzi pulpit sterująco-pomiarowy i woltomierz.
Zestaw ten umożliwia:
- sygnalizację stanów pracy układu sygnalizacji włamania;
- pomiar napięcia UL1 i UL2 w punktach AL1 i AL2;
- pomiar napięcia w wybranych punktach linii nr 1 i 2 (punkty nr 1 ÷ 10);
- zadawanie uszkodzeń w układzie sygnalizacji włamania.
Pulpit sterująco-pomiarowy
Na rysunku 8.8 przedstawiono widok płyty czołowej pulpitu. Pulpit ten zawiera:
- modele czujek DEOL i centrali alarmowej;
- wyłączniki i przełączniki do sterowania działaniem układu;
- rezystor regulacyjny;
- gniazda pomiarowe;
- diody sygnalizacyjne.
Gniazda pomiarowe umożliwiają pomiar napięcia w wybranych punktach linii. Wyłączniki z
napisem „Uszkodzenia” (U1 ÷ U14) służą do zadawania uszkodzeń. Diody służą do sygnalizacji
stanu pracy „Układu sygnalizacji włamania” (zgodnie z opisem na pulpicie - rys. 8.8). Układ
zadawania napięcia w punktach AL1 i AL2 umożliwia określenie wartości napięć, przy których
zapalają się odpowiednie diody sygnalizacyjne. Do zasilania stanowiska napięciem 230V służy
podświetlany wyłącznik z napisem „Sieć” umieszczony na tylnej ściance pulpitu.
8
CENTRALA ALARMOWA
LINIA nr 1 DEOL
Matrix
LINIA nr 2 DEOL
Alarm
Alarm
Dozorowanie
Dozorowanie
Sabotaż
Sabotaż
12k
+6V
12k
+6V
U
AL1 A
AL2
4
2
3
5
10
6
9
Czujka Nr 1
4,7k
4,7k
4,7 k
1
Linia 1
Linia 2
S1
S2
Reg. U
7 8
4,7k
4,7k
Czujka nr 2
Czujka nr 3
Min
U1
U2
U3
U8
U9
U10
USZKODZENIA
Max
Sprawdzanie U
U4
U5
U6
U7
U11
U12
U13
U14
Rys. 8.8. Widok płyty czołowej stanowiska do diagnozowania układu sygnalizacji włamania
Układ zadawania napięcia w punktach AL1 i AL2
Układ składa się z dwóch przełączników S1 „Linia 1” i S2 „Linia 2” oraz rezystora
regulacyjnego Rr (47kΩ) „Sprawdzanie U”.
Jeżeli przełącznik S1 „Linia 1” jest ustawiony w położeniu „UZN”, to do centrali
przyłączona jest czujka nr 1. Wówczas w punkcie AL1 istnieje napięcie wynikające ze stanu
pracy tej czujki. Jeżeli przełącznik S1 jest ustawiony w położeniu „Reg. U”, to czujka nr 1 jest
odłączona od centrali, a na wejście pomiarowe centrali przyłączona jest szczotka rezystora
regulacyjnego. Rezystorem tym można zmieniać napięcie w punkcie AL1, w zakresie 0 ÷ 4,7V,
w celu określenia wartości napięć, przy których zapalają się odpowiednie diody sygnalizacyjne.
Tym samym rezystorem regulacyjnym można sprawdzać Linię nr 2 używając przełącznika S2
„Linia 2”.
Wartości napięć w punktach AL modelu centrali i czujek
1.
2.
3.
4.
UAL = 0 ÷ 0,35V – zwarcie linii – „Sabotaż”.
UAL = 0,35 ÷ 1,9V – stan normalny – „Dozorowanie”.
UAL = 1,9 ÷ 3,9V – otwarcie drzwi – „Alarm”.
UAL = 3,9 ÷ 6,0V – przerwa linii – „Sabotaż”.
Zestaw zadawanych uszkodzeń modelu centrali i modeli czujek
Na stanowisku można zamodelować następujące uszkodzenia:
- przerwa linii – centrala generuje sygnał „Sabotaż”;
- zwarcie linii – centrala generuje sygnał „Sabotaż”;
9
- uszkodzenie wyłącznika czujki (przy drzwiach zamkniętych styki wyłącznika są
rozwarte) – centrala generuje sygnał „Alarm”;
- uszkodzenie układu pomiaru napięcia w CA – centrala generuje sygnał „Sabotaż”;
- uszkodzenie układu pomiaru napięcia w CA – centrala generuje sygnał „Alarm”.
Przygotowanie stanowiska do ćwiczenia
1. Przyłączyć kabel zasilający stanowiska do gniazda 230V i włączyć podświetlany wyłącznik
„Sieć” umieszczony na tylnej ściance stanowiska.
2. Ustawić wszystkie przełączniki U1 ÷ U14 w pozycji wyłączone (dźwignie wyłączników do
dołu).
3. Ustawić przełączniki S1 (Linia 1) i S2 (Linia 2) w pozycji „UZN”.
4. Pokrętło rezystora regulacyjnego „Sprawdzanie U” ustawić w lewym skrajnym położeniu.
Po wykonaniu tych czynności zapalą się diody zielone sygnalizując „Dozorowanie”.
Stanowisko znajduje się w stanie zdatności. Przed przystąpieniem do pomiarów odczekać
około 3 minuty w celu nagrzania się elementów stanowiska.
8.3. Badania funkcjonalne układu sygnalizacji włamania
Kontrola stanu układu pomiaru prądu linii
W celu sprawdzenia czy układ pomiaru prądu linii np. nr 1 jest w stanie zdatności należy:
- odłączyć czujki linii nr 1 od centrali alarmowej;
- do zacisków Z1 i COM przyłączyć rezystor regulacyjny (47kΩ) połączony szeregowo z
miliamperomierzem;
- zmieniając wartość rezystancji, obserwować wskazania miliamperomierza;
- w chwilach zmiany stanu pracy układu sygnalizacji włamania porównać wartości prądu
wskazanego przez miliamperomierz z wartościami podanymi w tabeli 8.1.
Jeżeli wskazania miliamperomierza nie różnią się więcej niż 10% od wartości podanych w
tabeli 8.1, to należy uznać, że układ pomiaru prądu linii jest zdatny.
Pomiar wartości napięcia w punktach AL w stanie zdatności układu
A. Pomiar wartości napięcia w punkcie AL1 – linia nr 1
Pomiaru rzeczywistych granicznych wartości napięcia należy dokonać w sposób opisany
poniżej.
1. Do gniazda pomiarowego 4 lub 10 (masa) przyłączyć masę woltomierza, a do gniazda
pomiarowego AL1 przyłączyć dodatni zacisk woltomierza. Zakres woltomierza ustawić na
100V.
2. Przełącznik S1 „Linia 1” ustawić w położeniu „Reg. U” (pokrętło rezystora regulacyjnego
„Sprawdzanie U” w lewym skrajnym położeniu). Po przestawieniu przełącznika, do układu
pomiaru napięcia CA zostaje przyłączona szczotka rezystora regulacyjnego. Rezystancja
rezystora Rr = 0Ω. Wartość napięcia w punkcie AL1 jest równa 0V. Pali się dioda żółta
sygnalizując „Sabotaż”.
3. Pokręcając powoli pokrętłem rezystora regulacyjnego w prawo obserwować diody. Przy
wzroście napięcia kolejno będą gasły i zapalały się odpowiednie diody. W momentach
zapalania diod należy odczytać wartość napięcia na woltomierzu i zanotować ją w tabeli
8.9, w kolumnie – Linia 1 – USW zdatny (Układ Sygnalizacji Włamania – zdatny).
4. Po wykonaniu pomiarów przełącznik S1 ustawić w położeniu „UZN”, a pokrętło rezystora
regulacyjnego „Sprawdzanie U” w lewym skrajnym położeniu. Zaświeci się dioda zielona
sygnalizując „Dozorowanie”. Temu stanowi odpowiada określona rzeczywista (dla badanej
10
linii) wartość napięcia, którą po odczytaniu na woltomierzu należy zanotować w ostatnim
wierszu tabeli 8.9.
Kolejność zapalania się diod w czasie pomiaru granicznych wartości napięć
1. Gaśnie dioda żółta „Sabotaż” i zapala się zielona „Dozorowanie”.
2. Gaśnie dioda zielona i zapala się czerwona „Alarm”.
3. Gaśnie dioda czerwona i zapala się żółta „Sabotaż”.
B. Pomiar wartości napięcia w punkcie AL2 – linia nr 2
Pomiaru rzeczywistych wartości napięcia w punkcie AL2 należy dokonać podobnie jak
opisano w punkcie A. Dodatni zacisk woltomierza przyłączyć do gniazda AL2, a przełącznik S2
„Linia 2” ustawić w położeniu „Reg. U”. Wyniki pomiarów zanotować w tabeli 8.9, w
kolumnie – Linia 2 – USW zdatny. Po wykonaniu pomiarów przełącznik S2 ustawić w
położeniu „UZN”, a pokrętło rezystora regulacyjnego „Sprawdzanie U” w lewym skrajnym
położeniu.
8.4. Diagnozowanie układu sygnalizacji włamania
Przed rozpoczęciem ćwiczenia nauczyciel podaje numery wyłączników, które studenci
powinni włączać kolejno, aby zadać określone uszkodzenie. Dopiero po przeprowadzeniu
procesu diagnozowania jednego uszkodzenia, należy włączyć następny wyłącznik (po
wyłączeniu poprzedniego), zadając kolejne uszkodzenie. Założono, że w układzie
diagnozowanym istnieje w danej chwili tylko jedna niezdatność.
Włączenie kilku wyłączników jednocześnie nie powoduje uszkodzenia stanowiska.
8.4.1. Zbiory objawów, hipotez, poleceń wykonania sprawdzeń, wyników sprawdzeń
i diagnoz
W tabeli 8.3 zestawiono zbiory objawów, hipotez, poleceń wykonania sprawdzeń, wyników
sprawdzeń i diagnoz. W oparciu o te informacje, w procesie diagnozowania należy wybrać
odpowiedni objaw i dalej postępować zgodnie z logiką wnioskowania diagnostycznego.
Tabela 8.3
Zbiór objawów
1. Świeci dioda żółta „Sabotaż” w linii nr …..
2. Świeci dioda zielona „Dozorowanie” w linii nr …..
3. Świeci dioda czerwona „Alarm” w linii nr …..
Zbiór hipotez
1. Uszkodzona linia DEOL nr 1 lub 2
2. Zwarcie między punktami …. i …. Linii nr ….
3. Przerwa między punktami …. i …. Linii nr ….
4. Uszkodzony wyłącznik czujki nr …. (styki wyłącznika rozwarte przy zamkniętych drzwiach)
5. Ponieważ wartość zmierzonego napięcia mieści się w przedziale wartości napięcia stanu
„Dozorowanie” (tab. 8.2), a świeci dioda czerwona „Alarm”, to hipoteza brzmi: Uszkodzony
układ pomiaru napięcia CA w linii nr ....
6. Ponieważ wartość zmierzonego napięcia mieści się w przedziale wartości napięcia stanu
„Alarm” (tab. 8.2) i świeci dioda czerwona „Alarm”, to hipoteza brzmi: Uszkodzony wyłącznik
krańcowy czujki nr …. lub nr ….. (przy drzwiach zamkniętych styki wyłącznika są rozwarte).
7. Ponieważ wartość zmierzonego napięcia mieści się w przedziale wartości napięć stanu
„Sabotaż” (tab. 8.2) i świeci dioda żółta „Sabotaż”, to hipoteza brzmi: Uszkodzony układ
11
pomiaru napięcia CA w linii nr ….
8. Ponieważ wartość zmierzonego napięcia mieści się w przedziale wartości napięć stanu
„Dozorowanie” (tab. 8.2) a świeci dioda żółta „Sabotaż”, to hipoteza brzmi: Uszkodzony układ
pomiaru napięcia CA w linii nr ….
Zbiór poleceń sprawdzeń
1. Pomierzyć wartość napięcia w punkcie AL1 lub AL2
2. Pomierzyć wartość napięcia w punkcie nr …
3. Sprawdzić UPN w linii nr …. przy włączonym wyłączniku „U….” według punktu 8.3
i porównać go z wartościami napięć zawartymi w tabeli 8.2.
Zbiór wyników sprawdzeń
1. Napięcie w punkcie AL.. : UAL1 lub UAL2 = ..…V
2. Napięcie w punkcie …. : U….. = ..…V
3. UMIN stanu „Alarm” = …..V. Wartość tego napięcia jest mniejsza od wartości w stanie
zdatności układu (tabela 8.2 - UMIN stanu „Alarm” = 1,9V)
4. UMAX stanu „Sabotaż” (przerwa linii) = …..V. Wartość tego napięcia jest większa od
wartości w stanie zdatności układu (tabela 8.2 - UMAX stanu „Sabotaż” = 0,35V)
5. U…. = ….V. Wyłącznik czujki nr ….. posiada styki zwarte
6. U…. = ….V. Wyłącznik czujki nr ….. posiada styki rozwarte
7. U…..= …..V. Między punktami …..-….. jest połączenie
Zbiór diagnoz
1. Zwarcie linii między punktem …. a masą
2. Przerwa między punktami ..…i .… Linii nr…
3. Uszkodzony wyłącznik krańcowy czujki nr …..
4. Uszkodzony układ pomiaru napięcia Linii nr … dla stanu układu „Sabotaż”
5. Uszkodzony układ pomiaru napięcia Linii nr … dla stanu układu „Alarm”
8.4.2. Metoda diagnozowania z wykorzystaniem woltomierza
Poniżej opisano metodę diagnozowania „Układu sygnalizacji włamania” z wykorzystaniem
woltomierza na przykładzie linii DEOL z 3-ma czujkami. Po włączeniu jednego z wyłączników
„Uszkodzenia” pojawia się symulacja uszkodzenia układu sygnalizacji włamania. Objawem
niezdatności układu jest zapalenie żółtej diody sygnalizującej „Sabotaż” lub diody czerwonej
sygnalizującej „Alarm” (włamanie).
A. Diagnozowanie układu w przypadku wystąpienia objawu: świeci się dioda czerwona
„Alarm”
Uwaga:
1. Jeżeli świeci się dioda czerwona „Alarm”, a napięcie w punkcie AL danej linii mieści się w
zakresie wartości dla stanu „Alarm”, to oznacza że nastąpiło włamanie, lub nastąpiło
uszkodzenie czujki (rozwarcie styków wyłącznika czujki przy drzwiach zamkniętych). W
ćwiczeniu zakładamy, że nie nastąpiło włamanie.
2. W czasie diagnozowania czujek, aby stwierdzić czy styki wyłącznika są zwarte czy rozwarte,
należy pomierzyć napięcie na wyjściu i wejściu czujki. Jeżeli te napięcia są sobie równe, to styki
wyłącznika czujki są zwarte.
3. Jeżeli zapali się dioda czerwona „Alarm”, a napięcie w punkcie AL danej linii mieści się w
zakresie stanu „Dozorowanie”, to oznacza że nastąpiło uszkodzenie układu pomiaru napięcia.
W takim przypadku należy sprawdzić „Układ pomiaru napięcia” przy włączonym wyłączniku
zadanego uszkodzenia (pkt. 8.2).
12
Aby przeprowadzić diagnozowanie układu należy wykonać określoną liczbę kroków.
1-szy krok diagnozowania
Po włączeniu wyłącznika wybranego uszkodzenia np. U7 zanotować w tabeli 8.4:
Objaw uszkodzenia Oi;
Postawioną hipotezę odnośnie rodzaju uszkodzenia (czyli stanu niezdatności);
Podjętą decyzję odnośnie wykonania sprawdzenia weryfikującego przyjętą hipotezę;
Wynik wykonanego sprawdzenia – kolejny objaw Oi;
Postawioną diagnozę.
1.
2.
3.
4.
5.
Uwaga:
W tabelach wpisano fikcyjne wartości pomierzonych napięć, ale zbliżone do wartości
rzeczywistych.
Oznaczenia użyte w tabeli:
 U6 – napięcie w punkcie 6;
 UPN – układ pomiaru napięcia centrali alarmowej.
Kolejny krok diagnozowania
Jeżeli w poprzednim kroku nie została postawiona diagnoza, to należy wykonać następne
kroki diagnostyczne. Poniżej przedstawiono metodykę diagnozowania dla kilku wariantów
uszkodzeń linii nr 3 DEOL.
Na rysunku 8.9 przedstawiono schemat „Układu sygnalizacji włamania” z linią DEOL,
która składa się z 3 czujek.
Linia nr 3 DEOL
Cz
nr 1
CA
+6V
12k
Alarm (włamanie)
1
AL3
1krok
4,7k
2
+ 4krok
Cz
nr 2
4,7k
3
4
3krok
Cz
nr 3
4,7k
5
6
4,7k
7
8
2krok
V
-
Rys. 8.9. Schemat układu z linią DEOL składającą się z 3 czujek
Wariant 1
Tabela 8.4
Krok 2
Krok 1
Zadane uszkodzenie
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Włączony wyłącznik np. U7
O1. Świeci dioda czerwona „Alarm”.
Uszkodzona linia nr 3 DEOL.
Zmierzyć wartość napięcia w punkcie AL3.
O2. UAL3 = 1,65V.
Ponieważ wartość zmierzonego napięcia mieści się w
dopuszczalnych granicach napięcia dla stanu „Dozorowanie” (tab.
8.2), to hipoteza brzmi: „Uszkodzony układ pomiaru napięcia CA w
linii nr 3”.
13
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Diagnoza
Sprawdzić UPN w linii nr 3 przy włączonym wyłączniku „U7” (wg
punktu 8.2) i porównać go z wartościami napięć zawartymi w tabeli
8.2.
O4. UMIN stanu „Alarm” = 1,42V. Wartość tego napięcia jest
mniejsza od wartości w stanie zdatności układu (tabela 8.2 : UMIN
stanu „Alarm” = 1,9V).
D: Uszkodzony układ pomiaru napięcia CA w linii nr 3
Wariant 2
Tabela 8.5
Krok 3
Krok 2
Krok 1
Zadane uszkodzenie
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Diagnoza
Włączony wyłącznik np. U11
O1. Świeci dioda czerwona „Alarm”.
Uszkodzona linia nr 3 DEOL.
Zmierzyć wartość napięcia w punkcie AL3.
O2. UAL3 = 2,68V.
Ponieważ wartość zmierzonego napięcia mieści się w przedziale
wartości napięcia dla stanu „Alarm” (tab. 8.2), to hipoteza brzmi:
„Uszkodzony wyłącznik krańcowy jednej z czujek” (przy drzwiach
zamkniętych styki wyłącznika są rozwarte).
Zmierzyć napięcie w punkcie 6.
O3. U6 = 0V. Wyłącznik czujki nr 3 posiada styki zwarte.
Uszkodzony wyłącznik krańcowy czujki nr 1 lub 2 (przy drzwiach
zamkniętych styki wyłącznika są rozwarte).
Zmierzyć napięcie w punkcie 4.
O4. U4 = 1,31V. Wyłącznik czujki nr 2 posiada styki rozwarte.
D: Uszkodzony wyłącznik krańcowy czujki nr 2
Uwaga:
Gdyby wyłącznik czujki nr 2 był zdatny, (objaw: napięcie w punkcie 4: U4 = 0V), to należałoby
wykonać 4-ty krok, mierząc napięcie w punkcie 2.
B. Diagnozowanie układu w przypadku wystąpienia objawu: świeci się dioda żółta
„Sabotaż”
Aby przeprowadzić diagnozowanie układu należy wykonać pewną liczbę kroków
postępując podobnie, jak w punkcie A. Wyniki diagnozowania zapisać w tabeli 8.6.
Uwaga:
1. Jeżeli świeci się dioda żółta „Sabotaż”, a napięcie w punkcie AL danej linii mieści się w
zakresie wartości dla stanu „Sabotaż” to oznacza, że nastąpiło uszkodzenie linii (zwarcie,
przerwa). Należy odszukać rodzaj i miejsce uszkodzenia linii.
2. Jeżeli świeci się dioda żółta „Sabotaż”, a napięcie w punkcie AL danej linii mieści się w
zakresie stanu „Dozorowanie” to oznacza, że wystąpiło uszkodzenie układu pomiaru napięcia
danej linii. W takim przypadku należy sprawdzić „Układ pomiaru napięcia” przy włączonym
wyłączniku zadanego uszkodzenia wg. pkt. 8.2.
14
Na rysunku 8.10 przedstawiono schemat układu sygnalizacji włamania przy zwarciu i
przerwie linii DEOL (3 czujki).
Linia nr 3 DEOL
Sabotaż (zwarcie, przerwa linii)
Cz
nr 1
CA
+6V
12k
1
AL3
4,7k
1krok
2
+ 5krok
Cz
nr 2
4,7k
3
4
4krok
Cz
nr 3
4,7k
5
6
4,7k
3krok
7
8
2krok
V
-
Rys. 8.10. Schemat układu z linią DEOL – przypadki: zwarcie i przerwa
Wariant 1
Tabela 8.6
Krok 1
Zadane uszkodzenie
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Diagnoza
Włączony wyłącznik np. U2
O1. Świeci dioda żółta „Sabotaż”.
Uszkodzona linia nr 3 DEOL.
Zmierzyć wartość napięcia w punkcie AL3.
O2. UAL3 = 0V.
D: Zwarcie linii między punktem 1 a masą
Wariant 2
Tabela 8.7
Krok 1
Zadane uszkodzenie
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Krok 2
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Diagnoza
Włączony wyłącznik np. U12
O1. Świeci dioda żółta „Sabotaż”.
Uszkodzona linia nr 3 DEOL.
Zmierzyć wartość napięcia w punkcie AL3.
O2. UAL3 = 1,64V.
Ponieważ wartość pomierzonego napięcia mieści się w granicach
napięć stanu „Dozorowanie” (tab. 8.2), to hipoteza brzmi:
„Uszkodzony układ pomiaru napięcia CA w linii nr 3”.
Sprawdzić UPN w linii nr 3 przy włączonym wyłączniku „U13” (wg
punktu 8.2) i porównać go z wartościami napięć zawartymi w tabeli
8.2.
O3. UMAX stanu „Sabotaż” (przerwa w linii) = 1,83V. Wartość tego
napięcia jest większa od wartości w stanie zdatności układu (tabela
8.2: UMAX stanu „Sabotaż” = 0,35V).
D: Uszkodzony układ pomiaru napięcia CA w linii nr 3
15
Wariant 3
Zadane uszkodzenie
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Diagnoza
Krok 3
Krok 2
Krok 1
Tabela 8.8
Włączony wyłącznik np. U13
O1. Świeci dioda żółta „Sabotaż”.
Uszkodzona linia nr 3 DEOL.
Zmierzyć wartość napięcia w punkcie AL3.
O2. UAL3 = 5,95V.
Przerwa linii nr 3 między punktami 1 - 8.
Zmierzyć napięcie w punkcie 7.
O3. U7 = 0V. Między punktami 7 – 8 jest połączenie.
Przerwa linii nr 3 między punktami 1 - 6.
Zmierzyć napięcie w punkcie 5.
O4. U5 = 5,96V.
D: Przerwa linii nr 3 między punktami 5 - 6
Uwaga:
Gdyby między punktami 5 – 6 nie było przerwy (objaw: napięcie w punkcie 5: U5 = 0V), to
należałoby wykonać 4-ty i 5-ty krok, mierząc napięcie w punktach 3 i 2.
Tabele pomiarowe do zanotowania wyników procesu diagnozowania
1. Tabela pomocnicza. Pomiar napięcia w punktach AL układu sygnalizacji włamania
(USW) w celu określenia zdatności lub niezdatności układu pomiaru napięcia danej linii.
Uwaga:
W czasie diagnozowania, w przypadku postawienia hipotezy „Uszkodzony układ pomiaru
napięcia Linii nr …”, należy sprawdzić wymieniony układ wg punktu 8.2, przy włączonym
wyłączniku danego uszkodzenia. Wyniki pomiaru zanotować w tabeli 8.9 w kolumnie USW
niezdatny dla uszkodzenia U….. Porównać uzyskane wartości napięć z wartościami napięć
zmierzonych w stanie zdatności układu i postawić diagnozę.
Tabela 8.9
Linia nr 1
Stan
funkcjonalny
układu
Świeci
dioda
Sabotaż
Przerwa linii
Alarm
Żółta
Dozorowanie
Sabotaż
Zwarcie linii
Zielona
Dozorowanie
16
Linia nr 2
UAL1[V]
USW niezdatny
(zadane uszkodzenie
U…)
UAL1[V]
UAL2[V]
USW niezdatny
(zadane uszkodzenie
U…)
UAL2[V]
6
6
6
6
0
0
0
0
USW
zdatny
USW
zdatny
Czerwona
Żółta
Napięcie w punktach AL w stanie normalnej pracy układu
Zielona
UAL1 = ……V
UAL2 = ……V
2. Główna tabela diagnostyczna
Tabela 8.10
Krok 3
Krok 2
Krok 1
Zadane uszkodzenie
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Hipoteza
Polecenie sprawdzenia
Wynik sprawdzenia
Objaw
Diagnoza
Włączony wyłącznik U….
O1. Świeci dioda ...............” …………….” linii nr …..
Uszkodzona linia nr … DEOL.
Sprawdzić napięcie w punkcie AL… .
O2. UAL… = …V.
O3.
O4
D:
8.5. Uwagi końcowe
W wyniku wykonania ćwiczenia należy przedstawić sprawozdanie, które powinno
zawierać:
 schemat blokowy badanego układu sygnalizacji włamania;
 wypełnione tabele pomiarowe (tab. nr 8.9, 8.10);
 wnioski z przeprowadzonych badań i dyskusji.
8.6. Zagadnienia kontrolne
1. Wymienić i scharakteryzować ważniejsze stany techniczne i funkcjonalne przykładowego
systemu bezpieczeństwa.
2. Dokonać podziału systemów bezpieczeństwa na klasy i podać przykłady rozwiązań.
3. Omówić sposób diagnozowania systemu bezpieczeństwa przez centralę alarmową.
4. Wymienić stany funkcjonalne (stany pracy) rozróżniane w liniach z czujkami bez
rezystorów ze stykami NC (normalnie zwartymi).
5. Jakie stany pracy rozróżniają linie EOL z czujkami ( z jednym rezystorem) ze stykami NC.
6. Jakie stany pracy rozróżniają linie DEOL z czujkami ( z dwoma rezystorami) ze stykami
NC.
7. Omówić kolejność postępowania w procesie diagnozowania układu sygnalizacji włamania.
8. Wyjaśnić pojęcie objawu (symptomu) stanu.
9. Na czym polega różnica między diagnozowaniem sondującym a dozorowaniem ?
10. Wymienić i omówić poziomy (etapy) wnioskowania diagnostycznego.
17