Aborcja w Europie_EV

Aborcja w Europie: Czy prawo i praktyka koncentrują się na pacjentkach? Niechciana ciąża stawia wiele kobiet w kryzysowej sytuacji nawet, jeśli skala tego
kryzysu jest bardzo zróżnicowana.
Dla większości kobiet niechciana ciąża jest zaskoczeniem. Nie są one na nią przygotowane i
nie pojmują tego, co się stało. Często nie wiedzą, gdzie i do kogo mogłyby zgłosić się o radę,
czy to w kwestii zachowania ciąży, czy też jej usunięcia. Dowiadując się o niechcianej ciąży
kobieta musi wiedzieć gdzie może zasięgnąć informacji ‒ jak najdokładniejszej i jak
najszybciej. Jest to jednak dosyć skomplikowane, jeżeli weźmie się pod uwagę następujące
czynniki:
• informacja dotyczy jednej z najintymniejszych sfer życia;
• w wielu środowiskach temat ten jest uważany za temat tabu;
• czasami ciąża nie może zostać ujawniona, gdyż jest ona wynikiem relacji, która nie
jest akceptowane przez społeczeństwo;
• niektóre kręgi społeczne, z których wywodzi się ciężarna oraz instytucje opieki
społecznej na wiadomość o ciąży mogłyby zareagować potępiająco, odmówić
udzielenia pomocy, czy też udzielić nieścisłej informacji;
• wymagane informacje są bardzo szczegółowe i kompleksowe, co może wpłynąć na
fizyczną i psychologiczną formę ciężarnej. Pytania dotyczą kwestii podstawowych,
takich jak adresy, gdzie kobieta może się zgłosić, jeżeli zdecyduje się na aborcję;
• jest to nieodwracalna decyzja i może mieć ona poważny wpływ na środowisko
społeczne, z którego wywodzi się ciężarna, jak również na jej późniejsze życie;
• w przypadku partnera, jest on drugą osobą, która ma bezpośredni wpływ na to, jaka
decyzja zostanie podjęta;
• informacja różni się w zależności od potrzeb kobiety, co sprawia, że często trudno jest
dostarczyć tę właściwą;
W dzisiejszych czasach społeczeństwa różnie podchodzą do tych kwestii, pomimo że przez
ostatnie 200 lat dominowało głównie skostniałe paternalistyczne nastawienie. Obraz kobiety
niebędącej w stanie podjąć rozsądnej decyzji dotyczącej własnej ciąży, wywodzi się często z
męskich przekonań dominujących warstw społeczeństwa jak również przekonań religijnych
Strona -2-­‐ praktykowanych w niektórych krajach. Społeczeństwo często „uważało”, że jest uprawnione
do podjęcia „odpowiedniej” decyzji za ciężarną. To paternalistyczne nastawienie
doprowadziło, m.in. do wprowadzenia zakazu aborcji, co w konsekwencji przyczyniło się do
wzrostu śmiertelności wśród matek. W wielu krajach progowych sytuacja ta nadal jest na
porządku dziennym ‒ aborcja jest nielegalna w wyniku ustaleń wprowadzonych w przeszłości
przez byłe imperia kolonialne.
Wraz z rozwojem technologicznym oraz uznaniem praw kobiet w drugiej połowie
dwudziestego wieku, sytuacja ta zaczęła się powoli zmieniać, co sprawiło, że kobiety i pary
zaczęły mieć większy wpływ na decyzje dotyczące kwestii planowania rodziny. Autonomia
w kwestiach reprodukcyjnych przyczyniła się w Danii do zmniejszenia liczby aborcji (1).
Jednak wiele państw nadal opiera się na przestarzałych procedurach i poglądach i nie
przestrzega
standardów
powstałych
w
międzyczasie
instytucji
medycznych,
bądź
społecznych, np. w przypadku obowiązkowych konsultacji przed podjęciem decyzji o
usunięciu ciąży. Pomimo że niektóre kraje zniosły ten wymóg, tak jak w 2001r. zrobiła to
Francja, prawo to jest nadal w różnym stopniu egzekwowane w innych krajach. W Holandii i
w Austrii kobieta może poradzić się u każdego lekarza, natomiast w Niemczech prawo to jest
zdecydowanie bardziej rygorystyczne, co poważnie utrudnia kobiecie dostęp do aborcji. Nie
jest do końca jasne, dlaczego w przypadku aborcji dostęp do różnego rodzaju porady dla
pacjentki jest tak utrudniany. W przypadku innych procedur medycznych jest to
niespotykane.
Obowiązkowy czas do namysłu
Kolejnym przykładem jest tzw. obowiązkowy czas do namysłu pomiędzy konsultacją, a samą
aborcją. Sama idea takiego postępowania jest bardzo rzadko spotykana w przypadku innych
procedur lekarskich. Wręcz przeciwnie, prawo nadało relacjom lekarz ‒ pacjent specjalny
status, który zastrzega ich poufność, gdyż tylko lekarz i pacjent mogą podjąć właściwe kroki
w zależności od sytuacji. Ustanowiony prawnie obowiązkowy czas do namysłu jest wynikiem
błędnych poglądów. Uważa się, że:
•
kobietę należy chronić przed jej własnymi decyzjami i zapobiec zbyt pochopnej
decyzji o aborcji;
•
kobietę może podjąć decyzję w kwestii niechcianej ciąży jedynie po zasięgnięciu
porady u obcego lekarza;
Strona -3-­‐ czas do namysłu może zmniejszyć ilość aborcji (ustalenia odnośnie jego trwania
•
różnią się w poszczególnych krajach);
W krajach, w których czas do namysłu nie jest obowiązkowym etapem, od którego zależy czy
kobieta może poddać się usunięciu niechcianej ciąży czy nie, lekarze-ginekolodzy oraz
kobiety nie widzą potrzeby wprowadzania takiego rozwiązania (2). Poniższa tabela pokazuje,
w jakich krajach obowiązuje czas do namysłu, ile trwa, według jakich kryteriów jest ustalany
oraz możliwe wyjątki. Na tej podstawie można założyć, że potrzeby kobiet w poniżej
wymienionych krajach w kwestii aborcji nie wykazują większych różnic, a czas do namysłu
jest jedynie przeszkodą i nie odpowiada wymogom i potrzebom kobiety, która chce usunąć
ciążę.
Tabela nr.1 Obowiązkowy czas do namysłu w krajach europejskich
Kraj
Czas do namysłu
Szczegóły
Belgia
6 dni
od pierwszej konsultacji;
Niemcy
3 dni
trzy
dni,
potwierdzone
pisemnie
przez
upoważnioną do tego poradnię;
Francja
7 dni
od pierwszej konsultacji z lekarzem/ doradcą/
położną/ pielęgniarką; czas ten może zostać
skrócony w końcowej fazie okresu, w którym
można przeprowadzić legalną aborcję;
Holandia
5 dni (jedynie po 5 dni od pierwszego spotkania ze specjalistą
upływie 44 dni od (istnieje wiele wyjątków): czas ten może zostać
ostatniej miesiączki)
skrócony w końcowej fazie okresu, w którym
można przeprowadzić legalną aborcję;
Włochy
7 dni
od
pierwszej
wizyty
u
lekarza-ginekologa
(pisemne potwierdzenie);
Ponadto, w niektórych krajach istnieją regulacje zabraniające kobiecie leczenia i konsultacji
w kwestii aborcji u tego samego lekarza-ginekologa. Jest to swoisty wyjątek w medycynie.
Zazwyczaj lekarz, który przeprowadził wstępne badania i konsultację, przez co zdobył
zaufanie pacjentki powinien automatycznie mieć prawo do sprawowania nad nią dalszej
opieki. W sytuacjach kryzysowych, takich jak aborcja, ciągłość jest mianowicie bardzo
Strona -4-­‐ istotnym czynnikiem. Kobieta nie powinna być zmuszana do powtarzania swojej historii za
każdym razem, kiedy musi zgłosić się do poradni.
Tylko tak może rozwinąć się zaufanie w relacjach lekarz-pacjentka, potrzebne w trakcie
dalszego postępowania. Dlatego trudno jest zrozumieć, dlaczego tak istotny czynnik nie
powinien być brany pod uwagę w sytuacji kryzysowej, takiej jak usunięcie niechcianej ciąży.
W innych dziedzinach medycyny takie podejście uważane jest za nieetyczne i odbierane
wręcz, jako okrucieństwo.
W Szwajcarii, nawet po liberalizacji prawa aborcyjnego w 2002r., kobieta nadal musi
pisemnie potwierdzić, że znajduje się w sytuacji kryzysowej, aby móc legalnie poddać się
aborcji. Także w tym przypadku, procedura ta nie jest popularnym zjawiskiem w medycynie i
nie przynosi kobiecie żadnych rozpoznawalnych korzyści, natomiast popiera postępowanie,
które zmusza ją do usprawiedliwienia swojego postępowania przed społeczeństwem.
Zmiany na lepsze
Można jednak zauważyć pozytywne zmiany. Jedną z nich jest nieograniczony dostęp do
internetu, który niesie ze sobą wiele korzyści w przypadku niechcianej ciąży. Pozwala on na
szybkie zdobycie informacji na różne tematy. Najistotniejszym czynnikiem jest jednak
anonimowość i zachowanie sfery prywatnej. Kobiety, które zasięgają porad za pomocą
internetu nie muszą się nikomu z niczego tłumaczyć. Zauważyliśmy, że wcześniejsze
zapoznanie się z tematyką na stronach o aborcji, nie uwzględniając tych o podłożu religijnym,
bardzo pozytywnie wpływa na doradztwo i późniejsze postępowanie. Jednak są dwa punkty,
które należy wziąć pod uwagę: nie każda kobieta posiada dostęp do internetu. Z drugiej
strony, często ciężko jest ustalić czy informacja opiera się na faktach, czy jest tylko
emocjonalną propagandą i próbą wprowadzenia kobiety w błąd.
Liczne metody przeprowadzania aborcji
W różnych krajach korzysta się z różnych metod przeprowadzania aborcji. W przypadku
Holandii w pierwszym trymestrze duża część aborcji przeprowadzana jest metodą
chirurgiczną przy pomocy znieczulenia miejscowego, natomiast w innych regionach
standardową procedurą jest metoda chirurgiczna ze znieczuleniem ogólnym. W Holandii
Strona -5-­‐ często przeprowadza się aborcję metodą chirurgiczną już w piątym albo szóstym tygodniu
ciąży, co często prowadzi do skrócenia prawnie ustanowionego czasu do namysły. Jednak w
innych krajach aborcja metodą chirurgiczną w tak wczesnym stadium ciąży nie jest nawet
proponowana, a niektórzy lekarze uważają, że jest ona poważnym wykroczeniem.
We Francji, Szkocji i Szwecji ponad 50% pacjentek niektórych ambulatoriów poddaje się
aborcji farmakologicznej, w przeciwieństwie do Niemiec, Holandii i Austrii, gdzie tylko
niewielki procent pacjentek decyduje się na takie rozwiązanie.
Różnice w stosowaniu tych metod nie dają się jednak powiązać z indywidualnymi potrzebami
kobiet z wymienionych wyżej krajów. Są one raczej wynikiem różnic o naturze
organizacyjnej, prawnej lub finansowej albo kontynuacją tradycji, które nigdy nie były
podawane w wątpliwość.
Reasumując, w większości krajów ogólne warunki dotyczące okresu poprzedzającego aborcję
oraz samą procedurę, bardzo rzadko, bądź wręcz nigdy nie koncentrują się na wymaganiach
kobiet nie pozostawiając miejsca na ich indywidualne potrzeby. Mogłoby się wydawać, iż w
zależności od kraju, więcej uwagi poświęca się bezpodstawnej opinii osób spoza dziedziny,
bądź tych, których temat ten osobiście nie dotyczy. Niestety ograniczenia te przynoszą
zazwyczaj skutek odwrotny od zamierzonego.
Jeżeli porówna się częstość przeprowadzanych aborcji w różnych krajach, jasne staje się, że
państwa, w których liczba ta jest najniższa to głównie te, które w swoim prawodawstwie
uwzględniają potrzeby kobiet, przyznając im nieograniczoną autonomię i dostęp do edukacji
seksualnej, antykoncepcji oraz aborcji, tak jak w przypadku Holandii.
Nie ma natomiast dowodów, które potwierdzałyby jakoby ograniczony dostęp do aborcji
(obowiązkowa konsultacja, czas do namysłu) niósł ze sobą jakiekolwiek korzyści. Powodują
one jedynie opóźnienia i mają negatywny wpływ na fizyczne i psychologiczne samopoczucie
ciężarnej. Wiele instytucji podkreśla zalety jak najwcześniejszego przeprowadzania aborcji
(3-5). Wszystkie te aspekty należy uwzględnić w publicznych dyskusjach i doprowadzić do
sformułowania nowych wytycznych.
Ostatnie dekady przyniosły wiele pozytywnych zmian ‒ niektóre państwa zdecydowały się
wprowadzić bardziej liberalne prawodawstwo w kwestii aborcji, np. Kanada. Usunięcie
niechcianej ciąży uchodzi tam za rodzaj leczenia, które nie wymaga ingerencji prawnej. W
1988 Kanadyjski Sąd Najwyższy doprowadził do usunięcia aborcji z prawa konstytucyjnego.
Na podstawie tego przykładu nasuwa się pytanie, ile czasu musi jeszcze upłynąć zanim
podobne rozwiązanie zastąpi obecne restrykcyjne regulacje w krajach europejskich.
Strona -6-­‐ Na koniec chciałbym uwzględnić jeszcze jedną kwestię związaną z teorią gender.
Powszechnie wiadomo, że mężczyzna nie może zajść w ciążę, a tym samym poddać się
aborcji. Nie powinien on jednak zapomnieć, że również w jego interesie leży troska o zdrowie
reprodukcyjne kobiety, ponieważ ma ono na niego bezpośredni wpływ. Dlatego powinniśmy
z większym zaangażowaniem domagać się wprowadzenia zmian, które umożliwiłyby
kobietom, które jakby nie było z naszą pomocą zaszły w ciążę, dostęp do aborcji w
odpowiednich warunkach i bez niepotrzebnego cierpienia.
Dr Christan Fiala
[[email protected]]
Gynmed – Ambulatorium ds. Aborcji i planowania rodziny w Wiedniu, www.gynmed.at
Były przewodniczący Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń na rzecz Profesjonalnej
Aborcji i Antykoncepcji (FIAPAC)
Niniejszy artykuł Dr Christiana Fiali ukazał się w biuletynie „Entre Nous” Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO), 2005r.- nr. 59, s. 23-26
Przełożyła: Maria M. Malenta
1. Henshaw K. S, Singh S. and Haas T. “The Incidence of Abortion Worldwide.” International Planning Perspectives, 1999; 25 (dodatek) s. 30-38
(www.gutmacher.org/pubs/journals/25s3099.html)
2. VI Konferencja Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń na rzecz Profesjonalnej
Aborcji i Antykoncepcji (FIAPAC), wrzesień 2004r., Wiedeń na stronie: www.fiapac.org
3. Holmgren K. “Time of decision to undergo a legal abortion”. Gynecol Obstet Invest.
1998; 26(4) s. 289-295
4. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. “The Care of Women Requesting Induced Abortion ‒ Evidence-based Clinical Guideline Number 7.” London, September
2004.
5. Agence Nationale d'Accréditation et d'Evaluation en Santé (ANAES). ”Prise en charge de
l’interruption volontaire de grossesse jusqu'à 14 semaines. ” Paris, 2001.