twórca, artysta wykonawca czy technik?

69. Reżyser dźwięku ? twórca, artysta wykonawca czy technik? Nad statusem twórczym reżysera
dźwięku, a tym samym nad jego statusem prawnym, odbyła się już niejedna dyskusja, zwłaszcza miedzy
producentami a reżyserami, kiedy dochodziło do zapłaty wynagrodzenia. Inaczej bowiem opodatkowany jest
twórca a inaczej technik, na innych podstawach prawnych oparte jest też kontraktowanie wyników ich pracy.
O reżyserii dźwięku mówimy przeważnie przy utrwalaniu utworów i ich wykonań w studiach nagrań,
rejestracji i emisji telewizyjnej dźwięku, ,,kierowaniu'' nagłośnieniem i przekazywaniem dźwięku
podczas koncertów, ,,tworzeniem'' warstwy dźwiękowej spektakli teatralnych, imprez ,,światło i
dźwięk'' itp.
Artystycznym wykonaniem w rozumieniu prawa jest interpretacja utworu lub dzieła sztuki ludowej. Zgodnie z
art.85 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Pr. aut.) artystów wykonawców uważamy aktorów,
recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów. Ustawodawca uznał także za
artystyczne wykonania działania ,,innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania
wykonania''. Może więc reżyser dźwięku być artystą wykonawcą przy spełnieniu określonych
przesłanek. Istotną przesłanką oceny tych osób będzie przyjęcie, takiego samego, jak dla artystów
wykonawców, kryterium: działanie musi dotyczyć interpretacji konkretnego utworu. Wpływanie ,,w
sposób twórczy'' na wykonanie to kolejna przesłanka decydująca o zaliczeniu reżysera dźwięku do
grona artystów wykonawców. W sposób twórczy, czyli nacechowany osobistym piętnem,
indywidualny, niepowtarzalny, wyjątkowy.
Ten wpływ polegać będzie głównie na charakterze współpracy z wokalistą czy instrumentalistami przy
nagraniu konkretnego utworu poprzez zastosowanie właściwych dla wykonującego (np. z uwzględnieniem
jego walorów i braków wokalnych) środków technicznych, uwag interpretacyjnych, propozycjach zmian itp.
Reżysera dźwięku można by uznać za autora tylko w przypadku, gdy rezultat jego pracy będzie
utworem w rozumieniu prawa. Za utwór art.1 (Pr. aut) ,,każdy przejaw działalności twórczej o
indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości przeznaczenia i
sposobu wyrażenia''. Należy przez to rozumieć, że utwór ma być kreacją konkretnego człowieka,
subiektywnie nowym i oryginalnym rezultatem jego działalności, posiadającym jakąś dowolną formę,
niekoniecznie materialną, umożliwiającą jego percepcję przez inne osoby niż sam twórca. Ma być
wynikiem samodzielnego działania twórczego, odróżniać się od innych wcześniejszych rezultatów
działań twórców, być niepowtarzalnym.
Trzeba jednak pamiętać, że rutynowe działania, li tylko umiejętności, warsztat twórczy, a nawet styl, maniera,
technika nie są przedmiotem ochrony. Musi powstać dzieło z prawdopodobieństwem jego statystycznej
jednorazowości. Gdy rezultat jest przewidywalny u wielu osób, będąc głównie wynikiem zastosowania
określonej wiedzy, wątpliwe, czy tym rezultatem jest utwór. Stąd m.in. tyle kontrowersji budzi
zakwalifikowanie do przedmiotów chronionych prawem autorskim tych rezultatów działalności człowieka,
których poszczególne wytwory nie różnią się formą a na ich wynik wpływ ma przede wszystkim wiedza i
warsztat ,,wykonawcy''. Może się jednak zdarzyć, że reżyser dźwięku np. spektaklu teatralnego, tworzy taką
warstwę dźwiękową, która wykazuje cechy oryginalności i indywidualności. Najczęściej zapewne jako o
twórcy powiemy o reżyserze dźwięku w imprezach ,,światło i dźwięk'', gdzie strona audialna odgrywa
zasadnicza rolę. Będzie tak również wtedy, gdy reżyser dźwięku dokona samodzielnie swoistego zbioru
różnych utworów dostosowanych charakterem do spektaklu, imprezy, audycji i temu doborowi, zestawieniu
będziemy mogli przypisać twórczy charakter.
Absolutnie nie będzie przeszkadzać uznaniu za utwór fakt braku zapisu graficznego, fonograficznego,
cyfrowego czy też jakiegokolwiek innego rezultatu działania reżysera dźwięku. Utwór jest bowiem dobrem
niematerialnym a prawo wymaga tylko, aby nadawał się do percepcji i posiadał jakąś formę w sensie
1/2
artystycznym, został ustalony a nie utrwalony. Utwór może więc być jednorazowym, efemerycznym
rezultatem.
Za reżysera dźwięku-technika uważać będziemy tego, który perfekcyjnie ustawi aparaturę, aby jak najlepiej
przekazać publiczności dokonania artysty lub efekty dźwiękowe, z odpowiednim natężeniem podawać
dźwięk, dobrać i dostosować aparaturę do panujących warunków scenicznych, nagraniowych. Swoje
działania oprze jednak na zdobytej wiedzy i doświadczeniu, może na wykształceniu w którejś ze
specjalistycznych szkół lub uczelni. Inny na jego miejscu postąpiłby podobnie, zgodnie z regułami
nagłaśniania, utrwalania, zasadami warsztatowymi. W ich przypadku nie da się powiedzieć, że odcisnęli
osobiste piętno na wykonaniu artysty lub kształcie utworu, lecz są tylko pomocni przy profesjonalnym
,,dostarczeniu'' go odbiorcy.
Z punktu widzenia prawa odróżnienie tych spośród tworzących utwory lub współpracujących przy
powstawaniu wykonania, którzy twórczo je kształtują od tych, którzy tylko są pomocni, zasadza się na
zakresie i charakterze przyznanych im praw. Z reżyserem dźwięku uznanym za autora lub artystę
wykonawcę w przypadku korzystania z jego wkładu będziemy się musieli umawiać jak z kompozytorem,
wokalistą czy muzykiem: nabywać prawa, uzyskiwać licencję na korzystanie, ustalać pola eksploatacji itd.
zgodnie z regulacjami zawartymi w Pr. aut.. Reżyser dźwięku przygotowujący i obsługujący urządzenia
techniczne dla perfekcyjnego przekazu koncertu, dokonania nagrania, emisji audycji, nie ma praw
wyłącznych. Skutki jego pracy nabywamy w całości i bez ograniczeń jednorazową umową i oceniamy na
gruncie przepisów kodeksu cywilnego, przeważnie umowy zlecenia (art.734 ? 751 k.c.) lub umowy o dzieło
(art.627 ? 646 k.c.).
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 02.03.2017 19:21:16
PDF ze strony:
http://mail.zaiks.org.pl/235,154,69_rezyser_dzwieku_?_tworca,_artysta_wykonawca_czy_technik
2/2