zakład technologii maszyn - Technologia i Automatyzacja Montażu

zakład technologii maszyn - Technologia i Automatyzacja Montażu

TECHNOLOGIA I AUTOMATYZACJA MONTAŻU
1/2010
ZAKŁAD TECHNOLOGII MASZYN
WYDZIAŁ INŻYNIERII PRODUKCJI POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ
Jan BERKAN, Tadeusz KOWALSKI
Znakiem firmowym Katedry Technologii Budowy Maszyn, późniejszego Zakładu Technologii Maszyn był
prof. Janusz Tymowski. Urodził się w 1902 roku w Lublinie, gdzie uzyskał maturę w 1920 roku w gimnazjum
klasycznym pod nazwą „Szkoła Lubelska”, a studia inżynierskie ukończył w 1926 roku na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej. W czasie studiów
był prezesem Koła Mechaników Politechniki Warszawskiej. Odbył praktykę w zakładach Hotchkissa we Francji. Pracę zawodową rozpoczął w przemyśle zbrojeniowym w Fabryce Broni w Radomiu, gdzie doszedł do
stanowiska szefa Inspekcji Technicznej. Od 1938 r. do
wybuchu wojny pracował w kombinacie Stalowa Wola
jako szef produkcji, a następnie jako zastępca dyrektora. Z racji wiedzy, którą nabył pracując w przemyśle
zbrojeniowym, w czasie wojny kierował pracą przemysłu
wojennego Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej.
W 1943 roku objął stanowisko szefa przemysłu wojennego Armii Krajowej. W czasie Powstania Warszawskiego kierował produkcją broni w rejonie Śródmieście −
Południe. Po upadku powstania przebywał w obozach
jenieckich, potem pełnił funkcję oficera łącznikowego
w Wielkiej Brytanii. W 1945 roku powrócił do kraju, narażając się na represje za przeszłość AK-owską. W 1951
roku objął stanowisko dyrektora technicznego ZM „Ursus”, a w 1952 roku kierownictwo Katedry Technologii
Budowy Maszyn na Wydziale Mechanicznym Technologicznym Politechniki Warszawskiej. Od 1955 roku poświęcił się wyłącznie pracy na Uczelni, a w latach 1960
− 1963 był jej prorektorem. Był również rzeczoznawcą
UNESCO do spraw szkolnictwa technicznego. W 1972
roku przeszedł na emeryturę, nie zrywając kontaktu
z Uczelnią. W 1984 r. został honorowym prezesem Naczelnej Organizacji Technicznej. W 1990 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Politechniki Warszawskiej.
Zmarł w 1992 roku i został pochowany na Cmentarzu
Powązkowskim w Warszawie.
Katedra rozpoczęła działalność, mając dość liczną
i mocną merytorycznie obsadę w osobach wybitnych inżynierów mechaników technologów, których nazwiska
zapisały się trwałą czcionką w historii polskiej technologii maszyn. Oprócz prof. Janusza Tymowskiego stanowili ją: prof. Michał Skarbiński, który przeszedł do Katedry Odlewnictwa i doc. Tadeusz Puff. Duża grupa pracowników miała poważne doświadczenie przemysłowe:
dr inż. Kazimierz Ochęduszko − absolwent Politechniki
Lwowskiej, wybitny specjalista w dziedzinie konstrukcji
i technologii kół zębatych, inż. Wacław Brodowicz −
inżynier technolog wyspecjalizowany w technologii pojazdów, mgr inż. Grzegorz Mielniczuk, mgr inż. Jerzy
Porembski − specjalista w zakresie konstrukcji oprzyrządowania produkcji, mgr inż. Władysław Stolarek, którego
głównym obszarem zainteresowania była organizacja
produkcji w przemyśle maszynowym.
Obraz początku działalności Katedry byłby niepełny
bez wspomnienia innych osób zasłużonych dla jej organizacji i działania. Pani Walentyna Witkowicz miała duże
zasługi w organizacji biblioteki Katedry, między innymi
dzięki znajomości języków obcych, zwłaszcza języka rosyjskiego, co w tamtych czasach miało duże znaczenie.
Do Katedry trafiła ona bezpośrednio z 5-letniego pobytu
w więzieniu na ul. Rakowieckiej, gdzie została wtrącona,
jak wielu innych, za działalność w szeregach Armii Krajowej. Pełniła funkcję kierownika sekretariatu i biblioteki
Katedry w latach 1953 − 1967. Zmarła we wrześniu
1967 roku bezpośrednio po przejściu na emeryturę. Zasłużona dla Katedry pani Irena Gronek pracowała
w Katedrze w latach 1954 − 1983 jako kierownik archiwum i wypożyczalni pomocy dydaktycznych. Większość
skryptów i podręczników z technologii maszyn autorstwa
pracowników Katedry ma rysunki wykonywane przez
p. Irenę, a jej skrupulatność w archiwizacji dyplomów
i staranność w aktualizacji wyposażenia wypożyczalni
pomocy dydaktycznych, zwłaszcza w egzemplarze Polskich Norm, była powszechnie znana.
Obsadę Katedry uzupełniano najlepszymi absolwentami z kolejnych roczników. Dzięki bliskiej współpracy
z przemysłem, którą konsekwentnie realizował prof. Janusz Tymowski, następowało szybkie doskonalenie pracowników. Dydaktykę rozpoczęto, zakładając bibliotekę
książek, norm i katalogów, a następnie powstała specjalnie wyposażona sala dydaktyczna zwana Gabinetem
Technologicznym.
Rozpoczęto również działalność naukową i wydawniczą, już w 1957 roku mgr inż. Stanisław Mikucki wspólnie z mgr. inż. Zdzisławem Pawłowskim zorganizowali
pierwsze w kraju laboratorium zastosowania tworzyw
sztucznych w konstrukcji oprzyrządowania produkcji.
Podjęto również inne nowatorskie prace z zakresu zastosowań tworzyw sztucznych. Praca mgr. inż. Jana Poznańskiego „Konstrukcje, wykonanie i badanie wysokociśnieniowych zbiorników nawijanych z włókna szklanego przesycanego żywicą epoksydową” umożliwiła mu
uzyskanie stopnia naukowego doktora.
Bardzo owocne w rozwoju Katedry były lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku. Mgr inż. Jerzy Porembski ze
współpracownikami z Uczelni: mgr. inż. Janem Poznańskim, mgr. inż. Janem Berkanem, mgr. inż. Andrzejem
Kubalskim i z przemysłu: inż. Henrykiem Pasterczykiem
i inż. Wrotkiem utworzyli pierwsze w kraju Laboratorium
37
1/2010
Przyrządów i Uchwytów Obróbkowych. Zespół konstrukcji oprzyrządowania prowadził ścisłą współpracę
z ZM „Ursus” i ówczesnym Zakładem im. M. Nowotki
(obecnie ZM Fort Wola). Powstało wiele konstrukcji
przyrządów i uchwytów obróbkowych zastosowanych
w produkcji nowych ciągników i silników wysokoprężnych. Również w latach siedemdziesiątych prof. dr hab.
inż. Zbigniew Jaworski wspólnie z dr. inż. Zdzisławem
Pawłowskim uruchomił Laboratorium Technologii Budowy Maszyn, które umożliwiło studentom praktyczną
naukę podstaw technologii.
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych doc. dr hab. inż. Wiesław Szenajch wspólnie
z dr. inż. Januszem Koprzywą zorganizowali Laboratorium Napędów i Sterowań Pneumatycznych, w ramach
którego studenci mogli zapoznać się praktycznie z automatyzacją procesów produkcyjnych środkami pneumatyki.
Rozwój mechanizacji i automatyzacji w przemyśle
zaowocował w Katedrze powstaniem stanowisk laboratoryjnych z zakresu automatyzacji procesów technologicznych. Zostały one zorganizowane przez prof. Tadeusza Puffa, doc. dr. Tadeusza Strzeleckiego i prof. Wiesława Szenajcha.
W 1970 roku zmieniono organizację Wydziału, wprowadzając Instytuty i Zakłady. W ramach utworzonego
wtedy Instytutu Technologii Mechanicznej Katedra stała
się Zakładem Technologii Maszyn, którym kierował aż
do emerytury w 1972 roku prof. Janusz Tymowski. Następnymi kierownikami Zakładu Technologii Maszyn byli
kolejno: prof. Tadeusz Puff (1972 – 1981), doc. dr inż.
Roman Madejski (1981 – 1991). W międzyczasie nastąpiła w 1989 roku zmiana nazwy Wydziału na Wydział
Mechaniczny Technologii i Automatyzacji.
W latach od 1991 do 2002 roku kierownikiem Zakładu był prof. dr hab. inż. Wiesław Szenajch. Znaczącym osiągnięciem Zakładu w tych latach było wprowadzenie oddzielnego programu dydaktycznego „Technologia i Automatyzacja Montażu”, którego autorem był
dr inż. Tadeusz Kowalski. Najpierw prowadzono go na
Wydziale Elektrycznym, a następnie na Wydziale Inżynierii Produkcji (po kolejnej zmianie nazwy Wydziału
w 1995 roku). Pod kierunkiem mgr. inż. Grzegorza Lisa
stworzono Laboratorium Montażu Maszyn wyposażone
w elastyczny zautomatyzowany moduł montażowy.
Składa się on z układu transportowego, dwóch robotów
oraz stanowiska rozpoznawania obrazów. Dr inż. Adam
Rogowski uruchomił Laboratorium Zautomatyzowanego
Wytwarzania na bazie obrabiarek szkoleniowych i robota. Obecnie z tym laboratorium można komunikować
się internetowo, ale również w formie audio i wideo. Zajęcia laboratoryjne można wykonywać na odległość.
Od 2002 do 2005 roku kierownikiem Zakładu był prof.
dr hab. inż. Mieczysław Marciniak.
W 2005 roku nastąpiła reorganizacja Wydziału Inżynierii Produkcji. W nowo powstałym Instytucie Technik
Wytwarzania jednym z zakładów jest Zakład Automaty-
38
TECHNOLOGIA I AUTOMATYZACJA MONTAŻU
zacji, Obrabiarek i Obróbki Skrawaniem, który wchłonął
dotychczasowy Zakład Technologii Maszyn. Można
ocenić, że w Katedrze Technologii Budowy Maszyn,
a następnie w Zakładzie Technologii Maszyn pracowało
około 50 osób.
Podstawowymi przedmiotami prowadzonymi na kierunkach studiów Mechanika i Budowa Maszyn, Automatyka i Robotyka oraz Zarządzanie i Inżynieria Produkcji były:
− Komputerowo Wspomagane Projektowanie Procesów Technologicznych,
− Projektowanie Procesów Obróbki Skrawaniem
i Montażu,
− Montaż Maszyn.
Zakład prowadził wiele form zajęć: wykłady, seminaria, projektowanie, laboratoria oraz prace przejściowe
i dyplomowe. Organizowano również studia podyplomowe poświęcone projektowaniu technologii z zastosowaniem wspomagania komputerowego oraz automatyzacji procesów technologicznych.
Profil naukowy Katedry, następnie Zakładu Technologii Maszyn stanowiły podstawowe zagadnienia z zakresu:
− projektowania procesów technologicznych obróbki
i montażu,
− automatyzacji procesów technologicznych obróbki
i montażu,
− komputerowego
wspomagania
projektowania
procesów technologicznych obróbki i montażu,
− projektowania oprzyrządowania technologicznego
do obróbki i montażu,
− komputerowego
wspomagania
projektowania
oprzyrządowania technologicznego,
− projektowania napędów i sterowań pneumatycznych i pneumo-hydraulicznych,
− budowy systemów automatycznego programowania
obrabiarek sterowanych numerycznie, robotów
przemysłowych, elastycznych systemów obróbkowych i elastycznych systemów montażowych,
− tworzenia oprogramowania komputerowego o charakterze CAD/CAM
Pracownicy Katedry i Zakładu Technologii Maszyn są
autorami licznych książek, z których wiele jest do dzisiaj
podstawowymi podręcznikami akademickimi w skali
krajowej z zakresu technologii maszyn, automatyzacji
procesów technologicznych obróbki i montażu, podstaw
konstrukcji oprzyrządowania produkcji i zastosowania
pneumatyki i hydrauliki w automatyzacji. Te pozycje
książkowe doczekały się wielu wydań.
W 1957 r. ukazało się pierwsze wydanie skryptu prof.
Janusza Tymowskiego: „Technologia budowy maszyn”,
wydanego przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe
i wznowionego w drugim zmienionym wydaniu w 1965
roku. Podręcznik akademicki autorstwa prof. Janusza
Tymowskiego: „Technologia budowy maszyn” został
wydany przez Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
w 1970 roku i następnie kilkakrotnie wznawiany.
Nowoczesna tematyka mechanizacji i automatyzacji
produkcji znalazła odbicie w następnej książce prof. J.
Tymowskiego: „Automatyzacja procesów technologicz-
TECHNOLOGIA I AUTOMATYZACJA MONTAŻU
nych w przemyśle maszynowym”, której pierwsze wydanie ukazało się w 1966 roku, a następne całkowicie
przerobione w 1975 roku. Była to pierwsza tego rodzaju
pozycja książkowa w kraju i zawierała rozdziały
o najbardziej nowoczesnych obrabiarkach sterowanych
numerycznie i nowatorski wówczas rozdział o zastosowaniu maszyn matematycznych w technicznym przygotowaniu produkcji. Już wtedy prof. J. Tymowski przepowiadał masowe korzystanie przez inżynierów z komputerów osobistych i powstanie bogatego oprogramowania wspomagającego pracę inżyniera technologa
i organizatora produkcji.
Prof. Tadeusz Puff był autorem szeregu skryptów
przeznaczonych dla studiów dla pracujących: „Technologia budowy maszyn” cz. 1 i 2 wydanego przez Dział
Wydawnictw WSI w 1965 roku oraz skryptu ogólnopolskiego „Technologia budowy maszyn” wydanego
w 1977 roku przez PWN.
Nowatorską pozycją książkową z zakresu technologii
montażu maszyn jest książka prof. Tadeusza Puffa napisana wspólnie z doc. W. Sołtysem: „Podstawy technologii montażu maszyn i urządzeń”, wydana w 1980
roku przez WNT.
W 2000 r. ukazał się skrypt wydany przez Oficynę
Wydawniczą Politechniki Warszawskiej „Technologia
i automatyzacja montażu maszyn” autorstwa dr. inż. Tadeusza Kowalskiego, prof. dr. hab. inż. Wiesława Szenajcha i mgr inż. Grzegorza Lisa. Skrypt był wznowiony
w 2006 r. i służy jako pomoc dydaktyczna w wielu uczelniach na terenie kraju, w tym również w uczelniach prywatnych.
Mgr inż. Jerzy Porembski jako wybitny specjalista
i praktyk w dziedzinie oprzyrządowania produkcji wydał
kolejno trzy skrypty będące podstawowymi pozycjami
z tej dziedziny: „Projektowanie uchwytów i przyrządów
i uchwytów obróbkowych”, WPW 1966, „Przyrządy
i uchwyty obróbkowe. Podstawy teoretyczne i zasady
projektowania”, WPW 1975, „Przyrządy obróbkowe.
Podstawy teoretyczne i zasady projektowania”, PWN
1982.
Zastosowanie pneumatyki jako środka automatyzacji
procesów produkcyjnych znalazło odbicie w 5 podręcznikach i 7 skryptach autorstwa prof. dr. hab. inż. Wiesława Szenajcha. Najważniejsze pozycje to: „Przyrządy
i uchwyty pneumatyczne”, WNT 1974, „Przyrządy,
uchwyty i sterowanie pneumatyczne” (nagroda ministra
MEN), WNT 1983, „Pneumatyczne i hydrauliczne manipulatory przemysłowe”, WNT 1992, „Napęd i sterowanie
pneumatyczne” (3 wydania, nagroda ministra MEN),
WNT 1992, 1994 i 1997.
Wprowadzenie do programu studiów przedmiotu Zajęcia Warsztatowe wymagało opracowania odpowiedniego skryptu, który ukazał się w 2 tomach i został zatytułowany: „Encyklopedia technik wytwarzania stosowanych w przemyśle maszynowym”. Skrypt ten, jako
praca zbiorowa pod redakcją doc. dr. inż. Jerzego Erbela, ukazał się w 1974 roku.
W okresie działalności Katedry, a później Zakładu
Technologii Maszyn studia o tej specjalności (magisterskie i inżynierskie) ukończyło ponad 1500 osób.
1/2010
W kolejnych latach działalności Zakładu wykonano
wiele prac na zamówienie przemysłu, grantów krajowych, rektorskich i dziekańskich oraz prac w ramach
działalności statutowej i prac własnych. Wyniki wielu
prac zostały wdrożone w przemyśle. Ważniejsze prace
to: R. Madejski i inni: „Budowa, rozbudowa i wdrożenie
automatycznego projektowania operacji tokarskich
APO-2”, Zb. Jaworski i inni: „Technologiczno-ekonomiczne warunki zastosowania obrabiarek sterowanych
numerycznie − określenie racjonalnych obszarów stosowania”, J. Poznański: „Opracowanie, wykonanie i badania zbiorników ciśnieniowych z tworzyw sztucznych
wzmocnionych włóknem szklanym”, J. Poznański: „Konstrukcja uchwytów z tworzyw sztucznych dla ZM Ursus”,
T. Puff i inni: „Automatyzacja montażu dźwigni zaworowych” wdrożona w FSO − Żerań, nagroda w konkursie
Mistrz Techniki, A. Kubalski i inni: „System UCHWYT −
komputerowego wspomagania projektowania uchwytów
obróbkowych”, Z. Pawłowski i inni: „Technologia, badania i wdrożenie do produkcji pomp śrubowych dla Ciepłowni Wola”, H. Mierzejewski i inni: „Autonomiczna stacja obróbkowa do wykrawania otworów w płytach obwodów drukowanych” dla KORALU w Toruniu, H. Mierzejewski i inni: „Urządzenie manipulacyjne typu SMA-4
i SMA-5 automatyzujące tłoczenie na prasach” wdrożone w wielu zakładach przemysłu elektromaszynowego, Z. Pawłowski i inni: „Badania i opracowanie
struktury kosztów wytwarzania na obrabiarki konwencjonalne i sterowane numerycznie”, J. Erbel i inni:
„Nowa metoda kompleksowego badawczego doskonalenia obróbki i oprzyrządowania obrabiarek ogólnego
przeznaczenia oparta na charakterystykach dokładnościowo-wydajnościowych i pomiarach błędów cząstkowych w czasie skrawania”, W. Szenajch i inni: „Manipulator i urządzenie chwytająco-orientujące obsługujące
zgrzewarkę” dla FSO – Warszawa, W. Szenajch i inni:
„Elektropneumatyczne układy sterująco-napędowe do
sterowania i napędu manipulatorów odlewniczych” dla
WSK – Rzeszów, G. Lis i inni: „Orientowniki elektromagnetyczne” dla OBR Tekoma w Warszawie.
Kontakty zagraniczne zakładu polegały na wymianie
publikacji naukowych, stażach naukowych, uczestnictwie w konferencjach i sympozjach oraz wymianie wykładowców.
Wielu młodych pracowników Zakładu wyjeżdżało na
zagraniczne staże w ramach międzynarodowych praktyk
studenckich (IASTE). Zakład nawiązywał kontakty z szeregiem zagranicznych ośrodków naukowych, takich jak:
Technische Hochschule w Aachen, Ilmenau, Magdeburgu, Dreźnie, Ecole Nationale Superieure d’Arts et
Metiers w Paryżu, University of Birmingham, Politechnika w Pradze, Stankin w Moskwie, Instytut Baumana
w Moskwie.
___________________
Dr inż. Jan Berkan jest emerytowanym adiunktem Wydziału Inżynierii Produkcji Politechniki Warszawskiej,
a dr inż. Tadeusz Kowalski jest adiunktem Wydziału Inżynierii Produkcji Politechniki Warszawskiej.
39