Relacja z seminarium w Instytucie Spraw Publicznych 6 grudnia

Relacja z seminarium w Instytucie Spraw Publicznych 6 grudnia

Relacja z seminarium w Instytucie Spraw Publicznych
6 grudnia 2007 roku w Instytucie Spraw Publicznych odbyło się seminarium „Zmiany
ustawodawcze i organizacyjne dotyczące dostępu do pomocy prawnej w Polsce”. W
spotkaniu wzięło udział około 40 osób. NajwaŜniejszym elementem spotkania było zaprezentowanie
przez Pana Łukasza Bojarskiego z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka propozycji zmian
w systemie dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej. Oto jego najwaŜniejsze tezy:
Międzyresortowy Zespół Roboczy
Pan Łukasz Bojarski podkreślił, Ŝe prace nad projektem nie mogą być prowadzone wyłącznie przez
urzędników Ministerstwa Sprawiedliwości; naleŜy w nie włączyć równieŜ osoby z innych Ministerstw
(przede wszystkim Ministerstwa Polityki Społecznej), które juŜ wcześniej brały udział w pracy nad
poprzednimi projektami. Wskazał takŜe, Ŝe powinno się stworzyć moŜliwość udziału w pracach nad
projektem dla wszystkich zainteresowanych nim podmiotów – między innymi organizacji
pozarządowych i korporacji prawniczych. Podkreślił, iŜ jego zdaniem korporacje prawnicze
bardzo chętnie wezmą w tych pracach udział.
Zakres reformy
Zdaniem Pana Łukasza Bojarskiego zakres reformy powinien być szeroki, a pomoc prawna powinna
obejmować trzy róŜne poziomy:
1. dostęp do informacji prawnej – osoby zainteresowane powinny mieć dostęp do broszur,
ulotek informacyjnych i materiałów o charakterze edukacyjnym;
2. pomoc prawna przedsądowa – udzielana przez prawnika w konkretnych sprawach,
polegająca na przykład na sporządzeniu pisma procesowego;
3. pomoc prawna sądowa – polegająca na reprezentowaniu obywatela przed organami
wymiaru sprawiedliwości.
Ustawa o pomocy prawnej
Podkreślono, Ŝe istnieje konieczność zawarcia wszystkich regulacji dotyczących nieodpłatnej pomocy
prawnej w jednym akcie prawnym. Dzięki temu obywatel będzie miał łatwiejszy dostęp do informacji
na ten temat, a system będzie dla niego bardziej przejrzysty i zrozumiały. Ustawa taka powinna
równieŜ zawierać jednolite kryteria przyznawania pomocy prawnej, określać procedury jej uzyskania
oraz zakres.
Rada do spraw Pomocy Prawnej
Pan Łukasz Bojarski zaproponował powołanie instytucji koordynującej system udzielania
nieodpłatnej pomocy prawnej, którą roboczo nazwano Radą ds. Pomocy Prawnej. Wśród
podstawowych zadań rady wymieniono:
- przeprowadzanie badań dotyczących pomocy prawnej;
- wyznaczanie kierunków zmian i opiniowanie aktów prawnych dotyczących pomocy prawnej;
Relacja z seminarium w Instytucie Spraw Publicznych - monitorowanie i ocenę funkcjonowania systemu pomocy prawnej;
- współpracę z róŜnymi środowiskami (np. organizacjami udzielającymi pomocy prawnej,
uniwersyteckimi poradniami prawnymi, biurami porad obywatelskich);
- koordynowanie, zbieranie i udostępnianie materiałów informacyjnych (np. ulotki, broszury);
- opracowanie standardów udzielania porad prawnych.
Struktura organów
Pan Łukasz Bojarski na początku przypomniał załoŜenia organizacyjne dwóch poprzednich projektów,
a następnie przedstawił nową propozycję. Ma ona polegać na stworzeniu biur pomocy prawnej na
poziomie powiatów. W tym celu naleŜałoby wykorzystać juŜ istniejące instytucje – rzecznika
praw konsumentów oraz ośrodki pomocy rodzinie. W ten sposób zamiast mnoŜyć instytucje
i stwarzać kolejny podmiot, który mógłby udzielać pomocy prawnej, naleŜałoby je połączyć. Takie
biura mogłyby się wówczas zajmować:
- udzielaniem informacji prawnej;
- oceną zasadności wniosków o przyznanie prawa pomocy;
- udzielaniem lub pośredniczeniem w udzielaniu porad prawnych;
- pośredniczeniem w udzielaniu pomocy prawnej na etapie sądowym.
Przedstawiono równieŜ załoŜenia systemu przyznawania porad prawnych, wzorem innych krajów
europejskich. Przyznawane porady mogłyby się dzielić na proste (do godziny konsultacji) lub złoŜone
(kilka godzin). Ewentualnie moŜliwe byłoby równieŜ wprowadzenie „kuponów” na pomoc prawną,
z którymi osoba zwracałaby się do wybranego przez siebie podmiotu, który następnie udzielałby jej
nieodpłatnie pomocy prawnej.
Kryteria przyznawania pomocy prawnej
Kryteria przyznawania pomocy prawnej powinny być obiektywne i jednolite w skali całego kraju.
Decyzja o przyznaniu nieodpłatnej pomocy prawnej powinna zaleŜeć od rzeczywistej sytuacji
majątkowej wnioskującego. Warto równieŜ rozwaŜyć wprowadzenie systemu „drabinki dochodów”,
wzorem Francji, Holandii i Finlandii. Polega on na tym, Ŝe osoba zostaje zwolniona z całości opłat lub
jedynie z części, w zaleŜności od poziomu osiąganych dochodów.
Badanie efektywności
Zaznaczono, ze system udzielania pomocy prawnej musi być kontrolowany. Takie kompetencje
kontrolne mogłaby mieć Rada ds. Pomocy Prawnej, która czuwałaby nad jakością udzielanych porad
(na przykład poprzez badanie poziomu satysfakcji klienta z udzielonej porady prawnej) oraz
wyznaczała standardy ich udzielania.
Popularyzacja dobrych praktyk
© 20 grudnia 2007
2
Relacja z seminarium w Instytucie Spraw Publicznych 3
Popularyzacja dobrych praktyk jest szczególnie waŜna, gdyŜ wzmacnia wśród obywateli przekonanie
o moŜliwości uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej. Pan Łukasz Bojarski wskazał równieŜ na
„fantastyczne” stanowisko Adwokatury w kwestii udzielania honorowej pomocy prawnej.
Poinformował, Ŝe coraz więcej kancelarii świadczy taką pomoc, a takŜe współpracuje
z organizacjami pozarządowymi czy zobowiązuje aplikantów do udzielania pomocy
prawnej pro bono.
Po prezentacji podstawowych tez nowego projektu przez Pana Łukasza Bojarskiego swoje
stanowisko przedstawiła Pani Sędzia Katarzyna Gonera. Pozytywnie odniosła się do
przedstawionych propozycji. Zwróciła uwagę na kwestie przyznawania pomocy prawnej. Wskazała, Ŝe
w tej chwili nie ma jednego kryterium minimum socjalnego i wprowadzenie sztywnych zapisów
w ustawie moŜe być dyskusyjne. NaleŜałoby więc zastanowić się, do jakich kryteriów
w takich przypadkach powinno się odwoływać. Zdaniem Sędzi problematyczna moŜe być teŜ kwestia
uznania, komu bezpłatna pomoc prawna będzie przysługiwała - wyłączenie z moŜliwości uzyskania
nieodpłatnej pomocy prawnej przez podmioty prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą
mogłoby być dla nich krzywdzące.
Sędzia wskazała równieŜ, Ŝe sądom powinny zostać odebrane dotychczasowe kompetencje zwalnianie z opłat sądowych, przyznawanie pełnomocnika z urzędu. Mogłyby je przejąć
instytucje stworzone na mocy nowej ustawy (do takiej opinii przychylił się następnie Sędzia
Stanisław Dąbrowski, przewodniczący KRS, oraz Sędzia Jacek Czaja, Wiceminister
Sprawiedliwości którzy zabrali głos w dyskusji).
Dyskusja
Głos zabrał między innymi mec. Rafał Dębowski, który uznał pomysł wprowadzenia „kuponu” na
pomoc prawną za bardzo dobry. Stwierdził przy tym, Ŝe jest to rozsądne rozwiązanie, gdyŜ osoba
korzystająca z pomocy prawnej ma wówczas moŜliwość wyboru prawnika, do którego zgłosi się
w swojej sprawie.
Głos zabrali równieŜ przedstawiciele Stowarzyszenia Doradców Prawnych. Stwierdzili, Ŝe
obawiają się, aby adwokaci i radcy prawni nie uzyskali swoistego monopolu na świadczenie
nieodpłatnej pomocy prawnej. Wskazali przy tym, Ŝe przy obecnej liczbie adwokatów i radców
prawnych ograniczanie się jedynie do świadczenia takiej pomocy właśnie przez te grupy zawodowe
byłoby błędem.
W odpowiedzi Pan Łukasz Bojarski podkreślił, Ŝe ich obawy są bezpodstawne, poniewaŜ projekt
przewiduje świadczenie pomocy prawnej przez róŜne podmioty, w zaleŜności od stopnia
skomplikowania danej sprawy.
Swoją opinie w tej sprawie wygłosiła równieŜ mec. Monika Strus-Wołos. Stwierdziła, Ŝe zarzuty
takie są niesprawiedliwe, gdyŜ Adwokatura jest gotowa do współpracy i dyskusji, a adwokaci
zamierzają na równi z innymi podmiotami stawać do przetargów o świadczenie nieodpłatnej pomocy
prawnej.
© 20 grudnia 2007