recenzja 2 - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Prof. dr hab. inż. arch. Wojciech Bonenberg
Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
Politechniki Poznańskiej
OCENA
Rozprawy doktorskiej mgr inż. arch. Anny Taczalskiej pod tytułem:
„Architektura współczesnych budynków biurowych w Polsce, ze szczególnym
uwzględnieniem Krakowa i Warszawy. Aspekt środowiska miejsca pracy na tle
tendencji europejskich”.
PROMOTOREM PRACY JEST
PROF. DR HAB. INŻ. ARCH. MACIEJ ZŁOWIDZKI
Recenzję opracowano na podstawie zlecenia prof. dr hab. inż. arch. Kazimierza Kuśnierza,
Prodziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej.
Podstawą merytoryczną wykonania oceny jest załączony egzemplarz pracy wraz z wykazem
bibliografii i spisem ilustracji, tablic i tabel.
Przedmiotem rozprawy jest analiza i ocena współczesnych obiektów biurowych
w Polsce na tle najnowszych tendencji europejskich. Problem badawczy jest
rozpatrywany na tle systemów certyfikacji uwzględniających ochronę środowiska,
dóbr i zasobów naturalnych, oszczędność kosztów eksploatacyjnych, jakości
środowiska pracy i podniesienia konkurencyjności budynków biurowych.
Przedłożona do oceny rozprawa doktorska podzielona została na 5
powiązanych logicznie rozdziałów: Wprowadzenie, Europejskie budownictwo biurowe
– aktualne rozwiązania, Prezentacja wybranych obiektów biurowych, Analiza i
porównanie wybranych obiektów biurowych, Podsumowanie.
W rozdziale 1 Autorka prezentuje tło problematyki: aspekt ekonomiczny i
powiązane z nim standardy pracy biurowej, wzrastający poziom tercjalizacji
społeczeństwa (czyli zatrudnienia w sektorze usług), zmiany w świadomości
społecznej wynikające z kontaktów międzynarodowych. Na tym tle podkreśla
pozytywne zmiany związane z członkostwem Polski w Unii Europejskiej,
ujednolicanie systemów oceny i certyfikacji budynków biurowych (BREEM, LEED,
DGNB). W dalszej części przedstawia uzasadnienie wyboru tematu. Wybór ten jest
związany z zaprezentowanymi wcześniej kwestiami dotyczącymi przemian
społeczno-ekonomicznych w naszym kraju. Główną motywem tego wyboru jest
próba odpowiedzi na pytanie, jaki jest faktyczny stan środowiska pracy biurowej w
Polsce w porównaniu do sytuacji panującej w wysokorozwiniętych państwach Europy
Zachodniej?
Odpowiedz na to pytanie wbrew pozorom nie jest prosta. Z jednej strony
obserwujemy wzrastający popyt na powierzchnię biurową w Polsce i to w wysokich
standardach, z drugiej strony zauważamy ciągle duże dysproporcje w cenach najmu
oraz uzasadnione przeświadczenie o tym, że jakość polskiej architektury biurowej
jest mało innowacyjna i nie nadąża za trendami obserwowanymi w innych krajach.
Dodatkową przesłanką podjęcia tematu są przyczyny poznawcze, odnoszące
się zasad lokalizacji, rozwiązań kompozycyjnych, funkcjonalno-przestrzennych,
konstrukcyjno-materiałowych najnowszych budynków biurowych. Jak pisze Autorka:
„Uzasadnieniem dla tak obranego kierunku [badań], jest brak kompleksowego
opracowania literaturowego, obejmującego jednocześnie wszystkie te zagadnienia”.
Celem badań jest charakterystyka i ocena jakości środowiska pracy biurowej w
Polsce na podstawie porównania ze standardami zachodnioeuropejskimi. Zamiarem
Doktorantki jest określenie skali dysproporcji oraz wskazanie tych elementów, które
najbardziej wpływają na te dysproporcje. Jest to podstawa do określenia tendencji
rozwojowych architektury budynków biurowych w Polsce.
Pole badań zostało precyzyjnie określone. Zakres terytorialny obejmuje dwa
reprezentatywne miasta w Polsce (Warszawę i Kraków) oraz 9 referencyjnych miast
w Niemczech (Monachium, Berlin, Frankfurt, Stuttgart, Hamburg, Garching, Duisburg,
Kolonia, Essen) i jedno miasto w Austrii (Wiedeń). Wybór ten Autorka motywuje
podobnymi warunkami klimatycznymi, podobną sytuacją geopolityczną i podobną
strukturą gospodarczą oraz tym, że Niemcy i Austria są krajami sąsiadującymi z
Polską (str. 14) – co budzi pewne wątpliwości (szczególnie jak chodzi o Austrię).
Zakres czasowy obejmuje obiekty współczesne, ukończone (w formie realizacji
lub projektów) do końca 2014 roku z zastrzeżeniem, że w przypadku budynków
certyfikowanych, przyjęto jako datę graniczą rok 2010.
Praca ma charakter systematyzująco-analityczny. Autorka wykorzystała studia
literaturowe, kwerendę internetową oraz badania insitu. Analizy odnoszą się
wymienionych aspektów architektury budynków biurowych w kontekście
poznawczym i porównawczym. Zaprezentowane podejście koncentruje się wokół
aspektu współdziałania cząstkowych elementów klasyfikacji, podkreślających
znaczenie integracji poszczególnych kryteriów dla całości postrzegania budynku
biurowego.
Praca wpisuje się w nurt badań nad środowiskiem pracy biurowej i nad
znaczeniem architektury jako istotnego czynnika wpływającego na to środowisko.
Autora w nieszablonowy sposób analizuje uwarunkowania lokalizacyjne, strukturę
wewnętrzną budynku, potencjał rozwojowy, specyfikę technologiczną i tendencje
wynikające z dynamicznych zmian jakościowych. Jest to chyba najbardziej
wyróżniający rys pracy, która wiąże standardy jakościowe i działania proekologiczne
z formami architektonicznymi budynków biurowych. I tym właśnie opiniowana praca
różni się od wielu innych opracowań, które zainteresowanie środowiskiem biurowym
ograniczają do wąskich zagadnień związanych ze schematami organizacyjnoprzestrzennymi pracy biurowej kształtującymi formę budynków biurowych.
Praca w oryginalnej formie porusza dwie sfery zagadnień. Jedna dotyczy
typologii (klasyfikacji) najnowszych realizacji biurowych w reprezentatywnych
miastach europejskich, druga obejmuje problematykę dysproporcji pomiędzy
parametrami budynków biurowych w Warszawie i Krakowie oraz w referencyjnych
miastach niemieckich i austriackich. W tym zakresie można wymienić następujące
analizy cząstkowe obejmujące:
-
typ budynku (korporacyjny/biura pod wynajem, monofunkcyjny/ wielofunkcyjny),
aspekty estetyczno-wrażeniowe,
lokalizację w tkance miejskiej oraz dostępność transportowa,
parametry użytkowe (analizy ilościowe): powierzchnia, wysokość, liczba
kondygnacji, wysokość kondygnacji, ewakuacja z budynku,
- rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne,
- rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe.
Synteza obszernego materiału analitycznego pozwoliła na wyciągnięcie
wniosków dokumentujących różnice i podobieństwa parametrów charakteryzujących
jakość środowiska pracy biurowej w Polsce na tle tendencji europejskich.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na rolę autorskiej interpretacji w procesie
oceny środowiska pracy biurowej. Zastosowano tu narzędzia porównań
wielowymiarowych, w oparciu o logiczne uporządkowaną i czytelnie zobrazowaną
reprezentację poznawczą (56 case studies).
Interpretacja wyników doprowadziła do interesujących wniosków poznawczych
i praktycznych, które mogą być wykorzystane przez deweloperów, architektów i
planistów przestrzennych. Autorka udowodniła empirycznie zróżnicowanie w
zakresie takich cech jak: estetyka budynku, funkcja, wysokość obiektu, standard,
lokalizacja, cena najmu, itp. Uzyskane wyniki dowodzą, że na podstawie określonych
kryteriów i relacji pomiędzy nimi można przewidzieć tendencje rozwojowe budynków
biurowych w Polsce.
W prezentowanym ujęciu zakres tematyczny pracy należy do architektury jako
dyscypliny kreującej parametry środowiska przestrzennego przy uwzględnieniu
czynników ekonomicznych, technicznych, organizacyjnych (zarządzanie budynkiem),
ekologicznych, społeczno-psychologicznych, materiałowych, energetycznych,
przyrodniczych i estetycznych. Na tym tle w ostatnich latach można zauważyć
zmianę w tradycyjnym pojmowaniu architektury biurowej, jej zakresu i pola
zainteresowań badawczych. Współcześnie architektura ta zaczyna być rozumiana
jako sztuka osiągania równowagi środowiskowej. Oznacza to przesunięcie obszaru
zainteresowań - od traktowania budynku biurowego jako statycznej trójwymiarowej
formy przestrzennej - do dynamicznego ujęcia procesów organizacyjnych,
przestrzennych, społecznych, przyrodniczych i technologicznych. W tym rozumieniu
biurowiec charakteryzuje się nie tylko cechami kompozycyjno-konstrukcyjnofunkcjonalnymi, ale ma znacznie więcej wymiarów wiążących go z otoczeniem, np.
wymiar społeczny, kulturowy, krajobrazowy, ekologiczny itp. To podejście ma silną
podbudowę normalizacyjną. Według CEN/TC 350 (Committee Europeen de
Normalisation /Technical Committee 350) oraz KT PKN 307 (Komitet Techniczny
PKN-KT-307 Zrównoważone Budownictwo) budynek powinien uwzględniać trzy
podstawowe wymogi wsparte następującymi normami:
−
w zakresie oceny środowiskowej: PN-EN 15643 -1, PN-EN 15643 -2, PN-EN
15978,
−
w zakresie oceny społecznej: PN-EN 15643 - 3, PN-EN 16309,
−
w zakresie oceny ekonomicznej: PN-EN 15643 - 4, prEN 16627.
Normy służące ocenie wpływu budynku na środowisko określają cztery grupy
oddziaływań, tj.:
−
parametry opisujące oddziaływania środowiskowe (w tym 6 kwantyfikowalnych
parametrów),
−
parametry opisujące zużycie zasobów (w tym 10 kwantyfikowalnych
parametrów),
−
parametry dotyczące ilości odpadów powstających w cyklu życia wyrobu lub
budynku (w tym 3 kwantyfikowalne parametry),
−
parametry uwzględniane w ocenie LCA (Life Cycle Assessment), tzw.
strumienie wyjściowe (w tym 3 kwantyfikowalne parametry).
Podobne rozwiązania funkcjonują w USA, gdzie American Institute of Architects
(AIA) stworzył nowy standard umów na prace projektowe, zwany Integrated Project
Delivery (IPD). Standard ten ma zapewnić takie współdziałanie uczestników procesu
inwestycyjnego, aby wyniki projektowania przynosiły trwały (nie ulegającą
deprecjacji) zysk zamawiającemu, prowadziły do zmniejszenia ilości odpadów,
oszczędności wody i energii oraz zapewniały maksymalną efektywność na
wszystkich etapach procesu projektowego i realizacji inwestycji.
Wskazuje się, że instrumentem, który wiąże wymogi projektowania
zintegrowanego, ze znormalizowanymi wymogami budownictwa zrównoważonego i z
cyklem życia budynku jest BIM (Building Information Management), gdzie budynki
biurowe stały się pierwszym polem doświadczalnym tego podejścia inwestycyjnego.
W tym ujęciu temat recenzowanej pracy, analizującej architekturę
współczesnych budynków biurowych jako „wypadkowej” wielu elementów
kształtujących
środowisko
miejsc
pracy,
upoważnia
do
podejścia
interdyscyplinarnego (wieloaspektowego). Łatwo zauważyć, że w praktyce takie
podeście jest jeszcze niedostatecznie wyeksponowane, co stanowi powód wielu
niepowodzeń inwestycyjnych. Autorka w przekonywujący sposób zaakcentowała
funkcje integrujące architektury budynków biurowych poprzez podkreślenie
konieczności ich wielokryterialnej oceny. Jest to jeden z powodów, dla których temat
rozprawy uważam za bardzo aktualny, a sposób jego interpretacji za oryginalny i
innowacyjny. Eksponowane w pracy Anny Taczalskiej dążenie do możliwie
kompleksowego ujęcia architektury współczesnych budynków biurowych znajduje
wyraz w analizie takich grup problemowych, jak:
- lokalizacyjne,
- ekologiczne,
- typologiczne,
- estetyczno-wrażeniowe,
- użytkowo-funkcjonalne i konstrukcyjne,
- dotyczące bezpieczeństwa (ewakuacja),
- komunikacyjne.
Na tle ogólnej bardzo pozytywnej oceny pracy chciałbym zaznaczyć wątki, które
moim zdaniem wymagałyby doprecyzowania lub szerszego komentarza.
Na str. 38 Autorka pisze: „Większa kubatura zapewnia lepszą cyrkulację
powietrza. Dlatego minimalna wysokość w świetle pomieszczenia jest ściśle
określona przepisami. W praktyce, w warunkach polskich, wynosi 2,5 m”. Należy
pamiętać w przypadku wentylacji nie chodzi samą cyrkulację powietrza w
pomieszczeniu, ale o wymianę powietrza zużytego na świeże (np.
cztero/ośmiokrotną w ciągu godziny). W tekście pracy, a nie w przypisach należałoby
wyraźnie podkreślić, że minimalna wysokość pomieszczeń do pracy wynosi 3 m (dla
więcej niż 4 osób), a jedynie pod warunkiem uzyskania zgody państwowego
wojewódzkiego inspektora pracy wysokość ta może być obniżona do 2,5 pod
warunkiem zastosowania wentylacji nawiewno-wywiewnej lub klimatyzacji (co z kolei
prowadzi do stosowania okien nie otwieranych, nawet w budynkach niskich).
Wyeksponowana informacja o 2,5 m „utrwala” złe nawyki projektowania zbyt niskich
pomieszczeń biurowych. Wysokość pomieszczeń poniżej 3 m powoduje konieczność
przerw w pracy w przypadku awarii lub konserwacji systemu klimatyzacji, a ponadto
uniemożliwia zastosowanie bardziej komfortowych i bardziej energooszczędnych
rozwiązań bioklimatycznych.
Na str. 38 (Adaptowalność układu) Autorka stwierdza, że najważniejszym
czynnikiem możliwości rearanżacji wewnętrznej przestrzeni jest „zachowanie
wolnego planu”. Takie stwierdzenie byłoby uzasadnione 100 lat temu, kiedy
konstrukcje szkieletowe należały do rzadkości. Dzisiaj jest to praktycznie standard w
budynkach biurowych, natomiast największym problem jest dostosowanie systemu
przewodów wentylacji, ogrzewania, klimatyzacji, sterowania oświetleniem
(wyłączników naściennych i okablowania elektrycznego), kontroli dostępu - do
zmieniającego się usytuowania ścianek działowych i drzwi, przy zachowaniu
wymaganych standardów izolacji akustycznej pomiędzy pomieszczeniami
(przestrzeń pomiędzy sufitem podwieszonym a stropem stanowi ciągle „weak point”
izolacji akustycznej).
Na str. 18 Autorka słusznie zauważa, że budynki biurowe korporacyjne w
Polsce należą do rzadkości, a większość stanowią biurowce będące siedzibą wielu
firm najmujących pomieszczenia („kilka pomniejszych jednostek, często jeszcze nie
znanych na etapie projektu”). To stwierdzenie nie do końca jest dzisiaj uprawnione,
szczególnie w przypadku biurowców o wyższych kasach (+B, A). Jeszcze kilkanaście
lat temu poszukiwania najemców biurowca rozpoczynały się po zakończeniu budowy.
Proces tzw. „komercjalizacji” biurowców był długotrwały stwarzał ryzyko pustostanów.
Dzisiaj do standardów należy minimalizacja tego ryzyka poprzez realizację
biurowców pod wynajem w systemie „built-to-suit”. Istotną rolę odgrywa tu property
manager, który na podstawie diagnozy rynku rozpoczyna negocjacje z wybranymi
najemcami jeszcze w fazie przedprojektowej. W momencie rozpoczęcia
projektowania znany jest już cały skład przyszłych najemców, którzy aktywnie
współpracują z projektantem na zasadzie „obiektu szytego na miarę”. To rozwiązanie
jest korzystne dla obu stron: najemca otrzymuje powierzchnię, która w pełni
odpowiada jego życzeniom i oczekiwaniom, deweloper jest zabezpieczony przed
ryzykiem przedłużającego się okresu komercjalizacji budynku (wg CBRE 2013,
GLOBAL RESEARCH AND CONSULTING standardowy okres umów wynajmu
powierzchni biurowej wynosi 5-10 lat).
Wyżej wymienione uwagi mają charakter polemiczny nie wpływają na ogólną,
wysoką ocenę recenzowanej pracy.
KONKLUZJA
Przedstawiona do oceny rozprawa doktorska zawiera wiele wątków
kwalifikujących go jako bardzo interesujące opracowanie badawcze. Wywód
naukowy oparty jest na:
a) krytycznej analizie piśmiennictwa, którego wykaz obejmuje 457 pozycje
bibliograficzne polsko i obcojęzyczne,
b) bogatym, starannie opracowanym materiale ilustracyjnym obejmującym 32
pozycje,
c) własnych opracowaniach analityczno-porównawczych przedstawionych w 44
tabelach i 11 tablicach.
Recenzent pozytywnie ocenia logiczną konstrukcję wywodu naukowego, w
którym Autorka wykorzystując analizę, porównania i systematyzację danych,
przedstawia wieloaspektową interpretację środowiska miejsc pracy biurowej.
W opinii recenzenta elementami wyróżniającymi pracę jest:
1. Zaproponowana typologia najnowszych realizacji biurowych w Polsce i krajach
referencyjnych.
2. Oryginalna interpretacja zróżnicowania środowiska pracy biurowej w Polsce i
wysokorozwiniętych państwach Europy Zachodniej.
Zgodnie z Art. 13. Ustawy o stopniach i tytułach naukowych „Rozprawa
doktorska, przygotowywana pod opieką promotora… powinna stanowić oryginalne
rozwiązanie problemu naukowego … oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną
kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej oraz umiejętność
samodzielnego prowadzenia pracy naukowej ….”
Uważam, że recenzowana praca spełnia w całości wyżej wymienione ustawowe
kryteria. Stanowi oryginalne rozwiązanie istotnego problemu badawczego, jakim jest
architektura współczesnych budynków w Polsce na tle tendencji europejskich.
Autorka wykazała wysoki poziom wiedzy teoretycznej w problematyce
związanej z tematem pracy. Samodzielnie sformułowała, a następnie rozwiązała w
pracy określony problem badawczy i wyprowadziła logiczne wnioski. Opanowała
metody pracy naukowej, wykazała się erudycją i inwencją twórczą.
Rozprawę doktorską „Architektura współczesnych budynków biurowych w
Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa i Warszawy. Aspekt środowiska
miejsca pracy na tle tendencji europejskich” oceniam jako wyróżniającą się i
przedstawiam wniosek o dopuszczenie jej Autorki do publicznej obrony.
Poznań, październik 2015