Narodowy Bank Polski

Transkrypt

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
NBP
Adekwatność kapitału
Fundusze własne
Podręcznik inspekcji na miejscu
Warszawa, kwiecień 2007
ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁU I FUNDUSZE WŁASNE
SPIS TREŚCI:
WSTĘP ............................................................................................................................................................ 2
1. ŹRÓDŁA KAPITAŁU ............................................................................................................................... 3
2. OCENA ADEKWATNOŚCI KAPITAŁU ............................................................................................... 5
2.1. USTALANIE WIELKOŚCI FUNDUSZY WŁASNYCH ..................................................................................... 6
2.2. WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI ....................................................................................................... 12
2.3. KAPITAŁ WEWNĘTRZNY ....................................................................................................................... 19
2.4. POZOSTAŁE NORMY OSTROŻNOŚCIOWE DOTYCZĄCE KAPITAŁU BANKÓW ............................................ 27
2.5. ANALIZA WSKAŹNIKOWA..................................................................................................................... 28
2.6. CZYNNIKI JAKOŚCIOWE........................................................................................................................ 28
2.7. NADZÓR SKONSOLIDOWANY ................................................................................................................ 33
3. PODSUMOWANIE.................................................................................................................................. 34
4. CELE INSPEKCJI ................................................................................................................................... 35
5. PROCEDURY INSPEKCJI..................................................................................................................... 36
WYMOGI PRAWNE ................................................................................................................................... 49
ZAŁĄCZNIK NR 1 ...................................................................................................................................... 51
1
WSTĘP
Fundusze własne, współczynnik wypłacalności i kapitał wewnętrzny to podstawowe
kryteria ostrożnościowe dla banków, określone w ustawie Prawo bankowe. Szczegółowe
zasady obliczania funduszy własnych i współczynnika wypłacalności zostały ustanowione
w celu wyznaczania minimalnej wielkości kapitału zapewniającej bezpieczeństwo
związane z prowadzoną działalnością przez bank, bank działający w holdingu, a także
w konglomeracie. Podstawowe funkcje funduszy własnych to finansowanie działalności
i zapewnienie rozwoju lub zabezpieczenie na wypadek ewentualnych strat banku. Poziom
funduszy własnych wyznacza stopień stabilności finansowej banku, a tym samym
bezpieczeństwa jego działalności i klientów.
Ponieważ ustawa Prawo bankowe i regulacje ostrożnościowe wskazują jedynie minimalny
poziom współczynnika wypłacalności, kierownictwo banku musi samodzielnie określić
poziom funduszy własnych, który zapewni bankowi bezpieczeństwo ekonomiczne.
W związku z tym ustawa Prawo bankowe wprowadza pojęcie kapitału wewnętrznego.1
Za ustanowienie procesu oceny i utrzymywania kapitału wewnętrznego, w tym
oszacowywania jego wielkości odpowiedzialny jest bank. Wewnętrzny proces oceny
adekwatności kapitału musi brać pod uwagę charakterystykę ryzyka występującego
w działalności banku.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego banki są obowiązane posiadać fundusze
własne dostosowane do rozmiaru prowadzonej działalności.2 Wielkość funduszy własnych
i dodatkowych pozycji bilansu banku określonych przez Komisję Nadzoru Bankowego
musi być utrzymywana przez bank na poziomie odpowiadającym co najmniej wielkości
sumy wymogów kapitałowych lub kapitału wewnętrznego w zależności od tego, która
z tych dwóch wielkości jest wyższa.3
Ustawa Prawo bankowe ustanawia minimalny wymóg, dotyczący wielkości funduszy
własnych, zgodnie z którym bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych
na takim poziomie, aby współczynnik wypłacalności wynosił nie mniej niż 8% (przez
pierwsze 12 miesięcy działalności nie mniej niż 15% i przez następne 12 miesięcy
działalności nie mniej niż 12%).4 Odpowiednio zasady te stosują się do współczynnika
wypłacalności na bazie skonsolidowanej.5
Wnoszony kapitał założycielski w momencie tworzenia banku, nie może być niższy
od równowartości 5 mln euro6 (z wyłączeniem banków spółdzielczych). Ustawa Prawo
bankowe nakłada ograniczenia wielkości wnoszonych wkładów niepieniężnych, które
przy tworzeniu banku nie mogą przekroczyć 15% kapitału założycielskiego. Dla banku
spółdzielczego zrzeszonego w banku zrzeszającym określone są minimalne wymogi
1
Oszacowana przez bank kwota, niezbędna do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów
ryzyka występujących w działalności banku oraz zmian otoczenia gospodarczego, uwzględniająca
przewidywany poziom ryzyka - art. 128 ustawy Prawo bankowe.
2
Art. 126 ustawy Prawo bankowe
3
4
5
Art.141j ustawy Prawo bankowe
6
2
odnośnie wielkości kapitału. Banki te są obowiązane uzyskać zwiększenie sumy funduszy
własnych do poziomu nie niższego niż równowartość 1 mln euro - do dnia 31 grudnia
2007 r., w złotych.7
Jednocześnie ustawa Prawo bankowe wprowadza jako instrument sprawowania nadzoru
przez KNB możliwość zobowiązania banku w określonych przypadkach do zwiększenia
funduszy własnych oraz nałożenia na bank dodatkowego wymogu kapitałowego ponad
wysokość minimalnych wymogów kapitałowych.
Nadzór bankowy oceniając adekwatność kapitału banku bierze pod uwagę, oprócz
ostrożnościowych czynników ilościowych, także czynniki jakościowe, takie jak:
•
strategię banku, politykę w zakresie dywidendy/ oprocentowania udziałów
członkowskich,
•
proces szacowania i utrzymywania przez bank kapitału wewnętrznego, w tym plan
kapitałowy,
•
doświadczenie kierownictwa banku i pracowników na kluczowych stanowiskach oraz
jakość zarządzania ryzykiem,
•
poziom ryzyka kredytowego, ryzyka płynności, ryzyka stopy procentowej w portfelu
bankowym oraz ryzyka operacyjnego,
•
jakość i stabilność wyniku finansowego.
1. ŹRÓDŁA KAPITAŁU
Kapitał może pochodzić ze źródeł zewnętrznych - od akcjonariuszy /udziałowców lub
ze źródeł wewnętrznych - może zostać wypracowany przez bank w wyniku dochodowej
działalności, która umożliwia akumulację zysku, po opodatkowaniu i wypłacie
dywidendy/ oprocentowaniu udziałów członkowskich.
Wśród źródeł zewnętrznych można wyróżnić źródła prywatne (osoby fizyczne,
przedsiębiorcy, spółki handlowe), publiczne (budżet państwa), quasi-publiczne (jednostki
poza budżetowe/ przedsiębiorstwa państwowe) lub inne źródła będące połączeniem wyżej
wymienionych. Finansowanie ze źródeł zewnętrznych w bankach komercyjnych
najczęściej przyjmuje formę środków wniesionych do funduszy podstawowych banku w
postaci kapitału akcyjnego lub instrumentów, które ostatecznie przyjmują formę kapitału
akcyjnego, np. obligacje zamienne, które mogą zostać zamienione na akcje w późniejszym
terminie na warunkach określonych podczas emisji tych papierów. Finansowanie ze źródeł
zewnętrznych odbywa się także przez wniesienie środków na fundusz zapasowy. Sytuacja
taka związana jest z realizacją przez banki premii emisyjnej. Formą finansowania
zewnętrznego kapitałów w bankach spółdzielczych mogą być również wkłady nie będące
udziałami członkowskimi, które członek banku spółdzielczego może wnosić na własność
spółdzielni lub do wykorzystania na podstawie innego stosunku prawnego.8 Inspektorzy
powinni sprawdzić, czy ten sposób finansowania jest odpowiednio uregulowany
w statucie banku. Zasilenie kapitałem w bankach państwowych następuje poprzez udziały
skarbu państwa lub przedsiębiorstw państwowych.
7
8
Art. 20 §2 ustawy Prawo spółdzielcze
3
W przypadku banku w formie spółki akcyjnej podstawowe formy pozyskania kapitału
obejmują emisję akcji, emisję obligacji zamiennych oraz akumulację zysku poprzez zysk
zatrzymany.
•
Akcje dają akcjonariuszom prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, prawo
do udziału w zyskach (dywidendy), prawo poboru nowych akcji. Statut spółki określa
wartość nominalną akcji i ich liczbę. Kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na
akcje o równej wartości nominalnej.
Akcje banków są akcjami imiennymi z wyjątkiem akcji zdematerializowanych. Zbycie
akcji imiennych w okresie roku od daty wpisania banku do rejestru przedsiębiorców,
wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. W razie wykluczenia akcji banku
z obrotu na rynku regulowanym lub zniesienia dematerializacji akcji banku, akcje
na okaziciela ulegają zamianie na akcje imienne.
•
Akcje uprzywilejowane dają szczególne uprawnienia. Uprawnienia związane
z akcjami uprzywilejowanymi powinny być określone w statucie i powinny być
imienne – co nie dotyczy akcji niemych.9 Uprzywilejowanie może dotyczyć prawa
głosu, za wyjątkiem spółki publicznej, prawa do dywidendy lub podziału majątku
w sytuacji, gdy spółka ulega likwidacji. Przyznanie szczególnych uprawnień może być
uzależnione od spełnienia dodatkowych warunków lub świadczeń na rzecz spółki.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych wprowadzają ograniczenie, zgodnie z którym
jednej akcji nie można przyznać więcej niż dwa głosy. Dywidenda odnosząca się do
akcji uprzywilejowanych może przewyższać nie więcej niż o połowę dywidendę
wypłacaną innym akcjonariuszom.
•
Zysk zatrzymany, tj. zysk do podziału pomniejszony o wypłacone akcjonariuszom
dywidendy, jak również kwoty przeznaczone na inne cele (m.in. na nagrody),
i fundusz świadczeń socjalnych.
Kapitał pozyskany z zewnątrz musi zapewnić inwestorom odpowiednią stopę zwrotu
w postaci dywidendy wypłaconej akcjonariuszom oraz odsetek i zwrotu kwoty kapitału
dla posiadaczy instrumentów dłużnych /obligacji zamiennych. W przypadku akcji
zwykłych wypłata dywidendy jest często uznawana za fakultatywną, ale zawsze powinna
być poprzedzona wnikliwą analizą pozycji kapitałowej banku. W przypadku akcji
uprzywilejowanych i instrumentów dłużnych, koszty obsługi tych instrumentów wynikają
z postanowień odpowiedniej umowy. Nie wywiązanie się przez bank z takiej umowy
może spowodować zaniepokojenie inwestorów i podważyć zdolność banku do uzyskania
dodatkowego kapitału.
W przypadku banków spółdzielczych formy pozyskiwania kapitału obejmują wpłaty
udziałów członkowskich, odpisy na udziały członkowskie z podziału nadwyżki
bilansowej, wpłaty wpisowego przez członków.
Wzajemne obejmowanie przez banki spółdzielcze udziałów nie stanowi naruszenia
obowiązujących przepisów prawa. W zależności od skali zjawiska oraz indywidualnych
uwarunkowań występujących w poszczególnych bankach, wnoszenie udziałów oraz
9
Art.351 Kodeksu spółek handlowych
4
przyjmowanie na członków innych banków spółdzielczych może być jednak związane
ze znacznym ryzykiem. Badania pozycji kapitałowej banków spółdzielczych, dokonywane
w toku inspekcji powinny uwzględniać ocenę poziomu ryzyka wynikającego z faktu
wzajemnego zaangażowania kapitałowego banków spółdzielczych. Podkreślenia wymaga
konieczność indywidualnego podejścia do sytuacji banku, uwzględniającego wszelkie,
zarówno pozytywne jak i negatywne, uwarunkowania towarzyszące zjawisku wzajemnego
członkostwa spółdzielni prowadzących przedsiębiorstwa bankowe.
W ramach badania przestrzegania zgodności z prawem decyzji i deklaracji danego banku
przystąpienia/wystąpienia do/z innego banku spółdzielczego, inspektorzy nadzoru powinni
sprawdzić m.in. czy decyzja o przystąpieniu/wystąpieniu do/z banku spółdzielczego
została podjęta z zachowaniem kolejności uprawnień poszczególnych organów banku.
Przed złożeniem przez zarząd banku przystępującego deklaracji członkowskiej
bezwzględnie wymagana jest wcześniejsza uchwała najwyższego organu spółdzielni
o przystąpieniu w roli członka do konkretnego (określonego co do tożsamości) banku
spółdzielczego. Złożenie deklaracji członkowskiej oraz przekazanie środków na udziały
członkowskie bez upoważnienia najwyższego organu banku spółdzielczego z mocy prawa
jest nieważne. W związku z powyższym bank przyjmujący nie może traktować banku
przystępującego jako swojego członka, a wniesionych przez niego środków jako
wniesionych udziałów, czyli jako części swojego funduszu udziałowego.
2. OCENA ADEKWATNOŚCI KAPITAŁU
Prawidłowa ocena adekwatności pozycji kapitałowej banku leży przede wszystkim
w interesie samych właścicieli i kierownictwa banku, gdyż zapewnia bezpieczne
funkcjonowanie banku.
Ze względu na duże zróżnicowanie banków zarówno pod względem profilu ryzyka, jak
i sposobu zarządzania, KNB może wymagać od danego banku kapitału większego niż
ustawowe minimum, w celu zapewnienia bezpieczeństwa środków pieniężnych
gromadzonych na rachunkach bankowych. Niezależnie od prawnie ustalonego minimum,
odpowiednia wielkość kapitału dla danego banku wynika z ryzyka poniesienia przezeń
niespodziewanych strat. Zgodnie z art. 138a ustawy Prawo bankowe KNB w ramach
sprawowania nadzoru może:
• Zobowiązać bank do zwiększenia funduszy własnych,
• Nałożyć na bank dodatkowy wymóg kapitałowy ponad wartość wynikającą
z wymogów kapitałowych obliczonych zgodnie ze szczegółowymi zasadami
określonymi przez KNB,
KNB może nałożyć dodatkowy wymóg kapitałowy w sytuacji:
• negatywnych ustaleń dokonanych w trakcie czynności podejmowanych w ramach
nadzoru bankowego, w tym:
o odnoszących się do funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem
i systemu kontroli wewnętrznej,
o monitorowania i mechanizmów kontrolnych dotyczących koncentracji
zaangażowań, w tym dużych zaangażowań,
• stwierdzenia niedostosowania poziomu kapitału do skali ryzyka występującego
w działalności banku oraz istotnych nieprawidłowości w zarządzaniu ryzykiem.
5
Zgodnie z art.11 ust.1 ustawy Prawo bankowe do decyzji Komisji Nadzoru Bankowego o
nałożeniu dodatkowego wymogu kapitałowego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego.
Termin adekwatność kapitału, nie jest równoznaczny z określonymi prawem minimalnymi
wymogami dotyczącymi wielkości funduszy własnych i współczynnika wypłacalności,
lecz odnosi się do szczególnego profilu ryzyka banku, uwzględniającego otoczenie
rynkowe, w którym bank działa. Banki powinny dostosowywać wielkość kapitału do
poziomu i rodzaju ryzyka, jakie podejmują, uwzględniając wielkość i strukturę aktywów
zagrożonych. Z drugiej strony, na sposób finansowania działalności wpływa, z punktu
widzenia efektywności zarządzania i rentowności, koszt kapitału. Optymalna struktura
kapitałowa uwzględnia ostrożnościowe normy nadzorcze oraz koszty finansowania
działalności kapitałem. Tak więc, przyjęta przez bank polityka dywidendy/
oprocentowania udziałów członkowskich ma istotny wpływ na strukturę kapitału i sposób
finansowania działalności; w spółkach publicznych nabiera jeszcze większego znaczenia,
ponieważ pełni także funkcję informacyjną wobec inwestorów.
Zadaniem nadzoru bankowego jest zbadanie, czy posiadany przez bank kapitał jest
adekwatny do wielkości podejmowanego ryzyka i charakteru prowadzonej działalności.
Wszelkie rodzaje ryzyka obciążające działalność banku - ryzyko kredytowe, płynności,
stopy procentowej, walutowe, czy operacyjne - wpływają na ocenę adekwatności kapitału.
W związku z powyższym, dokonując oceny adekwatności kapitałowej należy uwzględnić
ocenę wymienionych rodzajów ryzyka, jak również jakość zarządzania ryzykiem. Pełna
ocena adekwatności kapitału może nastąpić dopiero po analizie wszystkich czynników
ilościowych i jakościowych mających wpływ na kapitał oraz skutków ich bieżącego
i potencjalnego oddziaływania na kapitał.
Im większe ryzyko podejmuje bank, tym wyższy poziom kapitału powinien utrzymywać.
Inspektorzy nadzoru, poza zbadaniem czy bank spełnia minimalne normy ostrożnościowe,
muszą dokonać analizy - w oparciu o ocenę czynników jakościowych opisanych w dalszej
części rozdziału - czy posiadane przez bank fundusze własne są wystarczające.
2.1. Ustalanie wielkości funduszy własnych
Art. 127 ustawy Prawo bankowe oraz uchwała nr 2/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z
dnia 13 marca 2007 r. w sprawie innych pomniejszeń funduszy podstawowych, ich
wysokości, zakresu i warunków pomniejszania o nie funduszy podstawowych banku,
innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy uzupełniających, ich wysokości,
zakresu i warunków ich zaliczania do funduszy uzupełniających banku, pomniejszeń
funduszy uzupełniających, ich wysokości, zakresu i warunków pomniejszania o nie
funduszy uzupełniających banku; oraz zakresu i sposobu uwzględniania działania
banków w holdingach przy określaniu sposobu obliczania funduszy własnych, określają
składniki funduszy własnych oraz szczegółowe zasady ustalania funduszy własnych
banków. Fundusze własne banku składają się z funduszy podstawowych i funduszy
uzupełniających, pomniejszonych o pozycje określone w ustawie Prawo bankowe oraz
inne pozycje określone przez KNB.
Fundusze podstawowe banku obejmują:
1) fundusze zasadnicze banku, które stanowią:
6
-
w banku państwowym - fundusz statutowy, fundusz zapasowy i fundusz
rezerwowy,
-
w banku w formie spółki akcyjnej - wpłacony i zarejestrowany kapitał zakładowy
oraz kapitał zapasowy i kapitały rezerwowe, z wyłączeniem wszelkich zobowiązań
z tytułu akcji uprzywilejowanych,
-
w banku spółdzielczym - wpłacony fundusz udziałowy oraz fundusz zasobowy
i fundusz rezerwowy,
-
w oddziale banku zagranicznego - fundusze określone w regulaminie oddziału,
2) pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, które stanowią:
-
fundusz ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko działalności bankowej,
-
niepodzielony zysk z lat ubiegłych,
-
zysk w trakcie zatwierdzania oraz zysk netto bieżącego okresu sprawozdawczego,
obliczone zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości, pomniejszone
o wszelkie przewidywane obciążenia i dywidendy, w kwotach nie większych niż
kwoty zysku zweryfikowane przez biegłych rewidentów,
-
inne pozycje bilansu określone przez KNB,
3) pozycje pomniejszające fundusze podstawowe, które stanowią:
- akcje własne posiadane przez bank, wycenione według wartości bilansowej,
pomniejszone o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości,
-
wartości niematerialne i prawne wycenione według wartości bilansowej,
-
strata z lat ubiegłych,
-
strata w trakcie zatwierdzania,
-
strata netto bieżącego okresu,
-
inne pomniejszenia funduszy podstawowych banku określone przez KNB.
Uchwała nr 2/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r. określa pozycje bilansu, które
pomniejszają fundusze podstawowe. Pomniejszeniami funduszy podstawowych w sytuacji
wystąpienia określonych w uchwale przesłanek są:
• zaangażowania kapitałowe banku w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki
i zakłady ubezpieczeń,
• brakująca kwota rezerw na ryzyko związane z działalnością banku,
• kwoty oczekiwanych strat oraz ujemne kwoty wynikające z obliczeń o których mowa
w § 76 – 79 załącznika nr 5 do uchwały nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r.10 (w
10
Uchwała nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie zakresu i
szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, w
tym zakresu i warunków stosowania metod statystycznych oraz zakresu informacji załączanych do
wniosków o wydanie zgody na ich stosowanie, zasad i warunków uwzględniania umów przelewu
wierzytelności, umów o subpartycypację, umów o kredytowy instrument pochodny oraz innych umów niż
umowy przelewu wierzytelności i umowy o subpartycypację, na potrzeby wyznaczania wymogów
kapitałowych, warunków, zakresu i sposobu korzystania z ocen, nadawanych przez zewnętrzne instytucje
oceny wiarygodności kredytowej oraz agencje kredytów eksportowych, sposobu i szczegółowych zasad
obliczania współczynnika wypłacalności banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w
holdingach w obliczaniu wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności oraz określenia
7
przypadku banku obliczającego kwoty ekspozycji ważonych ryzykiem z
wykorzystaniem metody wewnętrznych ratingów),
• kwota ekspozycji z tytułu pozycji sekurytyzacyjnych,
(powyższe pozycje ujmuje się w kwocie równej 50% wartości bilansowej)
oraz
• niezrealizowane straty na instrumentach dłużnych i instrumentach kapitałowych
zaklasyfikowanych jako dostępne do sprzedaży,
• niezrealizowane zyski z tytułu wyceny nieruchomości stanowiących inwestycje,
• zysk netto z kapitalizacji przyszłych przychodów z aktywów sekurytyzowanych
stanowiący wsparcie jakości kredytowej dla pozycji sekurytyzowanych.
Najważniejszy składnik funduszy podstawowych, a tym samym funduszy własnych to
fundusze zasadnicze. Fundusze zasadnicze są inwestycją właścicieli i są źródłem
finansowania działalności banku, które stanowią podstawowe zabezpieczenie przed
podejmowanym ryzykiem poprzez absorbowanie straty. Jest to podstawowa funkcja
kapitału obok zdobywania zaufania publicznego (zarówno inwestorów jak i klientów) oraz
stanowienia źródła wsparcia dla wzrostu aktywów i ochrony depozytów.
Fundusze zasadnicze reprezentują fundusze zainwestowane w bank i wraz z zyskiem
zatrzymanym, są miarą siły finansowej instytucji. Na wysokość funduszy własnych może
wpłynąć emisja obligacji zamiennych11, jeżeli obligatariusz złoży oświadczenie
o zamianie obligacji na akcje.
Zysk zatrzymany jest zasadniczym źródłem tworzenia funduszy własnych m.in. funduszu
zasobowego, zaliczanego do funduszy podstawowych banku spółdzielczego. Do funduszy
podstawowych banków spółdzielczych obok funduszu zasobowego i funduszu
rezerwowego zalicza się wpłacony fundusz udziałowy. Fundusz udziałowy jest tworzony
m.in. z wpłat udziałów członkowskich, których ilość powinna być określona w deklaracji
złożonej w formie pisemnej, a wszelkie zmiany w jej treści, w tym deklarowanie dalszych
udziałów, wymagają również tej formy. Można uznać za powiększenie funduszy
podstawowych banku wpłatę na fundusz udziałowy jeżeli opłacone dodatkowe udziały
zostały zadeklarowane w formie ustnej, o ile złożenie takiej deklaracji ustnej nie budzi
wątpliwości. Nie można zaliczyć do funduszu udziałowego, a tym samym do funduszy
podstawowych banków spółdzielczych, wpłat dokonywanych przez członków banków
spółdzielczych, przewyższających wartość zadeklarowanych udziałów. Wpłaty na fundusz
udziałowy w bankach spółdzielczych, przewyższające zadeklarowaną wysokość nie mogą
być traktowane jako podwyższenie funduszu udziałowego. Zaliczenie do funduszu
udziałowego kwot przewyższających wartość zadeklarowanych udziałów musi mieć swoją
podstawę w postaci zaktualizowanych deklaracji członkowskich złożonych w sposób
zgodny z art. 16 ustawy Prawo spółdzielcze. W przeciwnym przypadku środki, o których
dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności
kapitałowej oraz zakresu, sposobu i warunków ich wyznaczania.
11
Banki mogą zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych. Emisja obligacji
zamiennych na akcje dozwolona jest jedynie wówczas, gdy statut spółki tak przewiduje. Z emisją obligacji
zamiennych wiąże się skutek prawny przydziału akcji i podwyższenia kapitału akcyjnego, gdy obligatariusz
złoży pisemne oświadczenie o zamianie obligacji na akcje. Sprawy te reguluje art. 20 ustawy z dnia 29
czerwca 1995 r. o obligacjach. O zamierzonej emisji papierów wartościowych bank, zgodnie z art. 89
ustawy Prawo bankowe, informuje Prezesa NBP na 30 dni przed terminem emisji, wskazując warunki
i wartość emisji.
8
mowa powyżej, winny być traktowane jako zobowiązania banków wobec swoich
udziałowców.
Fundusze podstawowe banku ustalane dla potrzeb ostrożnościowych powinny być
pomniejszane o nakłady na wartości niematerialne i prawne.12 Ponoszone przez banki
nakłady na wartości niematerialne i prawne, w tym związane z zakupem oprogramowania
(licencji) i ich rozwojem, do czasu ostatecznego oddania systemów informatycznych
do eksploatacji, zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych.
Wartości niematerialne i prawne powstałe w rezultacie rozpoczętych nakładów
poniesionych na prace rozwojowe, stanowiące kategorię wartości niematerialnych
i prawnych, są oddawane do użytkowania po zakończeniu prac rozwojowych i podjęciu
decyzji o stosowaniu nowej technologii lub spisywane w ciężar kosztów w przypadku
zaniechania tych prac bez efektów. Z punktu widzenia rachunku funduszy własnych,
w pierwszym przypadku nakłady te, jako składnik wartości niematerialnych i prawnych,
pomniejszają w całości fundusze podstawowe banków od momentu poniesienia
pierwszych nakładów, poprzez oddanie wartości niematerialnych i prawnych
do użytkowania, aż po całkowite ich umorzenie. W drugim przypadku konsekwencją
będzie również pomniejszenie wyniku finansowego banku o kwotę spisanych nakładów,
co znajdzie odzwierciedlenie w funduszach własnych banku.
Drugim elementem funduszy własnych są fundusze uzupełniające. W skład funduszy
uzupełniających wchodzą:
1. kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny rzeczowych aktywów trwałych – utworzonych
na podstawie odrębnych przepisów,
2. pozycje bilansowe, o zaliczeniu których decyduje Komisja Nadzoru Bankowego
w drodze uchwały ogólnej lub indywidualnej decyzji. Zgodnie z ustawą Prawo
bankowe, Komisja Nadzoru Bankowego wyraża zgodę na zaliczenie do funduszy
uzupełniających, pod warunkiem spełnienia określonych w ustawie warunków,
następujących pozycji:
a. dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków banku spółdzielczego,
w części określonej przez Komisję Nadzoru Bankowego,
b. zobowiązań podporządkowanych, rozumianych jako zobowiązania z tytułu
przyjęcia przez bank - w kwocie i na zasadach ustalonych w decyzji Komisji
Nadzoru Bankowego, wydanej na wniosek banku, pomniejszanej na koniec
każdego roku w ciągu ostatnich 5 lat trwania umowy o 20% tej kwoty środków pieniężnych spełniających zgodnie z umową łącznie następujące
warunki:
- środki pieniężne przyjęto na okres co najmniej 5 lat (okres umowy),
- środki pieniężne nie mogą być wycofane z banku przed upływem okresu
umowy,
- środki pieniężne podlegają zwrotowi w ostatniej kolejności w przypadku
upadłości banku lub jego likwidacji,
12
art. 127 ust.2 ustawy Prawo bankowe
9
- zwrot środków pieniężnych nie jest zabezpieczony przez bank bezpośrednio
lub pośrednio,
c. funduszy tworzonych ze środków własnych lub obcych,
d. zobowiązań z tytułu papierów wartościowych o nieokreślonym terminie
wymagalności oraz innych instrumentów o podobnym charakterze,
3. inne pozycje określonych przez KNB w celu bezpiecznego prowadzenia działalności
bankowej i prawidłowego zarządzania ryzykiem w banku,
4. pomniejszenia funduszy uzupełniających, określone przez Komisję Nadzoru
Bankowego
Fundusze uzupełniające i poszczególne składniki funduszy uzupełniających podlegają
następującym ograniczeniom:
-
nie mogą przewyższać funduszy podstawowych,
-
wielkość dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków banku spółdzielczego nie
może przekraczać wysokości wpłaconych udziałów13,
-
kwota zobowiązań podporządkowanych, zaliczonych do funduszy uzupełniających,
nie może przewyższać 50% funduszy podstawowych w banku państwowym, banku
w formie spółki akcyjnej oraz w oddziale banku zagranicznego,
-
suma zobowiązań podporządkowanych zaliczonych do funduszy uzupełniających
i dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków w banku spółdzielczym, nie może
przewyższać połowy funduszy podstawowych banku.
Uchwała nr 2/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r. określa pozycje bilansu, które po
spełnieniu określonych warunków mogą być innymi pozycjami funduszy uzupełniających.
Są to:
• niezrealizowane zyski na instrumentach dłużnych zaklasyfikowanych jako dostępne
do sprzedaży,
• niezrealizowane zyski instrumentów kapitałowych zaklasyfikowanych jako dostępne
do sprzedaży,
• niezrealizowane zyski z tytułu nieruchomości stanowiących inwestycje,
(powyższe pozycje ujmuje się do wysokości równej 60% ich kwoty - przed
opodatkowaniem podatkiem dochodowym)
oraz
• dodatnie kwoty wynikające z aktualizacji wartości oraz rezerwy ujęte w obliczeniach,
o których mowa w § 76 – 79 załącznika nr 5 do uchwały nr 1/2007 KNB z dnia 13
marca 2007 r. (w przypadku banków obliczających kwoty ekspozycji ważonych
ryzykiem z wykorzystaniem metody wewnętrznych ratingów) do wysokości 0,6%
kwot ekspozycji ważonych ryzykiem obliczanych za pomocą tych metod.
Uchwała nr 2/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r. określa pozycje bilansu, które
pomniejszają fundusze uzupełniające. Pomniejszeniami funduszy uzupełniających w
sytuacji wystąpienia określonych w uchwale przesłanek są:
• zaangażowania kapitałowe banku w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki
i zakłady ubezpieczeń,
• brakująca kwota rezerw na ryzyko związane z działalnością banku,
13
Art. 10 ust.2 ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających
10
•
•
kwoty oczekiwanych strat oraz ujemne kwoty wynikające z obliczeń o których mowa
w § 76 – 79 załącznika nr 5 do uchwały nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r. (w
przypadku banku obliczającego kwoty ekspozycji ważonych ryzykiem z
wykorzystaniem metody wewnętrznych ratingów),
kwota ekspozycji z tytułu pozycji sekurytyzacyjnych.
Powyższe pozycje ujmuje się w pomniejszeniach funduszy uzupełniających w kwocie równej
50% wartości bilansowej zaangażowania. Ponadto jeżeli 50% sumy pozycji wymienionych
wyżej jest większe od sumy funduszy uzupełniających, różnicę należy odjąć od funduszy
podstawowych banku.
Zaliczenie do funduszy uzupełniających funduszy tworzonych ze środków własnych lub
obcych oraz zobowiązań z tytułu papierów wartościowych o nieokreślonym terminie
wymagalności oraz innych instrumentów o podobnym charakterze warunkowane jest
spełnieniem następujących wymagań14:
• fundusze tworzone ze środków własnych lub obcych mogą być dowolnie
wykorzystywane przez bank na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka, a ich
kwota została obliczona zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości,
ustalona przez zarząd banku i zweryfikowana przez biegłych rewidentów,
• zobowiązania z tytułu papierów wartościowych o nieokreślonym terminie
wymagalności oraz inne instrumenty o podobnym charakterze nie mogą podlegać
spłacie z inicjatywy wierzyciela bez uprzedniej zgody Komisji Nadzoru
Bankowego. Ponadto umowa musi przyznawać bankowi możliwość odroczenia
spłaty odsetek z tytułu tych pozycji, w razie upadłości banku lub jego likwidacji
przyjęte środki będą podlegać zwrotowi w ostatniej kolejności, a warunki emisji
muszą zapewniać możliwość pokrywania strat kwotą długu wraz z niespłaconymi
odsetkami, wynikającymi z tych pozycji.
Fundusze własne banku są także decydującym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji
o przejęciu lub likwidacji banku. Art. 147 ustawy Prawo bankowe nadaje Komisji
Nadzoru Bankowego uprawnienie do podjęcia decyzji o przejęciu banku przez inny bank,
za zgodą banku przejmującego, o uchyleniu zezwolenia na utworzenie banku i jego
likwidacji lub o wystąpieniu do Rady Ministrów o likwidację banku państwowego, gdy po
upływie 6 miesięcy od daty zwołania walnego zgromadzenia (na wniosek KNB) strata
przekraczać będzie połowę funduszy własnych. Uprawnienie do podjęcia decyzji
o likwidacji lub przejęciu banku przez inny bank dotyczy również sytuacji, gdy
w dowolnym terminie wystąpiły okoliczności grożące niewypłacalnością banku lub
obniżeniem funduszy własnych poniżej minimum wymaganego przy tworzeniu banku,
w takim stopniu, że nie były spełnione wymagania obowiązujące przy tworzeniu banku.
W przypadku przejęcia, fundusze własne przejętego banku przeznacza się na pokrycie
strat tego banku. Wyjątek w tym zakresie stanowi fundusz z aktualizacji wyceny środków
trwałych, który nie może być przeznaczony do podziału.15
Banki, których skala działalności handlowej jest znacząca, mogą wykorzystywać przy
ustalaniu przestrzegania normy adekwatności kapitałowej kapitał krótkoterminowy, o
którym mowa w Uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r. Kapitał
krótkoterminowy jest sumą następujących pozycji w przypadku gdy jest ona dodatnia:
• zysku rynkowego, narastająco do dnia sprawozdawczego, pomniejszonego o znane
obciążenia,
14
15
Art.127 ust.3 ustawy Prawo bankowe
Art. 31 ustawy o rachunkowości
11
•
•
•
straty (ze znakiem ujemnym) na wszystkich operacjach zaliczonych do portfela
bankowego, narastająco do dnia sprawozdawczego, z wyłączeniem strat z tytułu
zmian kursów walutowych i cen towarów, w zakresie w jakim nie została ujęta
w funduszach własnych lub pokryta w inny sposób,
zobowiązań z tytułu otrzymanych pożyczek podporządkowanych spełniających
określone w uchwale warunki,
wartości kapitału podmiotów zależnych po spełnieniu warunków określonych
w uchwale.
2.2. Współczynnik wypłacalności
Współczynnik wypłacalności banku oblicza się w procentach jako pomnożony przez 100
ułamek, którego licznikiem jest wartość funduszy własnych powiększona o kapitał
krótkoterminowy, a mianownikiem jest pomnożony przez 12,5 całkowity wymóg
kapitałowy.
W =
( FWŁ + K K ) ∗ 100
WK ∗ 12,5
gdzie:
W – współczynnik wypłacalności,
FWŁ- fundusze własne,
KK- kapitał krótkoterminowy,
WK- całkowity wymóg kapitałowy.
Wielkość utrzymywanego przez banki kapitału na ryzyko kredytowe powinna odpowiadać
ryzyku rozumianemu jako straty nieoczekiwane. Ryzyko związane z oczekiwanymi
stratami powinno być odzwierciedlone w poziomie utrzymywanych rezerw na ryzyko.
Powyższe podejście znajduje odzwierciedlenie w konstrukcji formuły do wyliczania wag
ryzyka – wynika z niej, że wymóg kapitałowy obejmuje jedynie nieoczekiwaną stratę
(UL) z tytułu poszczególnych ekspozycji. Zakłada się, że strata oczekiwana (EL) znajduje
pokrycie w rezerwach/ odpisach. W związku z tym, banki powinny na bieżąco
porównywać wartość EL (będącą iloczynem PD16 oraz LGD17), z wartością utworzonych
rezerw/ dokonanych odpisów. W metodzie AMA (ryzyko operacyjne) bank oblicza
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego z uwzględnieniem zarówno
oczekiwanych strat, jak i nieoczekiwanych strat, chyba że potrafi dowieść, iż oczekiwane
straty są we właściwy sposób ujęte w jego wewnętrznych zasadach prowadzenia
działalności.
Zasady obliczania wymogów kapitałowych zostały określone w uchwale nr 1/2007
Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. Zgodnie z uchwałą banki są
zobowiązane do podziału operacji na portfel handlowy i portfel bankowy. Na podstawie
udziału portfela handlowego w całości operacji banku, a także wielkości operacji portfela
handlowego określana jest skala działalności handlowej. W przypadku znaczącej skali
16
PD (ang. probability of default) - prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania określa
prawdopodobieństwo nie wywiązania się kredytobiorcy z zapisów umowy.
17
LGD (ang. loss given default) - strata z tytułu niewykonania zobowiązania określa procent ekspozycji
kredytowej, jaki kredytodawca spodziewa się stracić w przypadku wystąpienia zdarzenia kredytowego.
12
działalności handlowej bank oblicza wymogi kapitałowe z tytułu następujących rodzajów
ryzyka:
-
ryzyka kredytowego,
ryzyka operacyjnego,
ryzyka rynkowego, w tym:
- ryzyka walutowego,
- ryzyka cen towarów,
- ryzyka cen kapitałowych papierów wartościowych,
- ryzyka szczególnego cen instrumentów dłużnych,
- ryzyka ogólnego stóp procentowych,
- ryzyka rozliczenia, dostawy oraz ryzyka kredytowego kontrahenta,
- przekroczenia limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań,
- przekroczenia progu koncentracji kapitałowej.
Banki, których skala działalności handlowej nie jest znacząca, obliczają wymogi
kapitałowe z tytułu następujących rodzajów ryzyka:
- ryzyka kredytowego,
- ryzyka operacyjnego,
- ryzyka rynkowego, w tym:
- ryzyka walutowego,
- ryzyka cen towarów,
- przekroczenia limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań,
- przekroczenia progu koncentracji kapitałowej.
Przy weryfikacji, czy skala działalności handlowej została obliczona poprawnie należy
zwrócić m.in. uwagę, czy skala działalności handlowej na dany dzień nie jest wyznaczana
w oparciu o cały portfel handlowy, ale w oparciu o te transakcje zaliczone do portfela
handlowego, które zostały zawarte w danym dniu.
Wdrożenie zapisów CRD/ NUK do przepisów prawa obowiązujących w Polsce
wprowadziło zmiany w zakresie sposobów obliczania wymogu kapitałowego z tytułu
ryzyka kredytowego oraz nałożyło na banki obowiązek obliczania wymogu z tytułu
ryzyka operacyjnego. Możliwość wyboru sposobu obliczania wymogu kapitałowego ma
na celu umożliwić dopasowanie wysokości wymogu kapitałowego do profilu ryzyka
banku oraz prowadzonej działalności.
Wymóg z tytułu ryzyka kredytowego
Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego można obliczyć wykorzystując metodę
standardową (SA)18 oraz metody wewnętrznych ratingów (IRB19).
Metoda standardowa polega na przypisaniu określonych wag ryzyka do zdefiniowanych
portfeli aktywów i zobowiązań pozabilansowych. Przyporządkowanie przez bank wag
ryzyka określonych w przepisach prawa jest oparte na ocenie ryzyka związanego z danym
rodzajem kredytobiorcy przy wykorzystaniu oceny ryzyka kredytowego dokonanej przez
agencje ratingowe. Ocena ryzyka kredytobiorcy może być skorygowana po uwzględnieniu
instrumentów mogących pomniejszyć ryzyko. Wagi ryzyka używane w metodzie
standardowej biorą pod uwagę niezależną ocenę ryzyka kredytowego i przez to
18
19
SA – ang. Standardised Approach.
IRB – ang. Internal Ratings-Based Approach
13
dopasowują wymóg kapitałowy do faktycznego ryzyka ponoszonego przez bank. Banki
stosujące metodę standardową mogą przy obliczaniu wymogów kapitałowych
uwzględniać techniki redukcji ryzyka kredytowego.
Metodę standardową mogą stosować wszystkie banki z wyjątkiem tych, którym zostało
udzielone zezwolenie na stosowanie metod zaawansowanych. Banki stosujące metodę
wewnętrznych ratingów mogą stosować metodę standardową do ograniczonej liczby
swoich portfeli.
Banki stosujące do wyliczania wymogu z tytułu ryzyka kredytowego metodę
standardową, w celu poprawnego obliczania aktywów i zobowiązań pozabilansowych
ważonych ryzykiem, powinny między innymi:
•
ustanowić komórki odpowiedzialne za proces wyliczenia wymogu kapitałowego,
•
określić zasady segmentacji aktywów,
•
pozyskiwać, aktualizować oraz przechowywać oceny ratingowe,
•
określić sposób obliczania wymogu kapitałowego oraz mechanizmy kontroli
poprawności jego wyliczenia,
•
określić zależności pomiędzy poszczególnymi ocenami ratingowymi,
•
ustalić metody obliczania ekwiwalentu bilansowego zobowiązań pozabilansowych.
Metody ratingów wewnętrznych (IRB) pozwalają na wykorzystanie przez banki
własnych, wewnętrznych modeli szacowania ryzyka kredytowego do obliczania
wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego. Metody ratingów wewnętrznych
pozwalają uzyskać bardziej dokładne w porównaniu z metodą standardową - szacunki
wymogów kapitałowych. Stosowanie metod ratingów wewnętrznych wymaga spełnienia
przez bank określonych, w uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r., warunków i
otrzymania zezwolenia na stosowanie tej metody.
Szacunki wymogu kapitałowego dokonywane na podstawie metody ratingów wewnętrznych
są oparte na następujących parametrach ryzyka:
• prawdopodobieństwie niewykonania zobowiązania (PD – ang. probability
of default);
• stracie z tytułu niewykonania zobowiązania (LGD – ang. loss given default);
• wartości ekspozycji kredytowej w momencie niewykonania zobowiązania (EAD –
ang. exposure at default) – która określa wielkość ekspozycji wobec kredytobiorcy
w momencie wystąpienia zdarzenia kredytowego;
• terminie zapadalności (M – ang. maturity) – czasie pozostałym do spłaty
ekspozycji kredytowej;
• oczekiwanej stracie (EL – ang. expected loss) – która określa stratę na bazie
konkretnej transakcji.
Są dwie metody wewnętrznych ratingów: podstawowa (Foundation IRB) oraz
zaawansowana (Advanced IRB). W przypadku metody podstawowej bank
ma oszacowywać prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania związane z każdym
kredytobiorcą, a nadzór bankowy dostarcza parametry LGD, EAD i M. W metodzie
14
zaawansowanej bank samodzielnie oblicza wszystkie parametry potrzebne do obliczenia
wymogu kapitałowego. Oszacowana strata z tytułu niewykonania zobowiązania (LGD)
odzwierciedla zmniejszenie się spodziewanej straty na skutek przyjęcia zabezpieczenia.
Banki stosujące do wyliczania wymogu z tytułu ryzyka kredytowego metodę
wewnętrznych ratingów powinny określić zasady segmentacji aktywów oraz między
innymi, spełnić następujące wymagania:
w odniesieniu do parametrów ryzyka
•
zapewnić dokładność i rzetelność oszacowań parametrów ryzyka (PD, LGD, EAD,
M),
•
określić zasady wykorzystania danych zewnętrznych,
w odniesieniu do wymogów dotyczących systemu ratingowego
•
opracować sformalizowane zasady nadawania ratingu,
•
określić szczegółowe, przejrzyste i spójne zasady oraz kryteria służące zaliczaniu
ekspozycji do odpowiednich klas lub puli w ramach systemu ratingowego,
•
zapewnić, aby proces nadawania ratingów był niezależny,
•
określić zasady dokonywania przeglądu nadanych ratingów,
•
określić zasady w zakresie korygowania ocen wynikających z modelu ratingowego
wraz ze wskazaniem osób uprawnionych do zatwierdzania takich korekt,
•
zapewnić, że system ratingowy zawiera minimalną liczbę klas, która ogranicza
nadmierną koncentrację ekspozycji w ramach poszczególnych klas,
•
zapewnić, że system ratingowy spełnia wymóg dwuwymiarowości (ryzyko
kredytobiorcy i transakcji),
•
udokumentować uzasadnienie wyboru wewnętrznych kryteriów ratingowych,
w odniesieniu do należności detalicznych
•
zapewnić, że stosowany system ratingowy spełnia wymóg dwuwymiarowości (ryzyko
kredytobiorcy i transakcji),
•
określić szczegółowe, przejrzyste i spójne kryteria służące zaliczaniu ekspozycji
do odpowiednich klas lub puli w ramach systemu ratingowego,
•
zapewnić, iż system ratingowy zawiera odpowiednią liczbę klas, która ogranicza
nadmierną koncentrację ekspozycji w ramach poszczególnych klas lub puli,
•
zapewnić, że proces klasyfikacji należności do poszczególnych klas lub puli zapewnia
istotne zróżnicowanie ryzyka, umożliwia grupowanie dostatecznie jednorodnych
ekspozycji oraz pozwala na dokładne i spójne szacowanie charakterystyk straty
na poziomie klasy lub puli,
•
zapewnić odpowiednią częstotliwość dokonywania aktualizacji i przeglądu nadanych
ratingów,
•
gromadzić i przechowywać dane dotyczące wewnętrznych ocen ratingowych.
15
W przypadku stosowania więcej niż jednego systemu ratingowego bank powinien określić
kryteria przyporządkowania dłużnika lub transakcji do danego systemu ratingowego.
Bank stosujący metodę wewnętrznych ratingów powinien posiadać dokumentację
stosowanych systemów ratingowych uwzględniającą szczegóły ich funkcjonowania,
zmiany systemów oraz udokumentowanie spełnienia minimalnych wymagań
przewidzianych dla systemów ratingowych. Dokumentacja powinna również zawierać
uzasadnienie wyboru wewnętrznych kryteriów ratingowych wraz z analizami
potwierdzającymi, że kryteria i procedury nadawania ratingów zapewniają odpowiednie
zróżnicowanie ryzyka. Bank powinien posiadać dokumentację dotyczącą stosowanych
modeli statystycznych do klasyfikacji ekspozycji do poszczególnych klas lub puli oraz
szacowania parametrów ryzyka.
System ratingowy banku powinien być wykorzystywany w codziennej praktyce
zarządzania ryzykiem kredytowym. Planując wdrożenie metod wewnętrznych ratingów
bank powinien uwzględnić niezbędny okres przeznaczony na test stosowania.
Bank powinien dokonywać okresowego przeglądu - zarówno jakościowego,
jak i ilościowego - stosowanego systemu ratingowego. Bank powinien dokonywać
weryfikacji historycznej parametru PD poprzez porównanie zrealizowanych wartości
współczynników niewykonania zobowiązania z prognozowanymi wartościami PD.
Metoda standardowa charakteryzuje się mniejszą wrażliwością na ryzyko i większą
konserwatywnością, niż metoda wewnętrznych ratingów. Banki mogą preferować stosowanie
metody wewnętrznych ratingów ze względu na korzyści wynikające z niższych wymogów
kapitałowych, niż w przypadku stosowania metody standardowej. Niemniej, należy zwrócić
uwagę na wyższe koszty związane z wprowadzeniem metody wewnętrznych ratingów,
co może zniechęcać do jej stosowania instytucje kredytowe o mniejszej skali działalności.
Zasady weryfikacji obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego
omówiono w rozdziale podręcznika inspekcji „Jakość aktywów …”
Wymóg z tytułu ryzyka operacyjnego
Metody obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego obejmują
metodę podstawowego wskaźnika (BIA20), metodę standardową (TSA21), której
wariantem jest zastosowanie alternatywnego wskaźnika (ASA22) oraz zaawansowaną
metodę pomiaru (AMA23).
Metoda podstawowego wskaźnika (BIA) traktuje wynik banku jako miernik wrażliwości
banku na ryzyko operacyjne. Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego jest równy
ustalonemu procentowi (oznaczonemu jako alfa = 15%) średniej sumy dodatnich
wyników (wyników z tytułu odsetek oraz wyników pozaodsetkowych) za okres trzech lat.
Bank zamierzający stosować tę metodę dla celów szacowania wymogu kapitałowego nie
20
BIA – ang. Basic Indicato Approach
TSA – ang. Standardised Approach
22
ASA – Aleternative Standardised Approach
23
AMA – ang. Advanced Measurement Approach
21
16
musi spełniać dodatkowych wstępnych kryteriów poza podstawowymi standardami
zarządzania ryzykiem operacyjnym.
W metodzie standardowej (TSA) obliczenia wymogu kapitałowego są oparte
na wynikach (wynikach z tytułu odsetek oraz wynikach pozaodsetkowych) dla ośmiu
wymienionych niżej linii biznesowych:
• bankowość inwestycyjna,
• działalność dealerska,
• detaliczna działalność brokerska,
• bankowość komercyjna,
• bankowość detaliczna,
• płatności i rozliczenia,
• usługi pośrednictwa (agencyjne),
• zarządzanie aktywami.
Proces obliczania wymogu kapitałowego obejmuje: przyporządkowanie wyników
do poszczególnych linii biznesowych, wyliczenie indywidualnego wymogu kapitałowego
dla każdej linii biznesowej poprzez przemnożenie średniego trzyletniego wyniku
odsetkowego i pozaodsetkowego (pod warunkiem iż suma narzutów w danym roku jest
dodatnia) przez współczynnik przeliczeniowy przyporządkowany do danej linii
biznesowej. Łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego stanowi sumę
wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego wszystkich wskazanych wyżej linii
biznesowych w banku.
Banki stosujące metodę standardową są zobowiązane posiadać udokumentowane
szczegółowe zasady oraz kryteria podziału prowadzonej działalności na linie biznesowe.
Bank, który zamierza stosować metodę standardową, obowiązany jest spełnić minimalne
warunki (kryteria jakościowe) dotyczące posiadania zintegrowanego systemu zarządzania
ryzykiem operacyjnym, tj.:
• posiadać udokumentowany system oceny ryzyka operacyjnego oraz zarządzania nim,
ściśle powiązany z procesem zarządzania ryzykiem banku; wynik oceny powinien
stanowić integralną część procesu monitorowania i kontroli profilu ryzyka
operacyjnego banku,
• ustalić zakres odpowiedzialności osób w ramach tego systemu,
• identyfikować stopień narażenia banku na ryzyko operacyjne,
• prowadzić rejestr zdarzeń operacyjnych oraz strat wynikających z ryzyka
operacyjnego,
• dokonywać regularnego i niezależnego przeglądu systemu oceny ryzyka operacyjnego,
• wdrożyć system raportowania, w ramach którego sporządzane są raporty wewnętrzne
na temat ryzyka operacyjnego dla zarządu oraz komórek banku,
• posiadać procedury podejmowania działań w oparciu o informacje zawarte
w raportach zarządczych.
Wariantem metody standardowej jest zastosowanie alternatywnego wskaźnika (ASA)
dla dwóch linii biznesowych: bankowości detalicznej i bankowości komercyjnej. Dla tych
linii biznesowych wskaźnik nie jest oparty na zysku, lecz na wolumenie ekspozycji
kredytowych. Podobnie jak w metodzie standardowej, w metodzie ASA łączny wymóg
17
kapitałowy oblicza się poprzez sumowanie wymogów kapitałowych dla poszczególnych
ośmiu linii biznesowych.
Bank może stosować alternatywny wskaźnik pod warunkiem, że spełnia kryteria dla
metody standardowej, co najmniej 90% wartości wyniku generowane jest przez
bankowość detaliczną i komercyjną, a ekspozycje kredytowe charakteryzują się wysokim
prawdopodobieństwem niewykonania zobowiązania (PD), przy czym alternatywny
wskaźnik zapewnia lepsze podstawy do oceny ryzyka operacyjnego. Na stosowanie
alternatywnego wskaźnika bank musi otrzymać zgodę KNB.
Wymóg kapitałowy na ryzyko operacyjne z uwzględnieniem alternatywnego wskaźnika
jest wyliczany analogicznie jak dla metody standardowej, za wyjątkiem wymogów
kapitałowych na ryzyko operacyjne dla działalności detalicznej i komercyjnej. Dla tych
linii biznesowych wymóg kapitałowy nie jest oparty na wyniku. Alternatywny wskaźnik
określa się na podstawie średniej z trzech dwunastomiesięcznych okresów wartości
kredytów i pożyczek w każdym roku pomnożonej przez wskaźnik 0,035.
Zaawansowana metoda pomiaru (AMA) – wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka
operacyjnego są obliczane na podstawie wewnętrznego modelu oceny szacowania ryzyka
operacyjnego. Stosowany w banku model musi być odpowiedni w stosunku do rodzaju
i zakresu prowadzonej działalności oraz ryzyka z nią związanego. Zaawansowana metoda
pomiaru jest najbardziej złożoną i wyrafinowaną a zarazem najtrudniejszą we wdrożeniu,
metodą pomiaru ryzyka na potrzeby obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka
operacyjnego. Metoda ta jest szczególnie zalecana dla dużych banków oraz banków
wyspecjalizowanych, których działalność wiąże się z wysokim ryzykiem operacyjnym.
Bank może obliczać wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka operacyjnego w oparciu o własne
systemy pomiaru ryzyka operacyjnego po uzyskaniu zgody Komisji Nadzoru Bankowego.
Aby uzyskać zgodę bank musi spełnić szereg kryteriów kwalifikujących odnoszących się
do norm jakościowych dotyczących zarządzania ryzykiem operacyjnym oraz norm
ilościowych (dotyczących procesu, wewnętrznych danych, zewnętrznych danych, analizy
scenariuszy, czynników otoczenia gospodarczego oraz kontroli wewnętrznej). Banki,
które uzyskały taką zgodę nie mogą powrócić do stosowania prostszych metod,
z wyjątkiem przypadków, w których mogą udowodnić zasadność takiego działania oraz za
zgodą Komisji Nadzoru Bankowego.
Zasady weryfikacji obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego
omówiono w rozdziale podręcznika inspekcji „Ryzyko operacyjne …”
Wymóg z tytułu ryzyka rynkowego
Do obliczania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka rynkowego banki mogą stosować
metody mniej zaawansowane jak metodę podstawową/uproszczoną, terminów
zapadalności, zaktualizowanego średniego okresu zwrotu, jak również metodę bardziej
zaawansowaną - metodę wartości zagrożonej24. W przypadku ryzyka walutowego banki
24
Metoda wartości zagrożonej - służy do szacowania ryzyka rozumianego jako możliwa do poniesienia
przez bank strata wynikająca z utrzymywania pozycji w instrumentach bazowych wskutek zmiany
parametrów cenowych.
18
mogą stosować także metodę mieszaną25. Stosowanie metody wartości zagrożonej lub
metody mieszanej wymaga uzyskania zezwolenia KNB, wydanego po przedstawieniu
przez bank odpowiedniego wniosku26.
W przypadku obliczania przez bank wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka ogólnego stóp
procentowych metodą terminów zapadalności istotne jest prawidłowe wyznaczenie
pozycji pierwotnych w instrumentach bazowych, poprawne ustalenie rezydualnych
terminów zapadalności oraz przypisanie pozycji pierwotnych właściwym przedziałom.
W przypadku stosowania przez bank metody zaktualizowanego średniego okresu zwrotu
oprócz poprawnego rozłożenia operacji na pozycje pierwotne, istotne jest także
sprawdzenie poprawności obliczenia rentowności do wykupu dla pozycji pierwotnych,
średnich okresów zwrotu, średnich zaktualizowanych okresów zwrotu. Wskazówki
dotyczące podziału wybranych transakcji pozabilansowych na pozycje pierwotne
wyznaczane do potrzeb obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka ogólnego stóp
procentowych zostały przedstawione w załączniku 1 do niniejszego rozdziału.
Banki są zobowiązane do posiadania opinii prawnych dotyczących zawartych umów
ramowych27, w przypadku uwzględniania tych umów przy obliczaniu wymogu
kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego transakcji pozabilansowych i ryzyka
kontrahenta transakcji pozabilansowych. Celem opinii ma być potwierdzenie efektów tych
umów w odniesieniu do rachunku adekwatności kapitałowej, a więc stwierdzenie
skuteczności postanowień umowy ramowej w obszarach prawnych właściwych dla stron
zawartej na jej podstawie umowy. Zasadność uwzględnienia w rachunku adekwatności
kapitałowej faktu zawarcia z danym kontrahentem umowy ramowej jest przedmiotem
badań inspektorów nadzoru w trakcie inspekcji.
Należy pamiętać o tym, że współczynnik wypłacalności określa jedynie minimalne
wymogi nadzorcze w zakresie funduszy własnych. Od banków oczekuje się, iż będą
utrzymywały fundusze własne na poziomie adekwatnym do rozmiaru prowadzonej
działalności oraz poziomu i złożoności ryzyka z nią związanego. Banki w ramach procesu
szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego powinny samodzielnie określić
kryteria istotności ryzyka oraz zasady dotyczące ewentualnej alokacji kapitału na te
ryzyka. W tym sensie od banków, ponoszących wysokie lub nietypowe ryzyko,
nie pokryte lub nie w pełni pokryte minimalnymi wymogami kapitałowymi należy
oczekiwać, że będą dysponowały kapitałem powyżej wyznaczonego minimum.
2.3. Kapitał wewnętrzny
Kapitał wewnętrzny jest określany jako wielkość kapitału, która zabezpiecza wszystkie
istotne rodzaje ryzyka, zidentyfikowane w działalności banku, także wynikające ze zmian
25
Metoda mieszana - bank określa zakres zastosowania metody wartości zagrożonej, poprzez wyodrębnienie
walutowych pozycji pierwotnych objętych tą metodą.
26
Szczegółowy opis zawartości wniosku omawia Uchwała nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007r.
27
Tematyka umów ramowych zawieranych pomiędzy bankami jest przedmiotem dokumentu ISDA Master
Agrement wydanego przez Stowarzyszenie ISDA. Dokument opisuje szeroki zakres transakcji, m.in.
w zakresie możliwości prawnego egzekwowania umów o wzajemnym saldowaniu. ISDA - Międzynarodowe
Stowarzyszenie Dealerów Swapowych (ang. International Swaps & Derivatives Association) jest
stowarzyszeniem, w którym reprezentowane są wszystkie największe światowe instytucje finansowe
zaangażowane w operacje pozagiełdowymi instrumentami pochodnymi.
19
otoczenia gospodarczego. Powinien on odzwierciedlać realne ryzyko ekonomiczne danego
banku. Jego wartość powinna pokrywać założony przez bank poziom nieoczekiwanych
strat w określonym horyzoncie czasu.
Wszystkie banki są zobowiązane do opracowania i wdrożenia formalnego procesu
szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego (ICAAP)28. Niemniej, zgodnie
z zasadą proporcjonalności, zaawansowanie tego procesu powinno być dostosowane
do działalności prowadzonej przez bank. Podczas dokonywanej przez nadzór bankowy
oceny procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego inspektorzy nadzoru
powinni stosować zróżnicowane, elastyczne podejście, uzależnione od wielkości, stopnia
zaawansowania oferowanych produktów i systemu zarządzania ryzykiem,
skomplikowania stosowanych metod i procedur banku. Od mniejszych banków
nie prowadzących złożonej działalności nie powinno wymagać się stosowania
wyrafinowanych modeli wyliczania kapitału.
Banki ponoszą odpowiedzialność za ustanowienie procesu szacowania i utrzymywania
kapitału wewnętrznego. W związku z tym, że proces szacowania i utrzymywania kapitału
wewnętrznego jest wewnętrznym procesem banku, bank jest zobowiązany
do samodzielnej oceny i ustalenia wartości kapitału wewnętrznego. Dopiero
po wprowadzeniu przez bank formalnego procesu szacowania i utrzymywania kapitału
wewnętrznego, inspektorzy nadzoru przeprowadzają ocenę rzetelności i jakości samego
procesu oraz jego wyników w postaci oszacowanej wielkości kapitału wewnętrznego.
Proces szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego powinien zostać wbudowany
w system zarządzania bankiem („internal governance”). Kierownictwo banku musi
zapewnić, aby proces szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego bazował
na efektywnym systemie zarządzania ryzykiem, a utrzymywany kapitał wewnętrzny jest
odpowiedni w odniesieniu do profilu ryzyka i dostosowywany do zmieniających
się warunków funkcjonowania. Celem procesu szacowania i utrzymywania kapitału
wewnętrznego jest ocena bieżącej i przyszłej adekwatności kapitałowej, także przy
wystąpieniu skrajnie negatywnych warunków ekonomicznych.
Banki są zobowiązane do opracowania regulacji wewnętrznych odnoszących
się do przeprowadzania procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego.
Regulacje powinny zapewniać utrzymywanie na bieżąco wielkości kapitału
wewnętrznego, który pod względem jakości odpowiada ryzyku, na które są lub mogą być
narażone.
Całość procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego powinna podlegać
regularnym przeglądom w celu zapewnienia jego adekwatności do charakteru, skali
i złożoności działalności banku (art. 128 ust.1 ustawy Prawo bankowe).
Nadzór bankowy w ramach swoich działań przeprowadza ocenę jakości i rzetelności
procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego i jego wyników (wielkość
kapitału wewnętrznego). Jeżeli w trakcie czynności kontrolnych zidentyfikowane zostaną
nieprawidłowości i słabości w procesie szacowania i utrzymywania kapitału
wewnętrznego oraz poziomie kapitału wewnętrznego, nadzór może podjąć odpowiednie
działania, zalecenia, interwencje wobec banku w celu zredukowania ryzyka i poprawy
adekwatności kapitałowej.
28
ICAAP (ang. Internal Capital Adequacy Assessment Process) to Proces Oceny Adekwatności Kapitału
Wewnętrznego.
20
Udokumentowanie procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego
Obowiązek ustanowienia formalnych i operacyjnych podstaw stosowania procesu
szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego spoczywa na zarządzie banku. Proces
szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego powinien być odpowiednio
udokumentowany. Sformalizowanie procesu wymaga określenia – w formie pisemnej –
strategii/ polityki zarządzania kapitałem, zawierającej co najmniej poniższe elementy:
− cele kapitałowe zarówno dla najbliższego roku, jak i dla dłuższego okresu,
uwzględniające zarówno czynniki wewnętrzne (poziom ryzyka i zwrotu na kapitale),
jak i zewnętrzne (np. uzyskanie pożądanych ocen agencji ratingowych, oczekiwania
uczestników rynku). Cele te powinny wynikać bezpośrednio ze strategii rozwoju i brać
pod uwagę ewentualność zaistnienia niekorzystnych zdarzeń (testy warunków
skrajnych),
− preferowaną strukturę kapitału – przede wszystkim pod względem jakości
poszczególnych składników kapitału,
− kapitałowe plany awaryjne na wypadek zaistnienia nieprzewidywalnych zdarzeń,
mogących mieć negatywny wpływ na adekwatność kapitałową. Plany takie powinny
określać sposób postępowania w sytuacji spadku kapitału poniżej zdefiniowanego
poziomu minimalnego oraz rolę kapitału w utrzymaniu płynności,
− określenie kompetencji i zakresu odpowiedzialności poszczególnych jednostek
organizacyjnych banku zaangażowanych w proces zarządzania kapitałem,
− zasady procesu przekształcania miar ryzyka w ujęciu ilościowym na wymogi
kapitałowe,
− sposób weryfikacji polityki zarządzania kapitałem.
Integracja procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego z procesem
zarządzania bankiem
Proces szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego stanowi istotne wsparcie
dla adekwatności kapitałowej tylko w sytuacji pełnego włączenia w proces zarządzania
i działalność operacyjną banku. Jednym ze sposobów efektywnego wprowadzenia tego
procesu do praktyki operacyjnej może być włączenie rezultatów procesu do planu
zarządzania kapitałem w perspektywie przekraczającej okres najbliższego roku. Taki
dokument powinien zawierać zestaw działań banku służących utrzymaniu adekwatności
kapitałowej (bazujący na wynikach procesu szacowania kapitału wewnętrznego).
Jednocześnie ważne jest, aby bank przeprowadzał regularną - nie rzadziej niż raz w roku weryfikację tego dokumentu. W sytuacji, gdy rezultaty szacowania i utrzymywania
kapitału wewnętrznego wskazują na zagrożenie bieżącej lub przyszłej adekwatności
kapitałowej, plan kapitałowy powinien zostać bezzwłocznie zweryfikowany. W celu
integracji zarządzania kapitałem z procesami biznesowymi proces szacowania kapitału
wewnętrznego powinien także odgrywać istotną rolę w wycenie produktów, metodyce
tworzenia odpisów/ rezerw z tytułu utraty wartości, ustalaniu limitów, pomiarze
efektywności, polityce w zakresie decyzji inwestycyjnych.
Przełożenie poziomu ryzyka na wielkość wymogów kapitałowych
Proces szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego powinien umożliwiać
przełożenie poziomu istotnych rodzajów ryzyka na wielkość wymogów kapitałowych.
W procesie tym można wyodrębnić następujące etapy:
21
− identyfikację wszystkich istotnych rodzajów ryzyka w działalności banku. Na etapie
identyfikacji, bank powinien rozpoznać wszystkie bieżące i mogące wystąpić
w przyszłości istotne rodzaje ryzyka, w tym także ryzyka trudnomierzalne.
Wewnętrzna klasyfikacja powinna uwzględniać co najmniej następujące kategorie
ryzyka: ryzyko kredytowe (włączając w to ryzyko koncentracji), ryzyko operacyjne,
ryzyko rynkowe, ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym, inne ryzyka,
np. ryzyko modeli, reputacji,
− pomiar ryzyka, który powinien odbywać się z zachowaniem zasady proporcjonalności
i uwzględnić ryzyko w bieżącej działalności, jak i te rodzaje ryzyka, które z dużym
prawdopodobieństwem mogą wystąpić w przyszłości. Przy pomiarze ryzyka
niezbędne jest stosowanie testów warunków skrajnych,
− oszacowanie poziomu kapitału wewnętrznego. Bank powinien opracować sposób
oszacowania poziomu kapitału wewnętrznego na pokrycie: ryzyka w bieżącej
działalności, ryzyka wynikającego z zastosowania testów warunków skrajnych oraz
ryzyka wynikającego z niepewności co do dokładności wyników pomiaru ryzyka
(tzw. ryzyko modeli),
− ocenę adekwatności kapitałowej. Na tym etapie banki porównują kwotę wyliczonego
kapitału wewnętrznego dla pokrycia ogólnego poziomu ryzyka, z kwotą kapitału
będącego do dyspozycji, zarówno obecnie jak i w przyszłości.
Posiadanie kapitału wewnętrznego ponad minimalne wymogi kapitałowe
Utrzymywanie przez bank kapitału wewnętrznego w wysokości przekraczającej
minimalne wymogi kapitałowe jest uwarunkowane następującymi czynnikami:
1) występowaniem w działalności banku rodzajów ryzyka, które nie są w pełni ujęte
w minimalnych wymogach kapitałowych lub ich oszacowanie nie jest precyzyjne
(m.in. ryzyko operacyjne, ryzyko kredytowe w zakresie ryzyka rezydualnego,
ryzyka wynikającego ze zmian warunków makroekonomicznych),
2) występowaniem w działalności banku rodzajów ryzyka, które nie są w ogóle ujęte
w minimalnych wymogach kapitałowych (stopy procentowej w portfelu
bankowym, koncentracji, płynności, ryzyka trudno mierzalne).
W ocenie powyższego obszaru niezbędna jest elastyczność, tzn. nie można wymagać aby
małe banki, o nie złożonej działalności, włączały wszystkie rodzaje ryzyka w proces
szacowania kapitału wewnętrznego. W ich przypadku za wystarczające można uznać
wyznaczenie, obok minimalnych wymogów kapitałowych, w prosty sposób wielkości
kapitału na pozostałe rodzaje ryzyka.
Identyfikacja i pomiar ryzyka związanego z działalnością banku
Oprócz ryzyka ujętego w minimalnych wymogach kapitałowych (ryzyko kredytowe,
operacyjne i rynkowe) bank powinien określić istotność wszystkich pozostałych rodzajów
ryzyka, na które jest narażony. Bank powinien jednoznacznie określić sposób w jaki
ustala, czy dane ryzyko występujące w działalności jest istotne oraz częstotliwość z jaką
dokonuje przeglądu istotności ryzyka. Poza podstawowymi rodzajami ryzyka (ryzyko
koncentracji, ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym, ryzyko płynności) można
wskazać m.in. na następujące rodzaje ryzyka:
22
1) ryzyko strategiczne - ryzyko wynikające ze zmian w otoczeniu gospodarczym
oraz z podjęcia niekorzystnych decyzji biznesowych, wadliwej realizacji decyzji
biznesowych lub braku reakcji na zmiany w otoczeniu gospodarczym,
2) ryzyko reputacji - ryzyko wynikające z negatywnego odbioru wizerunku banku i/lub
innych podmiotów należących do holdingu, do którego należy bank przez klientów,
kontrahentów, akcjonariuszy/inwestorów,
3) ryzyko modeli – ryzyko wynikające z niedoskonałości lub nieprawidłowości
występujących w stosowanych przez bank modelach wykorzystywanych do pomiaru
ryzyka kredytowego, operacyjnego i rynkowego, jak również niewłaściwego
stosowania modeli,
4) ryzyko kapitałowe – ryzyko wynikające z niedostosowania jakości funduszy własnych
do skali i złożoności działalności prowadzonej przez bank lub trudności banku
w pozyskaniu dodatkowego kapitału, w szczególności gdy proces ten musi być
przeprowadzony szybko lub w czasie niesprzyjających warunków rynkowych,
5) ryzyko transferowe – ryzyko wynikające z braku możliwości uregulowania
zobowiązań przez dłużników banku na skutek działań rządowych,
6) ryzyko cyklu gospodarczego - ryzyko wynikające z nieuwzględnienia
przez wewnętrzne modele kredytowe wpływu cyklu gospodarczego, wskutek czego
następuje uzależnienie wielkości wymogów kapitałowych od fazy cyklu
gospodarczego,
7) ryzyko warunków skrajnych - ryzyko wynikające z wpływu na sytuację ekonomiczno
– finansową banku czynników (m.in. zmian parametrów rynkowych) nietypowych
i występujących sporadycznie, tj. zdarzeń charakteryzujących się wyższą skalą
zmienności oraz niższym stopniem prawdopodobieństwa ich wystąpienia.
Należy mieć na uwadze możliwe różnice w definiowaniu przez banki rodzajów ryzyka
występujących w ich działalności - powyższe definicje mają jedynie zasygnalizować
ryzyka jakie mogą występować.
Wielkość istotnych rodzajów ryzyka w działalności banku powinna być oszacowana,
co będzie podstawą podjęcia decyzji dotyczącej alokacji kapitału.
Testy skrajnych warunków
W ramach procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego banki powinny
przeprowadzać testy skrajnych warunków. Testy warunków skrajnych w zakresie
adekwatności kapitałowej mają na celu analizę wpływu na sytuację banku (kapitał)
czynników nietypowych i występujących sporadycznie, tj. zdarzeń charakteryzujących się
niższym stopniem prawdopodobieństwa, ale o większej skali zmienności.
W ramach testów warunków skrajnych mogą być przeprowadzane analizy wrażliwości
i testy scenariuszowe. Analiza wrażliwości ma na celu oszacowanie potencjalnych
skutków zmiany jednego czynnika (np. kursu walutowy lub stawki procentowej). Testy
scenariuszowe mają na celu oszacowanie potencjalnych skutków jednoczesnej zmiany
wielu czynników oddziałujących na sytuację banku.
Testy warunków skrajnych mogą uwzględniać m.in.:
− recesję w gospodarce lub sektorze bankowym,
− zmienność parametrów cenowych,
23
− skrajne zakłócenia parametrów cenowych, poziomów płynności, siły związków
korelacyjnych zmian parametrów cenowych.
Założenia scenariuszy powinny być budowane w sposób rzetelny i konserwatywny.
Zakładane w testach warunków skrajnych zmiany szokowe powinny być skrajnie
negatywne, ale realne. Ważne jest aby w procesie projektowania testów warunków
skrajnych uczestniczyło kierownictwo banku oraz odpowiednie jednostki (w tym m.in.
piony biznesowe oraz piony ryzyka i analiz ekonomicznych). Częstotliwość
przeprowadzania testów warunków skrajnych powinna odpowiadać charakterystyce
ryzyka banku, skali i złożoności jego działalności. Banki powinny określić okres, jakiego
dotyczą wyniki testów warunków skrajnych zgodnie z charakterystyką czynników ryzyka
jakie są brane pod uwagę (np. ryzyko rynkowe wymaga częstszego monitorowania
niż ryzyko kredytowe).
Inspektorzy nadzoru powinni szczególnie uważnie ocenić prawidłowość testów skrajnych
warunków, jako jednego z elementów oceny szacowania i utrzymywania kapitału
wewnętrznego, w przypadku większych i bardziej zaawansowanych banków, w tym
banków stosujących metodę wewnętrznych ratingów.
Możliwe podejścia do obliczania kapitału wewnętrznego przez banki
Poniżej opisano ogólnie przykłady podejść, które mogą być stosowane przez banki przy
konstruowaniu metod szacowania kapitału wewnętrznego. Metoda oparta na minimalnym
wymogu kapitałowym jest metodą uproszczoną, która prawdopodobnie znajdzie
zastosowanie w przypadku mniejszych banków. Jednocześnie należy się spodziewać,
iż duże banki prowadzące działalność bardziej złożoną, wprowadzą bardziej
zaawansowane modele obliczania kapitału wewnętrznego, np. modele kapitału
ekonomicznego.
Metoda szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oparta na minimalnym
wymogu kapitałowym
Metoda ta jest oparta o minimalny wymóg kapitałowy, który jest punktem wyjścia
do obliczenia wielkości wymaganego kapitału wewnętrznego. Zasadniczym zadaniem tej
metody jest ocena i oszacowanie:
− jakiej wielkości dodatkowego kapitału wymaga uwzględnienie tych rodzajów ryzyka,
które nie są pokryte lub nie są w pełni pokryte przez minimalny wymóg kapitałowy
(zastosowanie odpowiednich narzutów z ich tytułu);
Poniżej przedstawiono możliwe podejścia do szacowania dodatkowego narzutu przez
banki z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka:
• ryzyko koncentracji kredytowej w dużych ekspozycjach – bank może uzależnić
narzut kapitałowy od przekroczenia wewnętrznego limitu koncentracji dużych
zaangażowań. Wartość narzutu stanowić może określony % nadwyżki ponad
przekroczony limit,
• ryzyko koncentracji branżowej – bank może uzależnić narzut kapitałowy
od przekroczenia wewnętrznego limitu koncentracji branżowej. Wartość narzutu
stanowić może określony % nadwyżki ponad przekroczony limit,
• ryzyko koncentracji ekspozycji kredytowych zabezpieczonych tym samym
rodzajem zabezpieczenia – bank może uzależnić narzut kapitałowy
24
od przekroczenia wewnętrznego limitu koncentracji ekspozycji kredytowych
zabezpieczonych tym samym rodzajem zabezpieczenia. Wartość narzutu stanowić
może określony % nadwyżki ponad przekroczony limit,
• ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym - bank może uzależnić narzut
kapitałowy od wpływu zmiany oprocentowania o 200 punktów bazowych na
wartość ekonomiczną kapitału. Bank może stosować narzut w sytuacji
zmniejszenia się wartości ekonomicznej kapitału o więcej niż określony %
funduszy własnych. Wartość narzutu może stanowić oszacowaną nadwyżkę
skutków zmian wartości ekonomicznej kapitału ponad określony % funduszy
własnych,
• ryzyko płynności - bank może uzależnić narzut kapitałowy od przekroczenia
jednego z wskaźników obrazujących sytuację płynności banku (aktywa płynne/
aktywa ogółem, % osadu w bazie depozytowej, % koncentracji w bazie
depozytowej). Wartość narzutu może stanowić określony procent aktywów
ważonych ryzykiem,
− jakiej wielkości obniżki kapitałowe należy zastosować w przypadku tych rodzajów
ryzyka które są pokryte przez minimalny wymóg kapitałowy w nadmiarze.
Warunkiem zastosowania obniżek powinno być uzyskanie pozytywnego wyniku
przeprowadzonych, odpowiednich testów warunków skrajnych, które wykażą,
że nawet przy zastosowaniu najgorszego z możliwych scenariuszy, w ramach
minimalnego wymogu kapitałowego występuje nadwyżka kapitału na pokrycie danego
rodzaju ryzyka.
Stosowanie tej metody wymaga dokonania oceny:
− czy minimalny wymóg kapitałowy w pełni ujmuje wielkość występującego
w działalności banku ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego,
− jaką wielkość kapitału należy alokować na pokrycie pozostałych rodzajów ryzyka
występujących w działalności banku i możliwego negatywnego wpływu czynników
zewnętrznych.
Metoda bloków składowych
Przyjęcie metody bloków składowych oznacza konieczność oszacowania kapitału
dla wszystkich istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności banku. Punktem
wyjścia do budowania rachunku wewnętrznego wymogu kapitałowego w tej metodzie jest
zerowy poziom kapitału, a następnie oszacowanie kapitału na pokrycie ryzyka
występującego w działalności banku oraz możliwego negatywnego wpływu czynników
zewnętrznych. Ocena wewnętrznego wymogu kapitałowego powinna uwzględniać
wszystkie obszary ryzyka, włącznie z ryzykiem kredytowym, ryzykiem rynkowym
i ryzykiem operacyjnym. Punktem wyjścia dla określenia wymogu kapitałowego jest
przeprowadzenie analizy wrażliwości na ryzyko. Analiza ta powinna odpowiednio
uwzględniać wynik testów warunków skrajnych. Testy te powinny bazować
na najgorszym, lecz prawdopodobnym scenariuszu oraz uwzględniać wszystkie rodzaje
ryzyka związane z prowadzoną działalnością.
Metoda alokacji aktualnego poziomu kapitału wewnętrznego (metoda odgórna)
Punktem wyjścia dla tej metody jest wielkość aktualnie utrzymywanego przez bank
kapitału wewnętrznego. Następnie odniesiona jest ona do ryzyka, na jakie narażony jest
bank. Bazując na wielkości utrzymywanego kapitału wewnętrznego bank dokonuje jego
alokacji na pokrycie każdego istotnego rodzaju ryzyka występującego w działalności.
25
Metoda ta wymaga oszacowania poszczególnych rodzajów ryzyka, wybranymi przez bank
metodami kwantyfikacji/estymacji ryzyka. W wyniku powyższego, skala ryzyka
podejmowanego w danym obszarze zostanie ograniczona przez kwotę alokowanego
kapitału wewnętrznego. Jeśli alokowana kwota kapitału wewnętrznego jest
niewystarczająca, wówczas należy obniżyć poziom ryzyka lub zwiększyć wielkość
kapitału wewnętrznego. Kwoty alokowanego kapitału funkcjonują jako system limitów
wspomagających i ułatwiających bankowi zachowanie równowagi pomiędzy
jej zdolnością do podejmowania ryzyka oraz poziomem ryzyka.
Modele kapitału ekonomicznego
Modele kapitału ekonomicznego są zaawansowanymi ilościowymi metodami służącymi
obliczaniu wielkości kapitału wewnętrznego. Za pomocą tych modeli dokonuje się
pomiaru ryzyka i przekształca miary ryzyka na wielkość kapitału alokowaną
na poszczególne rodzaje ryzyka/ portfele. Modele kapitału ekonomicznego pozwalają na
ujęcie nieoczekiwanych strat jakie mogą wystąpić w działalności banku. Modele powinny
pozwolić na pomiar wszystkich rodzajów ryzyka ponoszonych w działalności banku i dać
możliwość porównania między poziomami poszczególnych rodzajów ryzyka. Kapitał
ekonomiczny jest obliczany przy uwzględnieniu efektów dywersyfikacji.
26
Modele kapitału ekonomicznego stały się istotnym narzędziem służącym do:
− pomiaru i zarządzania ryzykiem,
− określania ceny produktów,
− optymalnej alokacji kapitału,
− pomiaru efektywności działalności dla zarządu i rady nadzorczej banku.
Zastosowania te pokazują, jaką korzyść może odnieść bank w wyniku włączenia modeli
kapitału ekonomicznego do bieżącej praktyki zarządzania ryzykiem.
Nieoczekiwane straty, które brane są pod uwagę w modelach kapitału ekonomicznego
uwzględniają w obliczeniach korelacje występujące pomiędzy transakcjami, portfelami,
rodzajami ryzyka. Zwykle korelacje są znacznie niższe dla portfeli detalicznych niż dla
portfeli kredytów dla przedsiębiorstw, co wynika ze znacznie większej dywersyfikacji
portfeli detalicznych. Stopień rozdrobnienia portfela ma zasadniczy wpływ na korelację
oraz w konsekwencji na wielkość kapitału ekonomicznego.
2.4. Pozostałe normy ostrożnościowe dotyczące kapitału banków
Poza normą ostrożnościową w postaci współczynnika wypłacalności ustawa Prawo
bankowe nakłada także inne ograniczenia odnoszące się do kapitału założycielskiego,
funduszy własnych i funduszy podstawowych.
Ustawa Prawo bankowe nakłada ograniczenie na wnoszone do kapitału założycielskiego
wkłady niepieniężne. Wnoszone wkłady niepieniężne muszą spełniać jednocześnie trzy
warunki:
• muszą być bezpośrednio przydatne w prowadzeniu działalności bankowej;
• nie mogą przekroczyć 15% kapitału założycielskiego, 29
• kapitał założycielski wnoszony w formie pieniężnej nie może być niższy niż 5 mln
euro, z wyjątkiem banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar
zawarcia umowy zrzeszenia.30
Również banki prowadzące działalność są zobowiązane do utrzymania relacji wkładów
niepieniężnych do funduszy zasadniczych na poziomie nie przekraczającym 15%.31
Limit 15% w uzasadnionych przypadkach może być przekroczony za zgodą KNB.32
Od banków wymagane jest także spełnienie norm ostrożnościowych dotyczących
koncentracji zaangażowań.33 Suma zaangażowań wobec każdego podmiotu
lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, gdy którykolwiek z tych
podmiotów jest w stosunku do banku podmiotem dominującym lub zależnym albo jest
podmiotem zależnym od podmiotu dominującego wobec banku nie może przekroczyć
limitu koncentracji zaangażowań wynoszącego 20% funduszy własnych banku. Suma
zaangażowań wobec każdego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo
29
Art. 30 ust.2 ustawy Prawo bankowe
Art.32 ust.1 i 2 ustawy Prawo bankowe
31
Art.128 ust.1 pkt.1 ustawy Prawo bankowe
32
Art. 30 ust.4 i art.128 ust.6 ustawy Prawo bankowe
33
Art.71 ustawy Prawo bankowe
30
27
lub organizacyjnie, gdy żaden z nich nie jest podmiotem powiązanym z bankiem w sposób
określony powyżej nie może przekroczyć limitu koncentracji zaangażowań wynoszącego
25% funduszy własnych banku. Suma zaangażowań przekraczających 10% funduszy
własnych banku w stosunku do podmiotów, o których mowa wyżej, nie może przekraczać
800% tych funduszy.
Ograniczeniom podlega wartość kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych
i poręczeń udzielanych członkom zarządu, rady nadzorczej banku, osobom zajmującym
stanowiska kierownicze w banku lub podmiotom powiązanym kapitałowo
lub organizacyjnie z członkiem zarządu albo rady nadzorczej lub osobą zajmującą
stanowisko kierownicze w banku.34 Suma kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji
bankowych i poręczeń, dla tych osób i podmiotów, nie może przekroczyć w banku
w formie spółki akcyjnej i w banku państwowym - 10 % sumy funduszy podstawowych,
w banku spółdzielczym - 25 % sumy funduszy podstawowych.
2.5. Analiza wskaźnikowa
Ilościowa ocena adekwatności kapitału powinna dodatkowo uwzględniać analizę
wielkości i trendów wskaźników finansowych, innych niż współczynnik wypłacalności,
w celu oceny jakości funduszy własnych, oceny zmiany kapitału w porównaniu
ze zmianami wielkości portfela kredytowego i sumy bilansowej. Poniżej przedstawione są
wybrane wskaźniki wykorzystywane do analizy kapitału, występujące w "Raporcie
nt. wskaźników ekonomiczno-finansowych banku na tle grupy rówieśniczej":
•
portfel kredytowy / fundusze podstawowe,
•
fundusze podstawowe/ fundusze własne,
•
zobowiązania podporządkowane/ fundusze własne,
•
zmiana roczna funduszy zasadniczych,
•
dywidendy (oprocentowanie udziałów członkowskich)/ fundusze podstawowe,
•
fundusze podstawowe/ aktywa,
•
fundusze własne/ aktywa,
•
wartości niematerialne i prawne/ fundusze podstawowe,
•
zysk bieżący netto/ fundusze podstawowe.
Definicje tych wskaźników są dostępne w instrukcji do Raportu. Wartości analizowanych
wskaźników, na podstawie których inspektorzy nadzoru formułują wnioski dot.
adekwatności kapitałowej powinny uwzględniać ustalenia inspekcji.
2.6. Czynniki jakościowe
Współczynnik wypłacalności nie uwzględnia wszystkich czynników ryzyka, które mogą
oddziaływać na sytuację finansową banku. Do takich czynników należą m.in.
sprawowanie kontroli nad bankiem, polityka w zakresie dywidendy, plan kapitałowy,
34
Art.79a ustawy Prawo bankowe
28
jakość i stabilność wyniku finansowego, ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej
w portfelu bankowym oraz doświadczenie kierownictwa. Poniżej omówione zostały
czynniki jakościowe mające wpływ na adekwatność kapitałową.
Ocena tych zagadnień dokonywana jest przez inspektorów, badających poszczególne
obszary działalności banku.
Sprawowanie kontroli nad bankiem, polityka w zakresie dywidendy
Właściciele banku w ramach wyznaczonych przepisami prawa decydują o kierunku
rozwoju działalności banku i wpływają na jego sytuację finansową. Osoby zamierzające
nabyć akcje lub prawa z akcji banku obowiązane są uzyskać zgodę KNB, jeśli nabyte
akcje (prawa z akcji) będą stanowić, wraz z posiadanymi już akcjami lub prawami z akcji,
pakiet uprawniający do wykonywania ponad 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66%, i 75%
głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Również osoba, która objęła/
nabyła akcje banku, jest obowiązana powiadomić o tym fakcie bank, jeżeli stanowią one
wraz z akcjami objętymi/ nabytymi wcześniej 5%, 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66%
i 75% głosów na walnym zgromadzeniu. Następnie bank ma obowiązek przekazać
tę informację Komisji Nadzoru Bankowego. Osoba zamierzająca zbyć pakiet akcji
uprawniający do wykonywania ponad 10% głosów na walnym zgromadzeniu lub
w sytuacji gdy w wyniku zbycia pozostały w jej posiadaniu akcje będą uprawniały
do wykonywania mniej niż 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75% głosów na walnym
zgromadzeniu, jest zobowiązana do powiadomienia o tym zamiarze Komisji Nadzoru
Bankowego.35 Zapis ten ma na celu zapewnienie, że władze nadzorcze zostaną
powiadomione o istotnych zmianach w akcjonariacie, mogących wpłynąć na działalność
banku, a także umożliwienie kontroli nad zmianami w razie stwierdzenia, że mogą one
powodować określone problemy dla sytuacji finansowej banku. Władze nadzorcze mogą
zatem odmówić zgody na przyjęcie kontroli nad bankiem podmiotom, jeżeli uznają że ich
wpływ byłby niekorzystny dla sytuacji banku lub jego deponentów oraz mogą wymagać
od potencjalnych podmiotów kontrolujących bank, podjęcia pewnych zobowiązań,
dotyczących usunięcia nieprawidłowości w banku. W trakcie rozpatrywania wniosków
o wydanie zezwolenia na wykonywanie prawa głosu na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy banku, wobec inwestora może być postawiony wymóg opracowania
i przedstawienia Komisji Nadzoru Bankowego strategii działania i ewentualnie złożenia
zobowiązań odnośnie określonej polityki wobec banku, a jego sytuacja ekonomicznofinansowa jest poddawana analizie.
Sprawowanie kontroli nad bankiem często nie wymaga od właścicieli posiadania
większościowego pakietu akcji. Akcjonariusz lub grupa akcjonariuszy /udziałowców
posiadająca mniejszościowy, lecz silny pakiet akcji może być w stanie wywierać znaczący
wpływ na działalność banku. Jest więc ważne, aby inspektorzy ustalili czy istnieją takie
podmioty, które potencjalnie mogą sprawować kontrolę nad bankiem.
Istotne jest zidentyfikowanie osób lub podmiotów, które kontrolują lub wywierają wpływ
na bank, a następnie upewnienie się, czy nie działają one wyłącznie dla własnych korzyści
i ze szkodą dla banku; czy nie kładą zbyt dużego nacisku na wypłatę dywidendy/
oprocentowania udziałów członkowskich; czy nie dążą do uzyskania usług na warunkach
35
art. 25 ustawy Prawo bankowe
29
preferencyjnych, naruszając art. 79 ustawy Prawo bankowe; czy w razie potrzeby będą
w stanie wesprzeć bank dodatkowym kapitałem. O potencjale banku najczęściej świadczy
pozycja finansowa głównych akcjonariuszy wskazująca na możliwość zasilenia banku
w razie potrzeby dodatkowym kapitałem, czy też możliwość udzielenia wsparcia
w zakresie zarządzania. W systemie sprawozdawczości bankowej przekazywanej do NBP,
banki mają obowiązek sporządzania i składania informacji o akcjonariuszach
posiadających pakiet powyżej 5% akcji. Te informacje, jak również dokumenty
przedkładane Komisji Nadzoru Bankowego w celu uzyskania licencji oraz zgodnie z art.
25 ustawy Prawo bankowe, służą analizie struktury i strategii głównych właścicieli.
Porównanie z informacjami z okresów wcześniejszych pozwala stwierdzić ewentualne
zmiany, jakie zaszły w tym zakresie i ich wpływ na sytuację banku.
Komisja Nadzoru Bankowego może odmówić udzielenia zezwolenia na wykonywanie
praw głosu, jeżeli wpływ osoby zamierzającej objąć lub nabyć akcje byłby niekorzystny
dla ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem lub gdy środki przeznaczone na nabycie
akcji pochodzą z pożyczki, kredytu lub źródeł nieudokumentowanych, lub gdy przepisy
prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania tej osoby uniemożliwiają
Komisji Nadzoru Bankowego wykonywanie efektywnego nadzoru.36
Oceniając adekwatność kapitału należy wziąć pod uwagę politykę wypłacania dywidendy/
oprocentowania udziałów członkowskich. Wypłatę dywidendy należy ocenić nie tylko
na podstawie sytuacji obecnej, lecz także uwzględniając prognozy na przyszłość
wynikające ze strategii rozwoju banku. O wysokości dywidendy/ oprocentowania
udziałów członkowskich rozstrzyga WZA (Zebranie przedstawicieli w przypadku banków
spółdzielczych). Stanowią one zysk właścicieli z tytułu zainwestowanego kapitału.
Polityka w zakresie dywidendy jest niezmiernie istotna dla przyszłości banku.
Nieprawidłowa polityka banku dotycząca dywidendy może zmniejszyć atrakcyjność
inwestycyjną banku, gdy bank będzie szukał na rynku kapitałowym dodatkowych źródeł
finansowania.
Bank o niedostatecznym poziomie funduszy własnych lub malejącym współczynniku
wypłacalności musi przede wszystkim uzupełnić swój kapitał, a najlepszym sposobem
dokonania tego jest prowadzenie rentownej działalności i zapewnienie wysokiego
poziomu zysku zatrzymanego. Jeśli wysokie dywidendy/ oprocentowanie udziałów
członkowskich ograniczają możliwość uzupełnienia kapitału, sytuacja ta wskazuje
na ryzykowne działanie banku. Gdy bank przeżywa trudności finansowe lub wykazuje
nieadekwatny poziom kapitału, zaciąganie pożyczek w celu wypłaty dywidend prowadzi
do dalszego pogorszenia sytuacji banku. Z podobnych przyczyn, wypłatę dywidend, które
pochodzą jedynie lub w większości z zysków nadzwyczajnych lub jednorazowych
- np. ze sprzedaży nieruchomości lub innego majątku banku - należy zazwyczaj uznać
za działanie niezgodne z praktyką ostrożnościową.
W ramach sprawowanego nadzoru, Komisja Nadzoru Bankowego może nakazać bankowi
wstrzymanie wypłat z zysku do czasu przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia
norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banków.37 W okresie realizacji przez bank
programu postępowania naprawczego, zysk osiągany przez bank jest przeznaczany
36
37
30
w pierwszej kolejności na pokrycie strat, a następnie na zwiększenie funduszy własnych.38
W okresie likwidacji banku nie wypłaca się dywidendy ani oprocentowania udziałów
członkowskich.39 Przeznaczenie do podziału między akcjonariuszy kwoty przekraczającej
zysk za ostatni rok obrotowy, pomniejszonej o niepokryte straty, akcje własne oraz
o kwoty, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy, wymaga zgody
Komisji Nadzoru Bankowego.40
Plany podwyższenia lub utrzymywania poziomu kapitału - plan kapitałowy
Plan kapitałowy powinien wynikać ze strategii banku. Jeśli bank napotyka trudności
kapitałowe, inspektorzy nadzoru powinni ustalić, czy istnieje możliwość pozyskania
dodatkowego kapitału z zewnątrz. Zwykle istnieją trzy możliwości w tym zakresie.
Po pierwsze, akcjonariusze banku mogą dokapitalizować bank. Jest to wariant najbardziej
prawdopodobny wówczas, gdy bank jest własnością akcjonariusza/ akcjonariuszy o silnej
pozycji finansowej. Po drugie, bank może dokonać nowej emisji akcji. Dotychczasowi
akcjonariusze mogą być niechętnie nastawieni do nowej emisji, gdyż ich udział
procentowy w kapitale banku zostanie tym sposobem zmniejszony niemniej, takie
rozwiązanie daje im możliwość zwiększenia funduszy własnych banku
bez zaangażowania własnych środków. Trzecią możliwością jest zaciągnięcie pożyczki
podporządkowanej. Wprawdzie instrumenty te zostałyby zaliczane nie do funduszy
podstawowych, lecz do funduszy uzupełniających i to dopiero po uzyskaniu zezwolenia
KNB, jednak stanowiłyby dodatkową ochronę dla środków pieniężnych gromadzonych
na rachunkach bankowych. Gdy poziom kapitału jest niewystarczający, inspektorzy
powinni ocenić realne możliwości podwyższenia funduszy własnych za pomocą jednej lub
więcej z wyżej wymienionych metod oraz przedstawić bankowi zagrożenia wynikające
z niewystarczającego poziomu kapitału i ustawowe uprawnienia nadzoru wobec banków,
które nie spełniają norm ostrożnościowych.
Jakość i stabilność wyniku finansowego
Istotnym czynnikiem wpływającym na adekwatność kapitału jest wysokość osiąganego
wyniku finansowego i wielkość zysku zatrzymanego w celu zasilenia funduszy własnych.
Wypracowany zysk jest wewnętrznym źródłem kapitału banku, a zarazem najtańszym
źródłem jego pozyskania/ akumulacji. Jeżeli zysk zatrzymany dorównuje dynamice
wzrostu aktywów, wynik finansowy banku może stanowić źródło sfinansowania rozwoju.
Bank o słabych wynikach finansowych - który wykazywał w ostatnim czasie stratę lub
niską kwotę zysku - będzie potrzebował innych źródeł zwiększenia funduszy własnych,
aby wspierać swoją bieżącą oraz przyszłą działalność i zabezpieczać się przed
podejmowanym ryzykiem, gdyż nie jest w stanie wypracować nowego kapitału
w rezultacie prowadzonej działalności bankowej.
Oceniając adekwatność kapitału banku należy wziąć pod uwagę wyniki badań w zakresie
wyniku finansowego obejmujące: ocenę jakości i stabilności wyniku, trend wyniku
finansowego, założenia i realizację planu finansowego, a także wpływ podmiotów
należących do grupy kapitałowej na wynik finansowy banku.
38
40
39
31
Jakość aktywów, ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym
Do procesu oceny adekwatności kapitału należy włączyć wyniki badania poziomu ryzyka
kredytowego w banku. Przy ocenie adekwatności kapitału należy uwzględnić jakość
portfela kredytowego, w tym poziom i strukturę ekspozycji kredytowych zagrożonych/
w których wystąpiły przesłanki utraty wartości, przeterminowanych, stopień
dywersyfikacji portfela, wielkość brakujących rezerw celowych/ odpisów z tytułu utraty
wartości, jak również jakość zaangażowań kapitałowych i adekwatność utworzonych
na nie rezerw/ odpisów z tytułu utraty wartości. Dywersyfikacja ekspozycji kredytowych
może ograniczać wielkość strat w danym obszarze działalności. Bank prowadzący
działalność zdywersyfikowaną, zazwyczaj potrzebuje mniej kapitału niż bank, w którym
występuje np. branżowa koncentracja ekspozycji kredytowych.
Ocena adekwatności kapitału powinna uwzględnić poziom ryzyka płynności. Należy
wziąć pod uwagę wyniki badań w zakresie poziomu aktywów płynnych, dywersyfikacji
i stabilności źródeł finansowania, kształtowania się płynności krótko-, średnioi długoterminowej, wielkości i przewidywanego wykorzystania pozycji pozabilansowych.
Ocena adekwatności kapitału powinna uwzględnić także wyniki badania w zakresie
poziomu ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym. Należy wziąć pod uwagę
wyniki badań w zakresie wpływu zmian stóp procentowych na wynik finansowy oraz
instrumentów wykorzystywanych do zabezpieczania się przed ryzykiem stopy
procentowej, wykazywanych w portfelu bankowym.
Wszelkie negatywne ustalenia płynące z analizy tych obszarów, w szczególności te, które
stanowią groźbę powstania straty bilansowej, wskazują na potencjalne zapotrzebowanie
na dodatkowy kapitał.
Doświadczenie kierownictwa banku i pracowników na kluczowych stanowiskach
oraz jakość zarządzania ryzykiem
Jakość zarządzania jest najistotniejszym czynnikiem bezpośrednio wpływającym
na sytuację finansową banku. Kapitał banku zapewnia odpowiedni poziom
bezpieczeństwa na wypadek błędów lub nietrafnych decyzji kierownictwa. Oceniając
adekwatność kapitału należy wziąć pod uwagę wyniki badań w zakresie jakości
zarządzania bankiem.
Przeprowadzając analizę jakości zarządzania pod kątem wpływu na kapitał, inspektorzy
nadzoru oceniają doświadczenie kierownictwa banku, nie tylko pod względem stażu
w bankowości, ale również realizacji konkretnych zadań, związanych z zarządzaniem
bankiem lub częścią jego działalności. Niektóre banki mogą prowadzić działalność
specjalistyczną, obsługując pewną branżę bądź pewien rodzaj klientów lub też oferując
skomplikowane produkty finansowe, które wymagają specyficznego doświadczenia. Jeśli
takiego doświadczenia brak kierownictwu, ryzyko poniesienia strat przez bank wzrasta.
Prawidłowe zarządzanie obejmuje również zapewnienie rezerwowej doświadczonej kadry,
która byłaby w stanie zastąpić kluczowych członków kierownictwa. Ciągłość
kierownictwa, wiedza fachowa i sprawne przejmowanie obowiązków, to sprawy wagi
32
zasadniczej, ponieważ zapobiegają one zakłóceniom w działalności banku, wzrostowi
ryzyka operacyjnego, utracie klientów. Inspektorzy nadzoru powinni ocenić przede
wszystkim istotność tego zagadnienia – jeżeli w danym banku nie występuje ryzyko
wysokiej rotacji pracowników na kluczowych stanowiskach, wówczas można
je potraktować jako drugorzędne. Jeżeli jednak istnieją przesłanki wskazujące na istotność
zagadnienia kierowniczej rezerwy kadrowej, należy omówić ten temat podczas spotkania
podsumowującego wyniki inspekcji, na które zapraszani są również członkowie rady
nadzorczej banku.
Ocena adekwatności kapitału powinna uwzględnić również jakość zarządzania przez bank
ryzykiem. W tym celu należy uwzględnić wyniki badań w zakresie nadzoru
sprawowanego przez radę nadzorczą, zarząd, wyspecjalizowane komitety banku
i organizacji procesu zarządzania ryzykiem, pisemnych regulaminów i procedur
w zakresie zarządzania ryzykiem, metod pomiaru ryzyka, systemu limitów i ich
monitorowania, sprawozdawczości zarządczej, systemu kontroli wewnętrznej, jak również
identyfikacji i kontroli ryzyka w podmiotach zależnych.
2.7. Nadzór skonsolidowany
W ramach nadzoru skonsolidowanego, banki krajowe działające w holdingu bankowym
krajowym, bankowym zagranicznym i finansowym podlegają skonsolidowanym
wymogom ostrożnościowym określającym sposób obliczania funduszy własnych,
wymogów kapitałowych, współczynnika wypłacalności oraz limitów koncentracji
zaangażowań.41 W stosunku do banków działających w holdingu mieszanym
lub hybrydowym KNB może określić zasady o których mowa wyżej. Szczegółowe zasady
obliczania wymogów kapitałowych określone są w uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13
marca 2007r.
W ramach oceny adekwatności kapitałowej na bazie skonsolidowanej inspektorzy nadzoru
powinni ocenić, czy kapitał posiadany przez bank jest wystarczający w stosunku do
ryzyka wynikającego z działalności banku i podmiotów od niego zależnych. Inspektorzy
powinni ustalić czy zarządzanie kapitałem w holdingu bierze pod uwagę wszystkie istotne
rodzaje ryzyka występujące w działalności podmiotów należących do holdingu oraz
czy kapitał jest alokowany w zależności od oszacowanych przez bank poziomów
poszczególnych rodzajów ryzyka związanego z działalnością podmiotów holdingu. Ocena
powinna obejmować możliwość wsparcia kapitałowego banku ze strony podmiotu
dominującego w stosunku do banku. W ramach badań, należy także dokonać analizy
transakcji wewnątrz holdingu polegających na sprzedaży posiadanych udziałów pomiędzy
podmiotami z holdingu w celu ustalenia przyczyn takich transakcji.
41
Art.141j ustawy Prawo bankowe
33
3. PODSUMOWANIE
Analiza adekwatności kapitału obejmuje analizę czynników jakościowych i ilościowych,
która uzupełnia badania zmierzające do ustalenia, czy bank spełnia normę ostrożnościową
wyznaczoną przez wielkość funduszy własnych i współczynnik wypłacalności. Ocena
adekwatności kapitału banku wymaga od inspektorów wykonania następujących
czynności podczas inspekcji:
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
sprawdzenia poprawności wyliczenia funduszy własnych,
sprawdzenia poprawności wyliczenia wymogów kapitałowych z tytułu
poszczególnych rodzajów ryzyka i współczynnika wypłacalności oraz porównania
z wymaganym minimum,
analizy trendów wielkości funduszy własnych, współczynnika wypłacalności i innych
wskaźników kapitałowych,
analizy procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego,
oceny wpływu jakości zarządzania na kapitał, w tym oceny prawidłowości zasad
polityki i procedur banku,
ustalenia wpływu jakości aktywów, ryzyka płynności, ryzyka stopy procentowej
w portfelu bankowym na możliwość wypracowania zysku i pośrednio na kapitał,
ustalenia czy poziom i jakość wyników finansowych umożliwiają odpowiedni rozwój
działalności banku,
oceny wpływu struktury własności banku i strategii właścicieli na kapitał,
oceny planu kapitałowego banku,
weryfikacji poprawności wyliczenia skonsolidowanych funduszy własnych
i skonsolidowanego współczynnika wypłacalności oraz analizy trendów ich wielkości.
34
4. CELE INSPEKCJI
1. Ocenić adekwatność kapitału banku. Zweryfikować prawidłowość wyliczenia funduszy
własnych i współczynnika wypłacalności banku, stopień przestrzegania minimalnych
norm nadzorczych.
2. Ocenić proces szacowania i utrzymywania przez bank kapitału wewnętrznego. Ocenić,
czy fundusze własne banku są odpowiednie do rozmiaru prowadzonej działalności
i do ryzyka podejmowanego przez bank.
3. Ocenić plan kapitałowy banku z uwzględnieniem poziomu zysków zatrzymanych
i wielkości wypłacanych dywidend, inwestycji kapitałowych, dodatkowych źródeł
kapitału i potrzeb podwyższenia kapitału. Ocenić adekwatność i spójność polityki
banku w zakresie obecnego i planowanego poziomu funduszy własnych oraz wypłaty
dywidend w odniesieniu do strategii banku i planowanego rozwoju działalności.
4. Ocenić adekwatność kapitału na bazie skonsolidowanej. Zweryfikować prawidłowość
wyliczenia funduszy własnych i współczynnika wypłacalności na bazie
skonsolidowanej, stopień przestrzegania minimalnych skonsolidowanych wymogów
nadzorczych. Ocenić, czy skonsolidowane fundusze własne są odpowiednie
do rozmiaru prowadzonej działalności i do ryzyka podejmowanego przez podmioty
działające w grupie.
5. W przypadku stwierdzenia nieadekwatnego poziomu kapitału, niedociągnięć polityki,
zasad postępowania, procedur lub systemu kontroli wewnętrznej, bądź naruszeń
przepisów prawa, regulacji ostrożnościowych, czy też zasad polityki wewnętrznej
banku, regulaminów i procedur – omówić z kierownictwem banku potrzebę podjęcia
odpowiednich środków naprawczych.
35
5. PROCEDURY INSPEKCJI
Procedury przedinspekcyjne
1.
Dokonać przeglądu wyników poprzedniej inspekcji w zakresie adekwatności
kapitału i sprawdzić stopień realizacji zaleceń poinspekcyjnych (jeżeli były
skierowane do banku), zwłaszcza w zakresie systemu kontroli wewnętrznej
w odniesieniu do ewidencji kapitału, dywidend i ewidencji właścicieli banku.
W trakcie wykonywania czynności inspekcyjnych, ustalić czy zaszły istotne zmiany
od czasu ostatniej inspekcji, które mogą wpływać na ocenę kapitału.
2.
Na podstawie informacji uzyskanych od analityka banku, jak również w oparciu
o materiały uzyskane od banku ocenić wielkość i strukturę funduszy własnych:
a.
zidentyfikować źródła, wysokość i jakość zmian w strukturze funduszy
własnych.
b.
dokonać przeglądu struktury funduszy własnych, wielkości funduszy
podstawowych w stosunku do funduszy uzupełniających, poszczególnych
składników tych funduszy i pomniejszeń – zgodnie z ustawą Prawo bankowe,
uchwałą nr 2/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r., statutem i uchwałami władz
banku.
3.
Na podstawie informacji uzyskanych od analityka banku, jak również w oparciu
o materiały uzyskane od banku na temat planowanych zmian w strukturze
akcjonariatu ocenić ryzyko wynikające z aktualnej i przyszłej struktury akcjonariatu
dla stabilności funduszy własnych.
4.
Na podstawie informacji uzyskanych od analityka banku, ustalić metody jakie są
stosowane przez bank do obliczania wymogów kapitałowych z tytułu
poszczególnych rodzajów ryzyka. Ustalić, czy bank jest uprawniony do stosowania
tych metod. W tym celu w przypadku metod zaawansowanych lub metody wartości
zagrożonej/ mieszanej sprawdzić, czy bank uzyskał zgodę Komisji Nadzoru
Bankowego na stosowanie wybranych metod.
5.
Ustalić zgodność postanowień statutu i regulacji wewnętrznych w zakresie kapitału
z przepisami prawa:
a.
sprawdzić, czy postanowienia statutu i regulaminów, w zakresie odnoszącym
się do systemu ewidencji księgowej kapitału, podziału zysku, są zgodne
z obowiązującymi przepisami prawa i regulacjami ostrożnościowymi oraz
zezwoleniami udzielonymi przez KNB,
b.
sprawdzić, czy postanowienia statutu, w zakresie wysokości kapitału akcyjnego
zatwierdzonego i wyemitowanego, rodzajów i kategorii akcji w obiegu,
uprawnień i ograniczeń wynikających z każdego rodzaju i kategorii akcji oraz
reguł dotyczących emisji, warunków i sposobu umorzenia i przeniesienia
własności akcji, są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa i regulacjami
ostrożnościowymi i zezwoleniami udzielonymi przez KNB,
c.
sprawdzić, czy zapisy statutu i zasad polityki (regulaminów) banku w częściach
dotyczących właścicieli są zgodne z Kodeksem Spółek Handlowych, ustawą
Prawo bankowe, a także ustawą Prawo spółdzielcze w przypadku banków
spółdzielczych. W przypadku banków spółdzielczych, sprawdzić czy w statucie
36
występuje zapis dotyczący procedury zwrotu udziałów wnoszonych ponad ilość
udziałów, których zadeklarowania wymaga statut,
d.
ustalić, czy zmiany w strukturze własności zostały dokonane zgodnie
ze stosownymi przepisami prawa, czy zostały one zgłoszone we właściwym
trybie bankowi i KNB, czy uzyskano zgodę KNB, o ile taka zgoda była
wymagana.
Procedury wstępne
6.
7.
Ocenić nadzór ze strony rady nadzorczej i zarządu banku nad adekwatnością
kapitałową banku.
a.
Zapoznać się z uchwałami WZA/P, dotyczącymi kapitału, emisji obligacji
zamiennych i podziału zysku oraz prospektami emisyjnymi dotyczącymi
planowanych emisji akcji.
b.
Zapoznać się z protokołami z posiedzeń rady nadzorczej, zarządu pod kątem
informacji, dotyczącej adekwatności kapitałowej.
Dokonać przeglądu raportów audytu wewnętrznego. Ustalić, czy badania audytu
wykazały istnienie nieprawidłowości w zakresie kapitału oraz ustalić, czy takie
nieprawidłowości zostały usunięte. Jeśli nie - ustalić dlaczego oraz ocenić wpływ
tego stanu rzeczy na adekwatność kapitału. Zidentyfikować te elementy, które
wymagają bardziej szczegółowego badania i analizy.
Ocena poprawności obliczania i stabilności funduszy własnych
8.
Zweryfikować poprawność obliczenia przez bank funduszy własnych.
a.
b.
sprawdzić prawidłowość tworzenia, zasilania i pomniejszania poszczególnych
funduszy banku. W szczególności sprawdzić, czy bank obliczając fundusze
własne stosuje następujące pomniejszenia:
y
o zaangażowanie kapitałowe w banku krajowym, banku zagranicznym,
instytucji kredytowej lub instytucji finansowej, w przypadku gdy stanowi
ono więcej niż 10% kapitału (funduszu) podstawowego tego podmiotu,
y
o zaangażowanie kapitałowe w banku krajowym, banku zagranicznym,
instytucji kredytowej lub instytucji finansowej, w przypadku gdy nie
stanowi ono więcej niż 10% funduszy własnych podmiotu i łącznie
z innymi zaangażowaniami kapitałowymi banku w banki krajowe, banki
zagraniczne,
instytucje
kredytowe
i
instytucje
finansowe
nieprzekraczającymi 10% kapitału (funduszu) podstawowego tych
podmiotów indywidualnie, stanowi więcej niż 10% funduszy własnych
banku, przed pomniejszeniem ich o pozycje określone w art.127 ust.1 pkt 3
ustawy Prawo bankowe,
w przypadku zaliczania do funduszy podstawowych zysku netto bieżącego
okresu sprawozdawczego, sprawdzić czy kwota ta została zweryfikowana przez
biegłego rewidenta,
37
c.
9.
10.
ustalić czy bank, obliczając wielkość
kapitału krótkoterminowego
(w przypadku gdy skala działalności handlowej jest znacząca) stosuje się
do zasad określonych w uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r.
Ocenić stabilność funduszy własnych.
a.
w przypadku banków komercyjnych ocenić zagrożenia związane
ze zmniejszeniem się funduszy własnych banku w związku z występowaniem
w nich funduszy niestabilnych, takich jak pożyczki podporządkowane, zyski
niepodzielone, fundusze, które mogą być wykorzystane na inne cele niż
pokrycie straty,
b.
w przypadku banków spółdzielczych ocenić ryzyko wynikające z faktu
wzajemnego zaangażowania kapitałowego banków oraz zagrożenia wynikające
z koncentracji udziałów. W tym celu zweryfikować: liczbę udziałowców
(w tym udziałowców z pełnym wkładem), wielkości jednostki udziałowej oraz
przeciętnego udziału, poziomu wielkości zaangażowania innych banków
w kapitale udziałowym kontrolowanego banku, strukturę funduszu
udziałowego, zwłaszcza w odniesieniu do wielkości udziałów jednego członka
spółdzielni (a więc rozkład funduszu udziałowego pod względem wielkości
zaangażowania poszczególnych udziałowców), w tym szczególnie poziom
dużych udziałów - zarówno banków jak i innych podmiotów.
Na podstawie informacji otrzymanych z banku dokonać weryfikacji wielkości
wskaźników obrazujących adekwatność kapitałową banku. Na podstawie
zweryfikowanych wskaźników ocenić, czy występujące trendy lub zjawiska mogą
wskazywać na pogorszenie adekwatności kapitałowej banku. Wziąć pod uwagę
następujące wskaźniki:
a.
współczynnik wypłacalności,
b.
portfel kredytowy/ fundusze podstawowe,
c.
fundusze podstawowe/ fundusze własne,
d.
zmiana roczna funduszy podstawowych,
e.
wartości niematerialne i prawne/ fundusze podstawowe,
f.
zysk bieżący netto/ fundusze podstawowe,
g.
zobowiązania podporządkowane/ fundusze podstawowe,
h.
dywidendy (oprocentowanie udziałów członkowskich)/ fundusze podstawowe,
i.
fundusze własne/ aktywa wg wartości bilansowej,
j.
fundusze podstawowe/ aktywa wg wartości bilansowej.
Ocena planu kapitałowego banku
11.
Dokonać oceny założeń planu kapitałowego banku:
a.
ustalić, czy polityka banku zapewnia utrzymywanie kapitału na poziomie
adekwatnym do skali i złożoności prowadzonej działalności,
b.
jeśli bank nie posiada udokumentowanego planu kapitałowego, przeanalizować
politykę banku odnośnie kapitału,
c.
ustalić, czy zarząd i rada nadzorcza banku realizuje przyjętą politykę,
38
d.
przeanalizować i odnieść się do oceny, dokonanej przez kierownictwo banku,
dotyczącej potrzeb w zakresie podwyższenia kapitału/ zlikwidowania
ewentualnego niedoboru funduszy własnych o ile zachodzi taka potrzeba.
Ustalić potencjalne trudności związane z realizacją tych planów.
12.
Dokonać przeglądu planu inwestycji kapitałowych. Ustalić, czy bank planuje
wsparcie kapitałowe podmiotów zależnych.
13.
Ocenić dostęp banku do dodatkowych, zewnętrznych źródeł kapitału w sytuacji gdy
adekwatność kapitałowa jest zbliżona do minimalnego wymogu lub gdy planowany
jest rozwój działalności, którego nie zabezpiecza obecny poziom kapitału:
14.
a.
ocenić możliwości wsparcia kapitałowego ze strony akcjonariuszy banku lub
podmiotu dominującego,
b.
w przypadku banku spółdzielczego ocenić możliwość wsparcia kapitałowego
banku spółdzielczego ze strony udziałowców, którzy zadeklarowali chęć
wpłacenia dodatkowych udziałów, gdy zajdzie taka potrzeba oraz ze strony
banku zrzeszającego (np. uzyskanie pożyczki podporządkowanej).
Ocenić możliwości zwiększenia kapitału banku ze źródeł wewnętrznych.
We współpracy z inspektorami badającymi wynik finansowy dokonać przeglądu
polityki banku odnośnie wypłacania dywidend:
a.
na podstawie analizy wyniku finansowego banku dokonanej przez inspektorów
nadzoru ustalić, czy trend i poziom wyniku są wystarczające, aby wspierać
obecny i planowany rozwój działalności banku, czy źródła dochodów są
stabilne, czy obecne i planowane wypłaty dywidend są zasadne i czy
zapewniają dostateczny poziom zysku zatrzymanego, przy jednoczesnym
podtrzymaniu zainteresowania inwestorów akcjami banku. Ustalić, czy polityka
odnośnie dywidend nie ogranicza wymaganego wzrostu kapitału.
Weryfikacja współczynnika wypłacalności
15.
16.
Ustalić czy bank posiada wewnętrzną procedurę w formie pisemnej zatwierdzoną
przez zarząd banku (w zakresie niezbędnym do realizacji postanowień uchwały nr
1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r.), która obejmuje zasady:
a.
wyodrębniania portfela handlowego i bankowego,
b.
wyznaczania pozycji pierwotnych,
c.
ustalania wyniku rynkowego,
d.
ustalania wyniku rynkowego na operacjach zaliczonych do portfela bankowego,
e.
stosowania technik estymacyjnych,
f.
stosowania normy adekwatności kapitałowej w ujęciu skonsolidowanym.
Ocenić posiadaną przez bank procedurę:
a.
sprawdzić, czy procedura określa kryteria podziału instrumentów na należące
do portfela handlowego i bankowego zgodnie z uchwałą nr 1/2007 KNB z dnia
13 marca 2007 r.,
b.
sprawdzić, czy bank prowadzi ewidencję portfela handlowego i bankowego
zgodnie z zasadami określonymi z uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca
2007 r.,
39
17.
c.
sprawdzić, czy zasady wyznaczania pozycji pierwotnych są zgodne z zasadami
określonymi w uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r.,
d.
ocenić, czy procedura jest dostosowana do charakteru i złożoności operacji
przeprowadzanych przez bank.
Ustalić, czy bank oblicza skalę działalności handlowej zgodnie z zasadami uchwały
nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r. W szczególności ustalić czy:
a.
bank oblicza skalę działalności handlowej z częstotliwością niezbędną
do ustalenia, czy są spełnione warunki określające ją jako znaczącą,
b.
skala działalności handlowej na dany dzień jest wyznaczana w oparciu o te
transakcje zaliczone do portfela handlowego, które zostały zawarte w danym
dniu.
18.
Jeżeli skala działalności handlowej banku jest znacząca, ustalić czy w banku
obliczany jest w każdym dniu roboczym łączny wynik rynkowy obejmujący dzienny
wynik rynkowy na operacjach zaliczonych do portfela handlowego oraz dzienny
wynik rynkowy z tytułu zmian kursów walutowych i cen towarów na operacjach
zaliczonych do portfela bankowego. Czy wynik rynkowy obliczany jest zgodnie
z zasadami określonymi w uchwale nr 1/2007 KNB z dnia 13 marca 2007 r.
19.
Zweryfikować czy w próbie transakcji należących do portfela bankowego nie
znajdują się transakcje spełniające kryteria portfela handlowego, a w szczególności:
a.
operacje dokonywane w celu zabezpieczenia ryzyka wynikającego z operacji
zaliczonych do portfela handlowego,
b.
operacje dokonywane na własny rachunek w celach handlowych, tj. z zamiarem
uzyskania korzyści finansowych w krótkich okresach z rzeczywistych lub
oczekiwanych różnic między rynkowymi cenami zakupu i sprzedaży lub też
z innych odchyleń cen lub parametrów cenowych, w tym w szczególności stóp
procentowych, kursów walutowych, indeksów giełdowych,
c.
operacje bezpośrednio związane z operacjami zaliczonymi do portfela
handlowego, polegające na naliczaniu i rozliczaniu opłat, prowizji, odsetek,
dywidend i depozytów zabezpieczających transakcje giełdowe.
20.
Sprawdzić, czy miały miejsce przypadki przenoszenia operacji z portfela
handlowego do bankowego oraz czy były one odpowiednio udokumentowane
i zasadne.
21.
Ustalić, czy bank posiada dokumentację dot. przepływu danych z systemów
funkcjonujących w komórkach zawierających transakcje do oprogramowania
obliczającego wymóg kapitałowy:
22.
a.
sprawdzić, czy zapewniona jest kompletność i poprawność danych nt. pozycji,
b.
ustalić, czy bank wykonywał testy weryfikujące poprawność przepływu
informacji, jakie były ich wyniki.
Ustalić, czy bank posiada dokumentację oprogramowania używanego do obliczania
wymogu kapitałowego. Ustalić czy istnieje mechanizm zapewniający, że metoda
kalkulacji przebiega zgodnie z dokumentacją. Ustalić, czy dokumentacja zawiera:
a.
szczegółowo opisane etapy obliczania wymogu kapitałowego,
b.
wyniki testów obliczania wymogu kapitałowego.
40
23.
Jeżeli bank stosuje w celu obliczania wymogów kapitałowych metodę wartości
zagrożonej lub metodę mieszaną zweryfikować, czy bank spełnia warunki, które
uprawniają go do stosowania tej metody. W tym celu sprawdzić czy ustalona dla
wybranej metody, na podstawie weryfikacji historycznej, liczba dni spośród
ostatnich 250 kolejnych dni roboczych, w których dzienna strata rynkowa na
pozycjach pierwotnych objętych metodą wartości zagrożonej, przekroczyła wartość
zagrożoną wyznaczoną na dany dzień roboczy - nie przewyższa 10.
24.
Sprawdzić, czy od ostatniego inspekcyjnego badania poprawności obliczania
wymogów kapitałowych fundusze własne przyjmowały wartość niższą niż suma
wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka prowadzonej
działalności. Jeżeli tak, ustalić czy bank niezwłocznie przekazywał zawiadomienie
o przekroczeniu normy adekwatności kapitałowej do KNB.
25.
Dla banków, których skala działalności handlowej nie jest znacząca zweryfikować,
zgodnie z przyjętą metodyką inspekcji, prawidłowość liczenia wymogu
kapitałowego z tytułu:
a.
ryzyka kredytowego,
b.
c.
ryzyka walutowego
oraz
d.
26.
tych rodzajów ryzyka spośród wymienionych niżej, które w opinii inspektorów
mogą powodować podwyższone ryzyko dla banku:
y
ryzyka cen towarów,
y
przekroczenia
zaangażowań,
y
przekroczenia progu koncentracji kapitałowej.
limitu
koncentracji
zaangażowań
i
limitu
dużych
Dla banków, których skala działalności handlowej jest znacząca zweryfikować,
zgodnie z przyjętą metodyką inspekcji, prawidłowość liczenia wymogu
kapitałowego z tytułu:
a.
ryzyka kredytowego,
b.
c.
ryzyka walutowego,
d.
ryzyka ogólnego stóp procentowych,
e.
ryzyka rozliczenia, dostawy oraz ryzyka kredytowego kontrahenta
oraz
f.
tych rodzajów ryzyka spośród wymienionych niżej, które w opinii inspektorów
mogą powodować podwyższone ryzyko dla banku:
y
ryzyka cen towarów,
y
ryzyka cen kapitałowych papierów wartościowych,
y
ryzyka szczególnego cen instrumentów dłużnych,
41
y
przekroczenia
zaangażowań,
y
przekroczenia progu koncentracji kapitałowej.
limitu
koncentracji
zaangażowań
i
limitu
dużych
27.
Obliczyć współczynnik wypłacalności z uwzględnieniem zweryfikowanych przez
inspektorów nadzoru wymogów kapitałowych, funduszy własnych oraz kapitału
krótkoterminowego. Ustalić, czy współczynnik wypłacalności spełnia wymóg
określony w art. 128 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo bankowe.
28.
W przypadku banków, które nie spełniają wymogów współczynnika wypłacalności
i realizują program postępowania naprawczego lub które z innych względów należy
uznać za niedokapitalizowane - zbadać plany dotyczące osiągnięcia adekwatnego
poziomu kapitału i sprawdzić, czy zostały zaakceptowane przez KNB. Sporządzić
uwagi dotyczące realizacji tych planów.
Przegląd procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego
29.
30.
31.
Ustalić w jakim zakresie proces szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego
podlegał przeglądowi oraz jakie działania były podejmowane w wyniku ustaleń
dokonanych w trakcie przeglądu:
a.
czy przegląd jest wystarczająco regularny (co najmniej 1 raz w roku)?
b.
w jaki sposób została zapewniona niezależność przeglądu?
c.
czy jednym z elementów dokonywanego przeglądu było sprawdzenie
czy wszystkie istotne ryzyka występujące w działalności banku są adekwatnie
zabezpieczone kapitałem?
Ustalić w jakim stopniu proces szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego
jest wykorzystywany w zarządzaniu i planowaniu kapitałowym banku:
a.
jakie raporty dla zarządu oraz dla komitetów działających w banku, powstają
w ramach procesu? Ustalić jaką rolę ma odgrywać każdy z tych raportów
w procesie zarządzania?
b.
ustalić w jaki sposób proces i jego rezultaty są włączone w proces decyzyjny
dotyczący zarządzania ryzykiem, czy są uwzględniane w strategii banku.
c.
ustalić czy i w jaki sposób proces i jego rezultaty są włączone w inne aspekty
procesu decyzyjnego związanego z zarządzaniem.
Zweryfikować zdefiniowaną przez bank istotność ryzyka:
a.
ustalić w jaki sposób bank określa czy dane ryzyko występujące w działalności
jest istotne (jak definiowane jest ryzyko istotne).
b.
z jaką częstotliwością bank dokonuje przeglądu istotności poszczególnych
rodzajów ryzyka występującego w jego działalności?
c.
ocenić czy kryteria stosowane przez bank przy określaniu istotności danego
ryzyka są zasadne.
d.
ustalić jaka jest rola kierownictwa banku w weryfikacji definicji istotnego
ryzyka.
42
32.
Ustalić, które rodzaje ryzyka występujące w działalności banku zostały uznane
za istotne. Ustalić które rodzaje ryzyka występujące w działalności banku zostały
uznane za nieistotne i ocenić czy jest to zasadne.
33.
W przypadku istotnych rodzajów ryzyka, ustalić oszacowaną wielkość każdego
z tych rodzajów ryzyka:
34.
a.
ustalić czy oszacowanie poszczególnych rodzajów ryzyka następuje
na podstawie minimalnych wymogów kapitałowych, czy też oparte jest
na modelach/ założeniach wewnętrznych,
b.
dokonać analizy uzasadnienia przedstawionego przez bank
poszczególne ryzyka są oszacowywane wybranymi metodami,
c.
w sytuacji, gdy parametry wykorzystywane do obliczania ryzyka kredytowego,
rynkowego, operacyjnego różnią się od parametrów używanych dla celów
minimalnych wymogów kapitałowych, ustalić różnice, zapoznać się
z uzasadnieniem banku i ocenić jego zasadność,
d.
ocenić prawidłowość sposobu, w jaki dokonywane jest oszacowanie
poszczególnych rodzajów ryzyka i zasadność przyjętych założeń.
Ocenić poprawność zarządzania istotnymi rodzajami ryzyka:
a.
35.
dlaczego
na podstawie badań dokonanych przez inspektorów dla każdego istotnego
rodzaju ryzyka ustalić czy:
y
proces pomiaru ryzyka i poziom na jakim następuje pomiar (transakcje,
portfel czy bilans) jest poprawny,
y
monitorowanie ryzyka (w szczególności raporty dotyczące ryzyka,
adresaci raportów i mechanizmy kontrolne) jest wystarczające,
y
instrumenty wykorzystywane do zabezpieczania przed ryzykiem są
skuteczne,
y
jaką rolę pełni analiza szokowa i scenariuszowa w ocenie i szacowaniu
danego ryzyka,
y
jaką rolę pełni zarząd i komitety banku w monitorowaniu danego ryzyka
i podejmowaniu decyzji odnośnie zarządzania ryzykiem.
b.
czy bank posiada procedury w zakresie identyfikacji, pomiaru i raportowania
wszystkich istotnych rodzajów ryzyka?
c.
czy w pomiarze poziomu narażenia na poszczególne rodzaje ryzyka bank
uwzględnia scenariusze warunków skrajnych? Ustalić jakie założenia są
wykorzystywane przy określaniu scenariuszy warunków skrajnych. Określić
rolę analiz szokowych i scenariuszowych w ocenie ryzyka, na jakie narażony
jest bank i w wyznaczaniu wielkości kapitału wewnętrznego.
Przeanalizować modele/metody stosowane przez bank do szacowania kapitału
wewnętrznego.
a.
ustalić w jaki sposób następuje powiązanie istotnych rodzajów ryzyka
występujących w działalności banku z potrzebami w zakresie utrzymywania
kapitału. Jak wygląda proces ustalania (alokacji) kapitału na poszczególne
rodzaje ryzyka (przekształcanie miar ryzyka w ujęciu ilościowym
na wymagania kapitałowe).
43
36.
Ustalić wielkość kapitału alokowaną na poszczególne rodzaje istotnego ryzyka.
37.
Ustalić sposób w jaki wielkości kapitału alokowane na poszczególne rodzaje ryzyka
są agregowane i jak szacowana jest ogólna wielkość potrzebnego do zabezpieczenia
ryzyka kapitału. Ustalić w jaki sposób i w jakiej wysokości uwzględniane są efekty
dywersyfikacji. Wziąć pod uwagę następujące możliwe efekty dywersyfikacji:
a.
pomiędzy rodzajami ryzyka, pomiędzy portfelami oraz w jaki sposób zostały
oszacowane korelacje, włączając oszacowania korelacji podczas wystąpienia
warunków skrajnych,
b.
pomiędzy podmiotami należącymi do grupy oraz uzyskać od banku ocenę,
w jakim zakresie będzie możliwy swobodny przepływ kapitału w skrajnych
warunkach (w przypadku banku będącego podmiotem dominującym).
38.
Ustalić składowe kapitału wewnętrznego utrzymywanego w celu zabezpieczenia
ryzyka związanego z działalnością banku oraz ich wielkości. Jakie różnice
występują pomiędzy wielkością kapitału wewnętrznego a wielkością funduszy
własnych, w jaki sposób uzasadnia je bank.
39.
Ustalić czy przy szacowaniu kapitału wewnętrznego wzięto pod uwagę ryzyka
trudno mierzalne:
a.
40.
ustalić czy i w jaki sposób bank bierze pod uwagę przy określaniu wielkości
potrzebnego kapitału wewnętrznego ryzyko trudnomierzalne (np. strategiczne,
reputacji, cyklu gospodarczego itp.). Jeżeli ryzyko trudnomierzalne nie jest
uwzględniane w kapitale wewnętrznym, ustalić czy w banku zostały
wprowadzone odpowiednie mechanizmy zabezpieczające przed skutkami
takiego ryzyka. Ustalić czy ryzyko związane z niedokładnością oszacowań
dokonywanych za pomocą modeli zostało wzięte pod uwagę przy szacowaniu
kapitału wewnętrznego.
Ocenić wpływ jakości zarządzania bankiem na kapitał. Oceny dokonać na podstawie
analizy dokonanej przez inspektorów, która obejmowała:
a.
doświadczenie
stanowiskach,
kierownictwa
banku
i
pracowników
na
kluczowych
b.
adekwatność nadzoru sprawowanego przez radę nadzorczą, zarząd,
wyspecjalizowane komitety banku i adekwatność organizacji procesu
zarządzania ryzykiem,
c.
adekwatność pisemnych regulaminów i procedur w zakresie zarządzania
ryzykiem,
d.
adekwatności metod pomiaru płynności, adekwatności limitów i ich
monitorowanie, jakość sprawozdawczości zarządczej,
e.
adekwatność systemu kontroli wewnętrznej,
f.
poprawność identyfikacji i kontroli ryzyka w podmiotach zależnych.
41.
Ustalić czy nieprawidłowości i słabości występujące w procesie zarządzania
ryzykiem i systemie kontroli wewnętrznej zostały wzięte pod uwagę przy
szacowaniu kapitału wewnętrznego.
42.
Ustalić z czego wynika i w jaki sposób interpretowana jest ewentualna różnica
pomiędzy wielkością minimalnych wymogów kapitałowych i kapitału
44
oszacowanego w
wewnętrznego.
43.
ramach
procesu
szacowania
i
utrzymywania
kapitału
Dokonać podsumowania przeglądu procesu szacowania i utrzymywania kapitału
wewnętrznego. Ocenić czy ustalona przez bank wielkość kapitału wewnętrznego jest
odpowiednia do ponoszonego ryzyka. Ustalić czy proces spełnia następujące
warunki:
a.
odpowiada profilowi ryzyka ponoszonego przez bank,
b.
bank wykazał, iż wywiązuje się z odpowiedzialności za opracowanie
i wprowadzenie procesu, a uzasadnienie banku co do rozwiązań w zakresie
zaprojektowania, założeń, jak również wyników procesu nie budzi zastrzeżeń,
c.
ma charakter formalny i podlega efektywnemu nadzorowi ze strony
kierownictwa banku,
d.
stanowi integralną część procesu zarządzania oraz podejmowania decyzji
w banku,
e.
podlega regularnej weryfikacji,
f.
obejmuje wszystkie istotne rodzaje ryzyka występujące w działalności banku
i bazuje na prawidłowym ich pomiarze,
g.
bierze pod uwagę rozwój i plany działalności banku,
h.
w jego wyniku następuje prawidłowe oszacowanie kapitału wewnętrznego.
Ocena adekwatności kapitału na bazie skonsolidowanej
44.
Ocenić czy kapitał posiadany przez bank jest wystarczający w stosunku do ryzyka
związanego z zakresem działalności banku i jego podmiotów zależnych. Ocena
powinna obejmować tylko podmioty ujęte w skonsolidowanym sprawozdaniu
finansowym, gdyż tylko tych podmiotów dotyczy obowiązek wyliczania
skonsolidowanego wymogu kapitałowego. Jeżeli inspektorzy stwierdzą, że ryzyko
powodowane przez podmioty nieujęte w sprawozdaniu skonsolidowanym może
mieć wpływ na kapitał, powinno to także znaleźć odzwierciedlenie w ocenie
adekwatności kapitału banku.
45.
Ocenić poprawność wyliczania skonsolidowanych norm nadzorczych:
a.
ustalić czy bank, przy obliczaniu adekwatności kapitałowej na bazie
skonsolidowanej, bierze pod uwagę wszystkie podmioty ujęte
w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym,
b.
ustalić czy podmioty te otrzymały od banku procedury/ wytyczne dotyczące
obliczania wymogów kapitałowych i czy ich zapisy są zgodne z przepisami
prawa,
c.
ustalić w jaki sposób bank zapewnia poprawność danych przekazywanych
przez te podmioty dla celów obliczania wymogów kapitałowych,
d.
sprawdzić, czy bank prawidłowo określił, czy skonsolidowana skala
działalności handlowej jest znacząca (skonsolidowana skala działalności
handlowej jest znacząca, tylko wtedy gdy skala działalności handlowej banku
45
lub któregokolwiek z podmiotów ujętych w skonsolidowanym sprawozdaniu
finansowym jest znacząca),
e.
sprawdzić jak zostały ustalone przez bank zasady agregacji pozycji podmiotów
ujętych w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym dla celów obliczania
wymogu kapitałowego z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka oraz czy
agregacja dokonywana jest prawidłowo,
f.
obliczyć skonsolidowany współczynnik wypłacalności z uwzględnieniem
wyników dokonanych badań. Ustalić, czy skonsolidowany współczynnik
wypłacalności spełnia wymóg określony w art. 128 ust. 1 pkt. 3 Prawa
bankowego,
g.
ustalić czy w badanym okresie bank utrzymywał skonsolidowane normy
nadzorcze na wymaganym poziomie. Jeśli skonsolidowane normy nadzorcze
na dzień ich obliczania były zbliżone do wartości progowych, sprawdzić w jaki
sposób bank zapewnił, by nie były one przekroczone,
h.
ocenić czy bank monitoruje skonsolidowane wymogi kapitałowe
i skonsolidowane normy ostrożnościowe z częstotliwością wystarczającą aby
stwierdzić, czy codziennie jest przestrzegany skonsolidowany wymóg
kapitałowy.
Weryfikacja modelu wartości zagrożonej, stosowanego dla celów wyznaczania
wymogów kapitałowych
47.
Ustalić czy zasady zarządzania ryzykiem rynkowym są spójne a bank stosuje
procedurę zapewniającą zgodność modelu wartości zagrożonej z zasadami
zarządzania ryzykiem oraz z procedurami kontroli wewnętrznej dla ryzyka
rynkowego.
48.
Ustalić czy bank posiada pełną dokumentację budowy modelu wartości zagrożonej.
49.
Ustalić, czy bank posiada wystarczającą liczbę pracowników odpowiednio
wykwalifikowanych w posługiwaniu się modelem wartości zagrożonej.
50.
Ustalić czy zadanie zarządzania ryzykiem rynkowym jest wykonywane przez
jednostkę organizacyjną, która jest niezależna od jednostek dokonujących operacji
obciążonych tym ryzykiem, zarówno organizacyjnie jak i w zakresie wpływu
wyników na operacjach obciążonych ryzykiem rynkowym na składniki
wynagrodzeń jej pracowników.
51.
Ustalić czy zarząd i kierownictwo wyższego szczebla sprawuje nadzór nad ryzykiem
rynkowym. Przedyskutować z kierownictwem banku ograniczenia modelu wartości
zagrożonej.
52.
Ustalić czy model wartości zagrożonej jest ściśle zintegrowany z codziennym
procesem zarządzania ryzykiem w banku oraz wykorzystywany w połączeniu
z wewnętrznymi limitami działalności obciążonej ryzykiem rynkowym.
53.
Ustalić czy konstrukcja limitów w zakresie ryzyka rynkowego uwzględnia wyniki
testów skrajnych warunków.
54.
Ustalić czy audyt przeprowadza niezależną weryfikację modelu wartości zagrożonej.
55.
Ustalić czy przynajmniej raz w roku w ramach audytu wewnętrznego bank dokonuje
46
przeglądu całego procesu zarządzania ryzykiem w szczególności w zakresie:
56.
a.
dokumentacji procesu zarządzania ryzykiem,
b.
organizacji jednostki kontroli ryzyka,
c.
integracji modelu wartości zagrożonej z codziennym zarządzaniem ryzykiem
rynkowym,
d.
procesu wewnętrznego zatwierdzania modelu wartości zagrożonej,
e.
procesu zatwierdzania wszelkich znaczących zmian w modelu wartości
zagrożonej,
f.
rodzajów ryzyka rynkowego ujmowanych przez model wartości zagrożonej,
g.
integralności systemu informacji zarządczej,
h.
dokładności i kompletności danych wykorzystywanych przez model wartości
zagrożonej,
i.
weryfikacji spójności, terminowości i jakości źródeł danych używanych
do zasilania modelu wartości zagrożonej, włącznie z niezależnością tych
źródeł,
j.
poprawności założeń na temat zmienności oraz korelacji wykorzystywanych
w modelu wartości zagrożonej,
k.
dokładności wyceny sald bilansowych i pozabilansowych stanowiących
ekspozycję na ryzyko rynkowe oraz wyników modelu wartości zagrożonej,
l.
weryfikacji dokładności modelu wartości zagrożonej poprzez dokonywanie
przeglądu wyników weryfikacji historycznej i rewaluacyjnej.
Ustalić czy bank oblicza wartość zagrożoną przyjmując:
a.
poziom istotności równy 0,01,
b.
okres prognozy - okres utrzymywania pozycji równy 10 dni roboczych dla
potrzeb obliczania wymogu kapitałowego,
c.
okres utrzymywania pozycji równy 1 dzień roboczy dla potrzeb weryfikacji
modelu,
d.
oszacowania parametrów modelu wartości zagrożonej (w szczególności:
zmienności, współczynników korelacji) na podstawie wiarygodnych danych
historycznych za okres obejmujący co najmniej 250 poprzedzających dni
roboczych (okres próby).
57.
Ustalić czy przeprowadzana jest weryfikacja historyczna i rewaluacyjna wyników
generowanych przez modele używane przez bank. Ocenić rezultaty weryfikacji
wyników modelu. Dokonać sprawdzenia zasad określania wyniku rynkowego dla
celów przeprowadzania weryfikacji historycznej. W przypadku banku o znacznej
skali działalności handlowej dokonać sprawdzenia, czy wynik ten obliczony jest
zgodnie z metodologią przyjętą dla obliczania wyniku rynkowego w rachunku
kapitału krótkoterminowego.
58.
Ustalić czy bank dokonywał przynajmniej raz na kwartał serii symulacji wpływu
skrajnie niekorzystnych warunków na wynik zrealizowany na pozycjach
pierwotnych objętych modelem wartości zagrożonej oraz na poziom wartości
47
zagrożonej. Ocenić rezultaty przeprowadzonych przez bank symulacji.
System ewidencji księgowej, sprawozdawczość, przestrzeganie przepisów prawa
59.
Ocenić, czy system ewidencji księgowej banku pozwala na prawidłową prezentację
składników funduszy własnych i wyliczenie współczynnika wypłacalności.
60.
Ustalić prawidłowość ewidencjonowania kapitału:
a.
sprawdzić czy zapisów księgowych dokonuje się terminowo (tj. w dniu
zawarcia transakcji). Sprawdzić czy zapisy księgowe są odpowiednio
udokumentowane. Sprawdzić czy ewidencja analityczna kont kapitału i rezerw
jest okresowo uzgadniana z kontami syntetycznymi księgi głównej - czy
wskazane są upoważnienia do dokonania transakcji; czy wskazane są zapisy
przeciwstawne,
b.
uzgodnić konta kapitałowe, w tym ustalić, m.in. czy wpłaty dokonywane przez
członków banków spółdzielczych, przewyższające wartość zadeklarowanych
udziałów są ewidencjonowane w ramach Zespołu 5 Wzorcowego Planu Kont
Banków na koncie „Wierzyciele różni”, a nie jako fundusz udziałowy, czy
nakłady na wartości niematerialne i prawne są uwzględniane
w pomniejszeniach funduszy podstawowych. Na podstawie badań zapisów
w deklaracjach członkowskich zweryfikować prawidłowość ewidencjonowania
niedopłat funduszu udziałowego i prawidłowość dokonywania wypłat
wypowiedzianych przez członków udziałów (czy są zgodne z trybem
określonym w statucie banku).
61.
Ocenić poprawność sprawozdawczości dla NBP w zakresie funduszy własnych,
wymogów kapitałowych, norm ostrożnościowych (w tym skonsolidowanych)
i struktury własnościowej. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości wskazać
bankowi obowiązek rzetelnego i terminowego składania sprawozdań.
62.
Zweryfikować zgodność postanowień statutu i regulacji wewnętrznych w zakresie
kapitału z przepisami prawa.
a.
sprawdzić zgodność z przepisami ustawy Prawo bankowe, postanowieniami
uchwał KNB, będących aktami wykonawczymi do ustawy Prawo bankowe
w zakresie funduszy własnych, jak również wyznaczania wymogów
kapitałowych,
b.
sprawdzić czy akcje, udziały prezentowane przez bank jako wniesione,
opłacone zostały faktycznie wniesione i skonfrontować z prezentacją
w księgach banku.
Procedury końcowe
63.
Ocenić czy stwierdzone podczas badań inspekcyjnych niewłaściwe praktyki
w zakresie adekwatności kapitałowej mogą wymagać podjęcia dalszych środków
nadzorczych.
64.
Przygotować część protokołu z inspekcji dot. adekwatności kapitału i funduszy
własnych zgodnie z przyjętą metodyką.
65.
Uporządkować dokumentację roboczą sporządzoną lub uaktualnioną podczas
inspekcji. Przygotować wnioski dotyczące możliwości usprawnienia procesu
planowania i przeprowadzenia przyszłych inspekcji.
48
WYMOGI PRAWNE
Ustawy
Ustawa z dnia 15 września 2000 Kodeks spółek handlowych,
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe,
Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach,
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,
Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze,
Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu
się i bankach zrzeszających,
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.
Uchwały KNB
Uchwała nr 4/2002 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu
wykonywania nadzoru bankowego,
Uchwała nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie
zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu
poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym zakresu i warunków stosowania metod
statystycznych oraz zakresu informacji załączanych do wniosków o wydanie zgody na ich
stosowanie, zasad i warunków uwzględniania umów przelewu wierzytelności, umów o
subpartycypację, umów o kredytowy instrument pochodny oraz innych umów niż umowy
przelewu wierzytelności i umowy o subpartycypację, na potrzeby wyznaczania wymogów
kapitałowych, warunków, zakresu i sposobu korzystania z ocen, nadawanych przez
zewnętrzne instytucje oceny wiarygodności kredytowej oraz agencje kredytów
eksportowych, sposobu i szczegółowych zasad obliczania współczynnika wypłacalności
banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach w obliczaniu
wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności oraz określenia dodatkowych
pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku
adekwatności kapitałowej oraz zakresu, sposobu i warunków ich wyznaczania,
innych pomniejszeń funduszy podstawowych, ich wysokości, zakresu i warunków
pomniejszania o nie funduszy podstawowych banku, innych pozycji bilansu banku
zaliczanych do funduszy uzupełniających, ich wysokości, zakresu i warunków ich
zaliczania do funduszy uzupełniających banku, pomniejszeń funduszy uzupełniających,
ich wysokości, zakresu i warunków pomniejszania o nie funduszy uzupełniających banku;
oraz zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach przy określaniu
sposobu obliczania funduszy własnych,
szczegółowych zasad i warunków uwzględniania zaangażowań przy ustalaniu
przestrzegania limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań, określenia
zaangażowań, wobec których nie stosuje się przepisów dotyczących limitów koncentracji
49
zaangażowań i dużych zaangażowań oraz warunków, jakie muszą one spełniać, określenia
zaangażowań, wobec których wymagane jest uzyskanie zgody Komisji Nadzoru
Bankowego na niestosowanie przepisów dotyczących limitów koncentracji zaangażowań i
dużych zaangażowań oraz zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w
holdingach, w obliczaniu limitów koncentracji zaangażowań,
Uchwała nr 4/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w
szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu
wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki
wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania
wewnętrznego,
sprawie
kontroli
kapitału
kapitału
wymagań dotyczących identyfikacji, monitorowania i kontroli koncentracji zaangażowań,
w tym dużych zaangażowań,
szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze
jakościowym i ilościowym dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji
podlegających ogłaszaniu.
50
ZAŁĄCZNIK NR 1
Wskazówki co do podziału wybranych instrumentów pochodnych na pozycje
pierwotne wyznaczane do potrzeb obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka
ogólnego stóp procentowych
Forward walutowy
Kupiony forward USD za PLN
Wartość nominalna
Kurs PLN/USD
Termin realizacji
10 mln USD
4
6 mies.
Pozycja zostaje podzielona na następujące pozycje pierwotne:
y długą w USD o rezydualnym terminie zapadalności 6 mies.
y krótką w PLN o rezydualnym terminie zapadalności 6 mies.
(10 mln)
(40 mln)
FRA
Kupiony FRA 3x6
Wartość nominalna
10 mln
y długą o rezydualnym terminie zapadalności 3 mies.
(10mln)
y krótką o rezydualnym terminie zapadalności 6 mies. (10 mln)
Futures na stopę procentową
Kupiony futures na 3 mies. LIBOR
Wartość nominalna
50 mln
Termin realizacji
2 mies.
(50 mln)
Forward na obligację rządową z kuponem
Kupiony forward
Wartość nominalna
Termin realizacji kontraktu
Termin wykupu obligacji
Najbliższy termin płatności kuponu
Kontraktowa cena terminowa
Cena rynkowa
Kupon obligacji
50mln
6 mies.
6,25 lat
3 mies.
118,5
115,96
8%
51
y
y
y
długą o rezydualnym terminie zapadalności 6,75 lat
krótką o rezydualnym terminie zapadalności 6 mies.
krótką o rezydualnym terminie zapadalności 3 mies.
(57,98mln=50*115,96)
(59,25mln=50*118,5)
(4,0mln)
IRS zamiana stałej stopy oprocentowania na zmienną
Kupiony swap
Wartość nominalna
Termin wygaśnięcia kontraktu
Najbliższy termin zmiany oprocentowania
10mln
5 lat
12 mies
y długą o rezydualnym terminie zapadalności 12 mies. (10 mln)
y krótką o rezydualnym terminie zapadalności 5 lat
(10 mln)
IRS zamiana zmiennej stopy oprocentowania na zmienną
Kupno swapa zmieniającego oprocentowanie WIBOR na LIBOR (płacimy WIBOR)
Wartość nominalna
10 mln
Najbliższy termin płatności odsetek w LIBOR
3 mies
Najbliższy termin płatności odsetek w WIBOR
6 mies
y długą o rezydualnym terminie zapadalności 3 mies. (10 mln)
Opcja walutowa
Kupiona opcja call
GBP za USD
Termin realizacji
Delta
Ekwiwalent delta w GBP
Ekwiwalent delta w USD
5 mln GBP
za 6mies.
0,535
2,67 mln
4,28 mln
y długą w GBP o rezydualnym terminie zapadalności 6 mies. (2,67 mln)
y krótką w USD o rezydualnym terminie zapadalności 6 mies. (4,28 mln)
Opcja na stopę procentową (opcja na FRA)
Sprzedana opcja call
Wartość nominalna
Stopa na termin 1x2
Delta
Ekwiwalent delta
20 mln
0,305
6093541
52
Sprzedana opcja call oznacza krótką pozycję w instrumencie bazowym (sprzedany FRA)
w kwocie ekwiwalentu delta. Pozycja zostaje podzielona na następujące pozycje
pierwotne:
y długa o rezydualnym terminie zapadalności 2 lat
(6093541)
y krótka o rezydualnym terminie zapadalności 12 mies. (6093541)
Caps
Instrument cap można traktować jako serię opcji call na stopę procentową, które mają
identyczną cenę realizacji a różnią się tylko terminem realizacji. W związku z tym
rozkładając instrument cap na pozycje pierwotne należy każdą opcję na stopę procentową
traktować oddzielnie.
Sprzedany cap
Wartość nominalna
Termin wygaśnięcia
Najbliższy okres ustalania oprocent. zmiennego
20 mln
3 lata
1 rok
Transakcję można rozłożyć na dwie transakcje składowe:
Sprzedaną opcję call na FRA 1x2 oraz
sprzedaną opcję call na FRA 2x3.
Załóżmy, że delta tych opcji wynosi odpowiednio 0,305 i 0,452. Wtedy pozycja zostaje
podzielona na następujące pozycje pierwotne:
y pozycję długą o rezydualnym terminie zapadalności 2 lat
(6,094mln)
y pozycję krótką o rezydualnym terminie zapadalności 12 mies. (6,094mln)
y pozycję długą o rezydualnym terminie zapadalności 3 lat
(9,041mln)
y pozycję krótką o rezydualnym terminie zapadalności 2 lat
(9,041mln)
Opcja na obligacje
Kupiona opcja put na obligację
Wartość nominalna
Cena realizacji
Bieżąca cena rynkowa
Termin do wykupu obligacji
Termin realizacji opcji
Kupon obligacji
Termin płatności kuponu
Delta opcji
10mln
99
98
8,2 lata
3 mies.
8%
2 mies.
-0,4
(3,96mln=10*0,99*0,4)
(0,32mln)
y krótką o rezydualnym terminie zapadalności 8,2 lat
(3,92mln=10*0,98*0,4)
Uwaga: Podejście zaprezentowane w przykładzie z transakcją forward na obligację
rządową z kuponem dotyczy sytuacji, w której do obliczania pozycji pierwotnych
używana jest cena "brudna" obligacji (wraz z narosłymi odsetkami do terminu
53
zapadalności instrumentu). W przykładzie część odsetek od obligacji będzie wypłacona
jeszcze przed realizacją kontraktu forward. Tych odsetek bank nie otrzyma. Zatem odsetki
wypłacane przed realizacją forwardu należy odjąć przy rozkładaniu operacji na pozycje
pierwotne. Odjęcie odsetek nastąpi przez uwzględnienie pozycji pierwotnych krótkich
o terminach rezydualnych równych terminom płatności odsetek i wysokości równej
odsetkom. Jeśli wykorzystywana jest cena netto (bez narosłych odsetek), wtedy nie
powinno się odejmować odsetek. Należy spodziewać się, iż w większości przypadków
banki będą używać cen "brudnych".
54

Narodowy Bank Polski

Transkrypt

Podobne dokumenty

Mini kamera do inspekcji Midi ISP 2 Kamera do - APG

Cennik usług inspekcji TV kamerami do kanałów 1. Za wykonanie

Uzasadnienie do schematu

Cennik usług inspekcji TV kamerami (format PDF

˙ţM i c r o s o f t W o r d - C e n n i k i s p e k c j T V 2 0 1 2 r

PRZEPISY HIGIENICZNO – SANITARNE W GOSPODARSTWIE