Wykład 2 – Antykryzysowe działania Unii Europejskiej Europejski

Wykład 2 – Antykryzysowe działania Unii Europejskiej
Europejski plan naprawy gospodarczej
Obecny światowy kryzys gospodarczy jest ogromnym wyzwaniem dla Unii Europejskiej i wymaga
szybkiej reakcji, która pozwoli zahamować jego wpływ na całą gospodarkę. Komisja Europejska, Państwa
Członkowskie i międzynarodowi partnerzy UE wdrażają działania mające na celu stymulowanie inwestycji,
aby generować wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Mając to na uwadze, Komisja przyjęła w październiku
2008 r. komunikat zatytułowany „Przezwyciężenie kryzysu finansowego i wyjście na prostą: europejskie
ramy działania”.
Reakcją UE na globalny kryzys był także Europejski Plan Naprawy Gospodarczej (EPNG), który
został ogłoszony przez Komisję Europejską (KE) 26 listopada 2008 r. Plan - oparty na pakcie stabilności
i wzrostu oraz na Strategii Lizbońskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia – proponuje antycykliczną,
makroekonomiczną reakcję na kryzys w formie szerokiego spektrum działań wspierających gospodarkę
realną. W celu uniknięcia głębokiej recesji EPNG obejmuje natychmiastowy impuls budżetowy w wysokości
200 mld EUR (1,5% unijnego PKB), w tym rozszerzenie dyscypliny budżetowej ze strony państw
członkowskich w wysokości 170 mld EUR (około 1,2% unijnego PKB) i wsparcie natychmiastowych działań
ze środków unijnych w wysokości 30 mld EUR (około 0,3% unijnego PKB) oraz szereg wspólnych działań
priorytetowych opartych na Strategii Lizbońskiej.
EPNG opiera się na następujących założeniach:
• istotne zwiększenie siły nabywczej, umożliwiające wzrost popytu i zaufania. KE zaproponowała, aby
w ramach nadzwyczajnych środków, państwa członkowskie i UE uzgodniły natychmiastowy bodziec
budżetowy w wysokości 200 mld EUR (1,5% PKB), w celu zwiększenia popytu, zgodnie z paktem stabilności
i wzrostu;
• konieczność ukierunkowania działań krótkoterminowych w celu podniesienia konkurencyjności Europy
w długiej perspektywie czasowej. W planie zawarto kompleksowy program ukierunkowania działań na
„inteligentne inwestycje”, oznaczające inwestowanie w kompetencje właściwe z punktu widzenia przyszłych
potrzeb (na rzecz podnoszenia efektywności energetycznej, w celu stworzenia miejsc pracy i oszczędności
energii, w czyste technologie, w infrastrukturę i połączenia międzysystemowe) w celu promowania
efektywności i innowacyjności;
• zgodność z zasadami solidarności i sprawiedliwości społecznej, w tym ukierunkowanie działań na
ochronę miejsc pracy i obniżenie kosztów energii dla najbardziej zagrożonych grup społecznych.
W ramach EPNG określono następujące cele strategiczne:
• pobudzenie popytu i wzmocnienie zaufania konsumentów;
• zmniejszenie kosztów społecznych spowolnienia gospodarczego i jego wpływu na grupy najbardziej
narażone;
• przygotowanie do działania w sytuacji ponownego ożywienia gospodarczego;
• przyspieszenie przejścia w kierunku gospodarki opartej na technologiach niskoemisyjnych.
Ponadto, na zlecenie KE, grupa ekspertów pod przewodnictwem byłego szefa MFW Jacquesa de
1
Larosiere'a przygotowała raport, proponujący stworzenie europejskiego systemu nadzoru finansowego,
składającego się z rady oceny ryzyka oraz organów nadzorujących banki, ubezpieczycieli i giełdy w UE.
W raporcie wskazano, iż potrzebne jest zwiększenie harmonizacji w zakresie nadzoru nad rynkami
finansowymi, w celu unikania arbitralnych decyzji organów w poszczególnych krajach i naruszania reguł
konkurencji. Raport stwierdza, że dotychczasowe regulacje unijne w tym zakresie są zbyt słabe
i przedstawia propozycję dwuetapowego procesu reformy nadzoru finansowego w UE: wzmocnienia
istniejących struktur w latach 2009-2011 oraz powołania nowych organów w latach 2011-2012.
Na tzw. poziomie „makroostrożnościowym” raport proponuje ustanowienie nowej Europejskiej Rady
Oceny Ryzyka Systemowego (European Systemic Risk Council – ESRC), w której mieliby zasiadać
prezesi banków narodowych państw członkowskich. Zadaniem ESRC byłoby analizowanie wszelkich ryzyk
kluczowych dla stabilności finansowej i planowanie skutecznych środków zaradczych. Ponadto w ramach
europejskiego systemu nadzoru finansowego raport proponuje utworzenie w UE trzech nowych instytucji
nadzorczych (ds. banków, papierów wartościowych i ubezpieczeń), złożonych z najwyższego szczebla
przedstawicieli narodowych organów nadzoru.
Wyzwania dla realizacji POKL w kontekście Europejskiego Planu Naprawy Gospodarczej
W obliczu pogarszającej się sytuacji gospodarczej, na szczeblu Unii Europejskiej podejmowane są
inicjatywy służące realizacji skoordynowanych działań realizowanych w poszczególnych państwach
członkowskich, które skutecznie będą przeciwdziałały negatywnym skutkom spowolnienia gospodarczego.
Wyrazem tego typu inicjatywy jest Komunikat Komisji do Rady Europejskiej z dnia 26 listopada 2008 r.
Europejski Plan Naprawy Gospodarczej [COM(2008) 800]. W kontekście celów strategicznych określonych
w Komunikacie KE, dziania współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego mogą
skutecznie wspierać przede wszystkim drugi oraz trzeci spośród ww. celów. Tym samym szczególnym
wyzwaniem jest zapewnienie odpowiednich możliwości realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,
w taki sposób aby stanowił skuteczny instrument służący minimalizowaniu kosztów społecznych
spowolnienia gospodarczego i jednocześnie stwarzał warunki dalszego rozwoju zasobów ludzkich
w istniejącej sytuacji gospodarczej.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 539/2010
Dnia 25 czerwca 2010 r. weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 539/2010 z dnia 16 czerwca 2010 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006
ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,
Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w odniesieniu do uproszczenia
niektórych przepisów oraz w odniesieniu do niektórych przepisów w zakresie zarządzania
finansowego.
W zakresie projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
najważniejsza zmiana dotyczy kwestii trwałości projektów (uregulowanej w art. 57 rozporządzenia nr
1083/2006), którą stosuje się z mocą wsteczną, tj. od dnia 1 stycznia 2007 r. Trwałość projektów
współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego należy rozumieć tylko i wyłącznie
2
w kontekście przepisów o pomocy publicznej. Należy równocześnie zwrócić uwagę na obowiązek
zachowania w w/wym. projektach także trwałości rezultatów, zgodnie z § 14 ust. 2 Wzoru minimalnego
zakresu umowy o dofinansowanie projektu, stanowiącego Załącznik nr 2 do Zasad finansowania Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki. Tym samym, pomimo wejścia w życie zmiany art. 57 rozporządzenia nr
1083/2006, beneficjent może zobowiązać się we wniosku i umowie o dofinansowanie projektu do
zachowania rezultatów projektu.
Niniejsze rozporządzenie wprowadza ponadto zmiany w zakresie m.in.:
dużych projektów (art. 39-41 rozporządzenia nr 1083/2006);
inżynierii finansowej (art. 44 rozporządzenia nr 1083/2006);
obowiązków państw członkowskich w zakresie skuteczności (art. 48 rozporządzenia nr 1083/2006);
projektów generujących dochód (art. 55 rozporządzenia nr 1083/2006);
kwalifikowalności (art. 56 rozporządzenia nr 1083/2006);
sprawozdań z realizacji (art. 67 rozporządzenia nr 1083/2006);
deklaracji wydatków (art. 78 rozporządzenia nr 1083/2006);
płatności zaliczkowych (art. 82 rozporządzenia nr 1083/2006);
zamknięcia częściowego programu (art. 88 rozporządzenia nr 1083/2006);
automatycznego anulowania zobowiązań (art. 93-94 rozporządzenia nr 1083/2006).
Polityka spójności
Europejska polityka spójności, dysponująca środkami w wysokości 347 miliardów euro na lata 20072013, dostarcza poważnego wsparcia dla stabilności budżetu oraz dla inwestycji publicznych w Państwach
Członkowskich i europejskich regionach w kontekście dużych ograniczeń budżetowych.
W tej sytuacji, polityka spójności zajmuje bardzo ważne miejsce w procesie mającym na celu
odbudowę zaufania w gospodarkę UE i stanowi kluczowy element europejskiego planu naprawy
gospodarczej. W istocie, wspierając inwestycje w infrastrukturę, przedsiębiorstwa i zatrudnienie, polityka
spójności może pomóc europejskim regionom i Państwom Członkowskim w odpowiednim podejściu do
wyzwań wynikających ze światowego kryzysu gospodarczego.
Rola polityki spójności w planie naprawy gospodarczej
Począwszy od października 2008 r., Komisja zaproponowała szereg działań zmierzających do
przyspieszenia wdrażania programów europejskiej polityki spójności na lata 2007-2013, tak, aby
zmobilizować jej wszystkie środki w celu wspierania wysiłków Państw Członkowskich i regionów dążących
do przezwyciężenia kryzysu. Działania te opierają się na zaleceniach dla Państw Członkowskich oraz na
działaniach legislacyjnych i specjalnych działaniach nielegislacyjnych mających przyspieszyć inwestycje i
uprościć realizację programów polityki spójności. Polega to na wprowadzeniu większej elastyczności,
przyznaniu regionom pierwszeństwa oraz na skupieniu programów polityki spójności na inteligentnych
inwestycjach.
3
1) Elastyczność
Przystosowanie programów polityki spójności
Zatrudnienie, przedsiębiorstwa, infrastruktura i energia oraz badania i innowacje stały się już
strategicznymi priorytetami dla istniejących programów polityki spójności i zostaną priorytetowymi
dziedzinami inwestycyjnymi. W obecnej sytuacji kryzysu gospodarczego, Komisja Europejska, przy
współpracy z Państwami Członkowskimi, zbada, czy muszą być wniesione zmiany w programach aby:
odpowiedzieć na nowe wyzwania, którym europejskie regiony muszą stawić czoła, uprościć realizację
programów oraz przyspieszyć ich wdrażanie
Zakończenie programów na lata 2000-2006
Komisja Europejska przedłużyła termin kwalifikowalności wydatków dla programów operacyjnych
na lata 2000-2006 w celu maksymalnego wykorzystania wszystkich źródeł polityki spójności na ten okres
planowania. Została również wprowadzona większa elastyczność przy obliczaniu końcowego wkładu UE.
Komisja zaproponowała również kilka działań w celu uproszczenia zarządzania finansowego
programów polityki spójności, aby zredukować procedury administracyjne. Działania te obejmują:
wprowadzenie wypłat ryczałtowych (przy pomocy jednolitych stawek bądź kosztów ryczałtowych)
w celu ułatwienia operacji inżynierii finansowej z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI)
i Europejskim Funduszem Inwestycyjnym (EFI), kontrakty mogą być przyznawane bezpośrednio EBI
lub EFI
uproszczenie zarządzania niektórymi projektami generującymi dochody: projekty współfinansowane
przez EFS lub EFRR lub Fundusz Spójności, których całościowy koszt nie przekracza 1 miliona euro
2) Przyznać regionom pierwszeństwo
Wzrost przepływu finansowego
Komisja Europejska zaproponowała zwiększenie płatności zaliczkowych dla programów na lata
2007-2013. Dodatkowe zaliczki udostępnione w kwietniu 2009 roku umożliwiły natychmiastowy dopływ
gotówki w wysokości 4,5 miliardów euro na inwestycje w ramach środków finansowych przyznanych
każdemu Państwu Członkowskiemu na lata 2007-2013. Powyższe fundusze zwiększyły ogólna kwotę
zaliczek od 2007 roku do prawie 23,3 miliarda euro, stymulując w ten sposób szczególnie niezbędne
publiczne inwestycje
Pomoc dużym projektom
W celu pomocy Państwom Członkowskim w przyśpieszeniu rozwoju dużych projektów (dla których
całościowy koszt przekracza 50 milionów euro, a 25 milionów w przypadku projektów środowiskowych),
Komisja Europejska proponuje:
wzrost o 25% środków przyznanych JASPERS (Joint Assistance in Supporting Projects in European
Regions - wspólna inicjatywa wsparcia projektów w regionach europejskich) w celu pomocy
Państwom Członkowskich w jak najszybszym przygotowaniu i wdrożeniu dużych projektów
począwszy od 2009r
4
przyspieszenie płatności pośrednich dla dużych projektów w celu dostarczenia im niezbędnej
gotówki
Uproszczenie zasad regulujących pomoc państwa
Komisja jest obecnie w trakcie negocjacji z Państwami Członkowskimi mającymi na celu
uproszczenie zasad odnoszących się do pomocy państwa, współfinansowanej przez politykę spójności.
W praktyce oznaczałoby to, że zaliczki w postaci pomocy państwa wypłacane beneficjentom mogłyby sięgać
100% pomocy przy zachowaniu pozostałych warunków.
Dodatkowo, Komisja wprowadziła tymczasowe ramy dla zasad regulujących pomoc państwa, które powinny
umożliwić Państwom Członkowskim złagodzenie skutków zamrożenia kredytów dla realnej gospodarki do
2010 r. Te tymczasowe ramy proponują, z zachowaniem pozostałych warunków:
zryczałtowaną pomoc w maksymalnej kwocie 500.000 euro na przedsiębiorstwo w okresie
najbliższych dwóch lat, aby pomóc przedsiębiorstwom w przezwyciężeniu obecnych trudności
gwarancje państwowe dla pożyczek premiowych
pożyczki subsydiowane, szczególnie na wytwarzanie produktów ekologicznych (wcześniej zgodne z
normami ochrony środowiska lub wychodzące poza nie)
pomoc w formie kapitału podwyższonego ryzyka mogącego osiągnąć 2,5 miliona euro na MŚP i na
rok (zamiast obecnie 1,5 miliona euro) o ile co najmniej 30% (zamiast obecnych 50%) kosztów
inwestycyjnych zostanie pokrytych przez inwestorów prywatnych
3) Inteligentne inwestycje
Inwestować w dziedziny o silnym potencjale wzrostu
Komisja Europejska będzie współpracować z Państwami Członkowskimi w celu zmodyfikowania,
jeśli zajdzie taka potrzeba, obecnych programów polityki spójności kładąc przede wszystkim nacisk na
inteligentne inwestycje, takie jak: inwestowanie w efektywność energetyczną, technologie ekologiczne,
usługi
w
dziedzinie
ochrony
środowiska,
infrastrukturę
i
połączenia
międzysystemowe,
sieci
szerokopasmowe, przewidywanie potrzeb rynku w zakresie umiejętności i dostosowywanie umiejętności do
tych potrzeb lub tworzenie nowych możliwości finansowania dla MŚP (tj. dla MŚP prowadzących intensywną
działalność badawczą i innowacyjną).
Utrzymanie inwestycji publicznych
Komisja zachęca Państwa Członkowskie do utrzymania na wysokim poziomie inwestycji
publicznych, aby zagwarantować, że źródła polityki spójności są całkowicie uaktywnione w celu wspierania
wysiłków Państw Członkowskich i regionów zmierzających do ożywienia gospodarczego.
Więcej inwestycji w efektywność energetyczną
Komisja negocjuje z Państwami Członkowskimi wprowadzenie większych udogodnień w dziedzinie
efektywności energetycznej i programów na rzecz energii odnawialnych w budownictwie we wszystkich
Państwach Członkowskich. Jeśli chodzi o Państwa Członkowskie, które dołączyły do Unii po 2004r., istnieje
jeszcze możliwość inwestycji w sektorze budownictwa.
5
Promowanie przedsiębiorczości oraz wzrost współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym
(EBI) i Europejskim Funduszem Inwestycyjnym (EFI)
Komisja Europejska zachęca i wspomaga Państwa Członkowskie i regiony w jak najlepszym
korzystaniu z inicjatywy JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises - wspólne
europejskie zasoby dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw) dla MŚP, w tym z instrumentów
gwarancyjnego i finansowego pożyczek oraz poprawy środowiska gospodarczego dla mikrokredytów.
Nowa inicjatywa JASMINE (Joint Action to Support Microfinance Institutions in Europe - Wspólne
Działania na rzecz Wspierania Instytucji Mikrokredytowych w Europie) połączy różne formy wsparcia
technicznego i finansowego mikrokredytodawców nie będących instytucjami bankowymi w celu wspierania
łatwego dostępu do mikrokredytów dla przedsiębiorstw w całej Europie
6